Wednesday, September 10, 2008

Schizophrenia

စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ

Schizophrenia ကို အဂၤလိပ္ - ျမန္မာ အဘိဓာန္မွာ စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ား ေရာဂါလို႔ ျပန္ဆိုပါတယ္။ စိတ္ေရာဂါလို႔ ေျပာလိုက္ရင္ လူအမ်ားစု ေျပးျမင္တတ္တဲ႔ typical mental illness ျဖစ္ပါတယ္။ နာမည္ ၾကားတာနဲ႔ ေၾကာက္ၾက၊ တုန္လႈပ္ၾက ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ေဆးမကုပဲ ထားရင္ ျဖစ္တတ္တဲ႔ ေရာဂါလကၡဏာေတြနဲ႔ ေရရွည္ေနာက္ဆက္တြဲ ျပႆနာေတြကလည္း ဆိုးတာကိုး။ ေသေသခ်ာခ်ာ ေဆးကုရင္၊ မိသားစုရဲ႕ ေဖးမမႈ ေကာင္းရင္ေတာ႔ ေရာဂါလကၡဏာေတြေရာ၊ ေရာဂါေၾကာင္႔ ျဖစ္တဲ႔ လူေနမႈ အဆင္႔အတန္း ထိခိုက္ေလ်ာ႔က်ျခင္းကိုပါ ထိန္းခ်ဳပ္ကန္႔သတ္ႏိုင္ပါတယ္။

ကမာၻေက်ာ္ရုပ္ရွင္ A Beautiful Mind ရဲ႕ အဓိကဇာတ္ေကာင္ သခၤ်ာပညာရွင္ ပါေမာကၡ ဂၽြန္နက္ရွ္ Professor John Forbes Nash Jr. ဟာ အျပင္ေလာကမွာ အမွန္တကယ္ ဒီေရာဂါေ၀ဒနာရွင္ ျဖစ္ၿပီး၊ ၁၉၉၄ ခုႏွစ္ စီးပြါးေရး သိပၸံေဗဒ ဆိုင္ရာ ႏိုဘဲလ္ဆု ရခဲ႔သူ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီဇာတ္ကားထဲမွာ သရုပ္ေဖာ္ထားတဲ႔ ေ၀ဒနာရွင္နဲ႔ မိသားစုရဲ႕ ခံစားခ်က္ေတြဟာ ပီျပင္လွပါတယ္။ ကုထံုး ေတြကေတာ႔ ေတာ္ေတာ္ေလး ေျပာင္းလဲတိုးတက္ခဲ႔ပါၿပီ။

စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါရဲ႕ အဓိက လကၡဏာေတြကေတာ႔ -
  • အေတြးစကို ေႏွာက္ယွက္ခံရသည္ဟု ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (thought interference)
  • ျပင္ပမွ ထိန္းခ်ဳပ္ခံရသည္ဟု ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (delusions of passivity)
  • လံႈ႕ေဆာ္မႈမဲ႔ အၾကားအာရံုမ်ား လကၡဏာစု (auditory hallucinations)
  • လံုး၀မျဖစ္ႏိုင္ေသာ၊ ယဥ္ေက်းမႈ ေနာက္ခံမ်ားႏွင္႔ပင္ ရွင္းမျပႏိုင္ေသာ ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (delusions which are absolutely impossible and culturally implausible)
- တို႔ပါပဲ။

ဒီလကၡဏာေတြကို ေန႔စဥ္လိုလို တစ္လဆက္တိုက္ သို႔မဟုတ္ ဒီ႔ထက္ၾကာၾကာ ခံစားေနရၿပီဆိုရင္ေတာ႔ ဒီေရာဂါလို႔ သတ္မွတ္ဖို႔ရာ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် ေတာ္ေတာ္ မ်ားေနပါၿပီ။ ေဆးေျခာက္ အပါအ၀င္ မူးယစ္ေဆး ၾကာရွည္ သံုးစြဲတဲ႔ ရာဇ၀င္ ရွိရင္ ပို ေသခ်ာတာေပါ႔။ ဒီကိစၥႏွစ္ခုက အေၾကာင္း အက်ိဳး ဆက္စပ္ေနပါတယ္။

“အေတြးစကို ေႏွာက္ယွက္ခံရသည္ဟု ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (thought interference)” မွာ ေခါင္းထဲမွာ ကိုယ္႔အေတြးေတြကို ပဲ႔တင္ထပ္သလို ထပ္ကာထပ္ကာ ၾကားေနျခင္း (thought echo) ကိုယ္႔အေတြးေတြကို သူမ်ားက ထုတ္ယူသလို ခံစားရျခင္း (thought withdrawal) ကိုယ္႔ေခါင္းထဲကို သူမ်ားက အေတြးမ်ား လာထည္႔သည္ဟု ခံစားယံုၾကည္ျခင္း (thought insertion) ကိုယ္႔ကိုယ္ပိုင္ အေတြးမ်ားကို သူမ်ား သိေနသည္ (တစ္နည္းအားျဖင္႔ ကိုယ္႔အေတြးမ်ား လႊင္႔ထုတ္ခံရသည္) ဟု ခံစားယံုၾကည္ျခင္း (thought broadcasting) - တုိ႔ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒါေတြဟာ သာမန္ သံသယမ်ိဳး မဟုတ္ပါဘူး။ ဘယ္လိုမွ ရွင္းျပ၊ေထာက္ျပလို႔ မရတဲ႔ အေက်ာက္အကန္ ယံုၾကည္ေနျခင္းမ်ိဳး (unshakable mis-beliefs) ျဖစ္ပါတယ္။

“ျပင္ပမွ ထိန္းခ်ဳပ္ခံရသည္ဟု ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (delusions of passivity)” ကေတာ႔ ကိုယ္႔ေျခလက္ခႏၶာ၊ အေတြးစိတ္၊ လႈပ္ရွားမႈ၊ ခံစားမႈအာရံုေတြကို ျပင္ပပုဂၢိဳလ္ သို႔မဟုတ္ စြမ္းအားတစ္ခုခုက ထိန္းခ်ဳပ္ထားတယ္-လို႔ ယံုၾကည္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ မျမင္ရတဲ႔ ၿဂိဳဟ္သား ေတြက ၿဂိဳဟ္တုကေနတဆင္႔ ကိုယ္႔စိတ္ကို ခ်ယ္လွယ္ေနၾကတယ္ ထင္တာမ်ိဳးေပါ႔။

“လံႈ႕ေဆာ္မႈမဲ႔ အၾကားအာရံုမ်ား လကၡဏာစု (auditory hallucinations)” ကေတာ႔ ရွင္းပါတယ္။ အနားမွာ ဘယ္သူမွ၊ ဘာမွ မရွိပဲ အသံေတြၾကားေနတာပါ။ အထူးသျဖင္႔ေတာ႔ ကိုယ္႔အေၾကာင္းကို ႏွစ္သံ သို႔မဟုတ္ ဒီ႔ထက္ပိုတဲ႔ အသံေတြက ေျပာတာ ၾကားေနရတာမ်ိဳး၊ ကိုယ္လုပ္သမွ် ေတာက္ေလွ်ာက္ ေ၀ဖန္သံ (ေဘာလံုးပြဲ ေ၀ဖန္ခ်က္လိုမ်ိဳး) ၾကားေနရတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ နာက်င္မႈေ၀ဒနာ မဟုတ္ ေပမယ္႔၊ အင္မတန္ ခံရဆိုးၿပီး အေႏွာက္အယွက္ ေပးပါတယ္။

“လံုး၀ မျဖစ္ႏိုင္ေသာ၊ ယဥ္ေက်းမႈ ေနာက္ခံမ်ားႏွင္႔ပင္ ရွင္းမျပႏိုင္ေသာ ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (delusions which are absolutely impossible and culturally implausible)” မွာေတာ႔ ကိုယ္႔ကိုယ္ကို ကမာၻ႕အေရးပါဆံုး ပုဂၢိဳလ္လို႔ ယံုမွားေနတာ၊ “ပြင္႔”ေနၿပီလို႔ ထင္တာမ်ိဳး ပါ၀င္ပါတယ္။ လံုး၀ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် မရွိပဲနဲ႔ ျဖစ္မွ ေျပာတာပါ။ ယဥ္ေက်းမႈ သို႔မဟုတ္ ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ ေနာက္ခံကို ထည္႔သြင္းစဥ္းစား လက္ခံပါတယ္။ ဒါေတြနဲ႔ေတာင္ မရွင္းႏိုင္မွ ေရာဂါလကၡဏာ သတ္မွတ္တာပါ။

စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါမွာ အျခားလကၡဏာမ်ား လည္း ရွိပါေသးတယ္။ ကိုယ္႔ကို တိုက္ရိုက္ေျပာေနေသာ အသံမ်ား အပါအ၀င္ လံႈ႕ေဆာ္မႈမဲ႔ အျခားအာရံုေတြ ျဖစ္တာ၊ အေတြးစိတ္ကို ျဖတ္ေတာက္ေႏွာက္ယွက္သလို ခံစားရတာ၊ အေပၚကေလာက္မဆိုးတဲ႔ ယံုမွားျခင္းေတြျဖစ္တာ၊ လႈပ္ရွားမႈ စကား ခံစားတံု႔ျပန္မႈေတြ သိသိသာသာ နည္းပါးလာတာ-တို႔ပါပဲ။

စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါဟာ က်ားမျဖစ္ႏႈန္း အတူတူပါပဲ။ အသက္ႏွစ္ဆယ္ ပတ္၀န္းက်င္မွာ စတတ္ပါတယ္။ အမ်ိဳးသား ေတြမွာ စျဖစ္ခ်ိန္ နည္းနည္းေစာ (အသက္ငယ္) တတ္ပါတယ္။ ေရာဂါ ျဖစ္ခါစမွာ တခ်ိဳ႕က အထက္ပါ အဓိက လကၡဏာေတြ မျပပဲ လူေတြနဲ႔ မေရာေတာ႔ပဲ ခပ္ဖယ္ဖယ္ လုပ္ေနတာ၊ တစ္ကိုယ္ေရ သန္႔ရွင္းေရးကို လ်စ္လ်ဴရႈလာတာ၊ အဆက္အစပ္ မရွိတဲ႔ စကားေတြကို ေျပာတာ ေတြနဲ႔လည္း အစပ်ိဳး တတ္ပါတယ္။ ဒါကို ေန႔စဥ္ ေတြ႔ျမင္ေနက် မိသားစုက စရိပ္မိတတ္ပါတယ္။

ေစာေစာမကုပဲ ထားလိုက္ရင္ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ပိုျပင္းထန္တာရွည္တတ္တဲ႔ျပင္ ထပ္ျဖစ္တဲ႔အခါေတြမွာလည္း ပိုပိုၿပီး ဆိုးလာတတ္လို႔ သံသယ ရွိတာနဲ႔ သက္ဆိုင္ရာ ပါရဂူနဲ႔ ျပသၿပီး ေခတ္မီေဆး၀ါးမ်ားနဲ႔ ကုရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ပေယာဂ မဟုတ္လို႔ လမ္းလြဲလိုက္ၿပီး ပိုဆိုးမွ ကုရတာမ်ိဳးဆို လူနာခမ်ာ နစ္နာပါတယ္။ မိသားစုမွာလည္း ၀န္ပိုပိတာေပါ႔။ ေနျမန္ျမန္ ျပန္ေကာင္းမွ အလုပ္ျပန္လုပ္ႏိုင္၊ မိသားစု ၀င္ေငြကို ကူရွာ ထည္႔၀င္ႏိုင္မွာ မဟုတ္လား။

ဒီေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္ေတြမွာ အၾကမ္းအားျဖင္႔ ငါးပံုတစ္ပံုဟာ တစ္ခါပဲ ေရာဂါလကၡဏာ ျပတတ္ၿပီး လံုး၀ ေကာင္းသြား တတ္ပါတယ္။ ေနာက္ ငါးပံုသံုးပံုက မဆိုးေအာင္ ေဆးနဲ႔ ထိန္းထားလို႔ ရပါတယ္။ ေနာက္ဆံုး ငါးပံုတစ္ပံုကေတာ႔ ေဆးကုတဲ႔ၾကားက တျဖည္းျဖည္း ဆိုးလာတတ္ပါတယ္။ စိတ္ေရာဂါ မဟုတ္တဲ႔ တျခားေရာဂါေတြမွာ လိုပဲေပါ႔။ ေရာဂါ ျဖစ္ခါစမွာ စိတ္ဓာတ္ က်ဆင္းမႈနဲ႔ သတ္ေသမႈႏႈန္း အျမင္႔ဆံုးမို႔ ေရာဂါ စသိ ေဆးကုခ်ိန္မွာ မိသားစု၊ မိတ္ေဆြ အသိုင္းအ၀ိုင္းရဲ႕ နားလည္မႈ၊ ကရုဏာနဲ႔ ေဖးမမႈ အလိုအပ္ဆံုး ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီေရာဂါအတြက္ ေဆးေတြက ေဘးထြက္အာနိသင္အေနနဲ႔ ႂကြက္သားေတြကို ေတာင္႔တင္းေစတတ္ပါတယ္။ လမ္းသြားရင္ လက္လႊဲတာ နည္းသြားၿပီး အေတာင္႔လိုက္ ေရြ႕လ်ားေနတာမ်ိဳးေပါ႔။ တစ္ခါတေလေတာ႔ ေျခလက္ဂနာမၿငိမ္ ျဖစ္တတ္ေသးတယ္။ လူတိုင္းမွာ မျဖစ္ ေပမယ္႔ ေခတ္ေဟာင္းေဆး ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ဒီေဘးထြက္အာနိသင္ ျဖစ္ေစလို႔၊ ၁၉၉၀ေနာက္ပိုင္းမွာ ေခတ္သစ္ေဆးေတြ ပိုသံုး လာၾကပါတယ္။ လူနာ မႀကိဳက္တဲ႔၊ သည္းမခံႏိုင္တဲ႔ ေဘးထြက္အာနိသင္ဆိုရင္ လူနာရဲ႕ ေဆးအေပၚ စြဲျမဲဲအားထားမႈ ေလ်ာ႔သြားမယ္။ ၾကာရင္ ေဆးမေသာက္ပဲ ေနမယ္။ ဒါဆို ေရာဂါ ျပန္ေဖာက္ေတာ႔မွာေပါ႔။ ဒါ႔ေၾကာင္႔ အစကတည္းက လူနာကို ေသေသခ်ာခ်ာ ရွင္းျပၿပီး သတိေပး ထားတာ အေကာင္းဆံုးပါ။ ေရရွည္အတြက္ ေတြးရ၊ တြက္ဆရပါမယ္။

လတ္တေလာ ေရာဂါေဖာက္ျခင္း (acute episode) ေပ်ာက္သြားၿပီ ဆိုရင္ေတာ႔ ေ၀ဒနာရွင္ကို သူ႔ကိုယ္သူ ယံုၾကည္ အားထားစိတ္ ျပန္တက္လာေအာင္ သူ လုပ္ႏိုင္တဲ႔၊ လုပ္ေနက် အလုပ္ကေလးေတြ ျပန္လုပ္ေစရပါမယ္။ လံုး၀ စိတ္မခ် ျဖစ္ေနမယ္႔အစား တျဖည္းျဖည္းခ်င္း ပံုမွန္ ေန႔စဥ္ကိစၥေလးေတြကေန ျပန္အစပ်ိဳးၿပီး အားေပးရပါမယ္။ မိသားစုနဲ႔ လူမႈ အသိုင္းအ၀ိုင္းရဲ႕ လက္ခံမႈဟာ အမ်ားႀကီး တာသြားေစႏိုင္လို႔ပါပဲ။

ေမးခ်င္တာ၊ ျဖည္႔စြက္ခ်င္တာ၊ ေ၀မွ်ခ်င္တာေလးေတြ ရွိရင္ ေရးခဲ႔ပါ။ ေက်းဇူး တင္ပါတယ္။

ျမန္မာလူမ်ိဳး အေပါင္း စိတၱဘယမွ ကင္းေ၀း၊ ခ်မ္းသာၾကပါေစ။


Reference:

1. World Health Organisation (1992) The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders, Geneva: WHO
2. Semple, D., Smyth, R., Burns, J., Darjee, R. & McIntosh, A. (2005). Oxford Handbook of Psychiatry, Oxford: University Press.


Related Posts :



12 comments:

Khin said...

ပုုထုုဇေနာ ဥမၼတေကာ အဆိုု၇ွိပါတယ္။

စကစ္ ကေတာ့ ပြင့္လင္းစြာ လုုံးဝ ရူးသြပ္တာဆိုုပါေတာ့။

ဆိုုင္ကိုုးစစ္ေပါ့။

ယဥ္ယဥ္ ေလးရူးတာေတြလည္းရွိတယ္။

ႏ်ဴရိုုးစစ္ေတြလဲ၇ွိတယ္။

ဘုုရားေဟာထဲကလိုု တဏွာေနာက္လိုုက္ စြဲလမ္းမႈေတြ အယူမွားမႈေတြ ေနာက္လိုုက္ေနတဲ့ အရူးေတြ လဲ ရွိပါတယ္။

စကစ္ဆိုုဖရီးနီးယား ဟာ လဲ ေတာ္ေတာ္ေပါမ်ားပါတယ္။

ေရွး ကေတာ့ စိတၱဇ ေထာင္ေတြမွာ သြားေရာက္ ျပစ္ပယ္ထားၾကတယ္။ သနားစရာေကာင္းပါတယ္။ တိရိဆၦာန္ေတြလိုု ဘဲ ဆက္ဆံတာ ခံရပါတယ္။ သိူ ့မဟုုတ္ မိသားစုုက အိမ္မွာ အက်ဥ္းခ်ထားၾကတယ္။

ယေန ့ေခတ္ေတာ့ ေဆးေကြ်းျပီး သက္သာေစပါတယ္။

လူေကာင္းလိုု ဘဲ ေနထိုုင္ႏီုုင္ၾကပါတယ္။

ေဆးၾကာရွည္ေသာက္ရတာ ၇ွိပါတယ္။

Nu Thwe said...

၀င္ေရာက္ေဆြးေႏြးမွ်ေ၀ေပးတာ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ ေဒၚေမျမန္မာရွင္႔။
“စခစ္ဇိုဖရီးနီးယား”ကေတာ႔ လူအမ်ား ျမင္ဖူးၾကားဖူးတဲ႔ စိတ္ေရာဂါေပါ႔။ ဟုတ္ပါတယ္။ ေရာဂါအေၾကာင္း မသိေသးခင္က ဒီလူနာေတြကို ဆက္ဆံပံုဟာ အေတာ္ ဆိုးခဲ႔ပါတယ္။ သိပ္သနားစရာ ေကာင္းပါတယ္။ ေဆးေတြနဲ႕ ကုထံုးေတြ စြမ္းလာတာနဲ႔အမွ် ေရွးပံုစံ စိတၱဇေထာင္ေတြ ဖ်က္သိမ္းခံရတာ ဆယ္စုႏွစ္တစ္ခု မကေတာ႔ပါဘူး။ ေဆးၾကာရွည္ ေသာက္ရေပမယ္႔ ကိုယ္႔ရဲ႕အိမ္၊ အသိုင္းအ၀ိုင္းမွာပဲ ေနၿပီး ကုသသက္သာ၊ ဘ၀ေရွ႕ဆက္ႏိုင္တဲ႔ ေခတ္ကို ေရာက္ေနပါၿပီ။
အမွန္တရားနဲ႔ ကင္းကြာမႈ အနည္းအမ်ားေပၚ မူတည္လို႔ စိတ္ေရာဂါေတြကို အုပ္စုခြဲတာကလည္း တစ္နည္းေပါ႔ေလ။ လံုး၀ လြတ္သြားရင္ “ဆိုက္ခိုးဆစ္စ္”၊ သိပ္မလြတ္ေသးရင္ “ႏ်ဴရိုးဆစ္စ္”လို႔ ေျပာခဲ႔ၾကပါတယ္။ ႏွစ္မ်ိဳးစလံုးအတြက္ စမ္းသပ္ေအာင္ျမင္ၿပီးသား ေဆးနဲ႔ကုထံုးေတြ အမ်ားအျပား ရိွေနပါၿပီ။
ဒါေတြအျပင္ ဦးေႏွာက္ရဲ႕ တည္ေဆာက္ပံုကို ထိခိုက္လို႔ ျဖစ္တဲ႔ စိတ္ေရာဂါေတြ၊ အရက္အပါအ၀င္ စိတ္ကို ေျပာင္းလဲေစတဲ႔ ေဆးေတြေၾကာင္႔ ျဖစ္တဲ႔ စိတ္ေရာဂါေတြ၊ လူရည္လူေသြး၊ အမူအက်င္႔နဲ႔ ဆိုင္တဲ႔ စိတ္ေရာဂါေတြ၊ ကေလးနဲ႔ လူငယ္ေတြမွာ ျဖစ္တဲ႔ စိတ္ေရာဂါေတြ၊ ဦးေႏွာက္အသိဥာဏ္ မျပည္႔သူေတြမွာ ျဖစ္တဲ႔ စိတ္ေရာဂါေတြ စသျဖင္႔ အမ်ားႀကီး ထပ္ခြဲထားပါေသးတယ္။
ၾကံဳလို႔ေျပာရရင္ က်မက က်မရဲ႕လူနာေတြကို “စိတ္ေရာဂါေ၀ဒနာသည္” လို႔ပဲ ေခၚပါတယ္။ နည္းနည္း ကာဆီးကာဆီးေပါ႔ရွင္႔။
ေဒၚေမျမန္မာရဲ႕ ေဆြးေႏြးခ်က္ကေန ထပ္ဆင္႔ပြါး ေဆြးေႏြးလိုက္တာပါ။ စိတ္၀င္စားၾကတာ ၀မ္းသာပါတယ္။

Anonymous said...

က်မရဲ႕ လူနာေတြကုိ စိတ္ေ၀ဒနာသည္လုိ႔ပဲ ေခၚပါတယ္ဆုိတဲ့ ေဒါက္တာကုိ ေလးစားပါတယ္။ ဆရာ၀န္မဟုတ္သူေတြဆုိရင္ေတာင္ လူနာေတြအေပၚ ဒီလုိပဲ ျဖစ္သင့္ပါတယ္။

Nu Thwe said...

ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ စာဖတ္သူရွင္႔။
စိတ္ေရာဂါ ေ၀ဒနာဟာ အျခားေရာဂါေတြလိုပဲ လူအမ်ား သိနားလည္သင္႔၊ စာနာလက္ခံသင္႔တဲ႔ ေရာဂါစု ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ေရာဂါ ေ၀ဒနာသည္ေတြဟာလည္း သူလို ကိုယ္လို လူေတြပါပဲ။ စိတ္ေ၀ဒနာအျပင္ ေနာက္ထပ္ ရႈပ္ခ်ေစာ္ကားခံရတာမ်ိဳး မခံစားရသင္႔ပါဘူး။ အဲဒီလို ျဖစ္လာဖို႔ အဲဒီေလာကထဲက က်မတို႔မွာ အနည္းနဲ႔ အမ်ား တာ၀န္ရွိတယ္လို႔ ယူဆပါတယ္။ ေဆးကုေပးရံု၊ ကိုယ္ လစာရရံု နဲ႔ အလံုးစံု ၿပီးေျမာက္သြားတာ မဟုတ္ဘူးလို႔ ခံယူထားပါတယ္။ သာမန္လူထုကလည္း ေမတၱာ၊ ကရုဏာ ထားတတ္ရပါမယ္။

Anonymous said...

ေလျဖတ္ျပီးေတာ့ စိတ္ပုိင္းဆုိင္ရာ နဂုိျပန္မျဖစ္ေတာ့တဲ့ လူနာကုိ ျပန္ေကာင္းေအာင္ လုပ္လုိ႔ ရမရ သိပါရေစ။ ေလျဖတ္ျပီးရင္ အာ႐ံုစုိက္ႏုိင္အား အရမ္းနည္းသြားတာ ျပန္ျပဳျပင္ယူလုိ႔ ရပါသလား။ ပ်က္စီးသြားတဲ့ ဦးေႏွာက္ဆဲလ္ေတြက ျပန္မေကာင္းႏုိင္ေတာ့ဘူးဆုိရင္ ဖယ္ရွားပစ္လုိ႔ေရာ ရပါသလား။ ေလျဖတ္လူနာေတြကုိ စိတ္ပုိင္းဆုိင္ရာ ျပန္ပ်ိဳးေထာင္တဲ့နည္းနဲ႔ ေဆး၀ါးေတြ သိခ်င္ပါတယ္။ ေလျဖတ္လူနာတခ်ိဳ႕ စိတ္ေရာဂါသည္လုိ ျဖစ္သြားတာ ျပန္ကုစားလုိ႔ ရပါသလား

Nu Thwe said...

ကိုေအာင္ႀကီးရွင္႔

ေလျဖတ္ထားတဲ႔ လူနာေတြမွာ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ေနာက္ဆက္တြဲ ထိခိုက္မႈေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ပထမႏွစ္ႏွစ္အတြင္းမွာ သံုးပံုႏွစ္ပံုဟာ စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါ (depression) ခံစားရတတ္ပါတယ္။ စိတ္ဂနာမၿငိမ္ပူပင္ျခင္း (anxiety) စိတ္ထိခိုက္လြယ္ျခင္း (emotionalism) နဲ႔ မွတ္ဥာဏ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ထိခိုက္ျခင္း (cognitive impairment) တို႔လည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါ တန္ျပန္ေဆး (antidepressant) ေတြနဲ႔ ကုသသက္သာေစႏိုင္ပါတယ္။ မွတ္ဥာဏ္ပိုင္းကိစၥကေတာ႔ ေဆးသတ္သတ္ မရွိေသးပါဘူး။

ပ်က္စီးသြားတဲ႔ ဦးေႏွာက္ဆဲလ္ေတြကို ခြဲစိတ္ဖယ္ရွားလို႔ မရပါဘူး။ ေနာက္ထပ္ ေလမျဖတ္ေအာင္ မူလေရာဂါ (ဥပမာ ေသြးတိုး) ကို ေသေသခ်ာခ်ာ ကုရပါမယ္။

ေဆးအျပင္ကေတာ႔ လူနာကို သူတတ္ႏိုင္မယ္႔ ေန႔စဥ္ အလုပ္ကေလးေတြ၊ ဦးေႏွာက္သံုးရတဲ႔ ကစားနည္းေလးေတြ သူနဲ႔အတူ ျပန္က်င္႔္ေပးႏိုင္ရင္ အာရံုစိုက္ႏိုင္စြမ္းအျပင္ စိတ္ဓာတ္ကိုပါ အေထာက္အကူ ရေစတာေပါ႔။ ေမ႔တတ္ရင္ စာရင္း၊ ျပကၡဒိန္၊ သတိေပးစာရြက္၊ ရုပ္ပံုကားခ်ပ္ေတြ သံုးႏိုင္ပါတယ္။ မိသားစုရဲ႕ နားလည္ေဖးမမႈက အင္မတန္ အရာေရာက္ပါတယ္။

အားလံုးအရွင္း နဂိုအတိုင္း ျပန္ေရာက္ဖို႔ မလြယ္လို႔ လူနာေရာ၊ မိသားစုပါ ျဖစ္လာတဲ႔ အေျခအေနကို လက္ခံၿပီး၊ အေကာင္းဆံုး ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ဖို႔ စိတ္အင္အား ေမြးျမဴရပါမယ္။ အေျပာလြယ္သေလာက္ လက္ေတြ႕လုပ္ရခက္တဲ႔ ကိစၥပါ။ ေဆြမ်ိဳး မိတ္သဂၤဟ အသိုင္းအ၀ိုင္းက ေဖးမႏိုင္ရင္ ပိုအားရွိတာေပါ႔ရွင္။

ေနာက္ထပ္ သိခ်င္ရင္ေတာ႔ http://www.nhsdirect.nhs.uk/articles/article.aspx?articleId=351&sectionId=26 မွာ ဖတ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေဆးေတြကေတာ႔ ေသခ်ာၾကည္႔ေပးမယ္႔ ဆရာ၀န္ရွိမွ သံုးသင္႔ပါတယ္။ (ျမန္မာျပည္မွာ ၀ယ္ခ်င္သလို ၀ယ္သံုးေနၾကတာ စိတ္ပူလို႔ ေျပာတာပါ)

Reference:
Gelder, M. et al, 2000, Oxford Textbook of Psychiatry, Oxford, University Press

Nge Naing said...

ဒီဘက္ႏိုင္ငံေတြမွာေတာ့ ေလျဖတ္ၿပီး ေဆးရံုတက္ရတဲ့လူနာေတြအတြက္ ကုသမႈေတြလုပ္ၿပီး ေဆးရံုမဆင္းခင္မွာ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ၊ ရုပ္ပိုင္းႏွစ္ခုစလံုးရဲ့ အလုပ္လုပ္ႏိုင္တဲ့ အေျခအေနကို Asssessmemt လုပ္ စမ္းသပ္စစ္ေဆးၿပီးေတာ့ လူနာရဲ့အေျခအေနအေပၚ မူတည္ၿပီး ဘယ္အဆင့္မွာ ရွိတယ္ ေလ့က်င့္ခန္းကို ဘယ္ေလာက္ထိ လုပ္ေပးရမယ္ဆိုတာ ဆံုးျဖတ္ၿပီး ျပန္လည္ျပဳစုပ်ိဳးေထာင္ ေလ့က်င့္ေပးတဲ့ (Rehabilitation) ေဆးရံု ေတြကို ပို႔ေပးပါတယ္။ အဲဒီေဆးရံုေတြကေန Health Care Team တခုလံုး ( Doctors, Nurse, Physiotherapist, Occupationalthrapists, Social Worker, speech pathologist, Dietition, Pshchologist etc) က အဖြဲ႔၀င္ေတြက စိတ္ပိုင္းနဲ႔စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာေတြကို တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ပံုမွန္အတိုင္းမဟုတ္ရင္ေတာင္ မွ တျဖည္းနဲ႔ အိမ္မွာ မိသားစုရဲ့ အကူအညီနဲ႔ ျပန္ေလ့က်င့္လို႔ ရႏိုင္တဲ့အထိ ေလ့က်င့္ေပးတယ္။ မိသားစုကိုလည္း ဒါကို လုပ္ေပးဖို႔ သင္တန္းပို႔ခ်ေပးၿပီးမွ ဆင္းခြင့္ျပဳတယ္။ ေဆးရံုဆင္းရင္ မိသားစုဆရာ၀န္နဲ႔ Community Health အတြက္ လူနာအေျခအေနကို စာေရးေပးလိုက္ပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ အျပင္လူနာဌာနမွာ ပံုမွန္ check up ျပန္လာလုပ္ၿပီး ကုသမႈခံယူဖို႔ ရက္ခ်ိန္းေပးလိုက္တယ္။ ျမန္မာျပည္မွာ Rehabilitation Service ရွိမရွိမသိရဘူး။ ရွိရင္ အဲဒီကို ပို႔တာအေကာင္းဆံုးပဲ။ ၿပီးမွ အဲဒီကေန ေဆးရံုမဆင္းခင္ အိမ္သားေတြကို အိမ္မွာ ဘာလုပ္ေပးရမယ္ဆိုတာ ျပန္သင္ေပးလို႔ မိသားစုအတြက္ေရာ လူနာအတြက္ပါ သိပ္ၿပီးအေထာက္အကူ ျဖစ္ပါတယ္။

Anonymous said...

ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ခင္ဗ်ား။ ျမန္မာျပည္မွာေတာ့ ေလျဖတ္လူနာေတြအတြက္ ဒါမ်ိဳး ရွိတယ္ မၾကားမိပါဘူး။ အေဖေလျဖတ္ေတာ့ ဆရာ၀န္ေတြကလဲ ဒီလုိဌာနမ်ိဳး ရွိတယ္ မေျပာဘူးဆုိေတာ့ မရွိေသးဘူးလုိ႔ ထင္ပါတယ္။ ကုိယ့္နည္းကုိယ့္ဟန္နဲ႔ ျပန္ထူေထာင္ႏုိင္မယ့္ နည္းေလးေတြ မစပါခင္ဗ်ား။ လူနာနားမွာ အခ်ိန္ျပည့္ မေနႏုိင္၊ ျပဳစုမေပးႏုိင္တဲ့ မိသားစု၀င္ေတြအတြက္ပါ။ Concentration အားနည္းသြားတာ စိတ္ေတြ ဟုိေတြးဒီေတြး ေတြးေနလုိ႔ဆုိရင္ မေတြးႏုိင္ေအာင္ အိပ္ေဆးေတြ၊ စိတ္ျငိမ္ေဆးေတြနဲ႔ ဖိရင္ ျပန္ေကာင္းလာႏုိင္ပါသလား။ ေရာက္ရက္ခတ္ေနတဲ့ စိတ္ကုိ မလႈပ္ရွားႏုိင္ေအာင္ အိပ္ေဆးေတြ တပတ္ေလာက္ တုိက္ထားရင္ လူနာ ျပန္ေကာင္းလာႏုိင္မလား။ လူနာ ဒုကၡေရာက္မယ္ဆုိ မလုပ္ပါဘူး။ သူ႔အတြက္ အက်ိဳးရွိမယ္ဆုိ လုပ္ခ်င္လုိ႔ပါ။
တ႐ုတ္ဓာတ္အပ္စုိက္ကုထံုးက ေလျဖတ္လူနာအတြက္ စြမ္းပါသလား။ ေလျဖတ္တာ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ျဖစ္တာဆုိ ဓာတ္အပ္စုိက္လုိ႔ ရႏုိင္မရႏုိင္ သံသယ ျဖစ္ေနပါတယ္။ အၾကံေပးပါခင္ဗ်ား။ တုိင္းရင္းေဆး၊ ပရေဆးေတြနဲ႔ေရာ လုပ္ႏုိင္ပါသလား။

Nu Thwe said...

လူနာကို မျမင္ပဲ ေျပာရတာ အင္မတန္ ခက္ပါတယ္။ စိတ္လည္း မခ်ရလို႔ လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္အတြက္ ကုထံုးသီးသန္႔မ်ိဳး ဒီကေန အၾကံမေပးႏိုင္တာ နားလည္ေပးေစခ်င္ပါတယ္ရွင္႔။

၁။ ေယဘူယ်အားျဖင္႔ေတာ႔ အိပ္ေဆးေတြ၊ စိတ္ၿငိမ္ေဆးေတြဟာ မသံုးသင္႔ပါဘူး။ သူတို႔က ျပႆနာရဲ႕ အေျဖ မဟုတ္ပါဘူး။

၂။ တ႐ုတ္ဓာတ္အပ္စုိက္ကုထံုးဟာ ေလျဖတ္ျခင္းသက္သက္အတြက္ သံုးတယ္လို႔ မဖတ္ဖူးပါ။ http://www.nhsdirect.nhs.uk/articles/article.aspx?articleId=6&sectionId=158 မွာ ဖတ္ၾကည္႔ပါ။ သာမန္ အႏုစား စိတ္ဓာတ္က်တာ၊ စိတ္ကနာမၿငိမ္တာေလာက္ေတာ႔ သံုးၾကပါတယ္။ ေလျဖတ္လို႔ ျဖစ္တဲ႔ စိတ္ေရာဂါအတြက္ေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။ အပ္ေတြ သံုးရမွာမို႔ ဘယ္ေလာက္ သန္႔တယ္ဆိုတာလည္း ထည္႔တြက္ရပါမယ္။

၃။ တိုင္းရင္းေဆး၊ ပရေဆးဟာ ကၽြန္မရဲ႕ ဘာသာရပ္ မဟုတ္တဲ႔အတြက္ မေျဖႏိုင္ပါရွင္႔။

အေကာင္းဆံုးကေတာ႔ တတ္ကၽြမ္းတဲ႔ စိတ္ေရာဂါ ဆရာ၀န္မ်ားနဲ႔ ျပၾကည္႔ပါလို႔ပဲ အၾကံျပဳပါရေစ။ ျမန္မာျပည္မွာ စိတ္ေရာဂါ အထူးကု ဆရာ၀န္ႀကီးေတြ ရွိပါတယ္။ သူတို႔က လူနာကို ၾကည္႔ရႈစမ္းသပ္ စကားေျပာၾကည္႔ၿပီး အသင္႔ေတာ္ဆံုး အၾကံျပဳႏိုင္ပါလိမ္႔မယ္။

Nge Naing said...

လတ္တေလာ စာလာဖတ္သူေတြရဲ႔ ေမးခြန္းေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ကၽြန္မလည္း ျမန္မာျပည္တြင္းက Public Health နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ေလ့လာမႈ အားနည္းေနေသးလို႔ ျပည္တြင္းက က်န္းမာေရး အေျခအေနေတြကို မသိတာေတြ အမ်ားႀကီး ရွိေနၿပီး ေလ့လာစရာေတြ အမ်ားႀကီးရွိေနတာကို ေမးခြန္းေတြကို ေတြ႔မွ သတိထားမိပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ေအာင္ႀကီးရဲ့ stroke နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ေမးခြန္း၊ တိုးတက္ရဲ့ ADHD နဲဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ေမးခြန္းေတြကို ျပည္ပမွာ ေရာက္ေနသူေတြ အေနနဲ႔ ေျဖဖို႔ အခ်က္အလက္ မလံုေလာက္တဲ့ အခက္အခဲ ရွိေနတာကို ေတြ႔ရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ ျပည္တြင္းမွာရွိေနၿပီး လက္ရွိ လုပ္ေနတဲ့ က်န္းမာေရး ပညာရွင္ေတြထဲက အၾကံျပဳႏိုင္တာ ရွိရင္ အနည္းဆံုး ဘယ္အဆင့္ထိ Available ရွိၿပီး ဘယ္လိုလုပ္လို႔ ရႏိုင္တယ္ဆိုတာကို အၾကံျပဳေပးေစခ်င္ပါတယ္။

Nu Thwe said...

သူငယ္ျပန္ေရာဂါ ပို႔စ္မွာ စာဖတ္သူတစ္ေယာက္ ေမးသြားတဲ႔ ေမးခြန္းပါ။

“စကီဇုိဖရီးနီးယားက မ်ိဳး႐ုိးလုိက္တတ္လား အစ္မေဒါက္တာ။ မိခင္က ေရာဂါသည္ ျဖစ္ျပီး ေမာင္ႏွမထဲမွာလဲ ဒီေရာဂါရွိရင္ က်န္တဲ့သူေတြ တခ်ိန္ခ်ိန္ ျဖစ္ႏုိင္လား။ သားသမီး ယူရင္ေကာ ေမြးတဲ့ သားသမီးမွာ ဗီဇ ပါႏုိင္လား”

ေယဘူယ် အေျဖကေတာ႔ မိသားစု၀င္ေတြထဲမွာ မ်ိဳးရိုးဗီဇ genes ေတြ ရာခိုင္ႏႈန္း အေတာ္အသင္႔ တူတတ္ပါတယ္။ ဒီေတာ႔ မ်ိဳးရိုးရွိသူ တစ္ေယာက္ရဲ႕ ေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ဟာ မ်ိဳးရိုးမရွိသူ တစ္ေယာက္ရဲ႕ ေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ထက္ေတာ႔ ပိုမွာပါပဲ။ အျခား မ်ိဳးရိုးလိုက္တတ္တဲ႔ ေရာဂါေတြမွာလိုပါပဲ။

ေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် (Risk of developing Schizophrenia) ကိုေတာ႔ အမ်ိဳးမ်ိဳး တြက္ၾက၊ ေတြ႔ထားၾကပါတယ္။ အၾကမ္းအားျဖင္႔ေတာ႔ ေရာဂါ ရွိသူနဲ႔ ဘယ္ေလာက္ ေသြးနီးသလဲ (တူညီတဲ႔ မ်ိဳးရိုးဗီဇ genes ဘယ္ေလာက္ ေ၀မွ်သလဲ) ေပၚမွာ တည္ပါတယ္။ လံုး၀ ခၽြတ္စြတ္တူ အႃမႊာဆိုရင္ ၅၀% တူတာေပါ႔။ ေရာဂါသည္ မိဘရဲ႕ သားသမီး၊ ရိုးရိုး ေမာင္ႏွမ၊ တူတူမ၊ ၀မ္းကြဲ စသျဖင္႔ ေသြးေ၀းလာတာနဲ႔အမွ် ရာခိုင္ႏႈန္း က်လာပါတယ္။ ေရာဂါသည္ရဲ႕ ေျမးေလာက္ဆိုရင္ ေရာဂါဗီဇ ပါႏိုင္ေခ် နည္းလာေပမယ္႔ ပါေတာ႔ ပါေနဦးမွာပါ။

ဒါေပမယ္႔ Schizophrenia မ်ိဳးရိုးရွိသူတိုင္း ဒီေရာဂါ ျဖစ္ၾကတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ေမြးဖြားစဥ္ အခက္အခဲမ်ား (peri-natal injuries/ insults), ႀကီးျပင္းစဥ္ အေတြ႔အၾကံဳ၊ ကိုယ္တိုင္ရဲ႕လူရည္လူေသြး၊ ပတ္၀န္းက်င္က အျခား ေစ႔ေဆာ္မႈမ်ား (ဥပမာ ေဆးေျခာက္ ရွဴျခင္း၊ မူးယစ္ေဆး သံုးျခင္း) တို႔ဟာ မူလ မ်ိဳးရိုးဗီဇ genes ေတြနဲ႔ ပူးေပါင္းလိုက္ရင္ေတာ႔ ေရာဂါ ျဖစ္ဖို႔ တြန္းပို႔လိုက္သလို ျဖစ္သြားတာေပါ႔။ ေရာဂါ လကၡဏာ အမ်ားဆံုး ေပၚလာတတ္တဲ႔ အခ်ိန္ကေတာ႔ အသက္ ႏွစ္ဆယ္၀န္းက်င္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ ဘယ္အသက္မွာမဆို ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ႏႈန္းေတာ႔ နည္းသြားတာေပါ႔။

Schizophrenia ေရာဂါသည္ေတြရဲ႕ မိသားစု၀င္ေတြဟာ စိတ္ႂကြ စိတ္က်ေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် (Risk of Bipolar Affective Disorder) လည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ ျဖစ္မယ္လို႔ တပ္အပ္ မေျပာႏိုင္ပါ။

ဒီလိုပဲ ေရာဂါသည္ေတြရဲ႕ မိသားစု၀င္ေတြ ပံုမွန္ မိသားစုဘ၀ ေနထိုင္ ေပ်ာ္ရႊင္ စိတ္ခ်မ္းသာေနၾကတာ အမ်ားႀကီး ရွိပါတယ္။ တသက္လံုး ဘာကိုမွ မေပ်ာ္၊ မခံစားႏိုင္ေအာင္ စိတ္ပူေနရဖို႔ မဟုတ္ပါဘူး။ ဘယ္သူ႔ကိုမွလည္း အျပစ္တင္ဖို႔ မဟုတ္ပါဘူး။ ကိုယ္႔ဖာသာကိုယ္ ဆင္ျခင္၊ ျပင္ဆင္ႏိုင္ဖို႔ အဓိကပါ။ အိမ္ေထာင္ျပဳမယ္ ဆိုရင္လည္း ပြင္႔ပြင္႔လင္းလင္း တိုင္ပင္သင္႔ပါတယ္။

ေဆြးေႏြးေမးျမန္းတာကို ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။

သိဂၤါေက်ာ္ said...

ကြၽန္မ အေမနဲ႔ အေဒၚက အသက္ ၆၀ ေက်ာ္ ပင္စင္စားေတြပါ။ သူတို္႔က ပတ္ဝန္းက်င္က လူေတြက သူတို္႔ အေၾကာင္း မေကာင္း ေျပာေနတယ္ခ်ည္း ထင္ၾကပါတယ္။ ဘယ္လိုမွ ေျပာလို႔ မရပါဘူး။ အေမက ပိုဆိုးပါတယ္ တခါတေလ သူေျပာခ်င္ရင္ ဘယ့္သူ႔မွ ဂ႐ုမစိုက္ အားနာရေကာင္းမွန္း မသိပဲ ေျပာေနတတ္ပါတယ္။ အေဒၚအပ်ိဳႀကီးကလည္း သူ႔ကို သိကၡာက်စရာေတြ ေစာင္းေျပာၾကတယ္ ထင္ပါတယ္။ ကြၽန္မက အိမ္ကို ပိတ္ရက္မွ ျပန္တာမို႔ ပတ္ဝန္းက်င္ကို သိပ္မသိပါ။ ဒါေပမယ့္ မေကာင္းေျပာခ်င္ သိကၡာခ်ခ်င္ရင္ အသက္ ၃၀ေက်ာ္ ကြၽန္မကိုေတာ့ မေျပာပဲ ၆၀ေက်ာ္ သူတို႔ကိုပဲ ေျပာေနတယ္ ဆိုတာ မျဖစ္ႏိူင္ပါဘူး။ သံသယလြန္ ေနတယ္ ထင္ပါတယ္
အသက္ႀကီးရင္ အဲလိုပဲ ျဖစ္တတ္ပါသလား။ ေ႐ွ႕ေလ်ွာက္ ပိုဆိုးလာရင္ ဘယ္လို လုပ္သင့္ပါသလဲ။