ဒိုင္ရာဇီပင္ စြဲျခင္း
စိတ္ၿငိမ္ေဆး ျဖစ္တဲ႔ ဒိုင္ရာဇီပင္ သို႔မဟုတ္ ေဗလီယမ္ (Diazepam a.k.a. Valium) အပါအ၀င္ ဘင္ဇိုဒိုင္ရာဇီပင္း မိသားစု (Benzodiazepine family) ဟာ ေဆးစြဲျခင္းနဲ႔ နာမည္ေက်ာ္ပါတယ္။ “သံုးတတ္ရင္ ေဆး၊ မသံုးတတ္ရင္ ေဘး” ဆိုတဲ႔ အတိုင္းပါပဲ။ ျမန္မာျပည္မွာလို ေဆးေတြကို ႀကိဳက္သလို ၀ယ္လို႔ရတဲ႔ ေနရာမ်ိဳးမွာ ပိုၿပီး သတိနဲ႔ အသိရွိသင္႔တယ္ ထင္လို႔ ဒီစာကို ေရးတာပါ။
၁၉၆၀ ႏွစ္မ်ားက စတင္ေပၚေပါက္လာတဲ႔ ဒိုင္ရာဇီပင္ သို႔မဟုတ္ ေဗလီယမ္ဟာ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္ေလာက္မွာ အဂၤလန္မွာ သံုးစြဲမႈ အထြတ္အထိပ္ကို ေရာက္ပါတယ္။ ဒီေဆးအတြက္ေရးတဲ႔ ေဆးစာေပါင္း ၃၁ သန္း ရွိခဲ႔ပါသတဲ႔။ အမ်ားစုက အသက္ႀကီးတဲ႔သူေတြပါ။ ရင္တုန္လို႔၊ အိပ္မေပ်ာ္လို႔၊ ေရာဂါေပါင္းစံုနဲ႔ နာက်င္ကိုက္ခဲေနလို႔ စသျဖင္႔ အေၾကာင္းေတြနဲ႔ စတာေပါ႔။ သံုးေကာင္းေကာင္းနဲ႔ သံုးလာလိုက္တာ ႏွစ္ႏွစ္ အၾကာ ၁၉၈၁ က်မွ ဒီေဆးဟာ အရမ္း စြဲေစမွန္း သိလာ ၾကပါတယ္။
သူက လံုးလံုးလ်ားလ်ား မေကာင္းတဲ႔ေဆးေတာ႔လည္း မဟုတ္ပါဘူး။ တက္တဲ႔အခါ (seizures) နဲ႔ ေမ႔ေဆး မေပးမီ (pre-medication) အတြက္ အသံုး၀င္ပါတယ္။ စိတ္ၿငိမ္ေဆးအျဖစ္လည္း ခဏ၊ စည္းကမ္းရွိရွိ သံုးမယ္ဆို သံုးလို႔ ရပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ ေန႔စဥ္ရက္ဆက္ မသံုးသင္႔ပါဘူး။ အိပ္ေဆးအေနနဲ႔ သံုးမယ္ဆိုရင္ေတာ႔ သိပ္သတိထားရပါလိမ္႔မယ္။ လနဲ႔ ခ်ီသြားရင္ စြဲသြားၿပီမို႔ ျဖတ္ရခက္တတ္ပါတယ္။ ဘာအတြက္ပဲသံုးသံုး ေလးပတ္ထက္ မပိုသင္႔ပါဘူး။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ ရက္ျခားပဲ သံုးသင္႔ပါတယ္။
ေဆးစြဲျခင္း (Dependence syndrome) ရဲ႕ လကၡဏာ ေတြကေတာ႔ (ေယဘူယ် အားျဖင္႔ စြဲျခင္း အားလံုး တူပါတယ္)
စြဲသြားၿပီးမွ ျဖတ္ရတာ အင္မတန္ ခက္ခဲပါတယ္။ မျဖတ္ပဲထားေတာ႔လည္း ေဆးအာနိသင္က ေလ်ာ႔ေလ်ာ႔လာေတာ႔ တိုးတိုး ေသာက္ရင္းနဲ႔ ေနာက္ဆံုး ေဆးလံုး၀မတိုးတဲ႔အဆင္႔ ေရာက္ေတာ႔ ျပန္ကန္တဲ႔ဒါဏ္ (rebound) ခံရတာပါပဲ။ ေဆးရဲ႕အာနိသင္ တစ္ခုက အိပ္မက္မက္ေစတဲ႔ အိပ္စက္ျခင္းရဲ႕အစိတ္အပိုင္းကို ဖိႏွိပ္ထားတာမို႔ ေဆးအာနိသင္ မျပႏိုင္ေတာ႔တဲ႔အခါ အိပ္မက္မ်ား တစ္ခါတရံ အိပ္မက္ဆိုးမ်ား မက္တတ္ပါတယ္။ ေဆးျဖတ္တဲ႔အခ်ိန္မွာလည္း ဒီျပႆနာ ရွိပါတယ္။ ေန႔ညအခ်ိန္ေနရာေတြမွား (Disorientation) ကေယာင္ကတန္းေတြျမင္ (Visual Hallucination) နဲ႔ ေတာ္ေတာ္ ခံစားရတတ္ပါတယ္။ ေစာေစာ ျဖတ္ရင္ ျပႆနာေၾကာ တိုတာေပါ႔။
ေဆးျဖတ္တဲ႔အခ်ိန္မွာ ေဆးရံု တက္ေကာင္းတက္ရပါမယ္။ ေဆးကိုလည္း မွ်င္းျဖတ္ရပါတယ္။ ဒီလိုမွမဟုတ္ရင္ လူနာက မခံႏိုင္တာနဲ႔ ျပန္ခိုးသံုးတာတို႔၊ ေဆးရံုက ဆင္းေျပးတာတို႔ ျဖစ္တတ္လို႔ပါ။ လူနာရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္နဲ႔ ခံစားရမႈေ၀ဒနာပါ။ သူ မလိုက္ႏိုင္တာကို စာအုပ္ႀကီးအတိုင္း ဇြတ္လုပ္လို႔လည္း မရပါဘူး။ ဇြတ္လုပ္ရင္ ေအာင္ျမင္ဖို႔ နည္းပါတယ္။ ဒီကာလ တစ္ေတာက္ေလွ်ာက္လံုး မိသားစုရဲ႕ နားလည္မႈနဲ႔ ေဖးမမႈ အေရးႀကီး ပါတယ္။
ဒီလို ျပႆနာေပးႏိုင္တဲ႔ေဆးကို ျဖစ္ႏိုင္ရင္ မသံုးတာ အေကာင္းဆံုးပါ။ ကိုယ္႔သေဘာနဲ႔ကိုယ္ေတာ႔ သာလို႔ေတာင္ မစသင္႔ေသးတယ္။ ပံုမွန္ခဏသံုးစဥ္မွာလည္း မတည္႔တဲ႔လူေတြမွာ Paradoxical effect လို႔ေခၚတဲ႔ ေျပာင္းျပန္အာနိသင္ ရတတ္ပါတယ္။ စိတ္ၿငိမ္ရမယ္႔ အစား ပိုၿပီးဂနာမၿငိမ္ ျဖစ္တာေပါ႔။ ေခါင္းမူးထိုင္းမိႈင္းတာလည္း ျဖစ္တတ္လို႔ ကားတို႔၊ စက္ပစၥည္းတို႔ မေမာင္း၊ မသံုးသင္႔ပါဘူး။
မရွင္းတာ၊ သိခ်င္တာ ရွိရင္ မွတ္ခ်က္ ထားခဲ႔ပါ။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
Reference:
Anderson, I. M., Reid, I. C. (ed.) (2006) Fundamentals of Clinical Psychopharmacology, Oxon: Informa Healthcare
World Health Organisation (1992) The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders, Geneva: WHO
၁၉၆၀ ႏွစ္မ်ားက စတင္ေပၚေပါက္လာတဲ႔ ဒိုင္ရာဇီပင္ သို႔မဟုတ္ ေဗလီယမ္ဟာ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္ေလာက္မွာ အဂၤလန္မွာ သံုးစြဲမႈ အထြတ္အထိပ္ကို ေရာက္ပါတယ္။ ဒီေဆးအတြက္ေရးတဲ႔ ေဆးစာေပါင္း ၃၁ သန္း ရွိခဲ႔ပါသတဲ႔။ အမ်ားစုက အသက္ႀကီးတဲ႔သူေတြပါ။ ရင္တုန္လို႔၊ အိပ္မေပ်ာ္လို႔၊ ေရာဂါေပါင္းစံုနဲ႔ နာက်င္ကိုက္ခဲေနလို႔ စသျဖင္႔ အေၾကာင္းေတြနဲ႔ စတာေပါ႔။ သံုးေကာင္းေကာင္းနဲ႔ သံုးလာလိုက္တာ ႏွစ္ႏွစ္ အၾကာ ၁၉၈၁ က်မွ ဒီေဆးဟာ အရမ္း စြဲေစမွန္း သိလာ ၾကပါတယ္။
သူက လံုးလံုးလ်ားလ်ား မေကာင္းတဲ႔ေဆးေတာ႔လည္း မဟုတ္ပါဘူး။ တက္တဲ႔အခါ (seizures) နဲ႔ ေမ႔ေဆး မေပးမီ (pre-medication) အတြက္ အသံုး၀င္ပါတယ္။ စိတ္ၿငိမ္ေဆးအျဖစ္လည္း ခဏ၊ စည္းကမ္းရွိရွိ သံုးမယ္ဆို သံုးလို႔ ရပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ ေန႔စဥ္ရက္ဆက္ မသံုးသင္႔ပါဘူး။ အိပ္ေဆးအေနနဲ႔ သံုးမယ္ဆိုရင္ေတာ႔ သိပ္သတိထားရပါလိမ္႔မယ္။ လနဲ႔ ခ်ီသြားရင္ စြဲသြားၿပီမို႔ ျဖတ္ရခက္တတ္ပါတယ္။ ဘာအတြက္ပဲသံုးသံုး ေလးပတ္ထက္ မပိုသင္႔ပါဘူး။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ ရက္ျခားပဲ သံုးသင္႔ပါတယ္။
ေဆးစြဲျခင္း (Dependence syndrome) ရဲ႕ လကၡဏာ ေတြကေတာ႔ (ေယဘူယ် အားျဖင္႔ စြဲျခင္း အားလံုး တူပါတယ္)
- ေဆးကို မေသာက္ပဲ မေနႏိုင္ျခင္း၊ ေဆးကို မရမက ရွာေဖြ သံုးစြဲျခင္း (Craving or compulsion)
- လိုအပ္ေသာအာနိသင္ရရန္ ေဆးပမာဏတိုးေသာက္ရျခင္း၊ တစ္နည္းအားျဖင္႔ ေဆးမတိုးေတာ႔ျခင္း (Tolerance)
- ေဆးမေသာက္ရလွ်င္ ကတုန္ကရင္ႏွင္႔ ေဆးေသာက္မွ စိတ္ၿငိမ္ အိပ္ေပ်ာ္ျခင္း (Physiological withdrawal)
- ေဆးသည္သာ ဘ၀ကို စိုးမိုးထားၿပီး အျခားကိစၥမ်ားကို ပို၍ပို၍ စိတ္မ၀င္စား ေတာ႔ျခင္း
- ေဆးသံုးစြဲျခင္းသည္ မေကာင္းမွန္းသိလ်က္ မရပ္ႏိုင္ပဲ ဆက္လက္ သံုးၿမဲသံုးေနျခင္း
စြဲသြားၿပီးမွ ျဖတ္ရတာ အင္မတန္ ခက္ခဲပါတယ္။ မျဖတ္ပဲထားေတာ႔လည္း ေဆးအာနိသင္က ေလ်ာ႔ေလ်ာ႔လာေတာ႔ တိုးတိုး ေသာက္ရင္းနဲ႔ ေနာက္ဆံုး ေဆးလံုး၀မတိုးတဲ႔အဆင္႔ ေရာက္ေတာ႔ ျပန္ကန္တဲ႔ဒါဏ္ (rebound) ခံရတာပါပဲ။ ေဆးရဲ႕အာနိသင္ တစ္ခုက အိပ္မက္မက္ေစတဲ႔ အိပ္စက္ျခင္းရဲ႕အစိတ္အပိုင္းကို ဖိႏွိပ္ထားတာမို႔ ေဆးအာနိသင္ မျပႏိုင္ေတာ႔တဲ႔အခါ အိပ္မက္မ်ား တစ္ခါတရံ အိပ္မက္ဆိုးမ်ား မက္တတ္ပါတယ္။ ေဆးျဖတ္တဲ႔အခ်ိန္မွာလည္း ဒီျပႆနာ ရွိပါတယ္။ ေန႔ညအခ်ိန္ေနရာေတြမွား (Disorientation) ကေယာင္ကတန္းေတြျမင္ (Visual Hallucination) နဲ႔ ေတာ္ေတာ္ ခံစားရတတ္ပါတယ္။ ေစာေစာ ျဖတ္ရင္ ျပႆနာေၾကာ တိုတာေပါ႔။
ေဆးျဖတ္တဲ႔အခ်ိန္မွာ ေဆးရံု တက္ေကာင္းတက္ရပါမယ္။ ေဆးကိုလည္း မွ်င္းျဖတ္ရပါတယ္။ ဒီလိုမွမဟုတ္ရင္ လူနာက မခံႏိုင္တာနဲ႔ ျပန္ခိုးသံုးတာတို႔၊ ေဆးရံုက ဆင္းေျပးတာတို႔ ျဖစ္တတ္လို႔ပါ။ လူနာရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္နဲ႔ ခံစားရမႈေ၀ဒနာပါ။ သူ မလိုက္ႏိုင္တာကို စာအုပ္ႀကီးအတိုင္း ဇြတ္လုပ္လို႔လည္း မရပါဘူး။ ဇြတ္လုပ္ရင္ ေအာင္ျမင္ဖို႔ နည္းပါတယ္။ ဒီကာလ တစ္ေတာက္ေလွ်ာက္လံုး မိသားစုရဲ႕ နားလည္မႈနဲ႔ ေဖးမမႈ အေရးႀကီး ပါတယ္။
ဒီလို ျပႆနာေပးႏိုင္တဲ႔ေဆးကို ျဖစ္ႏိုင္ရင္ မသံုးတာ အေကာင္းဆံုးပါ။ ကိုယ္႔သေဘာနဲ႔ကိုယ္ေတာ႔ သာလို႔ေတာင္ မစသင္႔ေသးတယ္။ ပံုမွန္ခဏသံုးစဥ္မွာလည္း မတည္႔တဲ႔လူေတြမွာ Paradoxical effect လို႔ေခၚတဲ႔ ေျပာင္းျပန္အာနိသင္ ရတတ္ပါတယ္။ စိတ္ၿငိမ္ရမယ္႔ အစား ပိုၿပီးဂနာမၿငိမ္ ျဖစ္တာေပါ႔။ ေခါင္းမူးထိုင္းမိႈင္းတာလည္း ျဖစ္တတ္လို႔ ကားတို႔၊ စက္ပစၥည္းတို႔ မေမာင္း၊ မသံုးသင္႔ပါဘူး။
မရွင္းတာ၊ သိခ်င္တာ ရွိရင္ မွတ္ခ်က္ ထားခဲ႔ပါ။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
Reference:
Anderson, I. M., Reid, I. C. (ed.) (2006) Fundamentals of Clinical Psychopharmacology, Oxon: Informa Healthcare
World Health Organisation (1992) The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders, Geneva: WHO
Posts
2 comments:
အခုလိုေဖၚျပေပးတာ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
၁ဝတန္းေျဖခါနီးမွာ မအိပ္ခ်င္ေအာင္ လဘက္ေတြ
စားတယ္၊ လဘက္ေရၾကမ္းေတြေသာက္တယ္
စာေမးပြဲလည္းျပီးေရာ အိပ္မရေတာ့ဘူးေလ၊
အဲဒီေနာက္ပိုင္း ဒိုင္ရာဇီပင္စြဲသြားတာ မနဲျဖတ္
ယူရတယ္။ ဒိုင္ရာဇီပင္အေၾကာင္းေတြ ့လို ့ပါ။
အတိတ္ကိုသတိရသြားတယ္။
မွတ္ခ်က္ထားခဲ႔တာ ေက်းဇူးပါ မသက္ဇင္။ က်မရဲ႕ သူငယ္ခ်င္းေတြထဲမွာလည္း “ဒိုင္ေလးျဖဳတ္ၿပီး အိပ္မယ္” ဆိုတဲ႔သူေတြ ရွိခဲ႔ပါတယ္။ အလြယ္၀ယ္လို႔ ရေနတာကိုက အႏ ၱရာယ္ပါ။ စိတ္ျဖတ္ၿပီး ထားခဲ႔ႏိုင္တာ ခ်ီးက်ဴးပါတယ္။ လြယ္တဲ႔ကိစၥ မဟုတ္ဘူးေလ။
Post a Comment