just a few samples

(မေရးေတာ့ဘူး ေနတာပါဘဲ။ zambizi က မင္းတို႔ ေကာင္ေတြ နိုင္ငံတကာအဆင့္မီ ဘာေတြလုပ္ဘူးလဲ ေမးတာနဲ႔။ လုပ္ဘူးတာထဲက ထဲထဲ၀င္၀င္ သိတာေလး ေရးျပတာပါ။)

(၁)

ေျပာရရင္ေတာ့ ဗမာျပည္မွာ trauma unit မရွိတာဘာေၾကာင့္လဲဆိုတဲ့ သမိုင္းေၾကာင္းေလး ေျပာရမွာဘဲ။

တခ်ိန္က ေဆးရံုၾကီးမွာ တာ၀န္ခံဆရာ၀န္ၾကီးေတြ ေတာ္ေတာ္ေလး ညီညြတ္ျပီး လုပ္ခ်င္ကိုင္ခ်င္စိတ္ရွိတဲ့ အခ်ိန္တခ်ိန္မွာ trauma multidisciplinary team ဆိုျပီး ဖြဲ ့ ဘူးတယ္ေလ။ အေထြေထြ ခြဲစိတ္၊ ရင္ေခါင္းခြဲစိတ္ နဲ႔ အရိုးကုတို႔ ပါျပီး ေမ့ေဆးဆရာ၀န္ၾကီးက ဦးေဆာင္ပါ။ သူတို႔စုထိုင္တာက ေဆးရံုၾကီး အေရးေပၚေဘးနားက အခန္းေလးမွာ။

အဲ တေန႔က်ေတာ့ လူၾကီးသားတေယာက္ ကားတိုက္ပါေရာ။ ဒီတင္ ခုနအဖြဲ႔ အသစ္စက္စက္က ၀ိုင္းၾကည့္ၾကေရာ အဲနဲ႔ အားမရလို႔ အေရးေပၚက medicine team က တေယာက္ပါ လာၾကည့္ေသး ပြဲေတာ္ၾကီးေပါ့။ လူနာက တေယာက္။ ၀ိုင္းၾကည့္တဲ့ ဆရာ၀န္ၾကီးက ၅ေယာက္မက။ (အမွန္ကေတာ့ လူၾကီးသားမွန္းသိလုိ႔ ဟုတ္ဘူး။ အဖြဲ႔ ေလးက အသစ္ဆိုေတာ့ အသစ္ဆို စမ္းခ်င္တဲ့ လူ ့သဘာ၀ကိုး) အဲတင္ ခုန လူၾကီးက သူ႔သား ေဆးရံုၾကီးေရာက္ေနတယ္ဆိုလို႔ ဖုန္းဆက္ေရာ။ 5 and 6 ကို။ ဟိုက မသိဘူးျဖစ္ေနေရာ။ ဘယ္သိမလဲ ငနဲသားက အဲအခ်ိန္မွာ ဆရာ၀န္ၾကီးေတြ ၾကားထဲမွာ နားရြက္ေတာင္မခတ္နိုင္ဘူး ေအာက္ထပ္မွာေလ။

အဲတင္ လူၾကီးေဒါေဖါင္းေရာ ။ ငါ့ကဲ့သို႔ေသာ ဆင္ထက္ၾကီးတဲ့ ဟာၾကီးရဲ႕သားကို ေဆးရံုၾကီးက ပစ္ထားတယ္ေပါ့။ ဒီတင္ တိုင္ေရာ။ တိုင္ေတာ့ လူၾကီးက တိုင္တာကလား DEPE ၀င္ေစ စစ္ေရာ။ စစ္ေတာ့ ငနဲသားရထားတဲ့ treatment က အဲအခ်ိန္ ဗမာျပည္ ဘယ္သူမွ မၾကားဘူးေသးတဲ့ ဂရုစိုက္မွဳမ်ိဳးေလး။ အျပစ္မရွိပါခင္ဗ်ားေပါ့။ ရဘူးတဲ့။ လူၾကီးကတိုင္တာမို႔ အျပစ္မရွိလို႔ မရဘူးတဲ့ ရေအာင္အျပစ္ရွာတဲ့ ဒါနဲ႔ ျပန္စစ္ေရာ အဲတင္ မဆိုင္ဘဲ ၀င္ၾကည့္မိတဲ့ medicine team က MSc student က ရင္ဘတ္ကို နၾကပ္နဲ႔ မေထာက္ဘူးဆိုတာ စစ္ေဆးေပၚေပါက္ေရာ ဟုတ္ပဟ အျပစ္ေတာ့ေတြ႔ျပီေပါ့။ ကဲ အျပစ္ေပးေစ။ အဲ မရဘူးတဲ့ခညာ အဲဆရာေလးက ၀န္ၾကီးသားတဲ့ ဘယ္ရမလဲ ဒါဆို သူ႔အျပစ္ေပးမရ သူ႔ဆရာ တာ၀န္ခံ သမားေတာ္ၾကီးကိုခ်။ အဲ မရဘူးတဲ့ခညာ။ သူက သမၼတ သမက္တဲ့။

ကဲ ဒါျဖင့္ ၾကားထဲက အဲေန႔မွာ တာ၀န္ေတာင္မက်တဲ့ 1st assistant assistant lecturer ကို အျပစ္ေပးေစ။ အဲနဲ႔ဘဲ အဲလူေခၚ အျပစ္ေပးမယ္ေပါ့။ increment ႏွစ္တိုးလစာ ၃ႏွစ္ျဖတ္ေစ။ အဲ မရဘူးတဲ့ခညာ။ အဲဆရာက လုပ္သက္ၾကီး ဆရာ၀န္ဆိုေတာ့ increment က ဘားဆံုးေနျပီ။ အဲနဲ႔ အို အျပစ္မရရေအာင္ေပးဆိုေတာ့ နိုင္ငံျခားကို ပညာေတာ္သင္သြားခြင့္ ပိတ္ေစ။ အဲ မရဘူးတဲ့ခညာ အဲဆရာက ခုလို assistant lecturer မွာတစ္ေနတာ ယူေကကို MRCP လႊတ္ရာမွာ စာေမးပြဲ က်က်ေနလို႔(၆ခါထက္ပိုေျဖမရပါ)။ ျပန္လာတာ ၁၀ႏွစ္ကေတာ့ဘူးတဲ့။ အဲနဲ႔ ကဲ တတ္နိုင္ပါဘူး ဆိုျပီး ကိုယ့္ဆရာၾကီး ျပန္ေခၚေရာ။

ကဲ ဆရာသမား ခင္ဗ်ားကိုု အျပစ္ကေတာ့ ေပးကိုေပးရမယ္။ ဘယ္လိ္ု အျပစ္လိုခ်င္လဲ ေျပာပါ ဆိုေတာ့။ ဆရာက ကၽြန္ေတာ္ပင္စင္လဲနီးပါျပီ အျပစ္နဲ႔ နယ္ေျပာင္းဆိုျပီး ကၽြန္ေတာ့ ေမြးရပ္ေျမဘဲ ျပန္ပို ့ၾကပါဗ်ာဆိုျပီး လုပ္ရေရာ။ အဲနဲ႔ဘဲ ဆရာၾကီးေတြလဲ ဆယ္တက်ပ္က်ျပီး အဲ trauma team ၾကီးလဲ ပ်က္ကေရာ ေဟာေဟာ။

(၂)

အဲနဲ႔ ၁၉၈၀ေလာက္က သတင္းစာေတြထဲ ေခါင္းစည္းစာလံုးမဲၾကီးေတြနဲ႔ လာပါျပီ ဗမာဆရာ၀န္ၾကီးမ်ား ေအာင္ျမင္မွဳ။ ေျချပတ္ လက္ျပတ္မ်ားကို ေအာင္ျမင္စြာဆက္ေပး။ ေလဒအိုၾကီးကေတာင္ ေအာ္လိုက္ေသး။ အဲနဲ႔ အဲနဲ႔ အဲနဲ႔ ဘယ္နွယ့္ ေနာက္ထပ္ ဘာသံမွမၾကားရေတာ့ပါလား။ ဟုတ္ကဲ့ မၾကားဆို အျဖစ္က မႏွစ္ကနဲ႔ မတူပါခညာ။ ဆရာၾကီးေတြ ခမ်ာ လုပ္ခ်င္တာဘဲသိေတာ့ microsurgery အတြက္ လိုတဲ့ ကရိယာေလးေတြ အိပ္စိုက္၀ယ္ျပီး စလုပ္တာပါဘဲ။ ဒါေပမဲ့ ၾကာေတာ့လဲ စိုက္ရပါမ်ားေတာ့ အိမ္က မိန္းမက ေျခေဆာင့္ေရာ။

"ဒီမွာ ကိုဟ၀ွာ ရွင့္ဟာၾကီးက အခ်ိန္မရွိလဲေခၚ က်ဳပ္အခ်ိန္လဲ ရွင္ထထေျပးရ က်ဳပ္လဲ တန္းလန္းျဖစ္ ခုတခါ အိပ္စိုက္ျပီး ဟိုဒင္းဒီဒင္း၀ယ္ရဆို က်ဳပ္မေအ့အိမ္ျပန္ေတာ့မယ္" ျဖစ္ေရာ

အဲနဲ႔ ကဲေလ လုပ္လဲ လုပ္ခ်င္ဆိုေတာ့ လူနာလာေတာ့ ညွိေရာ။

"ဒီမွာ ကိုဟ၀ွာ ခင္ဗ်ား အေခ်ာင္းၾကီး (လက္ေခ်ာင္းေျပာတာေနာ္)ကို ျပန္ဆက္ေပးမယ္ ဒါေပမဲ ့ 6/0 prelene ေလးေတာ့ ၀ယ္ေပး" ဆိုျပီး ညွိေရာ

အဲတင္ ကိုေရႊလူနာက တိုင္ပါေလေရာ "ဆရာ၀န္က က်ဳပ္ကို ပိုက္ဆံေတာင္းပါတယ္။ မရ က်ဳပ္ဟာၾကီး ျဖတ္မယ္ျခိမ္းေခ်ာက္ပါတယ္" နဲ႔

ဆရာၾကီးခမ်ာ ဟိုေျဖရွင္းရ ဒီေျဖရွင္းရနဲ႔။ အိမ္က မိန္းမ အဲေတာ့ ဘီဒိုအာဏာေရာ ေၾကာင္အိမ္အာဏာပါ သံုးေရာ

"ရွင့္ဟာၾကီးေတြ ဆက္မလား က်ဳပ္ျဖတ္မလား" ဆိုေတာ့ အဲနဲ႔ အဲနဲ႔။

(၃)

မထူးေတာ့ဘူးေနာ္ ေဖၚလက္စနဲ႔ ဆက္ေဖၚေတာ့မယ္။

၁၉၈၅ ေလာက္မွာ ဗမာျပည္ကို အေမရိကက board certified thoracic surgeon တေယာက္ ျပန္ေရာက္လာတယ္။ အေမရိကနဲ႔ ယူရုတ္မွာေတာင္ ရွားပါလွတဲ့ ခြဲစိတ္ဆရာ၀န္တေယာက္ပါ။ သူခမ်ာ အားကိုးမာန္တက္နဲ႔ unit ၾကီး စေထာင္ေရာ။

အဲမွာ အေရွ႕ေတာင္အာရွမွာ မလုပ္နိုင္ေသးတဲ့ decortication surgery အပါအ၀င္ အစာမ်ိဳျပြန္ကင္ဆာ၊ အဆုတ္ကင္ဆာ မ်ိဳးစံု ကုေပးနိုင္ခဲ့တယ္။

ကုရံုကုလားဆိုေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ကုသမွွ်ကို card index system နဲ႔ မွတ္တမ္းေတြ ထားခဲ့တယ္။ ဌာနမွာလဲ FRCS ၂ေယာက္၊ M Med Sc တေယာက္ ေသြးသစ္အေနနဲ႔ ေမြးခဲ့တယ္။

အဲလို ဌာနၾကီး တိုးတက္ေနတုန္းမွာ။ တေန႔ေသာအခါမွာေပါ့ဗ်ာ။

အလုပ္လုပ္ေကာင္းေနတုန္း ဖုန္းထိုင္း အုန္းခြမ္းဆိုတဲ့ အသံေတြၾကားလိုက္ရလို ့ ထြက္ၾကည့္ေတာ့ ဘာမွမဟုတ္ပါဘူးတဲ့။
Nissan ၃တန္ကား ၂စီးေဆးရံုၾကီးထဲ ေမာင္း၀င္လာျပီး ေဗ်ာက္ေဖါက္တာပါတဲ့။

အဲနဲ႔ အဲဆရာေတြ ေဗ်ာက္ေဖါက္ျပီး ျပန္အထြက္မွာ ေဘးနားရပ္ကြက္က အပိုင္ေကာင္စီ ၂ေယာက္က ေဗ်ာက္ဆရာေတြကို ဘာကူညီရမလဲလို႔ ေျပးေမးၾကဆိုကိုး။

အဲမွာ တိုက္ပံုးကိုယ္စီနဲ႔ ေကာင္စီဆရာေတြကို ေဗ်ာက္ဆရာေတြက က်ည္စားလိုက္တာ တေယာက္ကေတာ့ ပြဲခ်င္းျပီးသကိုး။
ေနာက္တေယာက္ကိုေတာ့ လည္ပင္းကို မနာမက်င္ေလးနင္းျပီး အခၽြန္ေလး ၁၁လက္မနဲ႔ ေထာက္ျပီး ေမးသတဲ့

"ေဟ့ေကာင္ မင္းဆရာ၀န္မဟုတ္လား ေသေပေတာ့" တဲ့

အဲတင္ ခုန ဆရာေလးက "ဟုတ္ပါဘူးခညာ။ အေနာ္ေကာင္စီပါ" ဆိုေတာ့

"ေၾသာ္ ေဆာရီးပါကြာ" တဲ့

"ငါက ဆရာ၀န္မွတ္လို ့ 7.62 နဲ ့ က်ည္စားလိုက္တာပါ" တဲ့။

အဲနဲ႔ ကားေပၚမတင္ သူတို႔ က်ည္စားလိုက္တဲ့ ရင္ဘတ္ေပါက္ေနတာၾကီးနဲ ့ ေဆးရံုၾကီးေရွ ့ကန္ခ်ထားခဲ့ကိုး။
အဲနဲ႔ ရင္ဘတ္ေပါက္ဆိုေတာ့ ခုန ဆရာၾကီးနဲ႔ သူ ့လက္ေထာက္ M Med Sc က ဆင္းလာေရာ။

မ်က္ေစ့ထဲ ျမင္ၾကည့္ေနာ္

လူနာၾကီးက ခုတင္ေပၚမွာ
သူ႔ေဘးမွာ ဆရာၾကီး ျပတင္းေပါက္ မ်က္နွာမူလို႔
ျပတင္းေပါက္ေက်ာေပးလ်က္က သူ႔လက္ေထာက္
လူနာ ေခါင္းရင္းစားပြဲေပၚမွာ ထိုင္ေနတာက ခု professor လုပ္ေနတဲ့ မင္းသား၀င္းဦးနဲ႔ မ်က္နွာနဲ႔ အရပ္အေမာင္းကလြဲ အကုန္တူတဲ့ ဆရာတေယာက္
အဲနဲ႔ ၾကည့္ေနတန္းရွိေသး
ေဘးနားက ျပတင္းေပါက္ေပၚကို အစိမ္းေရာင္ ပုတ္သင္ညိဳေလးတေကာင္ တက္လာေရာ။
တက္လာျပီးတဲ ့ေနာက္ ျပတင္းေဘာင္ေပၚ က်ိဳက္ထီးရိုးက ၀ါးေသနတ္ တင္ျပီး ေဒါက္ၾကီးပါေထာက္ျပီး ေအာ္ပါေလေရာ

"ေဟ့ေကာင္ေတြေမွာက္" တဲ့

အဲနဲ႔ ဆရာၾကီးနဲ႔ သူ့လက္ေထာက္ခမ်ာ မ်က္ႏွာခ်င္းဆိုင္ေလးေမွာက္လို႔။ (သူ႔လက္ေထာက္က ခုန က်ိဳက္ထီးရိုးၾကီး အ၀နဲ႔ ဖင္တည့္တည့္ေပးလို႔)
ဆရာ၀င္းဦးက စားပြဲခံုေအာက္မွာ ပက္လက္။
အဲဆရာေလးက ျပတင္းေပၚကေနေအာ္ပါေလေရာ

"ဒီမွာဆရာ၀န္ေတြဗ် အမ်ားၾကီးဘဲ" တဲ့

"အေနာ္ ကုတ္လိုက္ေတာ့မယ္ေနာ္" တဲ့

အဲတင္ေအာက္ကေန တသံက "ေအးကြ ခ်သာခ်တဲ့"။ ေနာက္တသံက "ေဟ့ေကာင္ေသာက္ရမ္းမလုပ္နဲ႔တဲ့"

ေတာ္ေတာ္ေလးၾကာေတာ့ အေပၚက ခ်ိန္ထားရတဲ့လူလဲ ျငီးေငြ႔လာ။
ဆရာၾကီးက ေလးဘက္ေလးကုန္းျပီး အဲအခန္းထဲက လစ္လာရေရာ
ရံုးခန္းထဲလဲ ျပန္ေရာက္ေရာ ဆရာၾကီးလဲ ထြက္စာေလး ကမန္းကတန္းေကာက္ေရးျပီး ျပန္လစ္သြားေရာ
အဲနဲ႔ အဲနဲ႔

Read More...

Collapse...

For better tomorrow

အခုဆရာ၀န္ေလာက မွာ တျဖည္းျဖည္း မ်ိဳးဆက္ျပတ္လာျပီ။ ၉၀ ျပည့္ႏွစ္ မတိုင္မီက ဆရာ၀န္ျဖစ္ခဲ့တဲ့ လူေတြေနာက္ပိုင္းမွာ ထူးခၽြန္တဲ့ ဆရာ၀န္ေတြ ေပၚထြက္တာ အရမ္းနည္းသြားျပီ။ ဆရာ၀န္အေရအတြက္ မ်ားလာေပမယ့္ အေရအခ်င္းပိုင္းက ေရွ႕ပိုင္းက ဆရာ၀န္ေတြကို မမီွဘူးျဖစ္ေနတယ္။ ဘာျဖစ္လို႕ မမီွရတာလဲလို႕ေတာ့ မေမးနဲ႕ေနာ္။ ကၽြန္ေတာ္ အျပင္မွာ ေနခ်င္ေသးတယ္။ က်န္းမာေရး စနစ္တစ္ခုမွာ အေထြေထြေရာဂါကု ဆရာ၀န္က အမ်ားစုပါ၀င္ရမွာ ျဖစ္ျပီး ျပည္သူေတြနဲ႕ အရင္ဆံုးထိေတြ႕ရမွာပါ။ ဒါေပမယ့္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ေနလူအမ်ားစုက ရိုးရိုးဆရာ၀န္နဲ႕ ျပဖို႕ကို မတင္းတိန္ၾကဘူး။ ဒါကလည္း ရွင္းပါတယ္။ input ထည့္သေလာက္ output မထြက္လာလို႕ေပါ့။ အဲဒီေတာ့ အထူးကု ေတြဆီမွာ မလိုအပ္ဘဲ လူနာေတြပံုလာတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕အထူးကုေတြကို ကၽြန္ေတာ္ကိုယ္တိုင္သိပါတယ္။ လူနာသိပ္မမ်ားခင္တုန္းက လူနာေတြကို အခ်ိန္ေပးျပီး ေသခ်ာၾကည့္တယ္။ အခုလူနာလည္း မ်ားလာေကာ ၁ မိနစ္ကေလးေတာင္ မၾကည့္ေတာ့ဘူး။ ေျပာင္းလဲသြားတာေျပာတာပါ။ demand မ်ားလာရင္ ေစ်းကိုင္တာ လူ႕သဘာ၀ပါ။ ျမန္မာေတြရဲ႕ အက်င့္က ျပႆနာ တစ္စံုတစ္ရာမတက္မခ်င္း ၾကိဳက္သလိုလုပ္လို႕ရတယ္။ စည္းကမ္းမက်လည္း ျပႆနာ မရိွဘူး။ ျပႆနာ လည္းတက္ေရာ အျပစ္ေျပာလို႕ မဆံုးေတာ့ဘူး။ ဒီေကာင္မေလးကိစၥမွာ ဆရာ၀န္ၾကီးက ဂရုမစိုက္ဘူးဆိုတာ အခုမွာ ျဖစ္လာတဲ့ကစၥ မဟုတ္ဘူး။ အရင္တုန္းကတည္းက ေလ်ာ့တည့္ေလ်ာ့လုပ္လာတာ က ျပႆနာ မတက္ေသးေတာ့ လူနာေတြက complaint မလုပ္ၾကဘူး။ အခုလူနာလဲေသေရာ ျပႆနာေတြတက္ၾကျပီ။ ကၽြန္ေတာ္ေျပာခ်င္တာက လူေတြကလည္း ေကာင္းဖို႕လို႕သလို စနစ္ကလည္းေကာင္းဖို႕လိုပါတယ္။ objective က်က်ျမင္တတ္ဖို႕လိုပါတယ္။ လတ္တေလာ ေျဖရွင္းရမည့္ ျပႆနာ ေတာ့ရွင္းပါတယ္။ မေျပာေတာ့ဘူး။ ေနာင္အေရွအတြက္ ေျဖရွင္းရမည့္ ျပႆနာေတြကေတာ့ အမ်ားသား။ အဲဒီ က်င့္၀တ္မညီပါဘူးဆိုတဲ့ ဆ၇ာ၀န္ၾကီးေတြ အနားယူသြားၾကျပီး ေနာက္ထပ္ဆရာ၀န္ေတြက သူတို႕ရဲ႕ ေနရာကို မျဖည့္ႏိုင္ရင္ ဘယ္လိုလုပ္ၾကမလဲ။ MPCR တို႕ MRCS တို႕ရဖို႕ဆိုတာ အရင္ကထက္ ဆယ္ဆေလာက္ပိုခက္လာပါျပီ။ အဲဒီေတာ့ အရွည္ကိုေတြးျပီး ေကာင္းေစခ်င္ရင္ ဆရာ၀န္အငယ္ေတြကို ပ်ိဳးေထာင္ေပးဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။ ဘယ္လိုပ်ိဳးေထာင္ရမလဲဆိုတာကို မေန႕ကပဲ အၾကီးအက်ယ္ ျငင္းခဲ့ခုန္ခဲ့ျပီးျပီဆိုေတာ့ ထပ္မေျပာေတာ့ပါဘူး။ မေန႕က ကၽြန္ေတာ္ point outလုပ္သြားတဲ့ comment ေလးေတြကို ျပန္ၾကည့္ေပးပါခင္ဗ်ာ။

၂၀၁၀ ျပီးရင္ private ေဆးေက်ာင္းေတြေပၚလာပါေတာ့မယ္။ ဆရာ၀န္ ေတြကိုလည္း တရားဆဲြလို႕ရေတာ့မယ္။ (အခုလည္းရပါတယ္) ေဆးကုသစရိတ္ေတြ လူေနမႈစရိတ္ေတြ ထပ္မံတက္လာမည္။ ကၽန္းမာေရးစနစ္ဆိုတာ လူမႈေရးအဆင့္အတန္းနဲ႕ တိုက္ရိုက္အခ်ိဳးက်ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႕တိုင္းျပည္ရဲ႕ စီးပြားေရးအဆင့္အတန္းမတက္လာမခ်င္း က်န္းမာေရးစနစ္သည္ လံုး၀ေကာင္းလာစရာမရိွပါ။ အာမခံပါသည္။ မယံုက eco မွာ professor မ်ားကို သြားေရာက္ေမးႏိုင္သည္။ က်န္းမာေရးစနစ္မေကာင္းပါက ဆရာ၀န္ေတြနဲ႕ ေဆးရုံေတြလည္းေကာင္းလာစရာ မရိွပါ။

က်န္းမာေရးစနစ္မတိုးတက္ရင္လည္း စီးပြားေရးက မတိုးတက္ႏိုင္။ က်န္းမာေရးစနစ္တိုးတက္ဖို႕သည္ အေျခခံက်န္းမာေရး၀န္ထမ္းေတြ႕ရဲ႕ ၀င္ေငြေကာင္းဖို႕လိုပါသည္။ ကၽြန္ေတာ္၏ ေဆြးေႏြးခ်က္သည္ ေဆးကုေသာဆ၇ာ၀န္တစ္ေယာက္၏ ရွဳေထာင့္မွာ မဟုတ္ပါ။ ကၽြန္ေတာ့္ကိုယ္တိုင္လည္း ေဆးကုျပီး ေငြရွာ ေသာဆရာ၀န္တစ္ေယာက္မဟုတ္ပါ။ health economics ရွဳေထာင့္မွ ေဆြးေႏြးျခင္းျဖစ္ပါသည္။ စာဖတ္ပရိသတ္ေတြက ဆရာ၀န္ေတြကို အခုထက္ပိုျပီး လူနာေတြအေပၚမွာ ေကာင္းေစခ်င္ၾကသည္။ ဒါကလည္း သဘာ၀က်ပါသည္။ သို႕ေသာ္ ထိုသို႕ျဖစ္ေစရန္အတြက္ အျပစ္ေျပာေနရံုနဲ႕ေတာ့ မျပီးပါ။ ျပည္သူေတြလည္း ပိုက္ပိုက္ရိွလာမည္။ ဆရာ၀န္ကလည္း ဒီအလုပ္ထဲမွာ ပဲ ေစာက္ခ်ျပီးလုပ္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ထိုက္သင့္ေသာ ၀င္ေငြရိွလာမည္ ဆိုပါက ျပည္သူေတြ ျဖစ္ေစခ်င္တဲ့အေျခအေနကို ပိုေရာက္ လာႏိုင္မယ္ထင္ပါတယ္။ ေရာဂါအမ်ားစုကို အေျခခံဆရာ၀န္ေတြက ၾကည့္ျပီး ခက္ခဲေသာ ေရာဂါအနည္းစုကိုသာ အထူးကုေတြက ၾကည့္သင့္သည္။

ဆရာ၀န္ဆိုတာ ၀င္ေငြနည္းလည္း ေစတနာေရွ႕ထားျပီး အလုပ္လုပ္ရမည္ဆိုေသာ ဆိုရွယ္လစ္ေခာတ္က အယူအဆမ်ားကို ကၽြန္ေတာ္လက္မခံပါ။ အျပင္မွာလည္း တကယ္သံုးလို႕မရပါ။ တိုင္းျပည္တိုးတက္ေရးတြင္ လည္း အက်ိဳး မျပဳႏိုင္ပါ။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ဆရာ၀န္ဆိုတာ လူသာမန္ပါ။ လူသာမန္လို ေလာဘရိွပါတယ္။ Abraham Maslow ရဲ႕ Hierarchy of needs မွာ ပါ၀င္တဲ့ self actualization ဆိုတဲ့ အခ်က္ကိုပဲ လုပ္ျပီး ဘ၀ကို ရပ္တည္ေနၾကသူေတြလည္းရိွပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အရမ္းရွားတယ္။

ဥပမာ။ ။ Mother Teresa။ ထိုသို႕လူမ်ားသည္ အေရအတြက္ နည္းေသာေၾကာင့္ တိုင္းျပည္တည္ေဆာက္ေရးမွာ အသံုးျပဳလို႕မရပါ။ အဲဒီေတာ့ လူသာမန္ေတြကို professional doctor ျဖစ္ေအာင္ပဲ ေမြးထုတ္ေပးလို႕ရပါမယ္။ democracy စနစ္တြင္ လူတိုင္းလူတိုင္းသည္ ၾကိဳးစားအားထုတ္သေလာက္ ၀င္ေငြရိွရမည္။ အဲဒါမွလည္း တရားမွေပါ့။

private နဲ႕ public ဆရာ၀န္ေတြကို သက္သက္ဆီခဲြမွ သာ အဆင္ေျပာေတာ့မည္။ ပညာေရးစနစ္လိုေပါ့။ ၀င္ေငြေကာင္းလိုသူသည္ private တြင္ကုမည္။ research ဒါမွမဟုတ္ teaching ကို စိတ္၀င္စားသူက public ေဆးရံုေတြမွာ ကုမည္။ public ေဆးရံုေတြဟာ လိုရိွထက္ကို fund ေတြအမ်ားၾကီးရိွဖို႕ ပိုလိုအပ္လာပါလိမ့္မည္။ အဲဒီလိုသာ မခဲြပါက ဆရာ၀န္မ်ား work life balance မမွ်ႏိုင္ပါ။
ထိုသို႕မမွ်ပါက ကုသေရးတြင္ လစ္ဟင္းမႈမ်ားျဖစ္လာႏိုင္ပါသည္။ ကၽြန္ေတာ့္ေဆြးေႏြးခ်က္မ်ားကို သေဘာမတူပါက ေက်းဇူးျပဳျပီး လံုေလာက္ေသာ အေၾကာင္းအရာ အခ်က္အလက္မ်ားနဲ႕ ျငင္းေပးပါခင္ဗ်ာ။ personal တိုက္ခိုက္မႈေတြမလုပ္ၾကပါနဲ႕။ ျမန္မာတို႕သည္ အက်ိဳးသင့္အေၾကာင္းသင့္ ေျပာ၍ရေသာ လူမ်ိဳး ဟု ကၽြန္ေတာ္ ယံုၾကည္ပါသည္။ ေနာက္တစ္ပတ္မွာ legal system ရွဳေထာင့္မွ ထပ္မံေရးပါမည္။

Read More...

Collapse...

က်န္းမာေရးႏွင့္လံုျခံဳေရး

နိဒါန္း
က်န္းမာေရး၊ လံုျခံဳေရး။
ဒီစကားလံုးေလးႏွစ္ခုကို အေပၚယံအေနနဲ႕ ၾကည့္လိုက္ရင္ ဆက္စပ္တယ္လို႕ သိပ္မထင္ရပါဘူး။ က်န္းမာေရးဆိုတဲ့ စကားလံုးကို ၾကားရသူေတြက ေဆးရံု၊ ေဆးခန္း၊ ဆရာ၀န္၊ သူနာျပဳ၊ “ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္းသည္ က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္သည္“ ဆိုတဲ့ စာသား၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္၊ ကင္ဆာစတဲ့ ေရာဂါဆိုးေတြ၊ ဒဗလ်ဴအိတ္ဂ်္အို၊ ယင္လံုအိမ္သာ ေဆာက္လုပ္ေရး စတဲ့ အေၾကာင္းအရာ ေတြကိုပဲ ျမင္ေယာင္မိၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ လံုျခံဳေရးဆိုတဲ့ စကားလံုးကို ၾကားရသူေတြကလဲ စစ္တပ္၊ ရဲ၊ လံုျခံဳေရး၀န္ထမ္း၊ အၾကမ္းဖက္မွဳ၊ ဗံုးေပါက္ကြဲမွဳ၊ ဒုစရိုက္မွုပေပ်ာက္ေရး၊ ေနတိုးအဖြဲ႕၊ ကုလသမဂၢလံုျခံဳေရး ေကာင္စီ စတာေတြကိုပဲ စဥ္းစားမိၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ က်န္းမာေရးလုပ္သားေတြကလဲ ႏိုင္ငံေရး၊ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး၊ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာလံုျခံဳေရးကိစၥေတြဟာ ကိုယ္နဲ႕ မပတ္သက္သလိုပဲ ယူဆမိၾကပါလိမ့္မယ္။ လံုျခံဳေရးလုပ္သားေတြကလဲ မိသားစုက်န္းမာေရးကိစၥရပ္ကလြဲရင္ ျပည္သူလူထု က်န္းမာေရးဆိုတာ မိမိနဲ႕ သိပ္မပတ္သက္တဲ့ ေရးရာတခုလို႕ပဲ သတ္မွတ္ပါလိမ့္မယ္။ ဒါေပမယ့္ ၂၁ရာစု ေခတ္မွီတိုးတက္တဲ့ ကမၻာၾကီးမွာက်ေတာ့ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရး၊ က်န္းမာေရး၊ လံုျခံဳေရးက႑ေတြဟာ တခုနဲ႕တခု အျပန္အလွန္ဆက္စပ္တဲ့ က႑ေတြဆိုတာကို လူအမ်ားက လက္ခံနားလည္လာခဲ့ၾကရပါေတာ့တယ္။ တိုးတက္တဲ့ ႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ ႏိုင္ငံျခားေရးမူ၀ါဒ၊ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး မူ၀ါဒေတြမွာ က်န္းမာေရးက႑ကို ထည့္သြင္းလာၾကရသလို၊ က်န္းမာေရးမူ၀ါဒမွာလဲ အေရးေပၚလံုျခံဳေရး အေျခအေနေတြ၊ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္ခံရမွုအေျခအေနေတြမွာ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို မရွိမျဖစ္ ထည့္သြင္းလာၾကရပါေတာ့တယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးကို ျခိမ္းေခ်ာက္တဲ့ အႏၱရာယ္ေတြရဲ႕ သေဘာသဘာ၀ (Nature of Threats) ကို ေလ့လာဆန္းစစ္မွုေတြမွာလဲ နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ရာဇ၀တ္မွဳ၊အၾကမ္းဖက္မွဳ၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးညံ့ဖ်င္းမွု စတာေတြနဲ႕အတူ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးကိုပါ ထည့္သြင္းဆန္းစစ္ခ်က္ေတြ ျပဳလုပ္လာၾကရပါေတာ့တယ္။

ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးက႑ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳ
၁၉ရာစုမွာ ဥေရာပနဲ႕ တျခားေဒသေတြအၾကားက ကုန္သြယ္မွဳေတြ တိုးတက္လာခဲ့ပါတယ္။ ကုန္သြယ္မွဳတိုးတက္လာမွုနဲ႕အတူ တျပိဳင္တည္းတိုးတက္လာခဲ့တာကေတာ့ ကူးစက္ေရာဂါပိုးမႊားေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ေရာဂါဘယဆိုတာ ႏိုင္ငံေတာ္တိုးတက္ဖြံ႕ျဖိဳးေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တဲ့ အႏၱရာယ္တခုအေနနဲ႕ သတ္မွတ္လာခဲ့ၾကျပီး ႏိုင္ငံတကာအဆင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳနဲ႕ ေျဖရွင္းရမယ့္ ျပႆနာ တရပ္အေနနဲ႕ ႏိုင္ငံေခါင္းေဆာင္မ်ား အသိအမွတ္ျပဳလာၾကျပီး၊ ႏိုင္ငံတကာက လက္ခံသေဘာတူတဲ့ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ နည္းဥပေဒေတြ ျပဌာန္းလာခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးက႑ကို ႏိုင္ငံတကာအဆင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳရဲ႕ သမိုင္းအစဟာ ၁၉ရာစု ဥေရာပတိုက္ရဲ႕ လံုျခံဳေရးရာ တြက္ခ်က္အကဲျဖတ္မွုကေန ဆင္းသက္လာတာလို႕ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

၂၀ရာစုအေစာပိုင္းကာလမ်ားမွာက်ေတာ့ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးနဲ႕ လံုျခံဳေရးအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွုေတြက ပိုမိုသိသာထင္ရွားလာခဲ့ပါတယ္။ ဘာလို႕လဲဆိုေတာ့ ဒီကာလေတြမွာ ကမၻာနဲ႕အ၀ွမ္းစစ္ပြဲၾကီး၊ စစ္ပြဲငယ္ေလးေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့လို႕ပါပဲ။ ႏိုင္ငံတခုမွာ စစ္ပြဲေတြ ရွိေနရင္၊ ႏိုင္ငံေတာ္ အၾကမ္းဖက္မွဳ အပါအ၀င္ အၾကမ္းဖက္မွဳသ႑ာန္အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိေနရင္ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးကို ျမွင့္တင္ေဆာင္ရြက္ေပးရာမွာ ထိေရာက္မွု အားနည္းပါတယ္။ အဓိက အခ်က္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ က်န္းမာေရးက႑မွာ ဘ႑ာေငြ ခြဲေ၀သံုးစြဲမွဳ ေလ်ာ့နည္းလို႕ပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္လဲ စစ္အသံုးစရိတ္ၾကီးမားျပီး၊ ေခတ္မီတပ္မေတာ္တည္ေဆာက္ေရးကိုပဲ အာရံုစိုက္ေနတဲ့ အာဏာရွင္ႏိုင္ငံေတြမွာ ျပည္သူလူထုကို က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳ အားနည္းခ်က္ရွိတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ပြဲနဲ႕ ပ႗ိပကၡေတြေၾကာင့္ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးအေပၚမွာ တိုက္ရိုက္အက်ိဳး သက္ေရာက္မွု ျဖစ္တဲ့ ေသဆံုးမွဳမ်ားျပားျခင္းဆိုတာ ျဖစ္ႏိုင္သလို သြယ္၀ိုက္အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳျဖစ္တဲ့ ေဆးရံု၊ ေဆးခန္း ပံုမွန္လည္ပတ္မွု ျပတ္ေတာက္ျခင္း၊ ဆရာ၀န္၊ သူနာျပဳစတဲ့ က်န္းမာေရးလုပ္သားေတြ နည္းပါးျခင္း၊ ေသာက္သံုးေရရွားပါးမွဳနဲ႕ စစ္ေဘးဒုကၡသည္မ်ားျပားမွဳ စတာေတြေၾကာင့္ ကူးစက္ေရာဂါမ်ား ျဖစ္ပြားျခင္း စတာေတြလဲ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ ဒီကာလေတြမွာ က်န္းမာေရးနဲ႕ လံုျခံဳေရးကိစၥရပ္ေတြကို ကမၻာ့ေခါင္းေဆာင္မ်ားက အာရံုထားခဲ့ၾကျပီး၊ ဒုတိယကမၻာစစ္ျပီးကာလေတြက်ေတာ့ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးက႑ တိုးျမွင့္ ေဆာင္ရြက္ေရး လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို အေလးေပးေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၉၄၈မွာ ေပၚေပါက္လာခဲ့တဲ့ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ၾကီးရဲ႕ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြဟာ ၁၉၇၀ ကာလေတြမွာက်ေတာ့ “အားလံုးအတြက္ က်န္းမာေရး“ ဆိုတဲ့ ေဆာင္ပုဒ္နဲ႕အတူ အရွိန္အဟုန္နဲ႕ တိုးတက္လာခဲ့ပါတယ္။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ ကူးစက္ေရာဂါ ျပန္႕ပြားႏွဳန္း တဟုန္ထိုးေလ်ာ့က်သြားပါတယ္။ ဒီလိုေအာင္ျမင္မွဳေတြ ၾကီးမားလာ ခဲ့တာေၾကာင့္ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာရပ္ေတြဟာ ဖြံ႔ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာေတြအျဖစ္ပဲ သတ္မွတ္ျပီး၊ လံုျခံဳေရးရာကိစၥေတြမွာ ထည့္သြင္းအာရံုစိုက္ျခင္း မရွိၾကေတာ့ပါဘူး။

ဒီအေျခအေနေတြဟာ ၁၉၉၀ ဆယ္စုႏွစ္ေႏွာင္းပိုင္းကာလေတြမွာ ေျပာင္းလဲလာပါေတာ့တယ္။ ၁၉၉၉ခုႏွစ္၊ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ဗဟိုေထာက္လွမ္းေရးေအဂ်င္စီ (စီအိုင္ေအ)ရဲ႕ အစီရင္ခံစာမွာ ကူးစက္ေရာဂါေတြကေနတဆင့္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုရဲ႕ လံုျခံဳေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္မယ့္ အႏၱရာယ္ေတြကို မီးေမာင္းထိုးျပခဲ့ပါတယ္။ ကူးစက္ေရာဂါဆိုးေတြဟာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုကိုသာမက စီးပြားေရးဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳ၊ နယ္ေျမေဒသလံုျခံဳေရး၊ ႏိုင္ငံတကာ တိုးတက္ဖြံ႕ျဖိဳးေရးနဲ႕ တည္ျငိမ္ေရးကိုပါ ထိခိုက္ႏိုင္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ဇန္န၀ါရီ၊ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္ေရာက္ေတာ့ ကုလသမဂၢလံုျခံဳေရးေကာင္စီ အစည္းအေ၀းမွာ အာဖရိကတိုက္လံုျခံဳေရးနဲ႕ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးကို ျခိမ္းေခ်ာက္ေနတဲ့ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ျပႆနာကို ေဆြးေႏြးၾကျပီး၊ လံုျခံဳေရးေကာင္စီရဲ႕ Resolution 1308 မွာ အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ကူးစက္ျပန္႕ပြားမွဳကို မထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ရင္ ဒါဟာ လံုျခံဳေရးနဲ႕ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္မယ္ဆိုတဲ့ အခ်က္ကို အတိအလင္း ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

လံုျခံဳေရးေကာင္စီအစည္းအေ၀းတုန္းက ေဆြးေႏြးခဲ့တဲ့ အခ်က္ေတြက အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ရဲ႕ လူမွဳတည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းမွဳနဲ႕ ျငိမ္းခ်မ္းေရး ထိန္းသိမ္းမွဳ မစ္ရွင္ေတြအေပၚ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳေတြကိုပဲ ဦးတည္ေဆြးေႏြးခဲ့ၾကတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီေဆြးေႏြးမွဳေတြဟာ ဒီကိစၥေရးရာေတြမွာတင္ မရပ္တန္႕ခဲ့ပါဘူး။ ကမၻာ့ႏိုင္ငံေရး ေဆြးေႏြးပြဲေတြမွာ ေနရာယူလာခဲ့ျပီး၊ မ်ားမၾကာခင္ ႏွစ္ပိုင္းအတြင္းမွာပဲ ႏိုင္ငံျခားေရး၊ ျပည္ထဲေရး၀န္ၾကီးေတြရဲ႕ ေၾကညာစာတမ္းေတြ၊ ဂ်ီ8 ေဆြးေႏြးပြဲေတြဆီ ေရာက္သြားခဲ့ပါေတာ့တယ္။ ၂၁ရာစုရဲ႕ ပထမဆယ္စုႏွစ္ အလယ္ပိုင္းေရာက္ေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ လံုျခံဳေရး agenda ေတြ၊ ႏိုင္ငံျခားေရးမူ၀ါဒေတြမွာ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ကိစၥေရးရာေတြကိုပါ ထည့္သြင္း လာၾကရပါေတာ့တယ္။

က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာရပ္မ်ားသည္ လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာရပ္မ်ားပင္ျဖစ္သည္

က်န္းမာေရးနဲ႕ လံုျခံဳေရးရာ ဆက္ႏြယ္မွဳေတြ ၁၉၉၀ ေႏွာင္းပိုင္းကာလေတြမွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ျဖစ္လာရျခင္းရဲ႕ အေျခခံ အခ်က္ႏွစ္ခ်က္ ရွိပါတယ္။ ပထမတခ်က္ကေတာ့ စစ္ေအးတိုက္ပြဲလြန္ကာလေတြရဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးဆိုတဲ့ သေဘာတရားကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႕ ရွဳျမင္လာၾကလို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရွးယခင္ကာလေတြတုန္းက ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးဆိုတာကို စစ္တပ္၊ရဲ၊ ေထာက္လွမ္းေရး စတဲ့ လံုျခံဳေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြကို အသံုးျပဳျပီး လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို ျခိ္မ္းေခ်ာက္လာႏိုင္တဲ့ ျပည္တြင္းျပည္ပအႏၱရာယ္ေတြကို ကာကြယ္ေပးေရး၊ ျငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရး စတဲ့ က်ဥ္းေျမာင္းတဲ့ ရွဳေထာင့္ေတြကေန ရွဳျမင္တတ္ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ စစ္ေအးတိုက္ပြဲလြန္ ကာလေတြမွာက်ေတာ့ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္တဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ က်ယ္ျပန္႕တဲ့ အေတြးအျမင္ေတြ ထြက္ေပၚလာခဲ့ၾကပါတယ္။ စား၀တ္ေနေရး မေျပလည္တဲ့ တိုင္းျပည္မွာ ရာဇ၀တ္မွဳထူေျပာတတ္တာ၊ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး လူမွဳအခြင့္အလမ္းေတြ မရွိတဲ့ တိုင္းျပည္မွာ လူသားေတြရဲ႕ လံုျခံဳေရးကို ေစာင့္ေရွာက္ေပးဖို႕ ခက္ခဲတယ္ဆိုတာကို သိျမင္လာခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ security agendas ေတြမွာ စစ္ေရး၊ ျပည္ထဲေရး ကိစၥရပ္ေတြကိုသာမက ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္ေတြကိုပါ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႕ ထည့္သြင္းလာၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံတကာလံုျခံဳေရး၊ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး ဆိုင္ရာ Risk assessment ျပဳလုပ္မွဳမွာ “shift from threat to risk allowed security's focus” ဆိုတဲ့ နည္းလမ္းကေန 'shift from the idea of a clear and present danger to more probabilistic assessment of potential hazards' ကို ေျပာင္းလဲသြားခဲ့ပါတယ္။ ဒီလိုေျပာင္းလဲမွုေတြဟာ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးကိစၥရပ္ေတြကို လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္ေတြထဲမွာ ထည့္သြင္းႏိုင္ဖို႕ လမ္းဖြင့္ေပးလိုက္တာပဲျဖစ္ပါတယ္။

ေနာက္တခ်က္ကေတာ့ human agenda ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ၾကီးမ်ားဟာ သူတို႕ရဲ႕ ပါ၀ါနဲ႕ လႊမ္းမိုးႏိုင္မွုေတြကို အသံုးျပဳျပီး ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးကိစၥေရးရာေတြကို ႏိုင္ငံျခားေရးနဲ႕ လံုျခံဳေရး မူ၀ါဒေတြထဲမွာ ပါ၀င္လာေအာင္ စြမ္းေဆာင္ေပးခဲ့ၾကပါတယ္။ ဥပမာေပးရရင္ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ၾကီးရဲ႕ ဒါရိုက္တာျဖစ္ခဲ့တဲ့ (Gro Harlem Brundtland) နဲ႕ အေမရိကန္သမၼတ ကလင္တန္ရဲ႕ ကုလသမဂၢေရးရာ သံအမတ္ ျဖစ္တဲ့ Richard Holbrooke) တို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္မွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ႏိုင္ငံျခားဆက္ဆံေရးေကာင္စီကို ေပးတဲ့ မိန္႕ခြန္းမွာ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ၾကီးရဲ႕ ဒါရိုက္တာျဖစ္တဲ့ Gro Harlem Brundtland က ကမၻာ့လူဦးေရ သန္းေပါင္းမ်ားစြာကို ကိုယ္စားျပဳေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြဆီက ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားမ်ားရဲ႕ က်န္းမာေရးအေျခအေန နိမ့္က်မွဳဟာ သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရးတိုးတက္မွဳ၊ ႏိုင္ငံေရးတည္ျငိမ္မွဳေတြကို တိုက္ရိုက္ထိခိုက္ေစရံုသာမက အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုအပါအ၀င္ ႏိုင္ငံမ်ားစြာရဲ႕ စီးပြားေရးနဲ႕ ႏိုင္ငံေရး အက်ိဳးစီးပြားကိုပါ ထိခိုက္ေစႏိုင္တာေၾကာင့္ ကမၻာ့က်န္းမာေရးမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳဟာ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

တခ်ိန္တည္းမွာပဲ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္မွာ အေမရိကန္ သမၼတ ကလင္တန္ရဲ႕ ကုလသမဂၢ ေရးရာ သံအမတ္ျဖစ္တဲ့ Richard Holbrooke ဟာ အာဖရိကတိုက္ကို ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီမွာတင္ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ကူးစက္ေရာဂါ ပ်ံ႕ပြားမွဳႏွဳန္း ေၾကာက္ခမန္းလိလိ ျဖစ္ေနတာကို သူေတြ႕ျမင္ခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ က်င့္သံုးေနခဲ့တဲ့ aid-based approaches ေတြ၊ အန္ဂ်ီအို အေျခခံနည္းလမ္းေတြရဲ႕ ထိေရာက္မွဳ အားနည္းခ်က္ေတြကိုလဲ သူေတြ႕ျမင္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒီလိုကူးစက္ေရာဂါ ပ်ံ႕ပြားမွုေတြဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ မတည္မျငိမ္ျဖစ္မွဳေတြကိုပါ ဦးတည္ေနတာကို သိျမင္လာခဲ့ပါတယ္။ နယူးေယာက္ကို သူျပန္ေရာက္ျပီးတဲ့အခါမွာေတာ့ ကုလသမဂၢ လံုျခံဳေရးေကာင္စီရဲ႕ agenda မွာ အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ျပႆနာ ပါ၀င္လာေရးအတြက္ အဓိကေနရာကေန ၾကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါေတာ့တယ္။ အခု ဆက္လက္ျပီး security agenda ေတြမွာ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္ေတြ ထည့္သြင္းတဲ့အခါ အဓိက ထားထည့္သြင္းတဲ့ အေၾကာင္းအရာ သံုးခုကို ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမယ္။

ကူးစက္ေရာဂါပ်ံ႕ပြားမွဳ

ကူးစက္ေရာဂါ အသစ္ေတြဟာ ကမၻာနဲ႕အ၀ွမ္းမွာ တစတစ ေပၚထြက္လာေနပါတယ္။ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္၊ ဆားစ္ ဗိုင္းရပ္စ္၊ အိတ္ခ်္ဖိုက္အန္၀မ္း စတာေတြရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးဟာ ကမၻာတ၀ွမ္းလံုးကို ပ်ံ႕ႏွံ႕ ေရာက္ရွိေနပါေတာ့တယ္။ ေရာဂါသစ္ေတြ ထြက္ေပၚမ်ားျပားလာမွဳဟာ ကုန္ပစၥည္းေတြနဲ႕ လူေတြရဲ႕ ေရြ႕လ်ားမွဳႏွဳန္း ျမန္ဆန္လာသလို လူေတြသြားလာလွဳပ္ရွားေနတဲ့ ေနရာေဒသေတြကလဲ တစတစ ပိုမိုမ်ားျပားလာတာေတြ၊ ဒီေနရာေဒသေတြရဲ႕ microbial world မွာလဲ ေျပာင္းလဲမွဳေတြ ျဖစ္ေပၚလာတာေတြေၾကာင့္လို ပညာရွင္ေတြက သံုးသပ္ၾကပါတယ္။

ဒီလို ကူးစက္ေရာဂါသစ္ေတြ ေပၚထြက္လာမွဳဟာ လံုျခံဳေရးအသိုင္းအ၀ိုင္းရဲ႕ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကမွဳေတြကို ဘာလို႕ျဖစ္ေစပါသလဲ။ ႏိုင္ငံတကာႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ ပါေမာကၡတဦးျဖစ္တဲ့ Colin McInnes က စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကမွဳေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အေၾကာင္းရင္း သံုးခ်က္ကို ေရးသားတင္ျပခဲ့ပါတယ္။ ပထမအေၾကာင္းရင္းကေတာ့ ဒီကူးစက္ေရာဂါေတြဟာ သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံေတြမွာ မွီတင္းေနထိုင္ၾကတဲ့ ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားေတြရဲ႕ က်န္းမာေရးကို တိုက္ရိုက္ျခိမ္းေခ်ာက္ေနလို႕ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယတခ်က္ကေတာ့ ကူးစက္ေရာဂါေတြဟာ လွဳမွဳေရးအခက္အခဲေတြကို ျဖစ္ေစျပီး၊ ႏိုင္ငံရဲ႕ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ အေျခခံ ေရာဂါကာကြယ္ေရးစီမံခ်က္ကို လူထုအတြက္ ခ်မွတ္အေကာင္အထည္ေဖာ္ျခင္း မလုပ္ေပးႏိုင္တဲ့ အစိုးရကို လူထုက ယံုၾကည္မွဳ ေလ်ာ့နည္းလာမွာ မလြဲမေသြပါပဲ။ လူမွဳ အေျခအေနအဆင့္အတန္း ကြာဟမွဳေၾကာင့္ ခ်မ္းသာသူေတြကပဲ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳနဲ႕ ေဆး၀ါးေကာင္းေတြ သံုးစြဲခြင့္ရေနတဲ့ အေျခအေနမ်ိဳး ျဖစ္လာခဲ့ရင္ အေျခခံလူထုလူတန္းစားေတြရဲ႕ နာက်ည္းေပါက္ကြဲမွုေတြ ျဖစ္လာေစျပီး လူထုလွဳပ္ရွားမွုေတြ ထြက္ေပၚလာႏိုင္ပါတယ္။ လူအမ်ားေသဆံုးရင္ (သို႕မဟုတ္) အလုပ္ပ်က္ကြက္ရင္ ျပည္သူ႕၀န္ေဆာင္မွဳ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြ ပ်က္ယြင္းျပီး ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရား ပ်က္ယြင္းေစႏိုင္ပါတယ္။ လူထုလူတန္းစားေတြက ဘာမွ ထပ္ဆံုးရွံဳးစရာ မရွိေတာ့ဘူးလို႕ ယူဆလာတဲ့အခါ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးရွိဖို႕ အလြန္ခဲယဥ္းလာတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုရဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး မဟာဗ်ဴဟာထဲမွာ အေမရိကန္နဲ႕ အေနာက္ႏိုင္ငံမ်ားကို သိမ္းပိုက္နယ္ခ်ဲ႕မယ့္ႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ အႏၱရာယ္ထက္ failed states ေတြရဲ႕ အႏၱရာယ္ေတြက ပိုမိုျခိမ္းေခ်ာက္ေနတယ္လို႕ ထည့္သြင္းေဖာ္ျပထားတာျဖစ္ပါတယ္။ failed state ဆိုတာက ေကာင္းမြန္တဲ့ good governance မရွိပဲ လာဘ္ေပးလာဘ္ယူမွဳေတြ၊ ဗိုလ္က်စိုးမိုး အႏိုင္က်င့္မွဳေတြ၊ ျပည္တြင္းစစ္ ပ႗ိပကၡေတြ၊ မူးယစ္ေဆး၀ါး ထုတ္လုပ္ေရာင္း၀ယ္မွဳေတြ၊ လူကုန္ကူးမွဳေတြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ေရာဂါပ်ံ႕ပြားႏွဳန္းျမင့္မားမွဳေတြ၊ မွန္ကန္သင့္ေလ်ာ္တဲ့ စီးပြားေရးစီမံခန္႕ခြဲမွဳ မရွိတာေတြ၊ လူမွဳေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳ ယုတ္ေလ်ာ့တာေတြ၊ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရးအခြင့္အလမ္္းနည္းပါးမွဳေတြ၊ စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္ခြင့္ နည္းပါးမွဳေတြ၊ ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳေတြ စတဲ့ အေျခအေနေပါင္း ေျမာက္ျမားစြာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြကို ဆိုလိုတာပါ။ ဥပမာ- လက္ရွိျမန္မာႏိုင္ငံနဲ႕ အာဖရိကတိုက္က ႏိုင္ငံငယ္ေလးမ်ားစြာဟာ failed state ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

တတိယအေၾကာင္းရင္းကေတာ့ ကူးစက္ေရာဂါျပန္႕ပြားမွဳဟာ ႏိုင္ငံေတာ္က ျပည္သူလူထုရဲ႕ က်န္းမာေရးကို လူသားဆန္ဆန္ ေစာင့္ေရွာက္ေလ့ရွိတဲ့ အာဏာရွင္ႏိုင္ငံမဟုတ္တဲ့ ႏိုင္ငံမ်ားမွာဆိုရင္ က်န္းမာေရးအသံုးစရိတ္ ျမင့္တက္မွု ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ အလုပ္သမားေတြရဲ႕ ပ်က္ကြက္မွဳ ျမင့္မားတာေၾကာင့္ ထုတ္လုပ္မွဳက႑ကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ စီးပြားေရးယံုၾကည္မွဳ ေလ်ာ့နည္း လာေစတာေၾကာင့္ ျပည္တြင္းျပည္ပ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွုေတြကို ေလ်ာ့နည္းေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ စီးပြားေရး ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံအမ်ားစုဟာ ကူုးစက္ေရာဂါပ်ံ႕ပြားမွဳကို ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးအႏၱရာယ္တရပ္အေနနဲ႕ သိျမင္ျပီး တားဆီးတိုက္ဖ်က္ေရးေတြ ျပဳလုပ္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အာဏာရွင္တိုင္းျပည္မ်ားမွာက်ေတာ့ က်န္းမာေရးအသံုးစရိတ္ကို လူထုအတြက္ ျမွင့္တင္ေပးမွဳ ျပဳလုပ္ျခင္း မရွိတာေၾကာင့္ အသံုးစရိတ္ဆိုင္ရာ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳမရွိေပမယ့္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳနဲ႕ ထုတ္လုပ္မွဳက႑ေတြကို ထိခိုက္တာ မလြဲမေသြပါပဲ။ ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳကို ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အခ်က္တခ်က္ျဖစ္တဲ့ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳ အားနည္းတာေၾကာင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရား ဘယ္လိုမွ တည္ျမဲႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါ။

အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္

၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္မွာတုန္းက ကမၻာ့ဘဏ္ဥကၠဌ ျဖစ္တဲ့ James Wolfensohan က
“ေအအိုင္ဒီအက္စ္ဆိုတာကို တို႕ေတြအားလံုးက က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာလို႕ ယူဆခဲ့ၾကတယ္။ အားလံုးမွားခဲ့တယ္။ လက္ရွိအာဖရိက လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ ျငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႕ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းေရးကို ေအအိုင္ဒီအက္စ္ျပႆနာေလာက္ ျခိမ္းေခ်ာက္ေနတဲ့ ျပႆနာ မရွိဘူး။ ဒါဟာ ၾကီးမားတဲ့ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာျဖစ္တယ္။ ဒီထက္ပိုျပီး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႕ ေျပာရရင္ေတာ့ ဒါဟာ လံုျခံဳေရး ျပႆနာ ျဖစ္တယ္“လို႕ မိန္႕ခြန္းေျခြခဲ့ပါတယ္။

အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ စီးပြားေရး တိုးတက္ေရးနဲ႕ လူေနမွဳအဆင့္အတန္း ျမင့္မားေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ျဖစ္ပြားမွဳႏွဳန္း ျမင့္မားေနတဲ့ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံတဲ့အခါ အလုပ္ရွင္ေတြအတြက္ ပ်က္ကြက္မွဳ၊ ေဆးကုသမွဳစရိ္တ္ စတဲ့ တိုက္ရိုက္ျဖစ္ေစ၊ သြယ္၀ိုက္ျဖစ္ေစ ကုန္က်မွဳေတြ ျဖစ္ေစပါတယ္။ ဒါေတြဟာ ကိုယ္ပိုင္ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳကို ထိခိုက္ေစႏိုင္သလို ႏိုင္ငံျခားတိုက္ရိုက္ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ ကိုလဲ ေလ်ာ့ပါးေစပါတယ္။ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံသူေတြရဲ႕ စီးပြားေရး အေဆာက္အအံု ေရရွည္တည္တံ့ ခိုင္ျမဲမွဳအေပၚမွာ ယံုၾကည္မွု ေလ်ာ့နည္းေစပါတယ္။ ႏိုင္ငံျခားတိုက္ရိုက္ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳဆိုတာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံသူေတြဘက္က လူအား၊ ေငြအား တန္ဖိုးၾကီးၾကီး ေပးဆပ္ရင္းႏွီးထားရတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံတကာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းေတြအေနနဲ႕ ရင္းႏီွးျမွဳပ္ႏွံမွဳ မလုပ္ခင္မွာ သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး risk analysis လုပ္ၾကပါတယ္။ ဒီလိုလုပ္ရာမွာ Political risks, Social risks, foreign exchange exposure management စတာေတြ ျပဳလုပ္ရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံေရးတည္ျငိမ္မွုမရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ၊ စီးပြားေရး စီမံခန္႕ခြဲမွဳ စနစ္တက် မရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ၊ ေငြေၾကးေဖာင္းပြမွဳႏွဳန္းျမင့္မားတဲ့ႏိုင္ငံေတြ၊ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳ အားနည္းခ်က္ေၾကာင့္ ကူးစက္ေရာဂါပ်ံ႕ပြားမွဳႏွဳန္း ျမင့္မားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ၊ ပညာေရး အဆင့္အတန္း နိမ့္ပါးမွဳေၾကာင့္ လိုအပ္တဲ့ လူ႕စြမ္းအား အရင္းအျမစ္ နည္းပါးတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွု ျမင့္မားလာဖို႕ ဆိုတာ အလြန္ပဲ ခဲယဥ္းပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ အစိုးရေတြက ဒီလိုအားနည္းခ်က္ေတြကို ႏိုင္ငံတကာစီးပြားေရး ပိတ္ဆို႕မွဳေၾကာင့္လို႕ ဆိုျပီး လူထုကို အာရံုလႊဲတတ္ေလ့ရွိပါတယ္။ တကယ္ျပန္ဖြင့္လာတဲ့အခါမွာ တကယ္ေမွ်ာ္မွန္းသေလာက္ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွု မ၀င္လာေတာ့မွ အမွန္တရားကို သိျမင္လာၾကျပီး၊ အဲဒီအခ်ိန္က်မွ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳေတြ ထြက္ေပၚလာျပီး အာဏာရွင္ အစိုးရကို ျဖဳတ္ခ်မွုေတြလဲ ေပၚထြက္လာတတ္ပါတယ္။ ကားမေတာ္တဆျဖစ္မွဳတိုင္းဟာ မီးပြိဳင့္အခ်က္ျပမွဳမွားတာေၾကာင့္ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ မဆင္မျခင္ ေမာင္းႏွင္တာလဲ ျဖစ္ခ်င္ ျဖစ္ေနႏိုင္ပါတယ္။

ဒီသံုးရပ္အျပင္ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ရဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးကို အၾကီးမားဆံုး ျခိမ္းေခ်ုာက္မွဳကေတာ့ ဒီကူးစက္ေရာဂါပိုးဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ ျပိဳလဲမွု ျဖစ္စဥ္ၾကီး သံုးခုျဖစ္တဲ့ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံု ေျပာင္းလဲမွဳ၊ ပ်က္ယြင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္၊ ေဒသဆိုင္ရာနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္အဆင့္မွာရွိေနတဲ့ political institutions ေတြ ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရား ပ်က္ယြင္းမွဳျဖစ္စဥ္နဲ႕ social institutions ေတြ ျဖစ္တဲ့ မိသားစု၊ ပညာေရးစနစ္၊ က်န္းမာေရးစနစ္ ပ်က္ယြင္းမွဳျဖစ္စဥ္ေတြကို ျဖစ္ေစႏိုင္လို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

ဇီ၀အၾကမ္းဖက္မွဳ
ဇီ၀လက္နက္ပစၥည္းေတြနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ စိုးရိမ္ပူပန္မွဳေတြဟာ ဆိုဗီယက္ယူနီယံၾကီး ျပိဳကြဲသြားတဲ့ ေနာက္ပိုင္းမွာ ထြက္ေပၚလာခဲ့တဲ့ ဇီ၀လက္နက္ပစၥည္းထုတ္လုပ္မွဳနည္းပညာမ်ား ပ်ံ႕ႏွံ႕သြားမွဳဆိုင္ရာ ေထာက္လွမ္းေရး မွတ္တမ္းေတြက စတင္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအေျခအေနက ျဖစ္ခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး မတည္ျငိမ္မွဳေတြ၊ ရာဇ၀တ္မွဳဂိုဏ္းအမ်ားအျပား ထြက္ေပၚလာမွဳေတြေၾကာင့္ ဇီ၀လက္နက္ပစၥည္းေတြကို အၾကမ္းဖက္အဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႕ rogue states ေတြျဖစ္တဲ့ အီရန္၊ အီရတ္၊ ေျမာက္ကိုးရီးယား၊ ဆီးရီးယား၊ လစ္ဗ်ားႏိုင္ငံေတြဆီ ေရာင္းခ်မွဳေတြ ရွိခဲ့လိမ့္မယ္လို႕ ႏိုင္ငံတကာလံုျခံဳေရး အသိုင္းအ၀ိုင္းက ယူဆထားခဲ့ၾကပါတယ္။ သံသယျဖစ္ဖြယ္ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကေတာ့ ၁၉၉၀၊ ၁၉၉၁ ပင္လယ္ေကြ႕စစ္ပြဲ မတိုင္မီကာလမွာ အီရတ္ႏိုင္ငံဟာ ဇီ၀ပစၥည္းေတြျဖစ္တဲ့ anthrax, botulinum toxin, small pox နဲ႕ တျခား ဇီ၀ပိုးမႊားေတြကို စုေဆာင္းခဲ့တာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဇီ၀လက္နက္အသံုးခ်တိုက္ခိုက္မွဳေတြ ျဖစ္တဲ့ Kurdish လူမ်ိဳးေတြအေပၚ အီရတ္အစိုးရရဲ႕ ဇီ၀လက္နက္ အသံုးျပဳတိုက္ခိုက္တဲ့ ၁၉၈၈ ႏိုင္ငံေတာ္အၾကမ္းဖက္မွဳ၊ Rajneesh Bhagwan ေနာက္လိုက္ေတြရဲ႕ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ salmonella ဇီ၀ပိုးမႊား ပ်ံ႕ႏွံ႕ေအာင္ ၾကိဳးပမ္းမွဳ၊ ၁၉၉၅ ခု တိုက်ိဳ ေျမေအာက္ရထားကို sarin ဆိုတဲ့ ဇီ၀ပိုးမႊားအသံုးျပဳျပီး တိုက္ခိုက္ခံရမွဳ စတာေတြကလဲ ဇီ၀အၾကမ္းဖက္မွဳနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ စိုးရိမ္မွဳေတြကို ျမင့္မားေစခဲ့ပါတယ္။

စက္တင္ဘာ ၁၁ ကိစၥရပ္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ မေပၚေပါက္လာခင္ကတည္းက ႏိုင္ငံတကာ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရး အသိုင္းအ၀ိုင္းနဲ႕ လံုျခံဳေရး အသိုင္းအ၀ိုင္းေတြအတြင္းမွာ ဇီ၀အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္မွဳ ကာကြယ္ေရးနဲ႕ တုန္႕ျပန္ေဆာင္ရြက္ေရး နည္းလမ္းေတြကို စုေပါင္း အေျဖရွာေနခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၉၇၂ ခု၊ ဇီ၀နဲ႕ အဆိပ္ျဖစ္ေစတတ္ေသာ လက္နက္ပစၥည္းဆိုင္ရာ သေဘာတူစာခ်ဳပ္ကို အားေကာင္းလာေစရန္ ေဆာင္ရြက္ေရး၊ ေထာက္လွမ္းေရးသတင္း အခ်က္အလက္မ်ား အခ်ိန္မွီရရွိေရး၊ ဇီ၀လက္နက္ ပစၥည္းပံ့ပိုးသူမ်ားနဲ႕ ၀ယ္ယူသူမ်ားကို ေဖာ္ထုတ္ေရး စတဲ့ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို အာရံုစိုက္ လုပ္ကိုင္ေနခဲ့ၾကျပီ ျဖစ္ပါတယ္။ လူထုကာကြယ္ေရးနဲ႕ တိုက္ခိုက္မွဳျဖစ္ပြားလာပါက အေရးေပၚတုန္႕ျပန္ေရး ဆိုင္ရာေတြကိုလဲ ေထာက္လွမ္းေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ားနဲ႕ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရး ပညာရွင္မ်ား ပူးေပါင္းျပီး စီမံခ်က္ေတြ ေရးဆြဲခ်မွတ္လာခဲ့ၾကပါတယ္။

9/11 အျပီးမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ သတင္းနဲ႕ မီဒီယာေတြ၊ ကြန္ဂရက္ရံုးဌာေနေတြဆီကို anthrax spores မ်ားပါတဲ့ စာမ်ား ေပးပို႕ခံရမွဳေနာက္ပိုင္းမွာက်ေတာ့ ဇီ၀အၾကမ္းဖက္မွဳျပႆနာက ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး ဆိုင္ရာ ထိပ္တန္းျပႆနာေတြထဲမွာ ပါ၀င္လာပါေတာ့တယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာဆိုရင္ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္မွာ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးလံုျခံဳေရးႏွင့္ ဇီ၀အၾကမ္းဖက္မွဳဆိုင္ရာ ဥပေဒမူၾကမ္းကို လက္မွတ္ေရးထိုးခဲ့ျပီး၊ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးကို ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္တခုအေနနဲ႕ တရား၀င္ ထည့္သြင္းလာခဲ့ပါတယ္။ ယူေက၊ ကေနဒါနဲ႕ ၾသစေၾတးလ် ႏိုင္ငံမ်ားမွာလဲ ဆိပ္ကမ္းမွ ၀င္လာတဲ့ အစားအစာမ်ားကို စစ္ေဆးျခင္း၊ ဇီ၀ပစၥည္းမ်ားကို ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ျခင္း၊ ဆက္သြယ္ေရးကြန္ယက္မ်ား ျဖန္႕က်က္ျခင္း၊ ကာကြယ္ေဆးမ်ား စုေဆာင္းထားရွိျခင္း၊ ေဆး၀ါးသစ္မ်ား ေဖာ္ထုတ္ျခင္း စတဲ့ ဇီ၀ပိုးမႊားဆိုင္ရာ ျပည္ထဲေရး မဟာဗ်ဴဟာမ်ားကို ခ်မွတ္လာခဲ့ၾကပါတယ္။

ႏိုင္ငံတကာအဆင့္မွာလဲ တုန္႕ျပန္ေဆာင္ရြက္ေရးနဲ႕ ျပင္ဆင္ေရးဆိုင္ရာ အစည္းအေ၀းမ်ားစြာ ထြက္ေပၚလာခဲ့သလို၊ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ၾကီးကလဲ Global Outbreak Alert and Response Network ကို အသံုးျပဳျပီး ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာေရးနဲ႕ တုန္႕ျပန္ေဆာင္ရြက္ေရး နည္းလမ္းမ်ားကို အေကာင္ အထည္ေဖာ္ဖို႕ ႏိုင္ငံအားလံုးကို တိုက္တြန္းခဲ့ပါတယ္။ ႏိုင္ငံမ်ားစြာက အစိုးရေတြ၊ ႏိုင္ငံတကာ အဖြဲ႕အစည္းေတြကလဲ ဇီ၀အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္မွဳကာကြယ္ေရးနဲ႕ တုန္႕ျပန္ေဆာင္ရြက္ေရးဆိုင္ရာ ေလ့လာမွဳမ်ားစြာကို ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးပညာရွင္ေတြ၊ စစ္ေရးနဲ႕ အၾကမ္းဖက္မွဳ ေလ့လာေရးပညာရွင္ေတြ အကူအညီနဲ႕ ျပဳလုပ္ေနၾကပါတယ္။

နိဂံုး

ယေန႕ေခတ္ ၂၁ ရာစုကမၻာၾကီးဟာ ေျပာင္းလဲမွဳေပါင္းမ်ားစြာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ကမၻာၾကီးျဖစ္ပါတယ္။ ၂၀ ရာစု ကမၻာၾကီးဆီက အေတြးအေခၚေဟာင္းေတြျဖစ္တဲ့ လံုျခံဳေရးဆိုတာ စစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ပဲ ဆိုင္တယ္ဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚေတြ၊ သိပၸံပညာနဲ႕ ၀ိဇၨာပညာကို သီးျခားခြဲမွုေတြ၊ က်န္းမာေရးဆိုတာ လူေတြရဲ႕ ေရာဂါေတြကို ကုသတာျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ က်န္းမာေရးလုပ္သားေတြဟာ ႏိုင္ငံေရး၊ စစ္ေရး၊ လံုျခံဳေရး နဲ႕ မသက္ဆိုင္ဘူးဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚေတြဟာ ရာစုေဟာင္းထဲမွာ က်န္ရစ္ခဲ့ျပီျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွုေရး၊ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး၊ ကုန္သြယ္ေရး၊ လံုျခံဳေရးေတြဟာ လူသားေတြနဲ႕ ေန႕စဥ္လူမွဳဘ၀ကို တိုက္ရိုက္သက္ေရာက္မွဳေတြ ရွိေနျပီ ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပလိုက္ရပါတယ္ရွင္။

ခင္မမမ်ိဳး (၂၅၊ ၉၊ ၂၀၀၉)

ရည္ညႊန္းကိုးကား-

Central Intelligence Agency (CIA) (2000) The Global Infectious Disease Threat and its implications for the United States, National Intelligence Estimate (NIE99-17D)

Elbe, S. (2003) The Strategic Implications of HIV/ AIDS, Adelphi paper 357, International Institute of Strategic Studies, Oxford University Press, Oxford

Garrett, L. (2005) HIV and National Security: Where are the Links?, Council on Foreign Relations, New York

McInnes, C. & Lee, K. (2006) 'Health security and Foreign Policy', Review of International Studies, 32 (1), 5-23

McInnes, C. (2008) 'Health' in Williams, P. (ed.) Security Studies, Routledge, London & New York

Ostergard, R. (ed.) (2006) HIV, AIDS and the Threat to National and International security, Palgrave, London

Price-Smith, A. (2001) The Health of Nations: Infectious diseases, Environmental change, and their effects on National security and Development, MIT Press, Cambridge, MA.

Turner & Hulme (1997) Governance, Administration and Development: Making the State work, Macmillan Press, Basingstoke

Read More...

Collapse...

Legal protection of patients with mental illness

စိတ္ေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္မ်ားကို ဥပေဒျဖင္႔ ကာကြယ္ျခင္း

ေဆးပညာေလာကမွာ က်င္႔သံုးတဲ႔ သမားက်င္႔၀တ္၀ိနည္း (Medical Ethics) ေတြဟာ အေနာက္တိုင္း ေတြးေခၚ ဒႆနပညာကို အေျခခံၿပီး၊ လူနာဖက္က ရပ္တည္ပါတယ္။

အဓိက သမားက်င္႔၀တ္၀ိနည္း ေလးသြယ္ (Four Principles of Medical Ethics) ကေတာ႔

၁။ လူနာ၏ ေကာင္းက်ိဳးကို ေရွးရႈျခင္း (Beneficence/ Do good)
၂။ လူနာ၏ ဆိုးက်ိဳးကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း (Non-maleficence/ Do no harm)
၃။ လူနာရဲ႕ အခ်ဳပ္အခ်ာပိုင္မႈ တစ္နည္းအားျဖင္႔ သူ႕ဘ၀အတြက္ သူဆံုးျဖတ္ႏိုင္မႈကို ေလးစားရျခင္း
(Respect for autonomy)
၄။ လူနာေတြအေပၚ မွ်တရျခင္း (Justice) တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။

တစ္ခါတရံ ဒီေလးခု အခ်င္းခ်င္း ထိပ္တုိက္ေတြ႕တဲ႕အခါမ်ိဳးမွာေတာ႔ လူနာရဲ႕ အခ်ဳပ္အခ်ာပိုင္မႈကို ေလးစားရျခင္း (Respect for autonomy) က ေရွ႕တန္းတင္ခံရတာ မ်ားပါတယ္။ ဆရာ၀န္က ဘယ္ေလာက္ ေကာင္းတယ္ထင္ထင္ လူနာမွာ စဥ္းစားဆံုးျဖတ္ႏိုင္စြမ္း ရွိလို႔ကေတာ႔ လူနာရဲ႕ ေရြးခ်ယ္မႈကသာ အတည္ျဖစ္ပါတယ္။ ေရာဂါ ရွည္ေညာင္းေစမယ္႔ ေဆးမ်ိဳး၊ ကုထံုးမ်ိဳးကို ဆရာ၀န္က လူနာရဲ႕ ေကာင္းက်ိဳးကို ေရွးရႈၿပီး ၫႊန္းေပမယ္႔ လူနာက အေၾကာင္းေၾကာင္းေၾကာင္႔ (ဥပမာ ကင္ဆာေဆး chemotherapy ဆိုရင္ ေဆးေၾကာင္႔ရတဲ႔ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြကို မခံစားႏိုင္ မခံစားခ်င္လို႔) ျငင္းဆန္တာမ်ိဳးေပါ႔။ ေသေသခ်ာခ်ာ (အက်ိဳးအျပစ္ ေစ႔ငေအာင္) ရွင္းျပေဆြးေႏြးၿပီးသားေတာ႔ ျဖစ္ရပါမယ္။

လူနာရဲ႕ ေရြးခ်ယ္မႈနဲ႔ ဆန္႔က်င္ၿပီး ကုသခြင္႔ ရွိတာ စိတ္ေရာဂါ ေ၀ဒနာသည္ေတြကို ကုသတဲ႔ေနရာမွာပါ။ သေဘာကေတာ႔ စိတ္ေရာဂါေၾကာင္႔ ခ်င္႔ခ်ိန္ဆံုးျဖတ္ႏိုင္စြမ္း မရွိတဲ႔ အခ်ိန္ကာလ တစ္ခုအတြင္း (တစ္နည္းအားျဖင္႔ ေရာဂါေဖာက္ေနခိုက္) ဆရာ၀န္က လူနာကိုယ္စား ဆံုးျဖတ္ၿပီး ကုသင္႔တာကို ကုေပးတဲ႔သေဘာပါ။ ဒါေပမယ္႔ လုပ္ခ်င္တိုင္း အရမ္းကာေရာ လုပ္လို႔ မရပါဘူး။ ျဖစ္ရိုးျဖစ္စဥ္နဲ႔ မူကြဲေနတဲ႔ လုပ္ရပ္မွာ လူနာေရာ၊ ဆရာ၀န္ပါ vulnerable (အကာအကြယ္မဲ႔၊ မလံုမၿခံဳ) ျဖစ္တတ္ပါတယ္။

စိတ္ေရာဂါေ၀ဒနာရွင္ေတြဟာ ေယဘုယ်အားျဖင္႔ လူ႕အသိုင္းအ၀ိုင္းရဲ႕ ပယ္ျခင္း ၾကဥ္ျခင္းကို ခံရၿပီးသား ျဖစ္ပါတယ္။ ေျမနိမ္႔ရာ လွံစိုက္တာမ်ိဳး မျဖစ္ရေအာင္ စိတ္ေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္မ်ားကို ကာကြယ္တဲ႔ ဥပေဒေတြ ရွိပါတယ္။ ႏိုင္ငံတိုင္းမွာေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။ ယူေကမွာဆိုရင္ စေကာ႔တလန္မွာ တစ္မ်ိဳး၊ အဂၤလန္နဲ႔ ေ၀လနယ္မွာ တစ္မ်ိဳး၊ ေျမာက္ပိုင္း အိုင္ယာလန္မွာ တစ္မ်ိဳး နည္းနည္းစီ ကြဲပါတယ္။ ကၽြန္မသိတဲ႔ အဂၤလန္နဲ႔ ေ၀လနယ္က လုပ္ထံုးလုပ္နည္းကို နည္းနည္း ေျပာျပခ်င္ပါတယ္။

Mental Health Act ရွိတဲ႔အတြက္ စိတ္ေရာဂါ ခံစားေနရတဲ႔ လူတစ္ေယာက္ကို သူ႕ဆႏၵကို ဆန္႔က်င္ၿပီး ဥပေဒအရ ေဆးရံုတင္ ေဆးကုႏိုင္တဲ႔ အခြင္႔အေရး ဆရာ၀န္မွာ ရွိသလို၊ လူနာမွာလည္း ဒီကိစၥအေပၚ စိန္ေခၚအယူခံႏိုင္ခြင္႔ကို သူ႕အခြင္႔အေရးအေနနဲ႔ အလိုအေလ်ာက္ ရပါတယ္။ ဥပေဒသာ မရွိခဲ႔ရင္ ဒီလို လုပ္ပိုင္ခြင္႔ ရွိတာကို လူနာေတြ သိခ်င္မွ သိ၊ ရခ်င္မွ ရမွာေပါ႔။ တျခားလမ္းေၾကာင္းကေန အယူခံေတာ႔လည္း အခ်ိန္ ပိုၾကာရင္ ၾကာမယ္။ ဒါမွမဟုတ္ ေဆးရံုေပၚ မူတည္လို႔၊ လူနာ မ်က္ႏွာ ရွိ၊မရွိေပၚ မူတည္လို႔ တံု႔ျပန္ရလဒ္ခ်င္း မတူတာမ်ိဳးလည္း ျဖစ္ရင္ျဖစ္မယ္ေပါ႔။

လူတစ္ေယာက္ဟာ စိတ္ပူရေလာက္ေအာင္ စိတ္ေဖာက္ျပန္လာရင္ အမ်ားအားျဖင္႔ အဲဒီလူရဲ႕ မိသားစုက မိသားစု ဆရာ၀န္ (General Practitioner-GP) ကို အေၾကာင္းၾကားတတ္ပါတယ္။ မိသားစုဆရာ၀န္က ပဏာမ သြားၾကည္႔ၿပီး ဒီလူဟာ တျခားေရာဂါ မဟုတ္ပဲ စိတ္ေရာဂါေၾကာင္႔ ဒီလို ျဖစ္ေနတယ္၊ တကယ္လည္း ေနာက္တစ္ဆင္႔ စစ္ေဆးဖို႔ လုိအပ္ေနၿပီလို႔ ထင္ရင္ Mental Health Act assessment လို႔ေခၚတဲ႔ အထူးစစ္ေဆးမႈအတြက္ တာ၀န္က် လူမႈ၀န္ထမ္း အရာရွိ (Approved Social Worker - ASW) ကို အေၾကာင္းၾကားပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင္႔ ဒီလိုစစ္ေဆးမႈဟာ ဒီလူ(လူနာ)ရဲ႕ အိမ္မွာ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ လူနာက အရမ္းႀကီး ေသာင္းက်န္းမေနဘူး၊ သူ႕မိသားစုကလည္း စစ္ေဆးမယ္႔အဖြဲ႕ မလာမခ်င္း လူနာကို ေစာင္႔ေရွာက္ေပးဖို႔ လိုလားစိတ္ခ်တယ္ ဆိုရင္ေပါ႔။

အဲဒီလို မဟုတ္ပဲ လူနာက ေရာဂါေၾကာင္႔ အနားက မိသားစု၀င္ေတြကို ရန္ျပဳၿခိမ္းေျခာက္ေနမယ္ ဆိုရင္ေတာ႔ မိသားစုဆရာ၀န္ သို႔မဟုတ္ မိသားစုကိုယ္တိုင္က ရဲကို အေၾကာင္းၾကားပါတယ္။ ရဲက “လံုၿခံဳစိတ္ခ်ရရာ ေနရာ” (ဥပမာ ေဆးရံု အေရးေပၚဌာန သို႔မဟုတ္ မ်ားေသာအားျဖင္႔ ရဲစခန္း) ကို ေခၚသြားရပါတယ္။ ရဲစခန္းေရာက္ၿပီးတဲ႔အခါ တာ၀န္က် လူမႈ၀န္ထမ္း အရာရွိ (ASW) ကို ေခၚပါတယ္။ ဒီလို မဟုတ္ပဲ လမ္းေပၚမွာ ေလွ်ာက္ရမ္း သို႔မဟုတ္ အႏၲရာယ္ မေရွာင္ ေလွ်ာက္သြားေနလို႔ ရဲကဖမ္းလာတဲ႔လူ ဆိုရင္လည္း မႈခင္းဆရာ၀န္က အရင္ စစ္ေဆးၿပီး စိတ္ေရာဂါေၾကာင္႔ ျဖစ္ႏိုင္တယ္-လို႔ ထင္ရင္ အထက္ကလိုပဲ ASW ကို ခ်က္ခ်င္း ေခၚရပါတယ္။ လူနာက တစ္ေယာက္တည္း ေနၿပီး ဘယ္သူ႕ကိုမွ အေတြ႕မခံ (ဥပမာ လူေတြက သူ႕ကို လုပ္ႀကံဖို႔ ေနာက္ေယာင္ခံေနတယ္-လို႔ ေရာဂါေၾကာင္႔ ယံုၾကည္ေန)တာမ်ိဳးဆိုရင္ လူနာရဲ႕အိမ္ကို ခြင္႔ျပဳခ်က္ မပါပဲ ၀င္ဖို႔ ၀ရမ္း လိုပါတယ္။ ဒီ၀ရမ္းရဖို႔ကို ASW က တာ၀န္က် တရားသူႀကီး (Magistrate) ကို ဆက္သြယ္ပါတယ္။

ASW က Mental Health Act assessment လို႔ေခၚတဲ႔ အထူးစစ္ေဆးမႈကို စီစဥ္တဲ႔အခါ တစ္ေဆးရံုစီက လာတဲ႔ လြတ္လပ္ေသာ ဆရာ၀န္ႏွစ္ဦး (two independent doctors) ကို ရွာရပါတယ္။ အေၾကာင္းကေတာ႔ ပင္းထားတာ မဟုတ္တဲ႔၊ မွ်တတဲ႔ သေဘာထားအျမင္ကို လိုခ်င္လို႔ပါပဲ။ ဒီဆရာ၀န္ႏွစ္ေယာက္မွာ အနည္းဆံုးတစ္ေယာက္က အေတြ႕အႀကံဳရွိ စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ ျဖစ္ပါတယ္။ က်န္တစ္ေယာက္ကေတာ႔ ဒီလို အထူးစစ္ေဆးမႈေတြအတြက္ ေလ႔က်င္႔ေပးထားတဲ႔ အေတြ႕အႀကံဳရွိ (General Practitioner-GP) ျဖစ္တာ မ်ားပါတယ္။ တစ္ခါတေလေတာ႔ အေတြ႕အႀကံဳရွိ စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ ႏွစ္ေယာက္ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ တစ္ေဆးရံုတည္းက မျဖစ္ရပါဘူး။

သံုးေယာက္ဆံုရင္ လူနာနဲ႔ ေတြ႕ဆံုစစ္ေဆးမႈ လုပ္ပါတယ္။ ရဲစခန္းမွာ ဆိုရင္ေတာင္ လူနာကို ခ်ဳပ္ေႏွာင္မထားပါဘူး။ Interview အခန္းထဲ ေခၚ၊ မိတ္ဆက္၊ လက္ဆြဲႏႈတ္ဆက္ၿပီး ေအးေအးေဆးေဆး ေမးျမန္းတာပါပဲ။ လူနာကလည္း မ်ားေသာအားျဖင္႔ ေကာင္းေကာင္းမြန္မြန္ တံု႔ျပန္တတ္ပါတယ္။ လူနာက ေသာင္းက်န္းႏိုင္တဲ႔ သာဓက ရွိရင္ေတာ႔ ရဲသားမ်ား အခန္း၀မွာ လိုရမယ္ရ ေခၚထားရပါတယ္။ သိပ္ေသာင္းက်န္းေနရင္ေတာ႔ cell အျပင္နဲ႔အတြင္း တိုတုိနဲ႔ လိုရင္း အေမးအေျဖေပါ႔။ ဒီလို စစ္ေဆးမႈမွာ တာ၀န္ရွိသူအားလံုး ယဥ္ေက်းၾကပါတယ္။

ေယဘုယ်အားျဖင္႔ ASW ဟာ လူနာကို ကိုယ္စားျပဳၿပီး သူ႕ရဲ႕တာ၀န္တစ္ခုက လူနာအတြက္ အေကာင္းဆံုး ျဖစ္ဖို႔၊ လူနာရဲ႕ အခြင္႔အေရးကို ကာကြယ္ေပးဖို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ လူနာမိသားစုနဲ႔ ဆက္သြယ္ၿပီး သူတို႔ သေဘာ၊ ေသာကေတြကို တုိက္ရိုက္ နားေထာင္တဲ႔သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ လူနာရဲ႕ဆႏၵကို ဆန္႔က်င္ၿပီး ေဆးရံုတင္ရတဲ႔ကိစၥ မလိုအပ္ပဲ မျဖစ္ရေလေအာင္ ႀကိဳးစားတတ္ပါတယ္။ လူနာကို နား၀င္ေအာင္ အရွင္းအေျပာ ကၽြမ္းက်င္ညက္ေညာၾကပါတယ္။ စစ္ေဆးေမးျမန္းၿပီးလို႔ လူနာက စိတ္ေရာဂါေၾကာင္႔ မဟုတ္ပဲ အရက္ သို႔မဟုတ္ မူးယစ္ေဆး၀ါးေၾကာင္႔ ခဏ ေၾကာင္ေနတတ္တာမ်ိဳးဆိုရင္ စိတ္ေရာဂါေဆးရံုကို မတင္ပါဘူး။

စိတ္ေရာဂါ ရွိတယ္လို႔ သိၿပီးသား လူနာေဟာင္း သို႔မဟုတ္ စိတ္ေရာဂါရွိတယ္လို႔ ေတာ္ေတာ္ေလး ေသခ်ာေနတဲ႔ လူနာသစ္ ဆိုရင္ေတာ႔ ေဆးရံုမွာ ကုသင္႔သလား၊ ေနအိမ္ထိ အေရာက္ လာၾကည္႔ပံ႔ပိုးမယ္႔ Home Treatment/ Crisis Resolution Teams ေတြနဲ႔ ကုသင္႔သလား ဆံုးျဖတ္ရပါတယ္။ မလိုအပ္ပဲ ေဆးရံုမတင္ပါဘူး။ ေရွးပံုစံ ႏွစ္ရွည္လမ်ား ေလွာင္ထားတဲ႔ Mental Asylums/ Institutions (ျမန္မာျပည္မွာေတာ႔ အရူးေထာင္လို႔ ေခၚၾကတယ္ ထင္ပါရဲ႕) ေတြ မရွိေတာ႔တာ ၾကာလွပါၿပီ။ ေရာဂါေဖာက္တံုး ေဆးရံုတက္ကု၊ ၿပီးရင္ ကိုယ္႔အိမ္ကိုယ္ျပန္ မိသားစုနဲ႔ ေနႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီလို ေနႏိုင္ေအာင္ ထိထိေရာက္ေရာက္ ပံ႔ပိုးႏိုင္တဲ႔ ေဆးရံုျပင္ပ ကုသေရးအဖြဲ႔ေတြ (Home Treatment/ Crisis Resolution Teams) လည္း ရွိတာကိုး။

ေဆးရံုတက္ကုမွ ျဖစ္မယ္ ဆိုရင္ေတာ႔ လူနာကို အသိေပးရပါတယ္။ သူက သေဘာတူရင္ ဒါဟာ “မိမိဆႏၵအေလ်ာက္ ေဆးရံုတက္ျခင္း (voluntary admission)” ျဖစ္ပါတယ္။ လူနာက သူ႕မွာ ဘာေရာဂါမွ မရွိဘူး၊ ေဆးရံုတက္စရာ ေဆးေသာက္စရာလည္း မလိုဘူးလို႔ ယံုၾကည္ၿပီး ျငင္းဆန္ရင္ေတာ႔ ဥပေဒ သံုးရမလား စဥ္းစားရေတာ႔တယ္။

လူနာဟာ သူ႕ရဲ႕ ခုလက္ရွိ စိတ္ေရာဂါ တစ္မ်ိဳးမ်ိဳး ခံစားေနရတဲ႔ လကၡဏာ ရွိၿပီး၊ အဲဒီ လကၡဏာေတြက

(၁) သူကိုယ္တိုင္ရဲ႕ လံုျခံဳမႈ
(၂) သူကိုယ္တိုင္ရဲ႕ က်န္းမာေရး
(၃) အမ်ားသူငါ လူတကာရဲ႕ ေကာင္းက်ိဳး လံုျခံဳမႈ- ထဲက တစ္ခုခု သို႔မဟုတ္ တစ္ခုထက္ ပိုတဲ႔ အခ်က္ေတြကို ၿခိမ္းေျခာက္ေနသလား ဆန္းစစ္ရပါတယ္။

ဥပမာ
(၁) စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါ အလြန္အမင္း ဆိုးေနသူတစ္ဦးက သတ္ေသဖို႔ ႀကိဳးစားတာမ်ိဳး
(၂) စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါသည္တစ္ေယာက္က သူ ေသာက္ေနက် စိတ္ေရာဂါေဆးေတြကို သူမ်ားက အဆိပ္ခတ္ပါတယ္လို႔ ယံုၿပီး ေဆးမေသာက္ေတာ႔လို႔ ေရာဂါဆိုးလာၿပီး လံုး၀ မစားမေသာက္ မအိပ္ပဲ စိုးရိမ္စရာ ျဖစ္လာတာမ်ိဳး
(၃) စိတ္ႂကြေရာဂါ ေဖာက္ေနသူတစ္ေယာက္ဟာ သူ႕ကိုယ္သူ ဂ်ိမ္းစဘြန္းကဲ႔သို႔ အထူးသူလွ်ိဳလို႔ ယံုၾကည္တဲ႔အျပင္ ေနာက္က ရန္သူ လိုက္လာတယ္ ဆိုၿပီး ကားကို ရမ္းကားစြာ ေမာင္းတာမ်ိဳးေပါ႔။

အထက္မွာ ေဖာ္ျပခဲ႔တဲ႔ သံုးခ်က္ထဲက အနည္းဆံုး တစ္ခ်က္နဲ႔ ညီရင္ ဥပေဒကို သံုး၊ လူနာရဲ႕ဆႏၵကို ဆန္႔က်င္ၿပီး စိတ္ေရာဂါကုေဆးရံုကို တင္လို႔ ရပါတယ္။ ဒါကို compulsory/ formal admission လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဒါကလည္း အခ်ိန္ကာလ အကန္႔အသတ္နဲ႔ပါ။ ပုဒ္မေပၚ မူတည္လို႔ စစ္ေဆးဖို႔ပဲဆိုရင္ အၾကာဆံုး (၂၈)ရက္၊ ေဆးပါကုဖို႔ဆိုရင္ အၾကာဆံုး (၆)လ အထိပါပဲ။ လိုအပ္ရင္ေတာ႔ ထပ္တိုးႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို ေထာက္ခံမယ္႔ အေၾကာင္းအရာ ခိုင္ခိုင္လံုလံု (အထက္က သံုးခ်က္ထဲက အနည္းဆံုး တစ္ခု) ေတာ႔ ရိွရတာေပါ႔။ လူနာကို ဒီလို ဆံုးျဖတ္တဲ႔အေၾကာင္း သိေအာင္ ခ်က္ခ်င္း ရွင္းျပရပါတယ္။

ဥပေဒ သံုးၿပီး ေဆးရံုတင္တဲ႔ ကိစၥကို ဒီစစ္ေဆးမႈမွာ ပါ၀င္သူ သံုးေယာက္စလံုး သေဘာတူရပါတယ္။ က်ိဳးေၾကာင္းခိုင္လံုရင္ ဆရာ၀န္ႏွစ္ေယာက္ၾကား သေဘာထား ကြဲလြဲႏိုင္ပါတယ္။ (ဒါက ျဖစ္ေတာ႔ ျဖစ္ခဲပါတယ္) အဲဒီလို ကြဲလြဲၿပီဆိုတာနဲ႔ compulsory/ formal admission လုပ္လို႔ မရေတာ႔ပါဘူး။ ဒါဆို risk management ကို ထိေရာက္ေအာင္ ဘယ္လို လုပ္မလဲ ဆိုတဲ႔ မဟာျပႆနာကို ဆက္ေျဖရွင္းရပါတယ္။ ဒါဟာ ဒီေခါင္းစဥ္ရဲ႕ ျပင္ပကို ေရာက္သြားၿပီမို႔ ဆက္မေရးေတာ႔ပါဘူး။

Compulsory/ formal admission ဟာ လူနာအတြက္ လမ္းဆံုး မဟုတ္ပါဘူး။ မေက်နပ္ရင္ အယူခံ ၀င္ႏိုင္တဲ႔ အခြင္႔အေရး ရွိပါတယ္။ ဒါကိုလည္း ASW က တစ္ခါတည္း အသိေပးပါတယ္။ အဲဒီအတြက္ ေရွ႕ေနလည္း ငွားေပးပါတယ္။ ဒီအမႈေတြကို သူ႕အခ်ိန္ ကန္႔သတ္ခ်က္အတြင္းမွာ ၾကားနာရပါတယ္။ နာၾကားတဲ႔ ခံုအဖြဲ႕(Mental Health Review Tribunal) မွာ ဥပေဒ ကၽြမ္းက်င္သူ တစ္ဦး၊ စိတ္ေရာဂါ အထူးကု တစ္ဦး နဲ႔ အရပ္သား တစ္ဦး ေပါင္းသံုးဦး ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီအဖြဲ႕ကို အယူခံခ်က္ဆိုင္ရာ ဗဟိုဌာနက စီစဥ္ေစလႊတ္တာ ျဖစ္ၿပီး၊ တျခားအရပ္ေဒသက လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ လြတ္လပ္မွ်တေစတဲ႔ သေဘာပါပဲ။

ဒီအဖြဲ႕က လူနာကို လက္ရွိကုေနတဲ႔ စိတ္ေရာဂါပါရဂူ၊ လူနာရဲ႕ လက္ရွိ သူနာျပဳထဲက တစ္ဦး နဲ႔ လူမႈ၀န္ထမ္းအရာရွိ စုစုေပါင္း သံုးဦးရဲ႕ အစီရင္ခံစာ သံုးေစာင္ကို ဖတ္ပါတယ္။ လူနာနဲ႔လည္း ေတြ႕ဆံု စကားေျပာပါတယ္။ ၿပီးမွ အစီရင္ခံစာတင္တဲ႔ အထက္ပါ သံုးဦး၊ လူနာ၊ သူ႕ရဲ႕ ေရွ႕ေနတို႔နဲ႔ မ်က္ႏွာစံုညီ ခံုရံုးထိုင္ပါတယ္။ ေဆးရံုမွာ လာလုပ္တဲ႔ ခံုရံုးေပမယ္႔ ဥပေဒအရ လိုအပ္ခ်က္ေတြအတိုင္း စစ္ေမးတာပါ။ ဒီခံုအဖြဲ႕က လူနာကို သူ႕ဆႏၵ ဆန္႔က်င္ၿပီး ေဆးရံုတင္ထားတာဟာ ဥပေဒနဲ႔ မညီဘူးလို႔ ေတြ႕ရွိရင္ နဂိုပုဒ္မ ပ်က္ပ်ယ္ၿပီး လူနာလည္း သူ႕သေဘာ သူေဆာင္ခြင္႔ ရပါတယ္။ ေဆးရံုက ဆင္းႏိုင္တယ္ေပါ႔။ ကိုက္ညီရင္ေတာ႔ ေဆးကုဖို႔ လိုသေလာက္ ေဆးရံုမွာ ဆက္ေနရပါတယ္။

ေဆးရံုေပၚမွာ ေဆးကုလိုက္လို႔ လူနာက သက္သာလာၿပီး ဆရာ၀န္နဲ႔ ေျပာဆိုေဆြးေႏြးႏိုင္တဲ႔ အေျခအေနကို ျပန္ေရာက္ၿပီ ဆိုရင္ေတာ႔ လူနာနဲ႔ ဆရာ၀န္ ပြင္႔ပြင္႔လင္းလင္း ေရွ႕ကုထံုးကို ေဆြးေႏြးႏိုင္ပါၿပီ။ လူနာရဲ႕ အခ်ဳပ္အခ်ာပိုင္မႈကို ေလးစားရျခင္း (Respect for autonomy) ျပန္တည္သြားၿပီေပါ႔။ လူနာကလည္း သူ႕ေကာင္းက်ိဳးအတြက္မွန္း လက္ခံလာလို႔ အသာတၾကည္ပဲ ေဆးရံုမွာ ဆက္ေနဖို႔ သေဘာတူတတ္ပါတယ္။ ဒါဆို ဥပေဒ သံုးၿပီး ေဆးရံုတင္ထားတဲ႔ ကိစၥကို သူ႕ကို ကုေနတဲ႔ စိတ္ေရာဂါပါရဂူႀကီးက ပယ္ဖ်က္ေပးႏိုင္ပါတယ္။ “မိမိဆႏၵအေလ်ာက္ ေဆးရံုတက္ျခင္း (voluntary admission)” ျပန္ျဖစ္သြားတာေပါ႔။

ဒီေလာက္ဆို သာမန္လူထုရဲ႕ ၾကဥ္ျခင္း၊ ပယ္ျခင္းကို မသိမသာေရာ၊ သိသိသာသာပါ ခံရတဲ႔ စိတ္ေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္ေတြကို ဥပေဒကေပးတဲ႔ အကာအကြယ္အေၾကာင္း တစ္ေစ႔တစ္ေစာင္းေလး စံုသေလာက္ ျဖစ္သြားပါၿပီ။ အရမ္းႀကီး ရႈပ္ေထြးမသြားဘူးလို႔ေတာ႔ ေမွ်ာ္လင္႔ပါတယ္။ တျခားႏိုင္ငံေတြက အေတြ႕အႀကံဳေတြ ရွိရင္လည္း ၾကားသိလိုပါတယ္။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။

(ကိုယ္ပိုင္ဘေလာ႔ဂ္မွာ တင္ၿပီးသား ပို႔စ္ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္၀င္စားေလာက္မယ္ ထင္လို႔ေရာ၊ တံု႔ျပန္မႈကို သိလိုတာေၾကာင္႔ေရာ၊ မေရးႏိုင္တာ ၾကာေနလို႔ အားနာတာေၾကာင္႔ေရာ ဒီမွာ ျပန္တင္လိုက္တာပါ။ လြတ္လပ္စြာ ေ၀ဖန္ႏိုင္ပါတယ္)

Read More...

Collapse...

Light Bulb & Candle

လွ်ပ္စီးမီးလံုးႏွင့္ ဖေယာင္းတိုင္

(၁)

အိမ္ျပန္ေရာက္ေတာ့ အေတာ္ပင္ ေမွာင္ေနျပီ။ ယူေက ေဆာင္းတြင္းမွာ ညေန ေလးနာရီေက်ာ္ ကတည္းက အေမွာင္ထု လႊမ္းေနတာမို႕ သူမ အိမ္ျပန္ေရာက္ခ်ိန္မွာ အေမွာင္ထု သိပ္သည္း ေနတတ္ စျမဲ။ ဧည့္ခန္းထဲ ေရာက္လာေတာ့ မီးခလုတ္ကို သူမ ဖြင့္လိုက္သည္။ သားေလးက တြန္းလွည္းေလးထဲမွာ အိပ္ေပ်ာ္ေနတုန္း စာအျမန္ ဖတ္ဦးမွ။ ညေန အလုပ္ ဆင္းသည္ႏွင့္ ဆိုင္တစ္ဆိုင္ဆိုင္မွာ ကပ်ာကယာ မုန္႔၀င္စားျပီး၊ ညသန္းေခါင္ထိ ဖြင့္တဲ့ ေက်ာင္းစာၾကည့္တိုက္မွာ သန္းေခါင္ခ်ိန္ထိ စာထိုင္ဖတ္ ျပီးမွ အိမ္ျပန္လာေလ့ရွိတဲ့ အတိတ္ဘ၀ေလးကို သတိရမိသြားသည္။ အိမ္ျပန္ေရာက္သည့္ အခါတိုင္း သက္မဲ့စာအုပ္ေတြ မဟုတ္ေတာ့ဘဲ သက္ရွိ စာအုပ္ေလးကို ဖတ္ေနျဖစ္ခဲ့တာ ႏွစ္ႏွစ္ေတာင္ ၾကာလာခဲ့ျပီပဲ။ ဘာပဲေျပာေျပာ ဒီညေတာ့ သက္မဲ့ စာေလး ထိုင္ဖတ္ဦးမွပါေလ။

သို႔ေပမယ့္ သူမ စိတ္ကူးတို႔က ခ်က္ခ်င္း အေကာင္အထည္ ေပၚမလာ။ မီးခလုတ္ ႏွိပ္ေပမယ့္ မီးက လင္းမလာခဲ့။ ဖြင့္လိုက္ပိတ္လိုက္ ျပန္လုပ္ၾကည့္သည္။ အိပ္ခန္းထဲက မီးခလုတ္ဖြင့္ၾကည့္သည္။ ဒီေတာ့မွ အေျဖက ေပၚလာသည္။ ဧည့္ခန္းထဲက မီးလံုးေလး ကၽြမ္းသြားသည္ပဲ။ ညၾကီးမင္းၾကီး စတိုခန္း ဖြင့္ျပီးလဲ မီးလံုးသစ္နဲ႔ ေလွကားလဲ သြားမယူခ်င္။ သားပစၥည္းေတြနဲ႔ ျပည့္ေနတဲ့ အိပ္ခန္းထဲမွာလဲ မထိုင္ခ်င္။ ဒီေတာ့ အၾကံထုတ္ရသည္။ ထမင္းစား စားပြဲေပၚမွာ တစ္ခါတစ္ရံ ထြန္းေလ့ရွိသည့္ ဖေယာင္းတိုင္ေလး ရွိေနတာမို႔ အဆင္ေျပသြားသည္။ လူပင္ပန္း၊ စိတ္ပင္ပန္းႏွင့္ သိပ္ပင္ပန္းသည့္ ညမ်ားမွာ မီးညွိျပီး အနားယူဖို႔ ထားထားသည့္ အနံေမႊးေသာ ဖေယာင္းတိုင္ေလးမ်ားကလဲ ရွိေသးသည္။ အားလံုး ထြန္းညွိလိုက္ေတာ့ စာဖတ္လို႔ ရေလာက္သည့္ အလင္းေရာင္ေလး ရလာသည္။

သူမ ဖတ္ျဖစ္သည့္ စာအုပ္က Raymond Lamont-Brown ေရးသားသည့္ Kamikaze ဆိုတဲ့ စာအုပ္။ ဒုတိယကမၻာစစ္တုန္းက မဟာမိတ္စစ္သေဘၤာမ်ားေပၚသို႔ ေလယာဥ္မ်ား ထိုးစိုက္ခ်ျပီး အေသခံ တိုက္ပြဲ၀င္သြားသည့္ ဂ်ပန္ အေသခံ ဆာမူရိုင္းမ်ား အေၾကာင္း ေရးထားသည့္ စာအုပ္။ ဒီလို စာအုပ္ေလးေတြကို သူမ စိတ္၀င္စားသည္။ အထူးသျဖင့္ သူတို႔ရဲ႔ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာနဲ႔ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီမ်ား။ တိုင္းျပည္နဲ႔ လူမ်ိဳးအတြက္ ဆိုျပီး ရန္သူကို အေသခံ ေခ်မႈန္းသြားသည့္ အဆိုပါ ဆာမူရိုင္းမ်ား၊ တိုင္းျပည္ ကံၾကမၼာအတြက္ ရန္သူ ေသနတ္ ေျပာင္း၀ေရွ႕ကို လက္နက္ တစ္စံုတစ္ရာ မပါဘဲ တိုး၀င္သြားရဲခဲ့ၾကသည့္ ကမၻာအရပ္ရပ္မွ အၾကမ္းမဖက္ ဆႏၵျပသူမ်ား၊ ယံုၾကည္ခ်က္ တစ္စံုတစ္ရာေၾကာင့္ ၾကိဳးစင္ထက္ကုိ ရဲရဲ၀ံ့၀႔ံ လွမ္းတက္သြား ခဲ့ဖူးသည့္ ေတာ္လွန္ေရးသမားမ်ား၊ ကမၻာတစ္၀ွမ္းမွာ ျဖစ္ပြားေနေသာ အေသခံ ဗံုးေဖာက္ခြဲမႈ လုပ္ေနသည့္ အစြန္းေရာက္မ်ား။ သူတို႔အားလံုး၏ ကေလးသူငယ္ ဘ၀ ျဖတ္သန္းမႈ စိတ္ေနစိတ္ထား၊ ၾကီးျပင္းခဲ့ရာ ပတ္၀န္းက်င္၊ သူတို႔ ဘ၀မွာ သက္ေရာက္မႈ ရွိခဲ့သည့္ အေတြးအေခၚေတြ၊ တြန္းအားေတြ၊ ဒါေလးေတြကို ေလ့လာျပီး တစ္ေန႔က်ရင္ေတာ့ သုေတသန ေလ့လာ ဆန္းစစ္ခ်က္ေလး တစ္ခု လုပ္ဦးမယ္လို႔ စိတ္ကူးထားမိသည္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ပတ္သက္သမွ် စာအုပ္စာတမ္းေလးေတြကို သီအိုရီ ႐ႈေထာင့္မွ မဟုတ္ဘဲ၊ တစ္ဦးခ်င္းစီရဲ႕ အတိတ္ဘ၀ေလးေတြ အထိ စိတ္၀င္တစား ေလ့လာေနမိသည္။

ကေလာ့စ္၀စ္ ဆိုခဲ့ဖူးသည့္ friction ဆိုတဲ့ လြဲေခ်ာ္မႈေလးေတြဟာ စစ္ပြဲမ်ားတင္ မကဘဲ ေနရာတိုင္းမွာ ရွိသည္ ထင္ပ။ စာအုပ္ေလးကို ကိုင္ျပီး ဖတ္မယ္ လုပ္ခါမွ အစီအရီ ထြန္းထားသည့္ ဖေယာင္းတိုင္ေလးေတြကို ၾကည့္မိရင္း သူမ အေတြးထဲသို႔ တစ္စံုတစ္ရာက ခ်ဥ္းနင္း ၀င္ေရာက္လာသည္။ ပထမ အစက်ေတာ့ တန္ေဆာင္တိုင္ ပြဲေတာ္ေလး။ ေနာက္ေတာ့ ေမြးရပ္ေျမ။ ေနာက္ေတာ့ ျမန္မာႏိုင္ငံ၊ ဒီလိုနဲ႔ အေတြးေတြက တစ္စတစ္စ က်ယ္ျပန္႔သြားရင္း လတ္တေလာ ျဖစ္ေနၾကသည့္ ဖြံ႔ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဆိုင္ရာ၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ဆိုင္ရာ ျငင္းခံု ေဆြးေႏြးေနၾကမႈမ်ားဆီ အေတြးက ေရာက္သြားသည္။

(၂)

ဖြံ႔ၿဖိဳး တိုးတက္ေရး။

ဒီစကားလံုးေလး သူမ အေတြးထဲသို႔ ခို၀င္လာခဲ့သည္မွာ သူမ ငါးႏွစ္ခန္႔က ျဖစ္မည္ ထင္သည္။ ဒီတုန္းက တီဗြီမွာ ျမန္မာသတင္းကလဲ မိနစ္ႏွစ္ဆယ္ခန္႔သာ ျပသည္။ ႏိုင္ငံတကာ သတင္းကလဲ ခဏတာမွ်သာ။ သို႔ေပမယ့္ အဖိုးနဲ႔အတူ ႏိုင္ငံတကာ သတင္း ၾကည့္ဖို႔ ထိုင္ေစာင့္ရတာက ထိုစဥ္က အလုပ္တစ္ခု။ ဒီအခ်ိန္ကာလက ကမၻာတစ္၀ွမ္း သတင္းမ်ားမွာ အီသီးယိုပီးယား ငတ္မြတ္ ေခါင္းပါးမွဳ ျပႆနာက ေနရာယူ လႊမ္းမိုး ထားသည့္ ကာလ။ ရြက္ဖ်င္တဲေလးေတြ။ ကေလးငယ္ေလးေတြ။ ပံုရိပ္မ်ားက သူမ ႏွလံုးသားထဲ တိုး၀င္ လာခဲ့ၾကသည္။ ဘာမွန္းေတြ ေသခ်ာ မသိေပမယ့္ အဖိုး ေျပာျပေနသည့္ ငတ္မြတ္ ေခါင္းပါးမႈ ျပႆနာ၊ ဖြံ႕ျဖိဳး တိုးတက္ေရးဆိုေသာ စကားလံုးေလးေတြကိုေတာ့ မွတ္မွတ္ရရ သတိရေန ျဖစ္ခဲ့သည္။ ေနာက္ပိုင္းက်ေတာ့ ေက်ာင္းသူ ဘ၀တစ္ေလွ်ာက္မွာ ေမေမ ေခၚသြားဖူးသည့္ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ပညာေပးျပပြဲမ်ား၊ သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ ပညာေပး ျပပြဲမ်ားကို ေရာက္ခဲ့ရ ျပန္သည္။

သူမသာ ေဆးေက်ာင္းျပီးေအာင္ တက္ျဖစ္ခဲ့လွ်င္ ေနာက္ပိုင္းမွာ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး ဘာသာရပ္ကို အထူးျပဳ ျဖစ္ခဲ့လိမ့္မည္ ျဖစ္သည္။ ဘယ္လိုပဲ ေျပာေျပာ အေျခအေန အရ ေနာက္ပိုင္းကာလ ျပည္ပမွာ ေက်ာင္းျပန္တက္ ျဖစ္ေတာ့ ငယ္စဥ္က စိတ္၀င္စားမွဳေလးမ်ားကို ေသခ်ာ ေလ့လာခြင့္ ရလာခဲ့ေတာ့သည္။ စီးပြားေရး ဆို္င္ရာ မဟာဘြဲ႔ တက္ျဖစ္ေတာ့ အဓိက သင္ရမည့္ သံုးဘာသာအျပင္ ေနာက္ထပ္ ငါးဘာသာကို ၾကိဳက္ရာ ေရြးခ်ယ္ခြင့္ရခဲ့သည္။ မဆိုင္းမတြပင္ political economy အထူးျပဳ က႑မွ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ (Health Economics), ပညာေရးဆိုင္ရာ (Economics of Education), ဖြံ႔ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဆိုင္ရာ (Development Economics), ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ (Defence Economics) ႏွင့္ ေဒသဆိုင္ရာ၊ ျမိဳ႕ျပဆိုင္ရာ (Regional & Urban Economics) တို႔ကို ေရြးခ်ယ္ေလ့လာျဖစ္ခဲ့သည္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ သုေတသနဘြဲ႔မ်ား ဆက္တက္ ျဖစ္သြားတာမို႔ ႏိုင္ငံေရး၊ စစ္မဟာဗ်ဴဟာ ေလ့လာေရးႏွင့္ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာေတြမွာ သုေတသီ ျဖစ္လာခဲ့ေပမယ့္ ဖြံ႔ျဖိဳး တိုးတက္ေရး ဆိုင္ရာ ဘာသာရပ္မ်ားကေတာ့ သူမရဲ႔ research interests အေနနဲ႔ ရွိေနခဲ့ဆဲ။ Public Health and Civil Wars in Burma ဆိုတဲ့ စာတမ္းေလး တစ္ခု သုေတသနလုပ္ဖို႔ စျပီးမွ လိုခ်င္တဲ့ data ေတြ အစံုအလင္ မရႏိုင္တာမို႔ ရပ္ထားရ ျပန္သည္။ data မစံုလွ်င္ Information Bias ရွိေနလိမ့္မည္။ သုေတသီ တစ္ေယာက္နဲ႔ ၀ါဒ ျဖန္႔ခ်ီေရးသမား တစ္ေယာက္ ထမ္းေဆာင္ရမယ့္ တာ၀န္ခ်င္းက သေဘာသဘာ၀ မတူညီတာမို႔ အခ်က္အလက္ မစံုဘဲနဲ႔ေတာ့ သူမ မလုပ္ခ်င္ပါ။

ဖြံ႔ျဖိဳးတိုးတက္ေရးအေၾကာင္း စဥ္းစားရင္း ဖြံ႔ျဖိဳး တိုးတက္ေရး က႑ရဲ႔ အေရးၾကီးဆံုး လုပ္ငန္းေဆာင္တာ တစ္ခုျဖစ္ေသာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမႈ ေလွ်ာ့ခ်ေရးသို႔ သူမ အေတြးမ်ားက ေရာက္သြားသည္။ ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံမွာ ခ်မ္းသာ၊ ဆင္းရဲ ကြာဟမႈ ၾကီးထြားေနသေရြ႕၊ အေျခခံ က်န္းမာေရးႏွင့္ ပညာေရးကို ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသား အားလံုး ခံစားခြင့္ မရွိေနသေရြ႔၊ လူတစ္ဦးအတြက္ ေန႔စဥ္ လိုအပ္ေသာ အာဟာရဓာတ္ကို ျဖည့္ဆည္း ေပးႏိုင္သည့္ အစာအာဟာရကို လူသားတိုင္း စားေသာက္ခြင့္ မရွိ ေနသေရြ႔ အဆိုပါ ႏိုင္ငံကို ဖြံ႔ျဖိဳး တိုးတက္ ေနျပီဟု ေျပာ၍ မရႏိုင္ပါ။ ကမၻာ့ဘဏ္မွ ၁၉၉၀ ခုႏွစ္တြင္ ထုတ္ေ၀သည့္ ကမၻာ ့ဖြံ႔ျဖိဳး တိုးတက္ေရး အစီရင္ခံစာ အရ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမႈ ပေပ်ာက္ေရးသည္ စီးပြားေရး ဖြံ႔ျဖိဳး တိုးတက္မႈ၏ အေျခခံ အက်ဆံုးေသာ ရည္မွန္းခ်က္ တစ္ရပ္ ျဖစ္ပါသည္။

ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမႈ ပေပ်ာက္ေရးအတြက္ လိုအပ္ေသာ ခ်ဥ္းကပ္ နည္းလမ္းမ်ားႏွင့္ ေပၚလစီမ်ား၊ ပါ၀င္ရမည့္ လုပ္ငန္းေဆာင္တာ အဖြဲ႕မ်ားကို ပညာရွင္မ်ားက macro level, meso level, micro level ဟူ၍ အဆင့္ ၃ ဆင့္ခြဲ၍ ဆန္းစစ္ သတ္မွတ္ ၾကပါသည္။

1. macro level

ထိုအဆင့္ အေနျဖင့္ အဓိက ၾကိဳးပမ္း ေဆာင္ရြက္ရမည့္ ခ်ဥ္းကပ္ နည္းလမ္းႏွစ္ခုမွာ စီးပြားေရး အရ တည္ျငိမ္မႈ(economic stabilization) ရွိလာေစရန္ ျဖစ္ပါသည္။ ထိုသို႕ ျဖစ္ရန္ အတြက္ စီးပြားေရး ေပၚလစီတြင္ exchange-rate depreciation ေပၚလစီျဖင့္ ညွိယူရပါမည္။ သြယ္၀ိုက္ အခြန္မ်ား ျမွင့္တင္ျခင္းကို မျပဳလုပ္ရပါ။ ဤနည္းလမ္းကို ယူဂန္ဒါတြင္ (၁၉၉၀)တြင္လည္းေကာင္း၊ ေမာ္ေရးရွတြင္ (၁၉၈၀)မွ (၁၉၈၂)အထိ လည္းေကာင္း၊ အင္ဒိုနီးရွားတြင္ (၁၉၈၀)မွ (၁၉၉၇)အထိ လည္းေကာင္း ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါသည္။ ေနာက္တစ္နည္းမွာ social capital တည္ေဆာက္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထိုသို႔ ျပဳလုပ္ရန္ ႏိုင္ငံ အုပ္ခ်ဳပ္သူ အစိုးရမွ reputation for trust ကို တည္ေဆာက္ ရပါမည္။

2. Meso level

ဒီအဆင့္တြင္ ခ်ဥ္းကပ္ လုပ္ကိုင္နည္း သံုးနည္း ရွိပါသည္။ ပထမတစ္နည္းမွာ လုပ္အား အသံုးျပဳ က႑မ်ားသို႔ အရင္းအျမစ္မ်ားကို လႊဲေျပာင္း အသံုးျပဳ ရပါမည္။ ထိုသို႔ လုပ္ကိုင္ရန္ လုပ္ငန္းငယ္မ်ား အမ်ားအျပား ေပၚေပါက္ လာေစရန္ အားေပး ေဆာင္ရြက္ရမည္။ အစိုးရမွ အေျခခံ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈမ်ား ထိေရာက္စြာ ေဆာင္ရြက္ရမည္။ ေတာင္ကိုးရီးယား၊ အင္ဒိုနီးရွားႏွင့္ ထိုင္းႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ဤနည္းလမ္း အသံုးျပဳ၍ ေအာင္ျမင္မႈမ်ား ရွိခဲ့ပါသည္။

ဒုတိယ နည္းလမ္းမွာ ျပည္သူ႔ဘ႑ာ ခြဲေ၀ သံုးစြဲမွဳမ်ားကို ျပန္လည္ ျပဳျပင္ေရး ျပဳလုပ္ရပါမည္။ ထိုသို႔ ျပဳလုပ္ရာတြင္ ဆင္းရဲႏြမ္းပမႈ ပေပ်ာက္ေရးကို ဦးတည္ ေဆာင္ရြက္ရပါမည္။ စီးပြားေရး က႑မ်ားတြင္ လုပ္အား အေျချပဳ သီးႏွံမ်ား ထုတ္လုပ္ေရး၊ ေဆာက္လုပ္ေရး၊ စက္မႈႏွင့္ စြမ္းအင္ နည္းပညာမ်ား (ဥပမာ - မိုက္ခရို ဟိုက္ဒရို) စသည္တို႔ ဖြံ႔ျဖိဳးတိုးတက္လာေရးကို ေဆာင္ရြက္ ရပါမည္။ Informal sector မ်ားကိုလည္း ေထာက္ခံ အားေပး ရပါမည္။

တတိယ နည္းလမ္းမွာ က႑မ်ိဳးစံုအတြက္ လူမွဳေရး ရံပံုေငြမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ထိုရံပံုေငြမ်ားမွာ ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲေရးႏွင့္ ေက်ာင္း၊ ေဆးရံု၊ ေဆးခန္း၊ ေရ အရင္းအျမစ္ စသည္တို႔ အတြက္ ႏိုင္ငံတကာမွ လွဴဒါန္းေသာ ရံပံုေငြမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ထိုရံပံုေငြမ်ားကို စနစ္တက် စီမံခန္႔ခြဲႏိုင္ရန္ institution autonomy ေတာ့ လိုအပ္ပါလိမ့္မည္။ လက္ေတြ႔ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ရန္အတြက္ သက္ဆိုင္ရာ ၀န္ၾကီးဌာနမ်ားႏွင့္ ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္မႈ လိုအပ္ပါသည္။

3. Micro level

ဒီအဆင့္တြင္ ခ်ဥ္းကပ္ရမည့္ နည္းမ်ားကို ပညာရွင္မ်ားက ေျခာက္နည္းခန္႔ ခြဲျခား ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ပထမတစ္နည္းမွာ social safety nets မ်ား ျဖစ္ပါသည္။ အန္ဂ်ီအိုမ်ားမွ ျဖစ္ေစ၊ ပုဂၢလိကမ်ားမွ ျဖစ္ေစ အေျခခံ အစားအေသာက္မ်ား ျပည့္၀စြာ ရရွိေစေရး၊ သဘာ၀ ေဘးအႏၱရာယ္ ကယ္ဆယ္ေရး၊ ၾကိဳတင္ ကာကြယ္ေရး စသည္မ်ားကို ကူညီ ေဆာင္ရြက္ေပးမွဳမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ဒုတိယတစ္နည္းမွာ Public employment ပေရာဂ်က္မ်ားျဖစ္ပါသည္။ လုပ္အားေျချပဳ လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ား ျဖစ္ေစရပါမည္။ တတိယနည္းလမ္းမွာ ထြက္ကုန္ႏွဳန္း ျမင့္မားေသာ သီးႏွံမ်ားအား ဆင္းရဲႏြမ္းပါးေသာ ေဒသမွ ေတာင္သူမ်ားကို စိုက္ပ်ိဳး ထုတ္လုပ္ေစျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ အေရးအလြန္ၾကီးေသာ ေနာက္ထပ္ နည္းလမ္း တစ္ခုမွာ ပိုင္ဆိုင္မႈ ခြဲေ၀မွ်တျခင္း (Asset Redistribution) ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔အတြက္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးသူမ်ားဘက္မွ ဘက္လိုက္ေသာ လယ္ယာေျမ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး မလြဲမေသြ ျပဳလုပ္ ရပါမည္။ ေက်းလက္ေဒသ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး ျပဳလုပ္ရပါမည္။ ထုတ္လုပ္မွဳအတြက္ အေရးၾကီးေသာ water rights ကို ဆင္းရဲႏြမ္းပါးသူမ်ား ထံသို႔ ေခ်းငွားမႈ ပံုသ႑ာန္ျဖင့္ လႊဲေျပာင္း ေပးထား ရပါမည္။

ထိုမွ် မကေသး။ ေက်းလက္ေဒသမ်ားတြင္ အျဖစ္မ်ားေသာ financial exclusion ကို ဖယ္ရွားႏိုင္မည့္ နည္းလမ္းမ်ား (ဥပမာ - ေၾကြးျမီ ေစ်းကြက္ကို ေအာက္ေျခသို႔ တိုးခ်ဲ႔ျခင္း) စသည္မ်ားကို ျပဳလုပ္ ေပးရပါမည္။ အုပ္စုလိုက္ ေခ်းငွားျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ေပးျပီး၊ အာမခ ံထားျခင္း၊ စုေဆာင္းျခင္း စသည့္ risk management devices မ်ားကိုလည္း ေဆာင္ရြက္ ထားရပါမည္။ ထို႔အျပင္ က်န္းမာေရးႏွင့္ ပညာေရး ပရိုဂရမ္မ်ားကိုလည္း တိုးခ်ဲ႕ ေဆာင္ရြက္ ရပါမည္။

(၃)

အဆိုပါ အခ်က္မ်ားမွာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမႈ ေလွ်ာ့ခ်ေရး၊ ပေပ်ာက္ေရး ေဆာင္ရြက္ရန္ နည္းလမ္းမ်ားႏွင့္ ေပၚလစီမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ဖြံ႔ျဖိဳး တိုးတက္ေရး ဆိုင္ရာ က်မ္းတစ္ေစာင္ မဟုတ္၍ အေသးစိတ္ခ်ဲ႕ကာ မေျပာခ်င္ေတာ့ပါ။ ထိုအခ်က္မ်ားအား ျပန္လွန္ စဥ္းစားေနမိရင္း အေတြးမ်ားက လက္ရွိ အျငင္းပြား ေနၾကေသာ ကိစၥရပ္မ်ားဆီသို႕ ေရာက္သြားခဲ့ ျပန္သည္။ ဒီလူေတြ ဘာအတြက္ေၾကာင့္မ်ား ကိုယ့္အလုပ္ကိုယ္ မလုပ္ဘဲ ျငင္းခုန္ ေနၾကပါလိမ့္လို႔ သူမ ေတြးေနမိ ျပန္သည္။ အျဖစ္က ဒီလိုပါ။

ျမန္မာျပည္ အေရးမွာ စစ္အုပ္စုကို တိုက္ခိုက္ရန္ မလို။ လက္ေတြ႔က်ေသာ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား ျဖစ္သည့္ ဖြံ႔ျဖိဳး တိုးတက္ေရး၊ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရး၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပမႈ ပေပ်ာက္ေရးတို႔ကိုပဲ လုပ္ေဆာင္ရမည္ဟု အခ်ိဳ႕က ဆိုေနၾကပါသည္။ နအဖ အတိုက္အခံထဲမွ တခ်ိဳ႕ကလဲ စစ္အုပ္စုကို တိုက္ခိုက္ရန္ လိုသည့္ အဆိုကို ေျပာၾကရင္း စစ္အုပ္စု ျပဳတ္က်မွ ဖြံ႔ျဖိဳးေရး လုပ္ရမည္လိုလို အဆင့္ထိ ေရာက္ကုန္ၾကသည္။ ႏွစ္ဖက္လံုးက သူ လုပ္တာ ထိေရာက္တယ္၊ ကိုယ္ လုပ္တာ ထိေရာက္တယ္ ဟူ၍ ျငင္းေနၾက ျပန္သည္။

အမွန္ေတာ့ ေပၚလစီ ေရးရာမ်ား၊ ခ်ဥ္းကပ္ နည္းလမ္းမ်ားကိုသာ ေလ့လာထားလွ်င္ ျငင္းစရာ လံုး၀ မလိုေတာ့သည့္ အခ်က္ပင္ ျဖစ္သည္။ micro level မွာ တစ္ဦးခ်င္း၊ တစ္ဖြဲ႔ခ်င္း တစ္ႏိုင္တစ္ပိုင္ လုပ္လို႔ ရသည့္ ကိစၥမ်ား ရွိပါသည္။ ထို႔အတူ macro level, meso level မ်ားမွာ အုပ္ခ်ဳပ္သူ အစိုးရ ကိုယ္တိုင္က ေစတနာ ေရွ႔ထားျပီး တစ္တပ္တစ္အား ဦးေဆာင္ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ပါမွ လုပ္လို႔ ရသည့္ ကိစၥမ်ားလည္း ရွိပါသည္။ စစ္အုပ္စု အုပ္ခ်ဳပ္ရာ ကာလ တစ္ေလွ်ာက္တြင္ စစ္အသံုးစရိတ္ ၾကီးမားမွဳ၊ စစ္မ်ိဳးစစ္ႏြယ္ မ်ားမွသာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ားကို လက္၀ါးၾကီးအုပ္မွဳ၊ စီးပြားေရး ေပၚလစီမ်ား၊ ဘ႑ာေရး ေပၚလစီမ်ား ထိေရာက္စြာ မခ်မွတ္ႏိုင္မႈ ဆိုသည့္ အားနည္းခ်က္မ်ားကို ျပည္သူတို႔ ခါးစည္း ခံေနၾကရပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ စီးပြားေရး ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲမႈ ျပဳလုပ္ရန္ စစ္အုပ္စုအား မဖယ္ရွားဘဲ မရပါ။ (စကား အသံုးအႏွဳန္းကို ရွင္းစြာ ေျပာထားပါသည္။ စစ္အုပ္စုဟု သံုးထားပါသည္။ တပ္မေတာ္ဟု မသံုးထားပါ။ တပ္မေတာ္ဟူသည္ ႏိုင္ငံတစ္ရပ္၏ ျပည္သူ၊ အစိုးရ၊ စစ္တပ္ ဆိုေသာ ျဖစ္တည္မႈသ႑ာန္ သံုးရပ္တြင္ ပါ၀င္ျပီးသား ျဖစ္၍ တပ္မေတာ္ကို မည္သူကမွ ဖယ္ရွား၍ မရပါ။ တပ္မေတာ္ကို တိုင္းျပည္အတြက္ လိုအပ္သည့္ ပံုသ႑ာန္ အေနျဖင့္ မဟုတ္ဘဲ ျပည္သူ႔ ခ်ဥ္ဖတ္ အေနျဖင့္ သြတ္သြင္းေနသည့္ စစ္အုပ္စုႏွင့္ စစ္အာဏာရွင္ စနစ္ကို ဖယ္ရွားရန္ လိုအပ္ျခင္းကိုသာ ဆိုလိုပါသည္)

သို႔ျဖစ္ရာ စစ္အာဏာရွင္စနစ္ (ရာႏွဳန္းျပည့္ျဖစ္ျဖစ္၊ ၂၅ ရာခိုင္ႏွဳန္းပဲျဖစ္ျဖစ္) ရွိေနသေရြ႕ macro level ေပၚလစီမ်ားကို ထိေရာက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္၍ ရမည္ မဟုတ္ပါ။ meso level အခ်ိဳ႕ႏွင့္ micro level အပိုင္းတြင္ လုပ္လွ်င္ အတိုင္းအတာ တစ္ခုအထိ ထိေရာက္မည္မ်ားလည္း ရွိပါသည္။ ျမန္မာမ်ား အေနႏွင့္က ျမန္မာျပည္ကို ေစတနာ ရွိသည္ဆိုလွ်င္ အဆိုပါ အဆင့္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ အျငင္းပြား မေနသင့္ၾကပါ။ micro level ႏွင့္ meso level လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ားကို စိတ္၀င္စားသူမ်ား တကယ္ လုပ္ကိုင္ၾကပါ။ (တစ္ခုေတာ့ ရွိပါသည္။ ဘာမွ မလုပ္ဘဲႏွင့္ macro level ကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ရန္ အတြက္ စစ္အုပ္စုကို တိုက္ဖ်က္ေနသည့္ အတိုက္အခံမ်ားကိုေတာ့ အေၾကာင္းမဲ့ လိုက္လံ တိုက္ခိုက္ မေနပါႏွင့္။ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဘက္ အခ်ိန္ကုန္ပါသည္။ လုပ္စရာ ရွိတာကို ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္ လုပ္ရန္သာ ျဖစ္သည္)

ထို႔အတူ တိုင္းျပည္ ျခြင္းခ်က္ မရွိ ဖြံ႕ျဖိဳး တိုးတက္ေရး အတြက္ လိုအပ္သည့္ macro level ေပၚလစီမ်ား ခ်မွတ္ႏိုင္ေရး အတြက္ စစ္အုပ္စုကို တိုက္ရမည့္ သူမ်ားကလည္း အာဏာရွင္ စနစ္ ခ်ဳပ္ျငိမ္းေရး အတြက္ အားစိုက္ ၾကိဳးပမ္း ေတြးဆရင္း လက္ေတြ႔ အေကာင္အထည္ေဖာ္ ေဆာင္ရြက္ ၾကရမည္။ သူ႔ဘာသာသူ လူမႈ ေထာက္ကူ ကိစၥ လုပ္သူမ်ားကို ႏိုင္ငံေရးထဲ မပါလို႔ ဟူ၍ သြားေရာက္ တိုက္ခိုက္ ေျပာဆိုျခင္း မျပဳလုပ္မိေစရန္ သတိထား ၾကရမည္။

ႏွစ္ဦးႏွစ္ဘက္ တိုက္ေနၾကလို႔ကေတာ့ ဘယ္ေတာ့မွ မျပီးပါ။ ေဆးရံု ဆရာ၀န္က ေဆးကုပါသည္။ က်န္းမာေရး၀န္ၾကီးဌာနမွ ေပၚလစီ ေရးဆြဲသူမ်ားက က်န္းမာေရး စီမံကိန္းမ်ား ခ်မွတ္ပါသည္။ အားလံုး ကိုယ့္နည္းကိုယ္ဟန္ျဖင့္ အက်ိဳးျပဳ ေနသူမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ အေျခအေန တစ္ခုကို ေတြးၾကည့္ပါ။ ဆရာ၀န္ ရွိျပီး ေဆးရံုႏွင့္ ေဆး၀ါးမ်ား မရွိပါက ျပည္သူ႔က်န္းမာေရးကို မည္သို႔ ေစာင့္ေရွာက္မည္နည္း။ ထို႔အတူပဲ ေပၚလစီသမားမ်ားမွ ေပၚလစီခ်မွတ္ျပီး အေကာင္အထည္ ေဖာ္မည့္ က်န္းမာေရး ၀န္ထမ္းမ်ား မရွိပါက မည္သို႔မည္ပံု ေဆာင္ရြက္ၾကမည္နည္း။ ထိုနည္းလည္းေကာင္းပင္။ ေက်ာင္းဆရာမ်ားရွိျပီး သင္ရိုးႏွင့္ ပညာေရး စီမံကိန္းမ်ား မရွိပါက မည္သို႔ ျဖစ္ေနမည္နည္း။ စီမံကိန္းမ်ား ရွိျပီး ဆရာမရွိပါက မည္သို႔မည္ပံု စာသင္ၾက မည္နည္း။

ယခုကိစၥမ်ားမွာလဲ ထိုနည္းလည္းေကာင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ “ပညာေရး၊ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးလုပ္ရမည္။ အတိုက္အခံမ်ား လုပ္ေနသည္မွာ အက်ိဳးမရွိ” ဟု ျပည္ပတြင္ ငုတ္တုတ္ ထိုင္ရင္း ေ၀ဖန္ ေလကန္ ေနသူမ်ားသည္ ျမန္မာျပည္တြင္းတြင္ ဖြံ႔ျဖိဳးေရး လုပ္ငန္းမ်ား၌ ပါ၀င္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ဖူးေသးျခင္း မရွိေၾကာင္း ေသခ်ာလွ ေပသည္။ စစ္အုပ္စုႏွင့္ ဆက္စပ္လုပ္ကိုင္ျခင္း မရွိသည့္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား၊ ေစတနာရွင္မ်ား ၾကံဳေတြ႔ေနတတ္သည့္ အခက္အခဲမ်ား၊ လူမႈကယ္ဆယ္ေရးကိုေတာင္ လာဘ္ေပးလာဘ္ယူ ျပဳလုပ္၍ ခြင့္ျပဳခ်က္ယူရမႈမ်ားကို မသိနားမလည္၍ “ငါ့စကားႏြားရ” ေျပာေနၾကျခင္းသာ ျဖစ္သည္။ သားဆက္ျခားေရးအတြက္ တစ္အိမ္တက္ဆင္း ပညာေပး ေဟာေျပာမႈမ်ားကိုပင္ ႏိုင္ငံေရး အေရာင္ပါမွာစိုးလို႔ ဆိုျပီး၊ ရ၀တ၊ ၾကံ႔ဖြ႔ံတစ္ေယာက္မွ တစ္ေကာက္ေကာက္ လိုက္ေနသည့္ အခက္အခဲမ်ိဳးကို ၾကံဳေတြ႕ဖူး ပါရဲ႕လား။ ႏြမ္းပါးသည့္ ရြာငယ္ေလးမွာ ညေနပိုင္း အခမဲ့ က်ဳရွင္ေလး ဖြင့္ဖို႔ကိုေတာင္ အဆင့္ဆင့္ လေပါင္းမ်ားစြာ ခြင့္ျပဳခ်က္တင္ ေနရျပီး၊ ပညာသင္ႏွစ္ ကုန္သြားသည္ မ်ိဳးကိုေကာ ၾကံဳဖူးပါရဲ႕လား။ စီးပြားေရး ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲမႈ ကိစၥမ်ား မဟုတ္ေသး။ လူမႈေရး၊ ပညာေရးတြင္ေတာင္ ဤမွ်အထိ ကန္႔သတ္ တားျမစ္ခ်င္မ်ားေနေသာ စစ္အုပ္စုအား ဖယ္ရွားရန္ ၾကိဳးစားေနျခင္းကို လိုက္လံ တိုက္ခိုက္ေျပာဆိုေနသည့္ ထိုလူမ်ား၏ ဖြံ႔ျဖိဳးတိုးတက္ေရးပဲ လုပ္ဖို႔ လိုတယ္ ေျပာေနေသာ စကားသံမ်ားရဲ႕ ေစတနာမွာေကာ တကယ္ မွန္ကန္ပါရဲ႕လား။

ထိုနည္းတူပင္။ အတိုက္အခံမ်ား၏ ႏိုင္ငံေရးရာ ကိစၥမ်ားတြင္ တစ္ခြန္းတစ္ပါဒမွ လာေရာက္ ပါ၀င္ ေျပာဆို တိုက္ခိုက္ျခင္း မရွိဘဲ သူ႔ဘာသာသူ လူမႈ ေထာက္ကူ ကိစၥမ်ား၊ လုပ္လို႔ ရႏိုင္သေလာက္ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရးမ်ားတြင္ လုပ္ကိုင္ ေဆာင္ရြက္ေနသူ မ်ားအား အခ်ိဳ႕ေသာ အတိုက္အခံမ်ားမွ တိုက္ခိုက္ ေျပာဆိုျခင္းမွာေကာ မွန္ကန္ နည္းလမ္း က်ပါရဲ႕လား။

အေရးၾကီးသည္ကေတာ့ ကိုယ့္အလုပ္ ကိုယ္လုပ္ၾကဖို႔ပင္ ျဖစ္သည္။ ကိုယ္က ကၽြမ္းေလာင္ျပီး ပ်က္ေနသည့္ မီးလံုးကို ေလွကားေထာင္ တက္လဲျပီး မီးလံုးသစ္ အစားထိုးမည္လား။ (သို႔မဟုတ္) အလင္းေရာင္ ခဏတာ ေပးဖို႔ ဖေယာင္းတိုင္ေလး သြားထြန္း ေပးမည္လား။ ႏွစ္မ်ိဳး စလံုး သူ႔နည္း သူဟန္ႏွင့္ေတာ့ ေလာက အလွဆင္ ေနသူမ်ားသာ ျဖစ္သည္။ တစ္ခုေတာ့ ရွိပါသည္။ ဖေယာင္းတိုင္ ထြန္းမည့္သူကလဲ ထြန္းေပးႏိုင္သည္မွာ ခဏတာပဲ ဆိုသည့္ သေဘာကို နားလည္ ရေပမည္။ မီးလံုးေလာက္ေတာ့ လင္းလာမွာ မဟုတ္တာကို သေဘာေပါက္ ရေပမည္။ ထို႔အတူ မီးလံုးတက္လဲမည့္ သူကလဲ အခ်ိဳ႕ေသာ ေနရာမ်ားမွာ ဖေယာင္းတိုင္ အလင္းေလးေတြ ယာယီ လိုအပ္သည္ကို နားလည္ ရေပမည္။ ကိုယ္ မွန္တယ္၊ သူ မွန္တယ္ ျငင္းစရာ မလိုပါ။ ကိုယ့္အလုပ္ကိုယ္ ထိေရာက္စြာ လုပ္ဖို႔သာ လိုအပ္သည္။

မီးလံုးလဲမည္ ဆိုျပီး တက္ရမည့္ ေလွကားကို ဟိုအမွတ္တံဆိပ္ပါ ေလွကား၊ ဒီအမွတ္တံဆိပ္ပါ ေလွကား ေရြးေနျခင္း၊ ေလွကား ေပၚတက္မည့္သူကို ဟိုတီရွပ္ တံဆိပ္၊ ဒီတီရွပ္ တံဆိပ္ ၀တ္တက္ပါ လုေျပာ ေနျခင္း၊ တစ္ေယာက္က တက္မည္ လုပ္သည္ကို ေနာက္တစ္ေယာက္က ဆြဲခ်ျခင္း၊ မီးလံုးပ်က္အား လက္ညွိဳးထိုးျပျပီး လုပ္စားေနျခင္းမ်ား မရွိလွ်င္ေတာ့ မီးလံုးလဲမည့္ သူမ်ားမွ ကိုယ့္အလုပ္ကိုယ္ လုပ္ေနသည္ ဆိုႏိုင္ပါသည္။

ထိုနည္း လည္းေကာင္းပင္။ ဖေယာင္းတိုင္ ၀ယ္ရန္ အေၾကာင္းျပျပီး ပိုက္ဆံ ေတာင္းစား ေနျခင္း၊ ျပည္ပ ေစတနာရွင္မ်ား၏ ေထာက္ပံ့ေၾကးမ်ားကို အာဏာပိုင္ႏွင့္ ေပါင္း၍ ေ၀စားမွ်စား လုပ္ျခင္း၊ မီးလံုးသာ လဲႏိုင္သြားလွ်င္ ကိုယ့္ေနရာ ေပ်ာက္မည္ စိုး၍ လိုက္လံ ပိတ္ဆို႔ တားဆီး ေနျခင္း၊ ဖေယာင္းတိုင္ မီးညွိရန္ ေစတနာတရား အမွန္တကယ္လဲ မရွိပါဘဲႏွင့္၊ တကယ္လဲ မီးညွိရန္ ၾကိဳးစားေနျခင္း မရွိပါဘဲႏွင့္ မိမိ နာမည္ရေရး အတြက္ မီဒီယာမ်ား ေပၚတက္ျပီး အသံေကာင္း ဟစ္ေနျခင္း စသည္မ်ား မရွိလွ်င္ေတာ့ ဖေယာင္းတိုင္ ထြန္းသူမ်ားမွ ကိုယ့္အလုပ္ကိုယ္ လုပ္ေနသည္ ဆိုႏိုင္ပါသည္။

ထိုအခ်က္မ်ားကို ေတြးေနမိရင္း သူမ ထိုင္ေနရာမွ အသာ ထလိုက္ပါသည္။ ပ်က္ယြင္းေနေသာ လွ်ပ္စီးမီးလံုးေလးကို လဲရပါဦးမည္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ခဏတာ အလင္းေရာင္ေပးသည့္ ဖေယာင္းတိုင္ေလး မ်ားကိုလဲ သူမ ေက်းဇူးတင္ ေနမိပါသည္။

ခင္မမမ်ိဳး (၂၁၊ ၂၊ ၂၀၀၉)

Read More...

Collapse...

Pro-Choice vs. Pro-Life

မကၠဆီကိုစီးတီး ေပၚလစီပို႔စ္ ကို မေရးခင္ ဒီပို႔စ္ကို ေရးသင့္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အခ်ိန္ကာလ အေျခအေန အရ အခုမွ အေၾကြးဆပ္လိုက္ပါတယ္။ ဟိုဟာ မဖတ္ခင္ ဒီဟာကို ဖတ္ပါ ေပါ့ဗ်ာ။ ဘေလာက္က ေျပာင္းျပန္ စီတာနဲ႔ေတာ့ ဟန္က်ေနတာေပါ့။

Pro-Choice အမ်ိဳးသမီးတစ္ဦးသည္ မိမိ ကိုယ္ခႏၶာကို မိမိပိုင္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မိမိ ကိုယ္ခႏၶာအတြင္း ျဖစ္တည္လာေသာ ကိုယ္၀န္ကို ၄င္း အမ်ိဳးသမီး၏ သေဘာ ဆႏၵအရ (ဖ်က္ခ်လိုက) ဖ်က္ခ်ပိုင္ခြင့္ရွိသည္ ဟု ယံုၾကည္ယူဆခ်က္။ စကားခ်ပ္။ ။ ယခင္က Anti-life ဟုလည္း ေခၚသည္။ သို႔ရာတြင္ Anti ဆိုသည္မွာ အႏုတ္သေဘာလကၡဏာ ေဆာင္သျဖင့္ ေနာက္ပိုင္း အသံုးနည္းလာသည္။

Pro-Life သေႏၶသား ဆိုသည္မွာ လူသားတစ္ဦးပင္ ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ လူသားတစ္ဦး၏ ရပိုင္ခြင့္ျဖစ္ေသာ အသက္ရွင္သန္ခြင့္ကို သေႏၶသားတိုင္း ရပိုင္ခြင့္ ရွိသည္ ဟု ယံုၾကည္ယူဆခ်က္။ ဆင့္ပြား ယူဆခ်က္မွာ ကိုယ့္ကိုယ္ကို သတ္ေသျခင္း၊ ေသဒဏ္ေပးျခင္း၊ ေသလုေမ်ာပါး ေ၀ဒနာ ခံစားေနရသူ လူနာအား အဆံုးစီရင္ေပးျခင္း (Euthanasia)၊ လူကို တုပျပဳလုပ္ျခင္း (cloning)၊ သေႏၶသား ဆဲလ္မ်ားကို အသံုးခ် သုေတသနျပဳျခင္း (Human embryonic stem cell research) စသည္တို႔ကိုလည္း ဆန္႔က်င္သည္။ စကားခ်ပ္။ ။ ဤယံုၾကည္ခ်က္ ရွိသူသည္ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္းကို မည္သည့္ အေၾကာင္းျပခ်က္ႏွင့္မွ် လက္မခံပါ။

ဒီလိုဆိုရင္ Pro-Choice နဲ႔ Pro-Life တို႔ဟာ ေခါင္းနဲ႔ပန္း၊ မီးနဲ႔ေရ၊ အျဖဴနဲ႔အမည္းလို ေျဖာင့္ေျဖာင့္ႀကီး ဆန္႔က်င္ေနပါသလား။ Are they dichotomous?

တကယ့္ လက္ေတြ႔ ေလာကတြင္မူ Pro-Choice ႏွင့္ Pro-Life အယူအဆတို႔သည္ သက္တံတစ္ခု၏ အစြန္းႏွစ္ဖက္ကဲ့သို႔ ဆက္စပ္လ်က္ ရွိေနသည္။ လူတို႔သည္ ဤယံုၾကည္ခ်က္ ႏွစ္ခု၏ ၾကား တစ္ေနရာရာတြင္ ရွိေနတတ္သည္။ ပုဂၢိဳလ္ တစ္ဦး၏ အယူအဆကို Pro-Choice လား Pro-Life လားဟု အတိအက် သတ္မွတ္ရန္ ခက္ခဲၿပီး ထိုပုဂၢိဳလ္သည္ မည္သည့္ဘက္ႏွင့္ ပို၍ နီးသည္ဟုသာ ဆိုႏိုင္ေပမည္။ “အေျခအေန” တစ္ခုခုေပၚတြင္ မူတည္ၿပီး ရပ္တည္ခ်က္ ေျပာင္းလဲႏိုင္သည္ဟု ေျပာလွ်င္ ရႏိုင္မည္ ထင္သည္။

သာဓကမ်ားႏွင့္ ရွင္းျပလွ်င္ ပိုမို သင့္ေလ်ာ္မည္။

ဥပမာ (၁)

အမ်ိဳးသမီး တစ္ဦးသည္ သားဆက္ျခားနည္းမ်ားကို သံုးစြဲရေကာင္းမွန္း သိသည္၊ တတ္လည္း တတ္ႏိုင္သည္၊ ၀ယ္ယူရန္လည္း လြယ္ကူသည့္ အေနအထားမွာ ရွိသည္၊ ေဆးမတည့္ျခင္း စသည့္ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားလည္း မရွိပါလွ်က္ သားဆက္ျခားျခင္း နည္းလမ္းမ်ားကို မသံုးစြဲ။ ကိုယ္၀န္ရလာမွသာ သြားေရာက္ ဖ်က္ခ်ေလသည္။

ထိုကိစၥမ်ိဳး တစ္ႀကိမ္မက ျဖစ္လာေသာအခါ … မိမိကိုယ္ကို Pro-Choice ဟု သတ္မွတ္ထားသူကပင္လွ်င္ ထိုသို႔ မျဖစ္သင့္ေၾကာင္း၊ သားဆက္ျခားနည္း မွန္မွန္သံုးၿပီး ကိုယ္၀န္ဖ်က္ျခင္းကို ေရွာင္သင့္ေၾကာင္း ၀င္ေရာက္ ေျပာဆိုသည္။

ထိုအခါ Pro-Choice ကို ယံုၾကည္သူသည္ အမွန္တကယ္ ယံုၾကည္သူ ျဖစ္ပါေသးသေလာ။

ဥပမာ (၂)

အမ်ိဳးသမီး တစ္ဦးတြင္ ႏွလံုးေရာဂါ ႀကီးႀကီးမားမားရွိသျဖင့္ ဆရာ၀န္မ်ားက ကေလးမယူရန္ တားျမစ္ထားသည္။ ပဋိသေႏၶ တားနည္းလည္း သံုးေနပါလ်က္ မေတာ္တဆ ကိုယ္၀န္ ရရွိသြားေလသည္။ ထိုအမ်ိဳးသမီး၏ ႏွလံုးအေျခအေနသည္ မိခင္ႏွင့္ ၀မ္းတြင္းက သေႏၶသား ႏွစ္ဦးလံုး အတြက္ လံုေလာက္ေအာင္ အလုပ္ မလုပ္ေပးႏိုင္ေခ်။ ထိုအခါ အမ်ိဳးသမီးမွာ အသက္ အႏၶရာယ္ ရွိလာေလသည္။ အမ်ိဳးသမီး အသက္ ေသဆံုးသြားပါက ၀မ္းတြင္းမွ သေႏၶသားမွာလည္း အသက္ ေသဆံုးေပမည္။

ထိုအခ်ိန္တြင္ Pro-Life ဟု မိမိကိုယ္ကို သတ္မွတ္ထား သူကပင္လွ်င္ ထိုကိုယ္၀န္ကို ဖ်က္ခ်ေပးသင့္ပါေၾကာင္း ေျပာလာေလသည္။ မိခင္ေသလွ်င္ သေႏၶသားလည္း ေသမည္။ အသက္ ႏွစ္သက္ႏွင့္ တစ္သက္ လဲရန္ဟု အေၾကာင္းျပေလသည္။

ထိုအခါ Pro-Life ကုိ ယံုၾကည္သူသည္ အမွန္တကယ္ ယံုၾကည္သူ ျဖစ္ပါေသးသေလာ။

တစ္ဦးခ်င္း အယူအဆမွ အဖြဲ႔လိုက္ အယူအဆသို႔

ဤအယူအဆတို႔သည္ လူတစ္ဦးခ်င္းစီတြင္ ရွိေနႏိုင္သလို အသင္းအဖြဲ႔ တစ္ခု ႏိုင္ငံ တစ္ႏိုင္ငံတြင္လည္း ရွိေနႏိုင္သည္။ အသင္းအဖြဲ႔ တစ္ခု၏ ဖြဲ႔စည္းပံု၊ ေပၚလစီ၊ ေခါင္းေဆာင္မ်ား၏ ေျပာဆိုခ်က္မ်ားေပၚ မူတည္၍ ထိုအဖြဲ႔သည္ Pro-Choice ႏွင့္ နီးသလား Pro-Life ႏွင့္ နီးသလား ဆိုသည္ကို ခန္႔မွန္းႏိုင္သည္။ ထို႔အတူ ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံ၏ Pro-Choice/Pro-Life အယူအဆကို ထိုႏိုင္ငံတြင္ရွိ အမ်ိဳးသမီး က်န္းမာေရး၊ မ်ိဳးဆက္ပြား က်န္းမာေရး ဆိုင္ရာ ဥပေဒမ်ား၊ လုပ္ထံုး လုပ္နည္းမ်ားကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ သိရွိႏိုင္သည္။

စာရႈသူမ်ား ေတြး၍ မွတ္ခ်က္ေရးေပးပါရန္

• အထက္ပါ ဥပမာ (၁) ႏွင့္ (၂) ကဲ့သို႔ အလားတူ သာဓက တစ္ခုစီေလာက္ စဥ္းစားၾကည့္ပါ။
• ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ လူအမ်ားစုသည္ မည္သည့္ ေနရာတြင္ ရွိေနမည္ ထင္ပါသနည္း။
• စာရႈသူ ကိုယ္တုိင္ကေရာ မည္သည့္ ေနရာတြင္ ရွိပါသနည္း။ (ေျဖလိုမွ ေျဖပါရန္။)

အာေရာဂ်ံ ပရမံ လာဘံ
တကၠသိုလ္ လွမြန္

စာကိုး

http://en.wikipedia.org/wiki/Pro-choice
http://en.wikipedia.org/wiki/Pro-life

Read More...

Collapse...

Mexico City Policy

မကၠဆီကိုစီးတီး ေပၚလစီ

ရီဘတ္ပလင္ကင္ သမၼတ တက္လာရင္ ဒီမိုကရက္တစ္ သမၼတ ခ်ခဲ့တဲ့ ေပၚလစီေတြကိုေျပာင္း၊ ဒီမိုကရက္တစ္ သမၼတ တက္လာရင္ ရီဘတ္ပလင္ကင္ သမၼတ ခ်ခဲ့တဲ့ ေပၚလစီေတြကိုေျပာင္း စသျဖင့္ ျဖစ္ေနက် အေမရိကန္ ႏိုင္ငံေရး ေလာကထဲမွာ ျပည္သူ႔က်န္းမာေရးနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ ကိစၥေလးတစ္ခုမို႔ မီးေမာင္းထိုးျပခ်င္ပါတယ္။ မကၠဆီကိုစီးတီး ေပၚလစီ (သို႔) Global Gag Rule လို႔ လူသိမ်ားတဲ့ ေပၚလစီတစ္ခုပါ။ ဒီအေၾကာင္း မေျပာမီ ေနာက္ခံသမိုင္းကို ေျပာမွ ဇာတ္ရည္လည္မယ္ ထင္ပါတယ္။

၁၉၇၀ ခုလြန္ ႏွစ္မ်ားတုန္းက ကမာၻ႔ လူဦးေရတိုးႏႈန္း ျမန္ေနမႈဟာ စိုးရိမ္ဖြယ္ရာ ကိစၥတစ္ရပ္ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ကမာၻ႕ လူဦးေရတိုးႏႈန္း ျမန္သေလာက္ အစားအစာထုတ္လုပ္ႏိုင္မႈ (အဓိကအားျဖင့္ စိုက္ပ်ိဳး၊ ေမြးျမဴေရး လုပ္ငန္းမ်ား တိုးခ်ဲ႕ႏိုင္မႈ) ႏႈန္းက အလ်င္မီေအာင္ မလိုက္ႏိုင္ျဖစ္ေနပါတယ္။ ဒီလိုသာ ေရွ႕ဆက္သြားရင္ ကမာၻေပၚမွာ အငတ္ေဘး ဆိုက္ရေခ်ရဲ႕လို႔ ပညာရွင္ေတြက ေတြးၾကပါတယ္။

အေမရိကန္ အစိုးရရဲ႕ ႏိုင္ငံတကာ ဖြံ႔ၿဖိဳးမႈဆိုင္ရာ အကူအညီေပးေရး ဌာန (USAID - the US Agency for International Development) ကလည္း ကမာၻ႕လူဦးေရတိုးႏႈန္း ေလ်ာ့ခ်ေရးကို အဓိကရည္ရြယ္ၿပီး ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံေတြက သားဆက္ျခား စီမံကိန္းေတြကို ပံ့ပိုးလာပါတယ္။ အဲဒီ အခ်ိန္တုန္းက ေခတ္ေပၚ သားဆက္ျခားနည္းေတြကလည္း တီထြင္ၿပီးခါစျဖစ္ၿပီး USAID ရဲ႕ အေထာက္အပံ့ဟာ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံေတြအတြက္ စီမံကိန္းအသစ္ေတြစဖို႔ တကယ့္ကို ေလာက္ေလာက္လားလား အေထာက္အကူ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

အစပိုင္းမွာေတာ့ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံေတြက အေမရိကန္ ေျပာတာကို မယံုမရဲနဲ႔ စမ္းသပ္ ၾကည့္ရံု အဆင့္ေလာက္သာ ရွိၿပီး ေနာက္ပိုင္း တကယ္ အက်ိဳးရွိမွန္း သိလာတဲ့အခါ (ဥပမာ - အိႏၵိယ၊ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ ႏိုင္ငံမ်ားမွာ) သားဆက္ျခား စီမံကိန္းေတြကို အစိုးရေတြက အေတာ္အားေပးလာပါတယ္။ ဒီလို အရွိန္ရလာၿပီးမွ သိပ္မၾကာေသးဘူး ၁၉၈၄ မွာ သမၼတာ ေရာ္နယ္ေရဂင္က မကၠဆီကိုၿမိဳ႕ ေပၚလစီကို ျပ႒ာန္းပါတယ္။ ေပၚလစီ အႏွစ္ခ်ဳပ္ကေတာ့

အေမရိကန္ ႏိုင္ငံက ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ သားဆက္ျခား စီမံကိန္းမ်ားကို ေထာက္ပံ့ကူညီခဲ့ျခင္းသည္ ေအာက္ပါအခ်က္ ၃ခ်က္ေပၚတြင္ အေျခခံပါသည္။

• လူ႔အသက္ရွင္သန္မႈကို ေလးစားျခင္း၊
• လူ႔ဂုဏ္သိကၡာနဲ႔အညီ ရွင္သန္ၾကေစဖို႔လိုလားျခင္း ႏွင့္
• မိသားစု၀င္မ်ား အခ်င္းခ်င္း စည္းစည္းလံုးလံုး ေနထိုင္ႏိုင္ၾကေစျခင္း

သို႔ရာတြင္ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ျခင္းကို သားဆက္ျခားနည္း တစ္ရပ္အေနျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ အတင္းအဓမၼ သားဆက္ျခားေစျခင္းတို႔သည္ မလုပ္သင့္ မလုပ္အပ္တဲ့ကိစၥမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အေမရိကန္ အစိုးရ၏ သားဆက္ျခား စီမံကိန္း အေထာက္အပံ့ကို ရယူတဲ့ အစိုးရမ်ားဟာ ထိုေထာက္ပံ့ေငြနဲ႔ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ေပးျခင္း ကိစၥမ်ား မေဆာင္ရြက္ရပါ။ ႏိုင္ငံတကာ အန္ဂ်ီအို (အေမရိကန္ ႏိုင္ငံ၏ အန္ဂ်ီအိုမ်ား အက်ံဳးမ၀င္ပါ။) မ်ားအေနျဖင့္ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္း အေၾကာင္းကို အသိပညာေပးျခင္း၊ ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း ျပဳလုပ္ပါက အေမရိကန္အစိုးရ၏ သားဆက္ျခား စီမံကိန္း ေထာက္ပံ့ေငြကို လံုး၀ ရယူခြင့္မရွိပါ။

စာေရးသူမွ ရွင္းလင္းခ်က္။

• ဤေနရာတြင္ သားဆက္ျခားနည္းမ်ား အေၾကာင္းကို အနည္းငယ္ ရွင္းလင္းရန္လိုအပ္ပါသည္။ တားေဆး၊ ထိုးေဆး၊ ကြန္ဒံုး၊ သားအိမ္တြင္းထည့္ပစၥည္း၊ သားေၾကာျဖတ္ျခင္း စသည့္ လူသံုးမ်ားေသာ သားဆက္ျခားနည္းမ်ားသည္ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္း မဟုတ္ပါ။ သို႔ရာတြင္ အခ်ိဳ႕ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ေဖာ္ျပပါ သားဆက္ျခားနည္းမ်ားကို လြယ္လင့္တကူ ရရွိႏိုင္ပါလ်က္ အသံုးမျပဳပဲ ကိုယ္၀န္ရရွိလာမွသာ ဖ်က္ခ်ျခင္းျပဳလုပ္တတ္ၾကပါသည္။
• ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္းကို မကြ်မ္းက်င္သူမ်ားက ေဆာင္ရြက္ေသာေၾကာင့္ ေရာဂါပိုး၀င္ၿပီး အသက္အႏၱရာယ္ ထိခိုက္သည့္ ျဖစ္ရပ္မ်ားမွာ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အျဖစ္မ်ားပါသည္။
• အန္ဂ်ီအိုမ်ားတြင္ ရန္ပံုေငြ ရရွိပံု နည္းလမ္း တစ္ခု မကရွိတတ္ၾကသည္။ အေမရိကန္ အစိုးရေပးသည့္ ရန္ပံုေငြျဖင့္ မဟုတ္ပဲ အျခားရန္ပံုေငြျဖင့္ တရား၀င္ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ေပးျခင္း ကိစၥရပ္ကို ေဆာင္ရြက္ပင္ ေဆာင္ရြက္ျငားျဖစ္ေသာ္လည္း၊ အေမရိကန္ အစိုးရ၏ ရန္ပံုေငြကို မရရွိႏိုင္ပါ။

ဒီေပၚလစီကို ေရာ္နယ္ေရဂင့္ ကိုယ္စားလွယ္က ၁၉၈၄ ခုႏွစ္ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ လူဦးေရညီလာခံ က်င္းပရာ မကၠဆီကိုၿမိဳ႕မွာ တရား၀င္ ေၾကညာလိုက္တာကို အစြဲျပဳၿပီး မကၠဆီကိုစီးတီး ေပၚလစီ လို႔ နာမည္ေပးခံရပါတယ္။

ေရာ္နယ္ေရဂင္ အစိုးရကို ဆက္ခံတဲ့ ေဂ်ာ့အိပ္ခ်္ဒပ္ဗလ်ဴဘြတ္ရွ္ အစိုးရ သက္တန္းကုန္လို႔ ဘီလ္ကလင္တန္ အစိုးရ ျဖစ္လာခ်ိန္ ၁၉၉၃ ဇႏၷ၀ါရီလ မွာ ပထမဦးဆံုး ပယ္ဖ်က္ေပးလိုက္တဲ့ ေပၚလစီကေတာ့ မကၠဆီကိုစီတီး ေပၚလစီ ပါ။

ၾကမၼာရဟတ္ တစ္ပတ္လည္ၿပီး ရီဘတ္ပလင္ကင္ သမၼတ ေဂ်ာ့ခ်္ဒပ္ဗလ်ဴဘြတ္ရွ္ အလုပ္စ၀င္တဲ့ေန႔ ဇႏၷ၀ါရီ ၂၀၊ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္မွာ ပထမဆံုး ျပန္လည္ အသက္သြင္းတဲ့ ေပၚလစီကလည္း ဒီ မကၠဆီကိုစီးတီး ေပၚလစီ ပါပဲ။

အခု ေနာက္ဆံုး ဒီမိုကရက္ ဘရက္ခ္အိုဘားမား သမၼတ ျဖစ္လာတဲ့ ပထမ ရက္သတၱပတ္ အတြင္းမွာပဲ မကၠဆီကိုစီးတီး ေပၚလစီကို ပယ္ဖ်က္လိုက္ျပန္ပါတယ္။ အနည္းဆံုး ေနာက္ထပ္ ၄ ႏွစ္ေလာက္ေတာ့ ဒီေပၚလစီ အသက္မ၀င္ပဲ ရွိေနဦးမွာ ေသခ်ာပါတယ္။

အာေရာဂ်ံ ပရမံ လာဘံ
တကၠသိုလ္ လွမြန္

စာကိုး။
http://en.wikipedia.org/wiki/Mexico_City_Policy
http://www.whitehouse.gov/statement-released-after-the-president-rescinds/
The White House Office of Policy Development. Population and Development Review, Vol. 10, No. 3 (Sep., 1984), pp. 574-579. US Policy Statement for the International Conference on Population.

Read More...

Collapse...

NGOs and their Participation and Involvement in PHC Activities of Myanmar !

ဤစာစုတြင္း၌ အစိုးရမဟုတ္ေသာ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား (အန္ဂ်ီအို) ဆိုရာတြင္ က်န္းမာေရး၀န္ႀကီးဌာန ႏွင့္ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္လွ်က္ရွိၾကေသာ ႏိုင္ငံတကာ ႏွင့္ ျပည္တြင္း၊ျပည္ပ လူမႈေရး အဖြဲ႕အစည္းမ်ား အားလံုးကို ဆိုလိုပါသည္။ တတ္ႏိုင္သမွ် စာရင္းအင္းမ်ား မေဖၚျပထားပါ။

မူ၀ါဒအေျခခံ

ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ႕ အမ်ိဳးသား က်န္းမာေရး မူ၀ါဒမ်ားမွာ ပဏာမက်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ ႏွင့္ အစိုးရမဟုတ္ေသာ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ အခန္းက႑ကို တိုက္ရိုက္ ထည့္သြင္းေဖၚျပထားပါတယ္။

• ႏိုင္ငံသားအားလံုး ကာယသုခ၊ စိတၱသုခ ျပည့္၀ေစမည့္ အားလံုးအတြက္ က်န္းမာေရး ရည္မွန္းခ်က္ကို ရရွိေစရန္ အမ်ိဳးသား က်န္းမာေရး စီမံကိန္းမ်ား ေရးဆြဲၿပီး က်န္းမာေရးလုပ္ငန္မ်ားကို ပဏာမ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈကို အေျခခံ၍ အေကာင္အထည္ေဖၚရန္၊
  
• သမ၀ါယမ၊ ဖက္စပ္၊ ပုဂၢလိကမ်ား ႏွင့္ အစိုးရမဟုတ္ေသာ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွ ေဆာင္ရြက္လွ်က္ရိွေသာ က်န္းမာေရး က႑မ်ားကို ေျပာင္းလဲေနေသာ စီပြားေရးမူ၀ါဒႏွင့္ လိုက္ေလ်ာညီေထြ ျဖစ္ေစေရးအတြက္ တြန္းအားေပးရန္၊
  

အမ်ိဳးသားက်န္းမာေရးစီမံကိန္းႏွင့္ ဆက္ႏြယ္မႈ

အမ်ိဳးသားက်န္းမာေရးစီမံကိန္း (၂၀၀၆ - ၂၀၁၁)ရဲ႕ က႑စံု ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈ အခန္းမွာ အစိုးရမဟုတ္ေသာ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ ေပါင္းစပ္ညွိႏႈိင္း ေဆာင္ရြက္ေရးကို ေအာက္ပါ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ားနဲ႕ ထည့္သြင္း ေရးဆြဲထားပါတယ္။

(က) အမ်ိဳးသားက်န္းမာေရးစီမံကိန္း အေကာင္အထည္ေဖၚေရးတြင္ အစိုးရမဟုတ္ေသာ လူမႈေရး အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ ပူးေပါင္း ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္မႈျဖင့္ ႏိုင္ငံ၏ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ ဖြံ႕ၿဖိဳး တိုးတက္ေရးအတြက္ အေထာက္အကူျပဳေစရန္၊

(ခ) အမ်ိဳးသားက်န္းမာေရးစီမံကိန္း၏ စီမံခ်က္မ်ား ေဆာင္ရြက္ရာတြင္ အစိုးရမဟုတ္ေသာ လူမႈေရး အဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွ တစ္ဖြဲ႕ျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ စုေပါင္း၍ေသာ္လည္းေကာင္း တက္ႃကြစြာပူးေပါင္း ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ရန္၊

(ဂ) အမ်ိဳးသားက်န္းမာေရးစီမံကိန္းကို အရွိန္မပ်က္ ပူးေပါင္းအေကာင္အထည္ေဖၚရာတြင္ သက္ဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ မူ၀ါဒ ႏွင့္ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ား အလိုက္ တစ္သားတည္း ေဆာင္ရြက္ရန္၊

က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈဖြဲ႕စည္းပံု ႏွင့္ အစိုးရမဟုတ္ေသာ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ အခန္းက႑

အခ်ိဳ႕ အစိုးရမဟုတ္ေသာ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွ ကိုယ္စားလွယ္အသီးသီးဟာ အဆင့္ဆင့္ေသာ (ျပည္နယ္၊တိုင္း၊ ခရိုင္၊ ၿမိဳ႕နယ္၊ ရပ္ကြက္၊ ေက်းရြာ) က်န္းမာေရးေကာ္မတီေတြမွာ အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ အလိုအေလ်ာက္ ပါ၀င္ေနပါတယ္။

ဥပမာ -

• ျပည္ေထာင္စုႀကံ့ခိုင္ေရးႏွင့္ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးအသင္း
  
• ျမန္မာႏိုင္ငံမိခင္ႏွင့္ကေလးေစာင့္ေရွာက္ေရးအသင္း
  
• ျမန္မာႏိုင္ငံၾကက္ေျခနီအသင္း
  

အစိုးရမဟုတ္ေသာ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ အခန္းက႑ႏွင့္ လုပ္ငန္းေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား

• က်န္းမာေရးစီမံကိန္းေရးဆြဲအေကာင္အထည္ေဖၚမႈ အဆင့္ဆင့္တြင္ ပါ၀င္ျခင္း
  
• အသိေပးေဆြးေႏြးတင္ျပျခင္း
  
• အဖြဲ႕အစည္းမ်ား အလိုက္စည္းရံုးေဆာင္ရြက္ျခင္း
  
• က်န္းမာေရးပညာေပးျခင္း
  
• ၀န္ေဆာင္မႈေပးျခင္း
  
• ဘ႑ာေငြရွာေဖြျဖည့္ဆည္းျခင္း
  
• သုေတသနျပဳျခင္း
  
• ေလ့က်င့္သင္ၾကားေပးျခင္း
  

ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေအာင္ျမင္မႈမ်ား

• အမ်ိဳးသားကာကြယ္ေဆးတိုက္ေန႕မ်ား
  
• အမ်ိဳးသားပတ္၀န္းက်င္ရက္သတၱပတ္လႈပ္ရွားမႈ
  
• အမ်ိဳးသားငွက္ဖ်ားကာကြယ္ေရးသတၱပတ္လႈပ္ရွားမႈ
  
• အနာႀကီးေရာဂါ ကင္းစင္ေရး လႈပ္ရွားမႈ
  
• ေဆးလိပ္ႏွင့္ေဆးရြက္ႀကီး ဆန္႕က်င္ေရးလႈပ္ရွားမႈ
  
• တီဘီေရာဂါ ပေပ်ာက္ေရး (တိုက္ရိုက္ၾကည့္ရႈအခ်ိန္တိုႏွင့္ကုသျခင္း)
  

မည္သို႕ပင္ဆိုေစ ျမန္မာႏိုင္ငံ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရး အတြက္ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား အားလံုးမွ ပဏာမ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈကို အေျခခံ၍ ပူးေပါင္း ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္လွ်က္ရွိသည့္ အေနအထားကို ေ၀မွ်လိုက္ ျခင္းသာ ျဖစ္ပါတယ္။

Read More...

Collapse...