ျမန္မာ၀ီကီပီးဒီးယားမွာ ရင္က်ပ္ေရာဂါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး အေတာ္အတန္ျပည့္စံုတဲ့ ေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္ေရးပါမယ္။ Blog Post အေနနဲ႕ေတာ့ မ်ားျပားလွတဲ့အတြက္ ေခါင္းစဥ္ေတြ ခဲြျပီး တင္ဆက္သြားပါမယ္။ တခ်ိဳ႕အေၾကာင္းအရာေတြကိုေတာ့ ေဆးပညာအသံုးအႏွဳန္းေတြနဲ႕ပဲ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ အကယ္၍ သိခ်င္ပါက ကၽြန္ေတာ့္ mail ျဖစ္တဲ့ ziwakka23@gmail.com သို႕ ဆက္သြယ္ေမးျမန္းႏိုင္ပါတယ္။ CBox မွာ ကေလး ရင္က်ပ္ေရာဂါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေမးထားတာေတြ႕လို႕ အဲဒီကပဲ စလိုက္ပါတယ္။
အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္
ရင္က်ပ္တယ္ဆိုတာဟာ နာတာရွည္ ေလျပြန္ေတြ ေရာက္ရမ္းတဲ့ အေျခအေနတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလို ေရာင္ရမ္းတဲ့ေနရာမွာ ခႏၶာကိုယ္မွာရိွတဲ့ ေရာင္ရမ္းမွဳကိုျဖစ္ေစတဲ့ ဆဲလ္ေတြ က အဓိက ပါ၀င္လွဳပ္ရွားၾကတာေတြ႕ရပါတယ္။ ကာလၾကာရွည္ ေရာင္ရမ္းျခင္းဟာ ေလျပြန္မ်ားရဲ႕ လိုတာထက္ပိုျပီး တံု႕ျပန္မွဳနဲ႕ တဲြျဖစ္တတ္ျပီး ရင္ၾကပ္ျခင္း၊ အသက္ရွဳမ၀ျခင္း၊ ညဘက္ႏွင့္ နံနက္ေစာေစာတြင္ ေခ်ာင္းဆိုးျခင္း တို႕ကို ခဏခဏျဖစ္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ေပးပါတယ္။ ဒီလို လကၡဏာေတြ ျပလာျပီးဆိုရင္ အဆုပ္အတြင္းသို႕ ေလေကာင္းစြာ ၀င္လို႕မရေတာ့ဘဲ တခါတရံတြင္ သူ႕ဘာသာသူ ေပ်ာက္သြားတတ္သလို တခါတခါတြင္လည္း ကုသမွဳေပးမွ ေပ်ာက္ကင္းသြားတတ္သည္။
ျဖစ္ပြားရေသာအေၾကာင္းအရင္း
ရင္က်ပ္ျခင္းကို ျဖစ္ေစတဲ့ အခ်က္ေတြ မ်ားစြာရိွပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ Theory ေတြလည္း အမ်ားၾကီးရိွပါတယ္။
ရင္က်ပ္ေရာဂါရဲ႕ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား
ခဏခဏအသက္ရွဴက်ပ္ျခင္းႏွင့္ အသက္ရွဴလွ်င္ တရႊီရီႊ ျမည္ျခင္း
ရင္က်ပ္လာပါက အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္းတစ္ေလွ်ာက္ရိွ ေလျပြန္မ်ားသည္ က်ဥ္းသြားသည္။ ထို႕ေနာက္ အခၽြဲမ်ား သလိပ္မ်ားကို အမ်ားၾကီးထြက္ေစသည္။ ရွဴသြင္းလိုက္ေသာ ေလသည္ ထိုသို႕ က်ဥ္းသြားေသာ ေလျပြန္မ်ားကို ျဖတ္သန္းရေသာေၾကာင့္ ရွဴလိုက္တိုင္း ရႊဲ ကနဲ ျမည္ေလသည္။ က်ဥ္းေနေသာ ေလျပြန္မ်ားေၾကာင့္ အဆုပ္သည္ oxygen ေကာင္းစြာမရေတာ့ေခ်။ ထို႕ေၾကာင့္ လူသည္ ေမာလာသည္။ အသက္ရွဴခက္လာသည္။ ထိုသို႕ ေလျပြန္က်ဥ္းေနသည္ကို သက္သာေအာင္ မလုပ္ေပးႏိုင္ပါက အသက္ဆံုးရံွဳးသည္အထိ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။
ညဘက္ေခ်ာင္းဆိုးျခင္း
ရင္က်ပ္ေရာဂါသည္ ညဘက္ႏွင့္ ေအးသည့္ ရာသီဥတုမ်ားတြင္ ထေဖါက္တတ္သည္။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ေလျပြန္မ်ားသည္ ေအးေသာေလမ်ား ၀င္လာပါက အလိုလို က်ဥ္းသြားတတ္ေသာေၾကာင့္ နဂိုကတည္းက ရင္က်ပ္အခံရိွသူမ်ားတြင္ ပိုမို ဆိုးသြားျခင္းျဖစ္သည္။
ရင္က်ပ္ေစေသာ လက္သည္ရိွျခင္း၊ ဥပမာ - ဖုန္မွဳန္႕၊ မီးခိုး၊ ျပင္းျပေသာ အနံ႕မ်ား
ရင္က်ပ္တယ္ဆိုတာက ဓာတ္မတည့္မွဳတစ္မ်ိဳးပါပဲ။ ခံစားရတဲ့သူအမ်ားစုမွာ သိသာထင္ရွားတဲ့ အေၾကာင္းတစ္ခုခု ရိွစျမဲျဖစ္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕က စူးရွတဲ့အနံ႕ေတြကို ရွဴမိရင္ က်ပ္တတ္တယ္။ အခ်ိဳ႕က အစားမွားရင္ က်ပ္တတ္တယ္။ အခ်ိဳ႕က ဖုန္ေတြ၊ ေဆးလိပ္ေငြ႕ေတြ ရွဴမိရင္ က်ပ္တတ္တယ္။ တစ္ေယာက္နဲ႕ တစ္ေယာက္ က်ပ္ရတဲ့အေၾကာင္းခ်င္းမတူတတ္ၾကပါဘူး။
အေဖအေမ ႏွင့္ ေမာင္ႏွမသားခ်င္းမ်ားတြင္ ရပ္ၾကပ္ရိွျခင္း
ရင္က်ပ္ျခင္းဟာ မ်ိဳးရိုးလည္း လိုက္တတ္ပါတယ္။ အေမ့ဆီမွာရိွရင္ သားသမီးေတြဆီမွာပါ ရိွတတ္တယ္။ ေရာဂါျပင္းတာ ေပ်ာ့တာေတာ့ ကြာပါတယ္။
ရာသီအလုိက္ျဖစ္ပြားျခင္းရာသီဥတုကို လုိက္ျပီး ေလထုထဲတြင္ ပါ၀င္သည့္ ေရေငြ႕ႏွင့္ ဖုန္မွဳန္႕မ်ား၊ ပန္း၀တ္မွဳန္မ်ား ပါ၀င္မွဳ ကြာျခားပါသည္။ ေ၀ဒနာသည္အမ်ားစုသည္ ေဆာင္းတြင္ကာလတြင္ ေရာဂါေဖာက္တတ္ၾကသည္။
ေလျပြန္ကို က်ယ္ေစေသာ ေဆးမ်ားေပးလိုက္ပါက ခ်က္ခ်င္းသက္သာျခင္း
ရင္က်ပ္ျခင္းသည္ ေလျပြန္မ်ား က်ဥ္းသြားျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ေလျပြန္ကို က်ယ္ေစေသာ ေဆးမ်ား ရွဴလိုက္၊ေသာက္လိုက္၊ ထိုးလိုက္ပါက သက္သာသြားပါသည္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ခ်က္ခ်င္းသက္သာတတ္သည္။ ဤအခ်က္သည္ အဆုပ္ပြေရာဂါႏွင့္ ကြာေသာအခ်က္ျဖစ္သည္။ အဆုပ္ပြေရာဂါသည္မ်ားသည္ မ်ားေသာအားျဖင့္ ရင္က်ပ္ေ၀ဒနာသည္မ်ားေလာက္ သက္သာတာ မျမန္လွပါ။ ရင္က်ပ္သမားမ်ားကမူ ေလျပြန္က်ယ္ေဆးမ်ား ရွဴလိုက္ပါက ခ်က္ခ်င္းသက္သာတတ္ၾကသည္။ သို႕ေသာ္ ေရာဂါအရမ္းရင့္လာေသာအခါတြင္မူ ထိုေရာဂါႏွစ္ခုသည္ လကၡဏာမ်ားဆင္သြားတတ္ၾကသည္။
အျခားေသာ ဓာတ္မတည့္သည့္ ေရာဂါတစ္ခုခုရိွျခင္း၊ ဥပမာ - ႏွင္းခူ၊ ဓာတ္မတည့္ေသာေၾကာင့္ ႏွာေစးျခင္း
ဓာတ္မတည့္ျခင္းဆိုသည္မွာ ခႏၶာကိုယ္တြင္ရိွေသာ ခုခံအားစနစ္၏ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္ျဖစ္သည္။ ထို႕ေၾကာင့္ အျခားေသာ ဓာတ္မတည့္သည့္ ေရာဂါမ်ားပါ တဲြျဖစ္တတ္သည္။
ရင္ဘက္သည္ မို႕ေမာက္ျပီး အဆုပ္အတြင္းတြင္ ေလမ်ားျပည့္ေနျခင္း ႏွင့္ အျခားေသာ ရင္ဘက္အရိုးမ်ား မူမမွန္ျဖစ္ျခင္း
ကေလးငယ္မ်ား၏ အရိုးမ်ားသည္ ေပ်ာ့ေပ်ာင္းေသးသည္။ ပံုသြင္းယူလို႕ရေသးသည္။ ရင္က်ပ္ေရာဂါျဖစ္ပြားေသာ ကေလးမ်ားတြင္ ေရာဂါကို ေသေသခ်ာခ်ာ control ရေအာင္ မကုသပါက တခ်ိန္လံုးေရာဂါေဖာက္ေနတတ္သည္။ ေလျပြန္မ်ားသည္ အျမဲတမ္းက်ဥ္းေနရေသာေၾကာင့္ အသက္ရွဴသြင္းခ်ိန္တြင္လည္း ေလေကာင္းစြာ မ၀င္သလို အဆုပ္အတြင္းရိွ ေလမ်ားသည္လည္း အျပင္ကို ျပန္မထြက္ႏိုင္ေတာ့ေပ။ အဆုပ္အတြင္း၌ ေလမ်ားခိုေအာင္းေနေသာေၾကာင့္ ရင္ဘတ္သည္ ေဖာင္းေနတတ္သည္။ ကာလၾကာရွည္ျဖစ္လာေသာအခါ ရင္ဘတ္ရိွ အရိုးမ်ားပါ ေဖာင္းလာျပီး ခိုငွက္၏ ရင္ဘတ္ကဲ့သို႕ မို႕ေမာက္လာသည္။
အသက္ရွဴထုတ္လိုက္ေသာအခါ rhonchi ဟုေခၚသည့္ အသံကို ရင္ဘက္အနံ႕တြင္ ၾကားရျခင္း (နားၾကပ္ျဖင့္)
ရင္ၾကပ္ရိွေသာကေလးတစ္ေယာက္ ရုတ္တရက္ရင္ၾကပ္ထေဖာက္လာသည့္ လကၡဏာမ်ား
- ေမာလြန္းၾကပ္လြန္းေသာေၾကာင့္ စကာမေျပာႏိုင္ျခင္း
- ေမာလြန္းၾကပ္လြန္းေသာေၾကာင့္ အစာမစားႏိုင္ျခင္း
- အသက္ရွဴျမန္ျခင္း
- နွလံုးခုန္ျမန္ျခင္း
- pulsus paradoxus
- အသက္ရွဴလိုက္ေသာအခါ လည္ပင္းရိွ ၾကြက္သားမ်ား (accessory muscles of respiration) တက္လိုက္က်လိုက္ျဖစ္ေနျခင္း
အသက္အႏာၱရာယ္ရိွႏိုင္ေသာ ရင္ၾကပ္ျခင္း၏ လကၡဏာမ်ား
- ႏွဳပ္ခမ္းမ်ား၊ လက္သည္းမ်ားျပာလာျခင္း
- အသက္ရွဴသံမၾကားရေတာ့ျခင္း
- အသက္ရွဴေသာအခါ ရင္ဘက္သည္ မလွဳပ္သေလာက္ျဖစ္သြားျခင္း
- ေမာပမ္းႏြမ္းနယ္ျခင္းႏွင့္ အားအင္ကုန္ခမ္းေနျခင္း
- ကေယာင္ကတမ္းေျပာျခင္း၊ ဂ်ီက်ျခင္းႏွင့္ သတိမေကာင္းျခင္း
ကေလးတစ္ေယာက္ရင္ၾကပ္ရိွမရိွ ေရာဂါအမည္တပ္တဲ့ေနရာမွာ ေရာဂါလကၡဏာမ်ားကို ၾကည့္၍ တပ္ျခင္းကသာ အဓိကျဖစ္ပါသည္။ ဓာတ္မွန္ရိုက္ျခင္း၊ ေသြးစစ္ျခင္းမ်ားက ေရာဂါဘယ္ေလာက္ဆိုးမဆိုးကို သိလို၍သာျဖစ္သည္။ ေရာဂါအမည္တပ္ဖုိ႕ မဟုတ္ပါ။
ေနာက္ဆက္တဲြ၀င္လာေသာ ေရာဂါအေျခအေနမ်ား
- အဆုပ္ပြျခင္း(Emphysema) ႏွင့္ ေလျပြန္မ်ားဖံြ႕ျဖိဳးမွဳမမွန္ျခင္း(Airway Remodelling)
- အဆုပ္ကိုဖံုးအပ္ထားသည့္ အေျမွးပါး ေပါက္သြားျပီး ရင္ဘက္ႏွင့္ အဆုပ္အေျမွးပါးၾကားတြင္ ေလ၀င္ျခင္း(အရပ္အေခၚ - အဆုပ္ထဲေလ၀င္ျခင္း)
- အသက္ရွဴစနစ္အားနည္းျပီး အလုပ္မျဖစ္ေတာ့ျခင္း (Respiratory Failure)
- ကေလး၏ ၾကီးထြားမွဳ ေႏွးေကြးသြားျခင္း(Growth Retardation)
ကေလးတစ္ေယာက္ ခဏခဏရင္ၾကပ္သကဲ့သို႕ အသက္ရွဴၾကပ္ေနပါက ျဖစ္ႏိုင္ေသာ အေျခအေနမ်ား (Differential Diagnosis)
- Bronchial asthma
- Gastro-esophageal reflux
- Pulmonary eosinophilia
- Tropical eosinophilia
- Viral induced wheeze
- Foreign body
- Tuberculosis
ေရာဂါကို စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္း(Investigation)
- ရင္ဘက္ကို ဓာတ္မွန္ရိုက္ျခင္း (ေနာက္ဆက္တဲြ၀င္လာေသာ ေရာဂါအေျခအေနမ်ားကို သိေစရန္ျဖစ္သည္)
- allergy ရိွမရိွ စစ္ေဆးျခင္း - Eosinophil count, IgE, Skin tests
- အဆုပ္ေကာင္းမေကာင္း စစ္ေဆးျခင္း (အသက္ ၆ ႏွစ္အထက္ကေလးမ်ားတြင္ ျပဳလုပ္သည္)
- PEFR- reduced
- FEV1 - reduced
- FVC - reduced
- FEV1/ FVC - reduced
- Arterial Blood gas
- Pulse oximetry
ရုတ္တရက္ ရင္ၾကပ္လာပါက ကုသပံု
- High flow O2(5L/min)
- Nebulized Salbutamol
- Prednisolone(short course)
- if not improved, refer to ICU
အသက္အႏာၱရာယ္ရိွႏိုင္ေသာ လကၡဏာမ်ားေပၚေပါက္လာပါက ကုသပံု
- Infusion aminophylline
- IV hydrocortisone
- Reassess for progress
ကေလးမ်ားတြင္ ရင္က်ပ္ေရာဂါျဖစ္ပြားပါက အမ်ားစုသည္ လူပ်ိဳအပ်ိဳေဖာ္၀င္စ အရြယ္တြင္ သူ႕အလိုလို ေပ်ာက္ကင္းသြားတတ္သည္။ အခ်ိဳ႕တြင္မူ နာတာရွည္ ရင္က်ပ္ေရာဂါအျဖစ္ လူၾကီးဘ၀အထိ ပါသြားတတ္သည္။ ရင္က်ပ္ေရာဂါသည္ ေဆးေသာက္ရံု ေဆးရွဴရံုျဖင့္ ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ မကုသႏိုင္ေသးပါ။ ေဆးေသာက္တယ္ ေဆးရွဴတယ္ဆိုတာက ေရာဂါဆိုးမလာေအာင္ ခဏခဏမေဖာက္ေအာင္ ၾကိဳတင္ကာကြယ္ျခင္းျဖစ္သည္။ သို႕မွသာ ကေလးသည္ ပံုမွန္အတိုင္း အျခားကေလးမ်ားနည္းတူ ၾကီးထြားႏိုင္မည္ျဖစ္သည္။ ရင္က်ပ္ေရာဂါကို ေသာက္ေဆးျဖင့္ ေရာဂါမထေအာင္ ကာကြယ္သည့္ေနရာ၌ ေဆးမ်ားကို တမ်ိဳးျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ တဲြဖက္၍ေသာ္လည္းေကာင္း ေပးရသည္။ ေနာက္ျပီး ပမာဏအနည္းဆံုးမွ စျပီးေပးရသည္။ ကေလးကို ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ား မခံစားရေစရန္ျဖစ္သည္။ လက္ရိွေပးေနသည့္ ေဆးျဖင့္မသက္သာမွသာ ေဆးပမာဏကို တိုးတန္တိုး အျခားေဆးျဖင့္ တဲြဖက္၍ ေပးတန္ေပးရပါသည္။ လူၾကီး ရင္က်ပ္ေရာဂါတြင္လည္း ဤနည္းအတိုင္း ကုရပါသည္။ အလြန္ရွဳပ္ေထြးေသာ ကုသမွဳတစ္မ်ိဳးျဖစ္ပါသည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ေငြေၾကးတစ္ခုတည္းကိုၾကည့္ျပီး ေဆးဆိုင္မ်ား ကြမ္းယာဆိုင္မ်ားမွ စပ္ေပးေသာ ေဆးမ်ားကို ေသာက္ပါက အနာတျခား ေဆးတျခားျဖစ္ျပီး ကုသမွဳသည္ မထိေရာက္ဘဲ ျဖစ္တတ္ပါသည္။ ျမန္မာမ်ားတြင္ ရင္က်ပ္ႏွင့္ ပတ္သက္ျပီး မွားယြင္းေနသည့္ ယူဆခ်က္တစ္မ်ိဳးလည္းရိွေသးသည္။ ရင္က်ပ္ေရာဂါကို သက္သာေစရန္ ရူေဆး၊ ေသာက္ေဆးႏွင့္ ထိုးေဆးမ်ားရိွသည္။ အခ်ိဳ႕ေသာ သူမ်ားက ရူေဆးရူပါက စဲြသြားတတ္သည္။ ေဆးကလည္း အရမ္းျပင္းသည္ စသည္ျဖင့္ ေျပာၾကသည္။ အမွန္ေတာ့ Inhaler လို႕ ေခၚတဲ့ ရူေဆးေတြဟာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးအနည္းဆံုးျဖစ္ျပီး အျမန္ဆံုးသက္သာေစတဲ့ ေဆး၀ါးမ်ား ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ထို႕ေၾကာင့္ အထက္ပါ ယူဆခ်က္မ်ား မွားယြင္းပါတယ္။
Reference:
Handbook for undergraduate Paediatrics, Dept of Child Health, University of Medicine, Myanmar
Reference:
Handbook for undergraduate Paediatrics, Dept of Child Health, University of Medicine, Myanmar
Posts
