Life Cycle (3)

ထို႔ေၾကာင့္ ဤအရာကို သံသရာ ဟုေခၚသည္ (၃)
Juan

သမား ႏွင့္ သူ၏၀န္ေဆာင္ မႈမ်ား

ေရွးအခါ ကသမား နဲ႔ လူနာ ဆက္ဆံေရး ဟာ ... ေစတနာ ကိုအရင္း တည္တဲ့ ဆရာ - ဒကာ ဆက္ဆံေရး မ်ိဳးျဖစ္ခဲ့ တယ္။ ကြ်န္ေတာ္ တို႔ ျမန္မာ့ လူေဘာင္ အဖြဲ႔အစည္း ရဲ ႔စံအရ ေရာဂါ ေ၀ဒနာ ေပ်ာက္ကင္း ခ်မ္းသာခဲ့ရင္ ကုသ ေပးတဲ့ သမား ေတာ္ ကို အသက္ သခင္ ေက်းဇူးရွင္ အျဖစ္ အနေႏၲာ၊ အနႏၲ ငါးပါး ေလာက္နီးပါး သေဘာထား တတ္ၾက ၿပီး ေ၀ဒနာ မသက္သာ ခဲ့ရင္ ကံကိုသာ အျပစ္ ပံုခ် လို႔ ကုသ ေပးသူ သမားေတာ္ မ်ားမွာ နဘယံ - ေဘးမရွိ၊ ဒါေၾကာင့္ ေရွးေခတ္ ျမန္မာ့ လူ႔အဖြဲ႔ အစည္း မွာ သမားေတာ္၊ ဆရာ၀န္ မ်ားဟာ လူသား နဲ႔ ဘုရား ၾကား ကတန္ခိုးရွင္ နတ္ေဒ၀တာ ေလာက္ကို တန္ဖိုးထား ရိုေသ ျခင္းခံခဲ့ ၾကရ ဖူးတယ္။ ခုထက္ထိ လည္းဒီလို ရိုေသ ေလးစား မႈမ်ိဳးေတြ ရွိသင့္ သေလာက္ ရွိေနတုန္းပါ။

သို႔ေသာ္ ---
ႏွစ္ဆယ္ ရာစု ေႏွာင္းပိုင္း ကာလ မ်ားမွာ ျဖဴစင္ ရိုးရွင္း တဲ့ သမားနဲ႔ လူနာ ဆက္ဆံေရး ဟာ အနည္းငယ္ ရႈပ္ေထြးစ ျပဳလာ ပါတယ္။ ၿပိဳလဲ သြားတဲ့ ဘာလင္ တံတိုင္း၊ ဆိုဗီယက္ ယူနီယံ နိဂံုး နဲ႔ အတူစုေတ ခဲ့တဲ့ အေရွ ႔ဥေရာပ ကြန္ျမဴနစ္ စံနစ္၊ မိုက္ကရိုေဆာ့ဖ္ ၀င္းဒိုး နဲ႔ ပါဆင္နယ္ ကြန္ပ်ဴတာ၊ တတိယ လိႈင္းနဲ႔ ကမၻာျပားျခင္း၊ ၉/၁၁ နဲ႔ ဘင္လာဒင္၊ ဆူနာမီ နဲ႔ ဆဒန္ ဟူစိန္၊ ဂလိုဘယ္ လိုက္ေဇးရွင္း နဲ႔ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရး စတဲ့ အေျပာင္း အလဲ လိႈင္းလံုးႀကီး ေတြ တစ္လံုး ၿပီး တစ္လံုး ခပ္ၾကမ္းၾကမ္း ရိုက္ခတ္ ခဲ့တဲ့ (၂၀) ရာစု လက္က်န္ သက္တမ္း ကာလ မ်ားအတြင္း ယခင္ ကဂုဏ္ယူ ၀ံ့ႂကြား စြာ ကမၻာ့ ေဒသ အေတာ္မ်ားမ်ား လက္ခံ က်င့္သံုး ခဲ့ၾက တဲ့ အခမဲ့ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္ မႈစံနစ္ နဲ႔ အတူ ေဒါက္တာ ေနာ္မန္ ဗက္သြန္း၊ ေဒါက္တာ အင္ဒရူး ေမဆင္၊ ေဒါက္တာ ျမင့္ေမာင္ တို႔ အမႈးျပဳ တဲ့ ေစတနာ ဆရာ၀န္ႀကီး မ်ား ပါရာဒိုင္း ေရစီးေၾကာင္း မွာ ပက္လက္ေရာ၊ ေမွာက္ခံု ပါေမ်ာပါ ကုန္ၾကတယ္။

ရိုးစင္း လွတဲ့ သမားနဲ႔ လူနာ တစ္လမ္းသြား ဆက္ဆံေရး ဟာရုတ္တရက္ ခ်က္ခ်င္း ပဲေစ်းကြက္ ၀င္လာတယ္၊ က်န္းမာ ေရး ၀န္ေဆာင္မႈ ေစ်းကြက္ (Health Care Market) လို႔ ေျပာင္ေျပာင္ တင္းတင္း ေခၚခဲ့ၾကတယ္။ ဒီအခါ မွာ ေ၀ဒနာရွင္ လူနာ နဲ႔ ကုသေပးသူ သမားေတာ္ တို႔ရဲ ႔ ႏွစ္ေယာက္ တစ္အိပ္မက္ ကမၻာေလး ဟာေစ်းကြက္စီးပြားေရး နယ္ပယ္ ထဲကို ၀င္လို႔ ရပါ့မလား လို႔ ေဘာဂ ေဗဒ ဆင္စြယ္ နန္းေတာ္ ေပၚက ပညာရွိ အေခၚခံ ရသူမ်ား ကအံ့ၾသ ဘနန္း ေမးခြန္း ေတြ ထုတ္ၾက ပါတယ္။ အေျဖက ေတာ့ေစ်းကြက္ ၀င္လြန္းလို႔ ျပန္ဆြဲ ထုတ္လို႔ေတာင္ မရေတာ့ ပါဘူးတဲ့။ ဘယ္လို ေစ်းကြက္ မ်ိဳးထဲ ၀င္သလဲ ဆိုေတာ့ ဘိဇနက္ လုပ္ငန္း အားလံုးရဲ ႔ ထိပ္ေခါင္တင္ ျဖစ္တဲ့ ၀န္ေဆာင္မႈ စီးပြားေရးလုပ္ငန္း (Service Business) အမ်ိဳးအစား ထဲမွာ ပါပါ သတဲ့။

၀န္ေဆာင္မႈ စီးပြားေရး လုပ္ငန္း ဆိုတာ လြယ္လြယ္ ရွင္းရွင္း ေျပာရရင္ စားသံုးသူ (Consumer) အလိုက် ၀ယ္သူ အၿမဲမွန္ (Customer is always right) ရတဲ့ လုပ္ငန္းမ်ိဳးပါ။ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ မွာ ၀န္ေဆာင္မႈ ေပးသူ (Service provider) ျဖစ္တဲ့ ဆရာ၀န္ နဲ႔ ၀န္ေဆာင္မႈ ကိုရယူသူ (Consumer) ျဖစ္တဲ့ လူနာ၊ ႏွစ္ဦး ႏွစ္ဖက္ ျပည့္စံု ေနေတာ့ ၀န္ေဆာင္မႈ စီးပြားေရး လုပ္ငန္း ဆိုတဲ့ ေစ်းကြက္ သေဘာ တရား နဲ႔ ဇြတ္တန္းညႇိ ပစ္လိုက္ ပံုရပါတယ္။

တကယ္တန္း အႏုလံု၊ ပဋိလံု သံုးသပ္ ၾကတဲ့ အခါ မေတာ့ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈ လုပ္ငန္းဟာ အျခားေသာ ၀န္ေဆာင္မႈ စီးပြားေရး လုပ္ငန္း မ်ားနဲ႔ ဖီလာ ကန္႔လန္႔ ျဖစ္ေနတာ ကိုေတြ႔လာ ၾကရတယ္။ အျခားေသာ ၀န္ေဆာင္မႈ လုပ္ငန္း မ်ားမွာ service provider က customer ကိုအၿမဲ အလိုလိုက္ အႀကိဳက္ေဆာင္ ၾကရတယ္။ တနည္း ေျပာရရင္ service provider ကေအာက္စည္း၊ customer ကအထက္စီး ကေနရာယူ ထားတယ္ေပါ့၊ ဒါကလည္း ရွင္းပါတယ္၊ သူ႔အိတ္ ထဲက ေငြ ကိုယ့္အိတ္ ထဲေရာက္ဖို႔ အတြက္ လူ႔ေအာက္က်ိဳ ႔ လို႔ လူပိ မေသ ေဆာင္ပုဒ္ ကိုလက္ကိုင္ ထားရ ေပမေပါ့။

က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ လုပ္ငန္း ကေတာ့ ေျပာေတာ့လည္း ၀န္ေဆာင္မႈစီးပြားေရး၊ service provider ျဖစ္တဲ့ ဆရာ၀န္ ကအထက္စီး ကေန တစ္ျပားသား မွမေလွ်ာ့ပဲ “ခင္ဗ်ား ကဆရာ၀န္ လား၊ က်ဳပ္ ကဆရာ၀န္လား၊ က်ဳပ္ေျပာ တာလုပ္၊ က်ဴပ္ကုေပးတာခံ” ဒီလို ဆက္ဆံတာကို consumer ျဖစ္တဲ့ လူနာ ကတစ္ခြန္းမခံ ဟုတ္ကဲ့၊ ဟုတ္ကဲ့ နဲ႔ျပန္ေျပာ ရင္း က်သမွ် ေငြကို ရိုရိုေသေသ ကမ္းေပးလို႔ ဆရာ၀န္ အခန္းက ေခါင္းလွ်ိဳ ထြက္လာရ တဲ့၀န္ေဆာင္မႈ မ်ိဳးကိုး ခင္ဗ်။ ဒါေၾကာင့္ လည္းေစ်းကြက္ စီးပြားေရး စံေတြ အရ က်န္းမာေရး ၀န္ေဆာင္မႈ ဟာနားမလည္ ႏိုင္စရာ ၀န္ေဆာင္မႈ မ်ိဳးေပါ့။ customer ကေအာက္က်ိဳ ႔ခယ ၿပီး ၀န္ေဆာင္ခ ေပးရတယ္ ဆိုတာ စီးပြားေရး သေဘာမွာ မရွိပါ ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ က်န္းမာေရး ေစ်းကြက္ ဘာလဲ၊ ဘယ္လဲ ဆိုတာကို ေဘာဂေဗဒ ပညာရွင္မ်ား စိတ္၀င္ စားလာၾကတယ္။ သုေတ သန လုပ္ၾကည့္ ၾကတယ္။

ဘာေတြ ေတြ႔ရိွ ၾကသလဲ ဆိုေတာ့-

(က) က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ လုပ္ငန္း သည္၀န္ေဆာင္မႈ စီးပြားေရး လုပ္ငန္း အမ်ိဳး အစားတြင္ ႁခြင္းခ်က္ ျဖင့္ ပါ၀င္သည္။
(ခ) ပံုမွန္ ၀န္ေဆာင္မႈ စီးပြားေရး လုပ္ငန္း ၏၀ိေသသ လကၡဏာ မ်ားႏွင့္ မကိုက္ညီရျခင္း အဓိက အေၾကာင္းရင္း မွာ သတင္း အခ်က္ အလက္ တစ္ဖက္ ေစာင္းနင္း ႏိုင္မႈ (Asymmetry of Information) ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
(ဂ) ဤလုပ္ငန္း ကိုအလြန္ အကြ်ံ မျဖစ္ေအာင္ ေကာင္းမြန္ မွန္ကန္ေသာ က်န္းမာေရး စံနစ္ (Good Health System) က်င့္သံုး၍ ထိန္းေက်ာင္း ေပးႏိုင္ရ မည္

- ရယ္လို႔ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီေနရာ မွာ သတင္းအခ်က္ အလက္ တစ္ဖက္ေစာင္းနင္း ႏိုင္မႈ ဆိုတာက ဒီလိုပါ။ ခင္ဗ်ား laptop တစ္လံုး ၀ယ္ခ်င္ တယ္ဆိုပါစို႔။ ဘယ္အေရာင္း ဆိုင္သြား၀ယ္၀ယ္ ရပါတယ္။ Laptop နဲ႔ပါတ္သက္တဲ့ သတင္း အခ်က္ အလက္ ေတြကို အေရာင္း ၀န္ထမ္း ေတြကို ေမးမလား၊ စာရြက္ စာတမ္း ေတြေလ့လာ မလား၊ အြန္လိုင္း တက္ၿပီး ၾကည့္ဦး မလား။ ေစ်းႏႈန္း ကိုလြတ္လပ္ စြာ ႏိႈင္းယွဥ္ ေလ့လာၿပီး စိတ္ၾကိဳက္ အျဖစ္ဆံုး ကိုမွ ေရြးခ်ယ္ ၀ယ္ယူမယ္ မဟုတ္လား။ ဒါမ်ိဳး ကိုေရာင္းသူ နဲ႔ ၀ယ္သူ ၾကား သတင္း အခ်က္ အလက္ ညီမွ်မႈ (Symmetry of Information) ရွိတယ္ လို႔ဆိုပါတယ္။

ႏွလံုး ေရာဂါ ရလို႔ ႏွလံုး အထူးကု နဲ႔ ျပခ်င္တယ္ ဆိုပါစို႔၊ ကိုယ့္ေရာဂါ နဲ႔ ပါတ္သက္တဲ့ သတင္း အခ်က္ အလက္ ေတြကို စာေရး ကိုေမး လို႔ ရမလား၊ စာအုပ္ ေတြဖတ္ ေတာ့ေရာ နားလည္ မွာလား၊ အြန္လိုင္း ေပၚမွာ ေစ်းသက္သာ ၿပီး ကုသမႈ ေကာင္းတဲ့ သမားေတာ္ ကို စိတ္ႀကိဳက္ ေရြးခ်ယ္ လို႔ရမွာလား။ ကိုယ့္ ဖက္က ဘာမွမသိတဲ့ ၀န္ေဆာင္မႈကို provider ျဖစ္တဲ့ ဆရာ၀န္ ျပဳသမွ် ႏုရ ၿပီး က်သေလာက္ ေပး ရတဲ့ အတြက္ ေရြးခ်ယ္ခြင့္ မရပဲ ၀ယ္ရတဲ့ ပစၥည္း ျဖစ္ေနပါတယ္။ အေၾကာင္း ကေတာ့ doctor knows everything about your disease but you know nothing about your disease ကိုယ္၀ယ္ ယူရမဲ့ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ နဲ႔ ပါတ္သက္တဲ့ သတင္း အခ်က္ အလက္ေတြကို ေရာင္းသူ ဆရာ၀န္ က ၀ယ္သူ လူနာ ထက္ အဆ ေပါင္းမ်ားစြာ ပိုမို သိရွိ ေနျခင္းေၾကာင့္ပါ။ ဒါကို ပဲ asymmetry of information လို႔ ဆိုၾကတာပါပဲ။ ဒါဟာ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ ဆိုတဲ့ လူနာ-သမား ဆက္ဆံေရး ကိုေစ်းကြက္ထဲ သြတ္သြင္း ရာက ရလာတဲ့ အသိသစ္ လို႔ ေျပာရင္လည္း ရႏိုင္ေၾကာင္းပါခင္ဗ်ား။

Read More...

Collapse...

Life Cycle (2)

ထို႔ေၾကာင့္ ဤအရာကို သံသရာ ဟုေခၚသည္ (၂)

Juan

ေရာဂါႏွင့္ သမား

နာျခင္း သို႔မဟုတ္ ေရာဂါ ဖိစီး ႏွိပ္စက္ ျခင္းခံ ရသူ မ်ားကို လြယ္လြယ္ ကူကူ လူနာ လို႔ အမည္ေပး ကင္ပြန္းတပ္ ၾကပါ တယ္။ လူနာ ျဖစ္လာ တဲ့အခါ လူသားရဲ ႔ ဇာတိ စိတ္အရ၊ ခံစား ေနရ တဲ့ ေ၀ဒနာ ကိုအျမန္ ဆံုးေပ်ာက္ ကင္းခ်မ္းသာ ခ်င္ၾကတယ္။ ေပ်ာက္ကင္း ဖို႔နည္းလမ္း ေတြကိုလည္း ရွာၾက ေဖြၾက တယ္။ ေ၀ဒနာ အျပင္း အထန္ ခံစား ေနရ တာကို ဘာမွ မလုပ္ပဲ ငုတ္တုတ္ ေပထိုင္ ၿပီး သူ႔ဘာသာ သူ ျပန္ေကာင္း ေအာင္ ေစာင့္တဲ့သူ မရွိ ဘူးလို႔ မေျပာ ႏိုင္ေပမဲ့ အလြန္ အင္မတန္ နည္းပါး ပါလိမ့္မယ္။ မည္သည့္ တန္ဖိုး ကိုေပးဆပ္ ရသည္ ျဖစ္ေစ ကိုယ္ခံစား ရတဲ့ ေ၀ဒနာ ကို ပိန္းၾကာ ဖက္တြင္ ေရ မတင္ သလို အျမန္ ဆံုး သာေပ်ာက္ ကင္းခ်င္ ၾကသမို႔ သမား ေခၚတဲ့ ေ၀ဒနာ ကိုေပ်ာက္ ကင္းေအာင္ ကုသ ေပးႏိုင္စြမ္း ရွိေသာ ပုဂၢိဳလ္ မ်ားရဲ ႔ အခန္း ကဏၭ ဟာ လူ႔ေဘာင္ ေလာက မွာ အေရးပါ လာပါတယ္။

လူတစ္ဦး ေ၀ဒနာ ခံစား ရလို႔ သမားေတာ္ ထံခ်ဥ္းကပ္ တယ္ဆိုပါစို႔။ သူ႔ရဲ ႔ရည္ရြယ္ခ်က္ ကခံစား ေနရ တဲ့ ေရာဂါ ေပ်ာက္ကင္း ဖို႔၊ သမားရဲ ႔ ရည္ရြယ္ခ်က္ က- လူနာခံစား ေနရတဲ့ ေ၀ဒနာ ေပ်ာက္ကင္း ဖို႔အတြက္ ထိေရာက္ တဲ့ကုသ မႈေပး ဖို႔ပဲ မဟုတ္လား။ ေလာက မွာရွိရွိ သမွ် သမား သို႔မဟုတ္ ေဆးဆရာ အားလံုး ဟာဒီရည္ရြယ္ ခ်က္ႀကီးကို ဦးထိပ္ ပန္ဆင္ ၿပီး အလုပ္လုပ္ ၾကတာပါပဲ။ ထိေရာက္ တဲ့ကုသ မႈ ကိုေပးခ်င္ရင္ ပထမ ဆံုးလိုအပ္ ခ်က္က လူနာ ခံစား ေနရ တဲ့ေရာဂါ ေ၀ဒနာ ရဲ ႔ အေၾကာင္းရင္း ကိုသိမွ ျဖစ္မယ္ ဆိုတာကို သေဘာေပါက္ လာၾကတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပဲေခတ္ အဆက္ဆက္ သမားေတာ္ တို႔ဟာ ေရာဂါ ျဖစ္ပြား ရျခင္း အေၾကာင္းရင္း မ်ားကို ရွာေဖြ ေဖၚထုတ္ စံုစမ္း ခဲ့ၾကပါတယ္။ ရရွိ လာတဲ့ အခ်က္ အလက္၊ အေျခ အေန ေတြေပၚ အေျခခံၿပီး ေရာဂါ ျဖစ္ရျခင္း အေၾကာင္း မ်ားကို သီအိုရီ မ်ား၊ အႏုမာန မွန္းဆခ်က္ (Hypothesis) မ်ား အျဖစ္ ေဖာ္ထုတ္ ခဲ့ၾကတယ္။ မွန္တာလည္းရွိ၊ မွားတာလည္း အမ်ားႀကီးေပါ့။ အေျခ အေန နဲ႔ အခ်ိန္ အခါ ေပၚမူတည္ၿပီး ေျပာင္းလဲ ခဲ့ၾကတဲ့ အေနာက္တိုင္း ေဆးပညာ ရဲ ႔ သမုတိ သစၥာ သီအိုရီ မ်ားကို အနည္းငယ္ တင္ျပ ပါရေစ။

(က) သဘာ၀လြန္ သီအိုရီ
ေရွးပေ၀ သဏီ တုန္းက လူသား ဟာေ၀ဒနာ တစ္ခုခု ခံစား ရၿပီ ဆိုရင္ ဘာေၾကာင့္ ျဖစ္ရသလဲ ဆိုတာ ကိုနက္နက္ နဲနဲ စဥ္းစား ႏိုင္စြမ္း မရွိ ခဲ့ပါ။ စား၊၀တ္၊ ေနေရး ျဖစ္တဲ့ Basic Needs ကိုဦးစား ေပးေျဖရွင္း ရတဲ့ ေခတ္မို႔ Safety Needs ျဖစ္တဲ့ က်န္းမာေရး ကိုလွည့္ၾကည့္ ေျဖရွင္း ခ်ိန္မရ တာက တစ္ေၾကာင္း၊ က်ိဳးေၾကာင္း ဆင္ျခင္ တံုတရား အားနည္း တာက တစ္ေၾကာင္း တို႔ေၾကာင္း ေရာဂါ ေ၀ဒနာ ရဲ ႔အေၾကာင္း တရား ကိုမျမင္ ႏိုင္တဲ့ သဘာ၀ လြန္ ျဖစ္ရပ္ မ်ား အေပၚ ပံုခ် လိုက္ေလ့ ရွိတယ္။ မိုးနတ္ မင္းႀကီး စိတ္ဆိုးလို႔၊ ေလနတ္ သားက ေဒါပြလို႔၊ မီးနတ္ ကို မပူေဇာ္လို႔၊ စုန္း၊ ကေ၀၊ ေျမဘုတ္၊ ဘီလူး၊ ၿပိတၱာ၊ နာနာ ဘာ၀၊ တေစၦ၊ သရဲ မ်ားက ေသာက္ျမင္ကပ္ကပ္ နဲ႔ ျပဳစား လို႔ ေရာဂါ ျဖစ္ရတယ္ ဆိုၿပီး ယူဆ လိုက္ၾက တယ္။ ေအးေရာ၊ ခုေခတ္ ေျပာေျပာ ေနတဲ့ ဘာမွ လာရွင္း ျပမေနနဲ႔ ဆုိတာ မ်ိဳးေပါ့၊ ကိုယ့္လက္ ကလြတ္ ႁဗြတ္ ဆိုၿပီး ေျပာခ် လိုက္တဲ့ သေဘာပါပဲ။ ထူးဆန္း တာက ေတာ့ ဂလိုဘယ္ လိုက္ေဇးရွင္း ေခတ္၊ စူပါ အင္ေဖာ္ ေမးရွင္း တကၠႏို လိုဂ်ီ ေခတ္ လို႔ ေျပာေျပာ ေနတဲ့ ပစၥဳပၸန္ ကာလ မွာေတာင္ ဒီသီအိုရီ ဟာ ကမၻာ့ေနရာ ေဒသ အေတာ္မ်ားမ်ား မွာပန္းပန္လွ်က္ပဲ ရွိေန ေသးတယ္္။

(ခ) ဟန္ခ်က္ညီ သီအိုရီ
ေခတ္ေတြ ေျပာင္းၿပီး လူျဖစ္သက္ ရင့္လာ တာနဲ႔ အမွ် စဥ္းစား ႏိုင္စြမ္း ရွိလာ တဲ့လူသား ေတြဟာ လူမႈေရး၊ စီးပြားေရး၊ ဘာသာေရး၊ က်င့္၀တ္ ဆိုင္ရာ အေတြး အေခၚ မ်ားျမင့္မား လာတာနဲ႔ အမွ် ေရာဂါ ေ၀ဒနာဟာ ဘုရားရိုက္လို႔၊ နတ္ ခိုက္လို႔ ဆိုၿပီး အယံုႀကီး ယံုေနတဲ့ အဆင့္ ထက္ပို ၿပီးေတြးေတာ ဆင္ျခင္ ႏိုင္စြမ္း ရွိလာ ၾကတယ္။ မဇၥ်ိမ ကအစျပဳခဲ့တဲ့ ဟန္ခ်က္ညီ သီအိုရီ ဟာအဲဒီ ေခတ္ အခါ ကအလြန္ေရွ ႔တန္း ေရာက္ေသာ ေမာ္ဒန္ အေတြးအေခၚသစ္ ျဖစ္ခဲ့တယ္။ လူ႔ ခႏၶာကိုယ္ မွာ အဓိက က်တဲ့ ေလ၊ သည္းေျခရည္ နဲ႔ သလိပ္ ဆိုတဲ့ ဓါတ္သံုးပါး ဟန္ခ်က္ ညီညီ လည္ပါတ္ ေနႏိုင္ရင္ လူဟာ က်န္းမာေနၿပီး ဒီဓါတ္သံုးပါး အနက္ တစ္ခုခု ေဖာက္ျပန္ တာနဲ႔ ေရာဂါ ေ၀ဒနာ အစပ်ိဳး ေတာ့တာပဲ လို႔ ဒီသီအိုရီ ကဆိုပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္း မွာ ဒီသီအိုရီ ကိုပဲ ဥေရာပ၊ ဂရိ ေဆးပညာ ကေကာ္ပီ လုပ္ပါတယ္။ (ေကာ္ပီရိုက္ ဥပေဒ ကိုဥေရာပ ကစတင္ ခ်ိဳးေဖာက္ တာလို႔ ေျပာရမလား?)၊ ျမန္မာ ျပည္မွာ ေခတ္စား တဲ့ အာယုေဗဒ ေဆးပညာ ရဲ ႔ မူလ ဘူတ ဓါတ္ႀကီး ေလးပါး (ပထ၀ီ၊ အာေပါ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာ) ဆိုတာလည္း ဒီက ဆင့္ပြား ထြက္လာတဲ့ အခက္အလက္ပါပဲ။

(ဂ) ေလသီအိုရီ
ဟန္ခ်က္ညီ သီအိုရီ ေခတ္ကုန္ သြားခ်ိန္ မွာ ဥေရာပ ဖက္မွာ ေလသီအိုရီ ဆိုတာ ေပၚလာ ျပန္တယ္။ ေရာဂါ ျဖစ္ပြား ရျခင္း ကို မသန္႔ရွင္းေသာ၊ အဆိပ္ အေတာက္ ပါေသာ ေလပုပ္္ ေလသိုး ကိုရႈမိ၊ ရိႈက္မိ လို႔- လို႔ဆိုျပန္တယ္။ ကူးစက္ ေရာဂါ ေတြလို႔ ဒီေန႔ေခတ္ ရွင္းရွင္း လင္းလင္း သိထားတဲ့ ကာလ၀မ္း၊ ဌက္ဖ်ား၊ ပုလိပ္ စတဲ့ ေရာဂါ အားလံုး ဟာ အရင္း စစ္လိုက္ ေတာ့ အယုတ္ တမာ ေလဆိုး ေၾကာင့္ လို႔စြပ္စြဲ ပါတယ္။ သူမ်ား ေျပာတိုင္း မယံု ခ်င္ၾကသူ ေတြက သုေတသန ေတြလည္း လုပ္ၾကည့္ ၾကတယ္။ ဟုတ္ေလာက္ တယ္လို႔ ထင္စရာ ရွိတဲ့ အေထာက္ အထား ေတြ႔လည္း ေတြ႔ခဲ့ ၾကပါေသး။ ေနာက္ပိုင္း က်မွ ဒီအေထာက္ အထားေတြဟာ ေဆး သုေတသန မွာ သတိ ထားရမဲ့ တႏြယ္ငင္ တစင္ပါ အမွားမ်ား (Confounders) အျဖစ္ ႏွလံုးသြင္း လက္ခံ လာခဲ့ ၾကတယ္။ ထိုေခတ္ ထိုအခါ ကေတာ့ ပရမတၱ သစၥာ နီးနီး ေလာက္ယံုခဲ့ ၾကတယ္ေလ။

ဌက္ဖ်ား (Malaria) ဆိုတာ အီတလီ စကား၊ အဓိပၸါယ္ က Bad air disease တဲ့၊ ေနာက္ပိုင္း မွာ Plasmodium ဌက္ဖ်ား ပိုးေၾကာင့္ ေရာဂါ ရတာ၊ ဒီပိုး ကို Anopheles ျခင္ ကသယ္ ေဆာင္ၿပီး ဒီျခင္ ကိုက္လို႔ ေရာဂါျဖစ္ တာမွန္း သိလာေပမဲ့ အရင့္ အရင္ ကေပး ထားခဲ့တဲ့ နာမည္မွား ႀကီးက တြင္ေနၿပီ မို႔ ျပင္မရေတာ့ပါ။ ငယ္ငယ္က ဖိုးေထာ္ လို႔ ႏႈတ္က်ိဳး ေအာင္ေခၚ ခဲ့ၾက ၿပီး ႀကီးလာမွ ထက္မိုးအာကာ လုပ္ခ်င္ လို႔ မရေတာ့ဘူး၊ ေသရာ ပါေအာင္ ငယ္နာမည္ ကတြင္ခဲ့ ၿပီေလ။

(ဃ) အမႈန္ အမႊား သီအိုရီ
ႏွစ္တစ္ေထာင္ အေမွာင္ ေခတ္ႀကီး ကိုေက်ာ္ျဖတ္ ခဲ့ၿပီး ျပန္လည္ ႏိုးထ လာခဲ့တဲ့ ဥေရာပ ရဲ ႔ရီေနဆြန္း ကာလ လို႔သမိုင္းတြင္ ခဲ့တဲ့ ၁၅၀၀ ခုႏွစ္ ေတြေလာက္မွာ ေပၚေပါက္လာတဲ့ သီအိုရီျဖစ္တယ္။ ဖရာ႔ ကက္စတို လီးယပ္စ္ ဆိုတဲ့ အီတလီ ဆရာ၀န္ တစ္ဦး ကစတင္ ေဖာ္ထုတ္ ခဲ့တယ္ ဆိုပဲ။ သာမန္ မ်က္စိ နဲ႔ မျမင္ႏိုင္တဲ့ အမႈန္ အမႊား ေလးေတြ လူနာ တစ္ေယာက္ ကေန ေနာက္တစ္ေယာက္ ကိုကူး စက္ ရာက တဆင့္ ကူးစက္ ေရာဂါ ေတြ ျဖစ္ပြား ပါသတဲ့။ လိင္ ကတဆင့္ ဆစ္ဖလစ္ ေရာဂါ ကူး စက္ ႏိုင္တယ္ ဆိုတဲ့ လမ္းေၾကာင္း မွန္ကို ေတြ႔ခဲ့ ၿပီးခါမွ လူေတြ သိခ်င္ ၾကတဲ့ အမႈန္ အမႊား ဆိုတာ ဘာလဲ။ ဘယ္လို လမ္းေၾကာင္း ေတြက တဆင့္ ဘာေၾကာင့္ ကူးရ တာလဲ ဆိုတဲ့ ေမးခြန္း ေတြကို ေျပလည္ ေအာင္ မေျဖရွင္း ႏိုင္လို႔ သူ႔ကို ထင္ရာ ျမင္ရာ ေလွ်ာက္ေျပာ သူအျဖစ္ ကင္ပြန္းတပ္ ခံခဲ႔ ရရွာတယ္။

(င) အလုိ အေလွ်ာက္ ျဖစ္ပြား ျခင္း သီအိုရီ
ေရာဂါ ဆိုတာ သူ႔ဖာသာ သူျဖစ္ ခ်င္တဲ့ အခ်ိန္မွာ တားမႏိုင္ ဆီးမရ နဲ႔ အလို အေလွ်ာက္ ျဖစ္ေတာ့ တာပဲ ဆိုတဲ့ သီအိုရီ တစ္ခု ေခတ္စား ခဲ့ပါေသး တယ္။ ေခတ္ေနာက္ျပန္ ဆြဲယံု မက ေရွ ႔က ေပၚေပါက္ ခဲ့တဲ့ လူသားရဲ ႔ က်ိဳးေၾကာင္း ဆင္ျခင္တံု တရား နဲ႔ အသိဥာဏ္ ေတြကို ပါ ေျမာင္းထဲ ဆြဲခ် လိုက္တဲ့ သီအိုရီ ပါပဲ။ ဒီလို သာဆို ရင္ေတာ့ ေရာဂါ ဆိုတာ ျဖစ္ခ်င္ တဲ့ အခ်ိန္ ထျဖစ္ၿပီး ေပ်ာက္ခ်င္တဲ့ အခ်ိန္ ေပ်ာက္လိမ့္ မေပါ့။ သမားေတာ္ ဆိုတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ ေတြကို ဘဇာ ေၾကာင့္ အားကိုး ေနရ ဦးမွာလဲ လို႔ လူေတြ ထင္ေယာင္ ထင္မွား ျဖစ္ေစ တဲ့အထိ ေဆးပညာ ကိုအိုးမဲ သုတ္ခဲ့တဲ့ သီအိုရီ ပါပဲ။

(စ) ပိုးမႊား သီအိုရီ
ေရွ ႔က တင္ျပ ခဲ့တဲ့ သီအိုရီ အားလံုး နီးပါး ဟာ အခ်ိဳ ႔က ကိုယ္ထင္ရာ ကိုယ္ေျပာၾကတာ၊ အခ်ိဳ ႔က သိပၸံ ပညာကို အတိုင္း အတာ တစ္ခုထိ အသံုးခ် ၿပီးေဖာ္ ထုတ္ခဲ့ၾက တာဆိုေပမဲ့ သိပၸံ နည္းက် အစစ္ ေဆးခံ ႏိုင္တဲ့ ေဒါင္ေဒါင္ျမည္ တစ္ခုမွ မပါခဲ့ ပါ။ ဒီလိုနဲ႔ပဲ ေဆးပညာ သမားေတာ္ မ်ားဟာ ကာလ တစ္ေလွ်ာက္လံုး ေပ်ာက္ေသာ လမ္းမွာ စမ္းတ၀ါး၀ါး ျဖစ္ေနရာက ၁၉ ရာစု ေႏွာင္းပိုင္း ေလာက္မွာ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ေရာင္ျခည္သစ္ ေပၚထြန္း လာခဲ့ပါ တယ္။ ခရစ္ သကၠရာဇ္ ၁၆၇၀ မွာ အန္သိုနီ လူ၀င္ဟုတ္ ဆိုတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ အဏုၾကည့္ မွန္ဘီလူး ကိုစတင္ တီထြင္ လိုက္ရာက ဒီပစၥည္း ေလးေက်းဇူး နဲ႔ အရင္ ကမျမင္ ခဲ့၊ မသိခဲ့ တဲ့ အသိသစ္ ေတြရလာၾကတယ္။ ဖိုးသူေတာ္ မ်က္စိလည္ရင္ ဆြမ္းဆန္ မ်ားမ်ား ရတတ္သလို၊ ပညာရွင္ေတြ မ်က္စိ လည္ရင္ အသိသစ္ မ်ားမ်ား ရတတ္ ပါတယ္။ ျငင္းၾကရင္း၊ ခံုၾကရင္း၊ ေဟာတစ္ေကာင္၊ ေဟာတစ္ေကာင္ ရွာလို႔ ေတြ႔ရင္း နဲ႔ပဲ ေရာဂါ ေတြဟာ microbe ေခၚ မ်က္စိနဲ႔ မျမင္ႏိုင္တဲ့ ပိုးမႊား ေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ရတယ္ ဆိုတာကို တျဖည္းျဖည္း လက္ခံ လာခဲ့ ၾကတယ္။

လူ၀ီ ပါစခ်ာ (၁၈၂၂-၁၈၉၅) လက္ထက္ မွာေတာ့ ဒီ အႏုမာန အယူအဆ ကိုခိုင္ခိုင္ မာမာ သက္ေသ ျပႏိုင္ ခဲ့တယ္။ တီဘီ ပိုး ကိုေဖာ္ ထုတ္သူ ေရာဘတ္ ေကာ့ခ်္ ဆိုရင္ Koch’s postulate ဆိုတဲ့ ကိုယ္ပိုင္ အယူအဆ တစ္ရပ္ ကိုရဲရဲ ေတာက္ ေဖာ္ထုတ္ ခဲ့တယ္။ သူ႔ အဆိုကို လြယ္လြယ္ ေျပာရရင္-

ေရာဂါ သည္ မ်က္စိ ျဖင့္ မျမင္ ႏိုင္ေအာင္ ေသးငယ္ေသာ ပိုးမႊား မ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ေရာဂါသည္ လူနာ တိုင္း၏ ခႏၶာကိုယ္ တြင္ ေရာဂါပိုး မ်ားရွိ၏။ ထိုေရာဂါပိုး တို႔ကို လူနာ၏ ခႏၶာကိုယ္ မွ တနည္းနည္း ျဖင့္ထုတ္ ယူၿပီး အဏုၾကည့္ မွန္ဘီလူး ျဖင့္ၾကည့္လွ်င္ ပိုးေတြ႔ ကိုေတြ႔ ရမည္။ Culture လုပ္ၿပီး ေမြးျမဴလွ်င္ ပိုးမ်ား ေပါက္ဖြား ရမည္။ ေပါက္ဖြား လာေသာ ပိုးတို႔ ကိုေရာဂါ ကင္းစင္သည့္ လူ သို႔မဟုတ္ သတၱ၀ါ တစ္မ်ိဳးမ်ိဳး ၏ခႏၶာ ကိုယ္တြင္း ျပန္လည္သြတ္သြင္း ေပးႏိုင္လွ်င္ ပထမ ပိုးထုတ္ယူ လိုက္သည့္ လူနာ ခံစား ခဲ့ရသည္႔ ေရာဂါေ၀ဒနာ အတိုင္း ထပ္တူထပ္မွ် ေရာဂါ ျဖစ္ပြားေစ ရမည္။ တူညီ ေသာ ေရာဂါ ခံစား ေနရသူ ေ၀ဒနာ သည္တိုင္း ၏ခႏၶာကိုယ္ မွထုတ္ယူ လိုက္ေသာ ေရာဂါပိုး သည္တစ္မ်ိဳး တစ္စား တည္းသာ ျဖစ္ေစ ရမည္။ ဤမွန္ေသာ သစၥာ တရား ကိုငါ ေတြ႔ရွိ ခဲ့သည္။

ေဖာ္ျပ ပါပါတ္လည္ ရိုက္သေဘာ တရားကို ေတြ႔ရွိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ၿပီး လက္ခံ ခ်င္စရာ အေထာက္ အထား မ်ားကို တီဘီပိုး နဲ႔ သက္ေသ ျပႏိုင္ ခဲ့ေပမဲ့ တီဘီ ပိုးရဲ ႔မ်ိဳးတူ မူကြဲ ညီအကို ေတာ္ အနာႀကီး ေရာဂါပိုး နဲ႔ ႀကံဳရ တဲ့ အခါမေတာ့ သူ႔ ပါတ္လည္ ရိုက္သေဘာ တရားႀကီး ဒူးေထာက္ လက္ေႁမႇာက္ရေလာက္ေအာင္ ပိုးတို႔၏ မာယာ နဲ႔ႀကံဳေတြ႔ ခဲ့ရရွာတယ္။ ဘာပဲ ေျပာေျပာ ပိုးမႊား သီအိုရီ ဟာ သူ႔ေရွ ႔က ေနာင္ေတာ့္ ေနာင္ေတာ္ သီအိုရီ အားလံုးထက္ အျပတ္ အသတ္ တိက် ၿပီးသိပၸံ နည္းက် တယ္ ဆိုတာ ကိုေတာ့ မျငင္း ႏိုင္ပါ။

(ဆ) သံုးေခ်ာင္း ေထာက္ သီအိုရီ
ပိုးမႊား သီအိုရီ ကိုေျခာက္ပစ္ကင္း သဲလဲစင္ အျဖစ္ အေနာက္တိုင္း ေဆးပညာရွင္ အားလံုး တညီ တညြတ္ တည္းလက္ခံ ခဲ့ၾက ေပမဲ့ အခ်ိန္ၾကာ လာတာနဲ႔ အမွ် လစ္ကြက္၊ ဟာကြက္ ကေလး ေတြကို ေတြ႔လာ ရျပန္တယ္။ ေရာဂါ တိုင္းဟာ ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ ကူးစက္ ေရာဂါ မ်ား မဟုတ္၊ ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္ ဆိုေစ ဦးေတာ့၊ ပိုးရွိ ေနယံု သက္သက္ နဲ႔ ေရာဂါ ရေလာက္ တဲ့ အထိ အျဖစ္ မဆိုး ႏိုင္ဘူး ဆိုတာ ေတြ႔လာ ခဲ့ၾကတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေရာဂါ တစ္ခု ျဖစ္ပြား ဖို႔ အတြက္ အနည္းဆံုး အေၾကာင္း တရား သံုးပါး ဖိုခေနာက္ ဆိုင္ ဆံုဖို႔ လိုအပ္ တယ္လို႔ ယူဆ လာခဲ့ ၾကျပန္ ပါတယ္။ ေရာဂါ ျဖစ္ပြား ေစေသာ လက္သည္ တရားခံ (Agent)၊ ေရာဂါ လက္ခံ မည့္သူ (Susceptible Host) နဲ႔ အထက္ပါ အေၾကာင္း ႏွစ္ပါး ဖူးစာ ဆံုေအာင္ ဖန္တီးေပး ႏိုင္ေသာ ပါတ္၀န္းက်င္ (Suitable Environment) ဆိုတဲ့ ဒီအေၾကာင္း သံုးပါး ရင္ဆိုင္ ဆံုေတြ႔ ပါမွ ဘယ္ေရာဂါ မဆို ျဖစ္ပြား တတ္ ပါသတဲ့။ ဒါေၾကာင့္ လည္းဒီ အေၾကာင္း သံုးပါး ကိုေရာဂါ ျဖစ္ပြားမႈ ႀတိဂံ၏ အနားစြန္း ေထာင့္သံုးဖက္ (Epidemiological Triad of Causation) လို႔ ေခၚခဲ့ ၾကပါတယ္။

(စ်) ပင့္ကူ အိမ္ သီအိုရီ
ဒုတိယ ကမၻာစစ္ အၿပီး စစ္ေအး ကာလ မ်ားမွာ ေရွးယခင္ ကလူသား ကိုပံုမွန္ ႏွိပ္စက္ ေနၾက ကူးစက္ ေရာဂါ မ်ား အျပင္ မကူးစက္ ႏိုင္ေသာ နာတာရွည္ ေရာဂါ မ်ား ဆိုတဲ့ ေနာက္ထပ္ ေရာဂါ ေဖာက္သည္ႀကီး တစ္ဦး တိုးလာ ပါတယ္။ ႏွလံုး၊ ေသြးတိုး၊ ဆီးခ်ိဳ၊ ကင္ဆာ အစ ရွိတဲ့ ေရာဂါ မ်ားေပါ့။ တစ္ေက်ာင္း တစ္ဂါထာ၊ တစ္ရြာ တစ္ပုဒ္ ဆန္း၊ ဆိုသလိုပဲ ဒီေရာဂါ ေတြက ကူးစက္ ေရာဂါ ေတြနဲ႔ သေဘာ သဘာ၀ ခ်င္းအင္ မတန္ ကြဲလြဲ တယ္။ ဒါေၾကာင့္ အခ်ိန္ ေပးၿပီး ေလ့လာ ၾကရ ျပန္ေရာ။ ေရာဂါ ျဖစ္ေစတဲ့ ပိုးဟာ ဒီမွာေဟ့ လို႔ လက္ညိႇဳး ထိုးျပ ၿပီးတရားခံ ရွာလို႔ လဲမရ၊ လက္သည္ လည္းတိတိ ပပ မရွိ၊ ဟိုဟာ ေၾကာင့္ လည္းျဖစ္ႏိုင္၊ ဒီဟာ ေၾကာင့္ လည္းျဖစ္ႏိုင္၊ ျဖစ္ႏိုင္ တဲ့လက္သည္ ေတြက လည္းအနမတဂၢ၊ ဒါကပဲ မကူးစက္ တတ္တဲ့ ေရာဂါ မ်ားရဲ ႔ trademark ျဖစ္လာ ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လည္း ဒီေရာဂါ မ်ိဳးေတြ ရဲ ႔ ျဖစ္ႏိုင္ဖြယ္ ရွိေသာ လက္သည္ မ်ား (Risk factors) ကိုရွာေဖြ ေဖာ္ထုတ္ လာၾက ရတယ္။

အနာႀကီး ေရာဂါ ဘာေၾကာင့္ ျဖစ္၊ Mycobacterium leprae ေၾကာင့္ျဖစ္ ဆိုရင္ ပြဲသိမ္း ေပမဲ့၊ ႏွလံုး ေသြးေၾကာ က်ဥ္းေရာဂါ ဘာေၾကာင့္ ျဖစ္၊ ႏွလံုး ေသြးေၾကာ က်ဥ္းပိုး ေၾကာင့္ျဖစ္- လုပ္ လို႔ မရပါ။ ေဆးလိပ္ေသာက္လို႔၊ ေသြးတိုး အခံရွိလို႔၊ ၀လို႔၊ ထိုင္းမိႈင္း လို႔၊ အဆီ အဆိမ့္ အလြန္ အၾကဴး စားလို႔၊ ကိုယ္လက္ လႈပ္ရွား အားကစား ကိုေ၀ရာ မဏိ လို႔၊ ေဒါသ က ေက်ာမ တက္ေနလို႔ စသည္ျဖင့္ တရားခံ စာရင္း ကတသီ တတန္းႀကီး ထြက္လာ ပါတယ္။ ဒါေတြကို မွ အဓိက တရားခံ၊ သာမည တရားခံ ျပန္ခြဲ၊ စာရင္းျပဳစု၊ ဒီတရားခံ ေတြထဲမွာ လည္း အခ်င္းခ်င္း ျပန္ၿပီး အားေပး အားေႁမႇာက္ ျပဳေန ၾကေသး၊ အားကစား မလုပ္၊ အစားခ်ည္း နင္းကန္ တြန္းစား လို႔၀၊ ၀ လို႔ေသြးတိုး၊ အဆီ ပိတ္ အစရွိ သျဖင့္ အမယ္ဘုတ္ ခ်ည္ခင္၊ ပင့္ကူအိမ္ လိုရွဳပ္ရွက္ ခတ္ ေနတဲ့အတြက္ ဒီေနာက္ဆံုးေပၚ ေရာဂါမ်ား ရဲ ႔ ျဖစ္ပြားမႈ ပံုစံက ယေန႔ ေခတ္ လူ႔ အဖြဲ႔ အစည္း ရဲ ႔ပံုစံ အတိုင္း မ်က္စိေနာက္ စရာ ရႈပ္ေထြး လွပါတယ္။ ပင့္ကူအိမ္ လူ႔အဖြဲ႔ အစည္းရဲ ႔ ပင့္ကူအိမ္ ေရာဂါ သီအိုရီ ေပါ့ေလ။

သမိုင္း တေလွ်ာက္ သမားဆို တဲ့ပုဂၢိဳလ္ေတြ၊ သိပၸံ ပညာရွင္ ေတြဟာဦးေဏွာက္၊ အခ်ိန္၊ သိကၡာ၊ ေသြး၊ ေခြ်း၊ မနည္း လွတဲ့ resources ေတြကို အရင္း တည္ၿပီး ေ၀ဒနာ အရင္းတည္ရာ၊ ေရာဂါ ရဲ ႔ဇစ္ျမစ္ ေတြကိုဘာလို႔မ်ား၊ နာနာၾကင္ၾကင္၊ ပင္ပင္ ပန္းပန္း ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ ၾကရ တာလဲ? အေျဖ ကေတာ့ သမားတို႔ ရဲ ႔တစ္ခု တည္းေသာ ရည္ရြယ္ ခ်က္ျဖစ္တဲ့ လူနာ ခံစား ေနရတဲ့ ေ၀ဒနာ သက္သာ ေပ်ာက္ကင္း စိမ့္ေသာဌာ ထိေရာက္ တဲ့ကုသမႈ ကိုေပးခ်င္ တဲ့အတြက္ ပဲမဟုတ္ ပါလား --- --- ---

Read More...

Collapse...