Disaster Management

ကပ္ေဘးမွ ကယ္ဆယ္ေရးကို စီမံခန္႕ခဲြေရး ဆိုျပီး ေရးထားတာက Disaster Management ကို ျမန္မာမႈ ျပဳလိုက္တာပါ။ မုန္တိုင္း သတင္းၾကားျပီးျပီးျခင္း ေရးျဖစ္သြားတဲ့ ပို႕စ္ေလးပါ။ ေရးတာကေတာ့ Park’s Text Book of Preventive and social Medicine ကေန ယူျပီးေတာ့ ျမန္မာျပန္လိုက္တာ။ သူတို႕ေရးထားတာက အိႏိ္ၵယႏိုင္ငံရဲ႕ အေျခအေနကို မူတည္ျပီး ေရးတဲ့ အတြက္ ျမန္မာႏိုင္ငံ အေနနဲ႕ လည္း ယူျပီး အသံုးျပဳ ႏိုင္ပါတယ္။

ကပ္ေဘးမွ ကယ္ဆယ္ေရးကို စီမံခန္႔ခြဲျခင္း

Management Sequence of a sudden onset Disaster

အခု ျပထားတဲ့ပံုက ကပ္ေဘး တစ္ခုခု က်ေရာက္လာရင္ ဘယ္လို ရင္ဆိုင္တုန္႕ျပန္ထိန္းခ်ဳပ္ ရမယ္ဆိုတာ ျပထားတာပါ။ ပထမ တစ္ပိုင္း ကေတာ့ ကပ္ေဘး မက်ေရာက္ခင္ ထိခိုက္မႈေတြ ေလွ်ာ့နည္းေအာင္ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္တဲ့ အပိုင္းျဖစ္ျပီး ဒုတိယ အပိုင္းကေတာ့ ကပ္ေဘး ကေန နံလန္ထူ လာေအာင္ ကူညီတဲ့ အပိုင္းျဖစ္ပါတယ္။

အခုေတာ့ ဒုတိယပိုင္းကို အဓိက ေရးသြားမွာပါ။ ပထမပိုင္း ကေတာ့ ေနာက္မွ ေအးေအးေဆးေဆး ဘာသာျပန္ျပီး တင္ပါ့မယ္။

I) ကပ္ေဘး ၾကံဳေတြ႕ျခင္းႏွင့္ တုန္႕ျပန္ျခင္း ( Disaster impact and response)

ကပ္ေဘး တစ္ခု ၾကံဳလာျပီဆိုတာနဲ႕ လူေပါင္းေျမာက္ျမားစြာကို ေဆးကုသမႈေတြ ေပးဖို႕လိုမယ္လို႕ ၾကိဳတင္ခန္႕မွန္းထားရပါတယ္။ ထိခိုက္ဒဏ္ရာ ရမႈေတြဟာ ကပ္ေဘး အတြင္းမွာ ရတာျဖစ္လို႕ ဒီ အေရးေပၚေဆးကုသမႈေတြဟာ ကပ္ေဘးျဖစ္ျပီး နာရီ အနည္းငယ္ အတြင္းမွာ အလုိအပ္ဆံုး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ အပိုင္းကုိ ရွာေဖြျခင္း၊ ကယ္တင္ျခင္းႏွင့္ အေရးေပၚ ကုသျခင္း ၊ ျပင္းထန္မႈ အဆင့္ ခဲြျခား သတ္မွတ္ျခင္း ႏွင့္ လူနာမ်ားကို တည္ျငိမ္ေသာ အေျခအေနေရာက္ေစျခင့္ ၊ ေဆးရုံကုသမႈႏွင့္ လိုအပ္ပါက သင့္ေတာ္ရာ ေဆးရုံမ်ားသို႕ လြဲပို႕ေပးျခင္း ဆိုျပီး ထပ္မံ ပိုင္းျခားလို႕ ရပါတယ္။

I.a) ရွာေဖြျခင္း၊ ကယ္တင္ျခင္းႏွင့္ အေရးေပၚ ကုသျခင္း (Search , rescue and First Aid)

ၾကီးမားတဲ့ ကပ္ေဘး တစ္ခုအျပီးမွာ ရွာေဖြျခင္း၊ ကယ္တင္ျခင္းႏွင့္ အေရးေပၚ ကုသျခင္းေတြအစရွိတဲ့ လုပ္ငန္း လိုအပ္ခ်က္ေတြက ၾကီးမားလြန္းလို႕ တည္တည္ျငိမ္ျငိမ္ စုစည္းျပီး လုပ္ေဆာင္ေပးႏိုင္မႈေတြဟာ အစိတ္အပိုင္း အနည္းငယ္သာ ျဖစ္ေန ပါလိမ့္မယ္။ အမ်ားဆံုး အကူအညီ ေပးႏိုင္တဲ့ လူေတြကေတာ့ ကပ္ေဘးအတြင္းမွာ မထိခိုက္ပဲ က်န္ခဲ့တဲ့ သူေတြပါပဲ။

I.b) ကြင္းဆင္းကုသေပးျခင္း ( Field Care)

ကပ္ေဘးဆိုက္တဲ့ ေနရာမွာ ရွိေနတဲ့ ေဆးရံု၊ ေဆးခန္းေတြကို ( ဘယ္ေလာက္ပဲ မျပည့္စံု ေနပါေစ) လူေတြ အကုန္ စုျပံဳျပီး ေရာက္လာ ပါလိမ့္မယ္။ ထိေရာက္မႈ အရွိဆံုး ကုသမႈ ေပးႏိုင္ဖို႕ အေရး အၾကီးဆံုးပါပဲ။ ကုတင္ ေတြတတ္ႏိုင္သေလာက္ ထပ္တိုးဖို႕နဲ႕ ခဲြစိတ္ကုသမႈ ေတြ လုပ္ေပးႏိုင္မႈကို အမ်ားဆံုးလုပ္ေပးႏုိင္ဖို႕ ၾကိဳးစားရပါမယ္။ အစားအေသာက္နဲ႕ ေနရာ ထိုင္ခင္း ေတြကိုလည္း စီစဥ္ ေပးထား ရပါမယ္။ ျပီးေတာ့ လူနာေတြရဲ႕ အသိေဆြမ်ိဳးေတြ လာေရာက္စံုစမ္းႏိုင္တဲ့ ေနရာ ေလးတစ္ခု လုပ္ထားေပးရပါမယ္။ အေရးၾကီးတာက လူနာေတြကို ေသခ်ာ ဘယ္သူဘယ္၀ါ စိစစ္ မွတ္တမ္းယူဖို႕နဲ႕ ရင္ခဲြရုံ ေနရာကို လံုလံုေလာက္ေလာက္ ထားရွိဖို႕ပါ။

I.c) လူနာမ်ားကို ျပင္းထန္မႈ အလိုက္ ခဲြျခားသတ္မွတ္ျခင္း ( Triage)

ဒီလို မ်ိဳး အစုလိုက္ အျပံဳလိုက္ ထိခိုက္ ဒဏ္ရာရတဲ့ အခ်ိန္မ်ိဳးမွာ အရင္ကလို `အရင္လာရင္ အရင္ ကုမယ္´ဆိုတာမ်ိဳး လုပ္လို႕ မရ ေတာ့ပါဘူး။ လူနာေတြကို အျမန္ စမ္းသပ္ စစ္ေဆးျပီးရင္ သူတို႕ရဲ႕ ဒဏ္ရာ အေျခအေနနဲ႕ ေဆးကုသမႈ ေပးရင္ အသက္ရွင္ႏိုင္တဲ့ ႏႈန္းထား ေတြကို ၾကည့္ျပီး အဆင့္ခဲြျခားတာပါ။ ဦးစားေပး ကုသရမဲ့ လူနာေတြကေတာ့ အရိုးရွင္းဆံုး ကုသမႈ ေပးလိုက္ရုံနဲ႕ အသက္ရွင္ သြားမယ့္ ဒါမွ မဟုတ္ ေရတာရွည္ ကုသရမယ့္ ေနရာမွာ ထိေရာက္မႈ ၾကီးၾကီးမားမား သက္ေရာက္ေစမယ့္ လူနာမ်ိဴးေတြပါ။ အေသးစိတ္ ဂရုတစိုက္ ျပဳစု ကုသမႈ လိုအပ္ျပီး ၾကီးမားတဲ့ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈ မရွိႏိုင္တဲ့ လူနာမ်ိဳးကိုေတာ့ ေနာက္ဆံုးဦးစားေပးေပါ့။ လူနာမ်ားကို ျပင္းထန္မႈ အလိုက္ ခဲြျခားသတ္မွတ္ျခင္း ဟာ ၾကီးမားတဲ့ ကပ္ေဘးဆိုက္ေရာက္မႈမ်ားမွာ အထိေရာက္ဆံုးနဲ႕ လူေပါင္းမ်ားစြာကို ကုသမႈ ေပးႏိုင္တဲ့ နည္းလမ္း တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။

ဒီလို လူနာမ်ားကို ျပင္းထန္မႈ အလိုက္ ခဲြျခားသတ္မွတ္ျခင္း ကို ကပ္ေဘးျဖစ္ပြါးတဲ့ ေနရာမွာ လုပ္ေဆာင္သင့္ပါတယ္။ အဲဒါမွ လိုအပ္တဲ့ သယ္ယူပို႕ေဆာင္မႈေတြ ျပဳလုပ္ရာမွာ လိုအပ္တဲ့ လူေတြကို သင့္ေတာ္သလို ပို႕ေဆာင္ေပးႏုိင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

လူနာမ်ားကို ျပင္းထန္မႈ အလိုက္ ခဲြျခားသတ္မွတ္ျခင္း ကို ႏိုင္ငံ အမ်ိဳးမ်ိဳးမွာ ပံုစံ အမ်ိဳးမ်ိဳး လုပ္ၾကေပမယ့္ အသံုးအမ်ားဆံုးကေတာ့ အေရာင္နဲ႕ ခဲြျခား သတ္မွတ္တာပါပဲ။

အနီေရာင္ က အေရးတၾကီး ကုသဖို႕ သို႕မဟုတ္ အေရးတၾကီး လဲြပို႕ရန္လိုအပ္တဲ့ လူနာ

အ၀ါ က အလယ္အလတ္ ဦးစားေပး

အစိမ္း က လႈပ္ရွား သြားလာႏိုင္တဲ့လူေတြ ျဖစ္ျပီး

အနက္ က်ေတာ့ ေသဆံုးတဲ့ လူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။


ဒဏ္ရာ အနည္း ငယ္ရတဲ့ သူေတြနဲ႕ အလယ္အလတ္ ရတဲ့ လူေတြကေတာ့ ကိုယ့္အိမ္မွာပဲ ကိုယ္ေနျပီး ကုသ သင့္ပါတယ္။ ဒါမွ သူတို႕လည္း တစ္သီးတစ္ျခား မျဖစ္တဲ့ အျပင္ သူတို႕ကို ေဆးရုံေဆးခန္းပို႕ဖို႕ အရင္းအျမစ္ေတြလည္း မကုန္ေတာ့ပါဘူး။ ျပင္းထန္တဲ့ ဒဏ္ရာ ရရွိသူေတြကိုေတာ့ ေဆးရုံကို ပို႕ျပီးကုသ သင့္ပါတယ္။

I.d) အမည္ကပ္ျပားမ်ား တပ္ဆင္ေပးျခင္း

လူနာအားလံုးကို သူတို႕ရဲ႕ နာမည္၊ အသက္၊ လာတဲ့ေနရာ၊ ျပင္းထန္မႈ အဆင့္လိုက္ ခဲြျခားျခင္း ၊ ေရာဂါ အမည္နဲ႕ ပထမဦးဆံုး ေပးထားတဲ့ ကုသမႈေတြကို ေရးသားထားတဲ့ ကပ္ျပားေလးေတြ တပ္ဆင္ထားေပးရပါတယ္။

I.e) ေသဆံုးသူမ်ားကို ခဲြျခားစိစစ္ျခင္း

ေသဆံုးသူမ်ားကို ေသခ်ာစြာ စီမံခန္႕ခဲြျခင္းဟာလည္း ကပ္ေဘး စီမံခန္႕ခဲြမႈမွာ အေရးပါတဲ့ အပိုင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေသဆံုးသူအေရအတြက္ မ်ားျပားျခင္းဟာ ကယ္ဆယ္ေရး လုပ္ငန္းစဥ္ကို ေႏွာင့္ေႏွးေစပါတယ္။ ေသဆံုးသူကို စီမံခန္႕ခဲြတဲ့ ေနရာမွာ

၁) အခင္းျဖစ္ပြါးရာ ေနရာမွ အေလာင္းမ်ားကို သယ္ထုတ္ျခင္း
၂)ရင္ခဲြရုံသို႕ ပို႕ေဆာင္ျခင္း
၃)မည္သူမည္၀ါ ျဖစ္သည္ကို ခဲြျခားစိစစ္ျခင္း
၄)၀မ္းနည္း ေၾကကြဲေနေသာ ေဆြမ်ိဳး မိတ္သဂၤဟမ်ားကို ေတြ႕ဆံု လက္ခံျခင္း တို႕ပါ၀င္ပါတယ္။

ဒီလို လုပ္တဲ့ အခ်ိန္မွာ ေသဆံုးသူေတြကို လည္း ထိုက္သင့္တဲ့ ေလးစားသမႈနဲ႕ ကိုင္တြယ္ဆက္ဆံဖို႕ က အေရးၾကီး ပါတယ္။

ကပ္ေဘးတစ္ခုမွာ ဆိုရင္ ထိခိုက္ဒဏ္ရာေၾကာင့္ ေသဆံုးသြားသူေတြကေန ကပ္ေရာဂါေတြ- အူေရာင္ငန္းဖ်ား (Typhoid) ၊ ကာလ ၀မ္းေရာဂါ (Cholera) ဒါမွ မဟုတ္ရင္ ပုလိပ္ (Pleague) စတဲ့ ေရာဂါေတြ ျဖစ္ဖို႕ အခြင့္အလမ္း နည္းပါးပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီအေလာင္း ေတြဟာ ေခ်ာင္း၊ ေရတြင္း၊ ဒါမွမဟုတ္ ေရအရင္းအျမစ္ေနရာ တစ္ခုခုမွာ သြားျပီး ညစ္ညမ္း ေနေစရင္ (ဥပမာ- ေရလႊမ္းတဲ့ ကပ္ေဘး မ်ိဳးေပါ့) အထက္လွန္ ေအာက္ေလ်ာ ( Gastroenteritis) တို႕၊ အစာ အဆိပ္သင့္တာ(food Poisoning) တို႕ ျဖစ္ေစ တတ္ပါတယ္။

II) ကူညီကယ္တင္ျခင္း အဆင့္

ဒီအဆင့္ကေတာ့ ျပင္ပအကူအညီေတြ ကပ္ေဘးဆိုက္ေရာက္ရာ ေနရာကို ေရာက္ရွိခ်ိန္ကေန စတင္ပါတယ္။ ကပ္ေဘး တစ္ခု ဆိုက္ေရာက္ျပီဆိုတာနဲ႕ လိုအပ္တဲ့ ေဆးကုသမႈေတြ ျပဳလုပ္ေပးဖို႕နဲ႕ ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ ေရာဂါကာကြယ္ဖို႕ ေဆး၀ါး အေထာက္ အကူ ပစၥည္းေတြ အဓိက လိုအပ္ပါတယ္။ အေရးေပၚ အေျခအေနကို လြန္ေျမာက္ျပီးတဲ့ အခါမွာေတာ့ အစားအစာ၊ ေစာင္၊ အ၀တ္အထည္၊ ခိုနားစရာ ေနရာ၊ သန္႕ရွင္းေရးအတြက္ လိုအပ္တဲ့ အင္ဂ်င္နီယာသံုး စက္မႈ ပစၥည္းေတြ၊ ေဆာက္လုပ္ေရး ပစၥည္းေတြ စသျဖင့္ လိုအပ္ လာပါလိမ့္မယ္။ လိုအပ္ခ်က္ေတြနဲ႕ ရရွိႏိုင္တဲ့ အရင္းအျမစ္ေတြကို ေသခ်ာ သိရွိႏိုင္ဖို႕ ပ်က္စီးဆံုး႐ႈံးမႈ စာရင္းကို ျမန္ျမန ္ဆန္ဆန္ ေကာက္ယူဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ကပ္ေဘး စီမံခန္႕ခဲြေရးမွဴး (Managers) ေတြဟာ အလွ်ဴပစၥည္း အေျမာက္အျမားကို လက္ခံရယူဖို႕ အသင့္ျပင္ ထားရပါမယ္။ လူသားခ်င္း စာနာ ေထာက္ထားမႈနဲ႕ အကူအညီေပးတဲ့ ပစၥည္းေတြကို လက္ခံရာမွာ ...

၁) ပစၥည္းမ်ားကို လက္ခံရယူျခင္း
၂) သယ္ယူပို႕ေဆာင္ျခင္း
၃) သိုေလွာင္ျခင္း ႏွင့္
၄) ျဖန္႕ေ၀ျခင္းဆိုျပီး ပိုင္းျခားႏိုင္ပါတယ္။

ေရာဂါႏွင့္ ပါတ္သတ္ေသာ အခ်က္အလက္မ်ား ေကာက္ယူ၊ စစ္ေဆးသံုးသပ္ျခင္းႏွင့္ ေရာဂါမ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း

ကပ္ေဘးမ်ားဟာ ကူးစက္ေရာဂါ ျဖစ္ပြါးေစမႈမ်ားကို ေအာက္ပါနည္းလမ္းမ်ား နဲ႕ ပိုမိုမ်ားျပားေစပါတယ္ ...

၁) ယာယီ လူေနထိုင္ဖို႕ ျပဳလုပ္ထားေပးတဲ့ ေနရာေတြမွာ လူေနမႈ သိပ္သည္းဆ ျမင့္မားျခင္း (OverCrowding) ႏွင့္ သန္႕ရွင္းမႈ နည္းပါးျခင္း (Poor Sanitation) ေတြေၾကာင့္ အသက္႐ႈလမ္းေၾကာင္းမွာ ျဖစ္ပြါးတဲ့ ေရာဂါ အစရွိတဲ့ ေရာဂါေတြ တိုးပြါးလာတာ ေတြ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။

၂)လူေတြ ေျပာင္းေရြ႕ေနထိုင္ျခင္းေၾကာင့္ ကူးစက္ေရာဂါျဖစ္ပြါးႏိုင္ေျခရွိျပီးသား ေရြ႕ေျပာင္းေနထိုင္သူ ပဲ ျဖစ္ျဖစ္ အဲဒီေနရာမွာ ေနထိုင္ ေနသူပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ကူးစက္ေရာဂါ စတင္ ျဖစ္ပြါးတာ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။

၃)ေရေပးေ၀မႈ အခက္အခဲနဲ႕ သန္႕ရွင္းတဲ့ ေသာက္သံုးေရ မရရွိႏိုင္ျခင္း ၊ မိလႅာစနစ္ ပ်က္စီးျခင္းႏွင့္ လွ်ပ္စစ္မီး မရရွိျခင္းတို႕ဟာ သဘာ၀ ေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ ကပ္ေဘးေတြမွာ အမ်ားဆံုး ေတြ႕ရွိရပါတယ္။

၄) အလွ်ဴေငြတို႕ လုပ္အားတို႕ စတဲ့ အရင္းအျမစ္ေတြဟာ မိမိတို႕ လုပ္ေနၾက အလုပ္ကေန ဖယ္ခြါျပီးေတာ့ ကယ္ဆယ္ေရး လုပ္ငန္းေတြ ဆီကို ေရာက္သြားေလ့ ရွိပါတယ္။

၅) သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္ ေျပာင္းလဲမႈေၾကာင့္ ေရာဂါ ျဖန္႕ေ၀တဲ့ ၾကားခံ သတၱ၀ါေတြ ပိုမို ေပါက္ဖြား ေစႏိုင္ပါတယ္။ (ၾကြက္၊ ျခင္၊ ယင္၊ ျဖဳတ္ ...)

၆) အိမ္ေမြး နဲ႕ ေတာရိုင္း တိရစာၧန္ေတြ ေရြ႕ေျပာင္းမႈေၾကာင့္ တိရစာၧန္ေတြမွ တဆင့္ ကူးစက္တတ္တဲ့ ေရာဂါေတြ ဟာ တိရစာၧန္အခ်င္းခ်င္းကို ျဖစ္ေစ လူေတြကို ျဖစ္ေစ ကူးစက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ (Orissa , India မွာ ၁၉၉၉ တုန္းက ဆိုင္ကလုန္းတိုက္ျပီး ေနာက္ Leptospirosis လို႕ေခၚတဲ့ ၾကြက္က တဆင့္ကူးစက္တတ္တဲ့ အသား၀ါ ေရာဂါ ျဖစ္ခဲ့ဖူးပါတယ္။)



၇) အစားအစာျဖန္႕ေ၀ျခင္း၊ ေသာက္သံုးေရ အရင္းအျမစ္ အသစ္ေဖာ္ထုတ္ေပးျခင္း၊ ေနစရာ ေနရာ အသစ္ခ်ထားေပးျခင္း စသည္တို႕ေတြေၾကာင့္လည္း ကူးစက္ေရာဂါေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္ ပါေသးတယ္။


ကပ္ေဘးျပီးတဲ့ေနာက္ အျဖစ္အမ်ားဆံုးကေတာ့ အစာအိမ္နဲ႕ အူေယာင္ျပီး ျဖစ္တဲ့ အထက္လွန္ ေအာက္ေလွ်ာ (Gastroentritis) ေရာဂါ ပါ။ အဲဒီေရာဂါဟာ အထက္က ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ အမွတ္စဥ္ ၁၊ ၂၊ ၃ နဲ႕ အမ်ားဆံုး ဆက္စပ္ေနပါတယ္။ အသက္႐ႈလမ္းေၾကာင္း တစ္ေလွ်ာက္ျဖစ္တဲ့ ေရာဂါေတြကိုလည္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ပိုးမႊား၊ တိရစာၧန္တို႕ကေန တဆင့္ ကူးစက္တဲ့ ေရာဂါေတြကေတာ့ ကပ္ေဘးျပီး ခ်က္ခ်င္း ျဖစ္ပြါးေလ့မရွိပဲ ရက္သတၱပါတ္ ေတာ္ေတာ္ၾကာမွပဲ ေပၚလာေလ့ရွိပါတယ္။


အိမ္ေမြးနဲ႕ ေတာရိုင္းတိရစာၧန္ေတြ နဲ႕ လူေတြ နီးနီးကပ္ကပ္ ရွိေနျခင္းကလည္း တိရစာၧန္ကေန တဆင့္ ကူးစက္တဲ့ ေရာဂါေတြ ျဖစ္ေစပါတယ္။ အိမ္ေမြး တိရစာၧန္ေတြကို ပိုင္ရွင္ေတြက သူတို႕နဲ႕ အတူ ေခၚေဆာင္လာတဲ့ အတြက္ သူတို႕ကေန အသား၀ါေရာဂါ (leptospirsosis) နဲ႕ တိုက္ဖိြဳက္ေရာဂါ ( Rickettsiosis) တို႕ကူးစက္ႏိုင္ပါတယ္။ ေတာရိုင္း တိရစာၧန္ ေတြကေနေတာ့ လူကို ေသေစႏိုင္တဲ့ ဦးေႏွာက္ အေျမွးပါးေယာင္ ေရာဂါ ( Equine encephalitis) ၊ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါ (Rabies) အစရွိတဲ့ ေရာဂါေတြကို ျပန္႕ပြါးေစႏိုင္ပါတယ္။

လူထုက်န္းမာေရးအတြက္ အဓိက ထားလုပ္ေဆာင္ရမယ့္ အခ်က္ေတြကေတာ့ ...

၁) ျမန္ႏိုင္သမွ် အျမန္ဆံုး လူထုက်န္းမာေရး လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား လုပ္ေဆာင္ေပးျခင္း၊
၂) အစုလိုက္ အျပံဳလိုက္ ေရာဂါ ျဖစ္ပြါးျခင္းကို အျမန္ဆံုးသိရွိႏိုင္ ေစမည့္ သတင္းပို႕ရန္ နည္းလမ္းမ်ား ေရးဆဲြျခင္းႏွင့္ ေရာဂါ ျပန္႕ပြါးမႈ ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္းကို လ်င္ျမန္စြာ ေဆာင္ရြက္ျခင္း
၃) အစုလိုက္ အျပံဳလိုက္ ေရာဂါ ျဖစ္ပြါးျခင္း သတင္းပို႕ခ်က္မ်ားရရွိပါက အျမန္ဆံုး စံုစမ္း စစ္ေဆးျခင္း ... တို႕ ျဖစ္ပါတယ္။

ကာကြယ္ေဆး ထိုးျခင္း

ကပ္ေဘး ဆိုက္ေရာက္တဲ့ ေနရာေတြမွာ ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႕ လူထုကေန ေတာင္းဆိုေလ့ရွိပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ တိုက္ဖိြဳက္ (Typhoid) ၊ ကာလ၀မး္ (Cholera)၊ နဲ႕ ေမးခိုင္ (Tetanus) ကာကြယ္ေဆးေတြပါ။

ကမာၻက်န္းမာေရး အဖဲြ႕အစည္း (WHO) ကေတာ့ ဒီလိုကပ္ေဘး ဆိုက္ေရာက္တဲ့ ေနရာေတြမွာ တိုက္ဖိြဳက္နဲ႕ ကာလ၀မ္းေရာဂါ ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႕ အၾကံမျပဳပါဘူး။ ဒီေဆးေတြဟာ အၾကိမ္ေရအမ်ား နဲ႕ ထိုးရတဲ့ ( တစ္ခါ ထိုးလိုက္ရုံနဲ႕ အက်ိဳးမရွိ) ကာကြယ္ေဆး ေတြ ျဖစ္ေနလို႕ပါ။ ဒီလို အၾကိမ္ေရအမ်ား နဲ႕ ထိုးတဲ့ အခါမွာ ေနာက္တစ္ၾကိမ္ ထပ္လာထိုးမယ့္လူေတြ နည္းသြားႏိုင္ပါတယ္။ ျပီးေတာ့ ကာကြယ္ေဆး ထိုးဖို႕ လူအင္အား အမ်ားၾကီးလိုအပ္တဲ့ အတြက္ ဒီလူေတြကို တျခားကယ္ဆယ္ေရးလုပ္ငန္းမွာ သံုးရင္ ပို အက်ိဳးမ်ား ႏိုင္ပါတယ္။ ေဆးထိုးမႈ နည္းလမ္းနဲ႕ သန္႕စင္မႈ (Sterilization) နည္းလမ္းေတြ ကိုလည္း စနစ္တက် ေစာင့္ၾကပ္ၾကည္႐ႈမႈ မလုပ္ႏိုင္လို႕ ေကာင္းက်ိဳး ထက္ ဆိုးက်ိဳး ပိုမ်ားေစႏိုင္ပါတယ္။ အဆိုးဆံုးကေတာ့ ကာကြယ္ေဆးထိုးထားတယ္ဆိုျပီး လုိအပ္တဲ့ ကာကြယ္မႈ လုပ္ငန္း ေတြကို မလုပ္ၾကေတာ့တာပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ သြားေရာက္ကူညီမယ့္ က်န္းမာေရး လုပ္သားေတြကိုေတာ့ ကာကြယ္ေဆး ထုိးေပး သင့္ပါတယ္။

ကပ္ေဘး အတြင္း မွာေကာ ကပ္ေဘး ျပီးတဲ့ေနာက္မွာပါ ေမးခိုင္ေရာဂါ ျဖစ္ပြါးမႈ သိသိသာသာ တက္လာတာကို မေတြ႕ရွိရတဲ့ အတြက္ ေမးခိုင္ကာကြယ္ေဆးထိုးႏွံျခင္းဟာလည္း မလိုအပ္ပါဘူး။ ကပ္ေဘး မဆိုက္ခင္ ေဒသခံလူေတြကို ေမးခိုင္ ကိုယ္ခံအား အျပည့္အ၀ ရေစဖို႕ ပံုမွန္ ေဆးထိုး ေပးထားျခင္းသာ ျပဳလုပ္သင့္ပါတယ္။

တကယ္တမ္းမွာေတာ့ သန္႕ရွင္းတဲ့ ေသာက္သံုးေရ ျဖန္႕ေ၀ေပးျခင္းနဲ႕ အညစ္အေၾကးမ်ားကို စနစ္တက် စြန္႕ပစ္ျခင္းကသာ လက္ေတြ႕ အက်ဆံုးနဲ႕ အထိေရာက္ဆံုး ကာကြယ္မႈ နည္းလမ္းျဖစ္ပါတယ္။

အာဟာရ

ကပ္ေဘးေတြဟာ ျဖစ္ပြါးမႈကာလအခ်ိန္၊ ျပင္းထန္မႈ အရွိန္ ၊ ျဖစ္ပါြးတဲ့ ကပ္အမ်ိဳးအစားေတြအေပၚမူတည္ျပီး ျဖစ္ပြါးတဲ့ ေနရာရွိ လူေတြရဲ႕ အာဟာရ အေျခအေနအေပၚ သက္ေရာက္မႈ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္ျပီးေတာ့ ကပ္ေဘး မျဖစ္ပြါးခင္ ေဒသမွာ ရွိေနတဲ့ လူေတြရဲ႕ အာဟာရ အေျခအေနေပၚလည္း မူတည္ပါတယ္။ေကာက္ပဲ သီးႏွံမ်ား ပ်က္စီးျခင္း၊ သိုေလွာင္ရံုမ်ား ပ်က္စီးျခင္းႏွင့္ အစားအစာ ျဖန္႕ေ၀မႈ စနစ္ ပ်က္စီးျခင္း ေတြေၾကာင့္ လူေတြ အာဟာရ ခ်ိဳ႕တဲ့ႏိုင္ျပီး ကေလးသူငယ္ေတြ၊ သက္ၾကီးရြယ္အိုေတြ ၊ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ မိခင္ေတြ ဟာ အာဟာရ ခ်ိဳ႕တဲ့မႈ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် ပိုမ်ားပါတယ္။

အက်ိဳးရွိျပီး ထိေရာက္တဲ့ အစားအစာ ကူညီမႈ လုပ္ငန္းတစ္ခုျဖစ္ေအာင္ လုပ္ရမယ့္ အခ်က္ေတြကေတာ့ ...

၁) ကပ္ေဘး တစ္ခုဆိုက္ေရာက္ျပီဆိုတာနဲ႕ အစားအစာ ျဖန္႕ေ၀မႈ (Food Supplies) ကို တြက္ခ်က္ခန္႕မွန္းပါ
၂) ကပ္ေဘးဒဏ္ ခံရတဲ့ လူေတြရဲ႕ အဟာရ အေျခအေနကို တြက္ခ်က္ပါ
၃) လူတစ္ဦးကို ေေန႕စဥ္လိုအပ္မယ့္ အစားအစာ အခ်ိဳးအစား နဲ႕ လူအမ်ားအတြက္ လိုအပ္မယ့္ အေရအတြက္ကို တြက္ခ်က္ပါ။
၄) ကပ္ေဘးဒဏ္ ခံရတဲ့ လူေတြရဲ႕ အဟာရ အေျခအေနကို ေစာင့္ၾကပ္ ၾကည့္႐ႈပါ။

III) ျပန္လည္ထူေထာင္ေပးျခင္း

ကပ္ေဘး ကယ္ဆယ္ေရး စီမံခန္႕ခဲြေရး ရဲ႕ ေနာက္ဆံုး အဆင့္ကေတာ့ နဂို အေျခေနကို ျပန္လည္ရရွိေအာင္ ျပန္လည္ ထူေထာင္ ေပးျခင္းပါပဲ။ ျပန္လည္ ထူေထာင္ေရး လုပ္ငန္းေတြဟာ ကပ္ေဘး စျဖစ္ျပီဆိုကတည္းက စလုပ္ေနရတာပါပဲ။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ျပန္လည္ ထူေထာင္ေရးလုပ္ငန္းေတြကို အေလာသံုးဆယ္ လုပ္ရတဲ့ အတြက္ နဂိုအတိုင္း ျပန္ျဖစ္ဖို႕ မွာ အေႏွာက္အယွက္ေတြ လည္း ျဖစ္ေပၚေစပါတယ္။ ဥပမာ ျပင္ပက လာေရာက္ကူညီတဲ့ အဖဲြ႕အစည္းေတြရဲ႕ အဆင့္ျမင့္ ေဆးကုသမႈ ကို ယာယီ ေပးျခင္းဟာ ဆိုးက်ိဳး ေတြကို ျဖစ္ေစပါတယ္။ ဒီလို ေဆးကုသမႈေတြကို ရုတ္သိမ္းလိုက္တဲ့ အခ်ိန္မွာ ေဒသခံလူေတြခမ်ာမွာ အလြယ္တကူ ျပန္လည္ ျဖည့္ဆည္း ေပးလို႕ မရတဲ့ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြနဲ႕ က်န္ခဲ့တာမ်ိဳးေပါ ့…


ကပ္ေဘးတစ္ခု ဆိုက္ေရာက္ျပီးလို႕ ရက္သတၱပါတ္ အနည္းငယ္အတြင္းမွာပဲ က်န္းမာေရးလိုအပ္ခ်က္ေတြဟာ အေရးေပၚ ေဆးကုသမႈ ကေန ပံုမွန္ အေျခခံက်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ ဆီကို ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ ကူးေျပာင္းလာတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ အဲဒီအတြက္ လုပ္ငန္း ေဆာင္တာေတြကို ျပန္လည္ ဆန္းစစ္ ျပီး ေျပာင္းလဲသင့္တာေတြကို ေျပာင္းလဲရပါမယ္။ ဦးစားေပးမႈေတြကလည္း ေဆးကုသမႈ ကေနျပီးေတာ့ ပတ္၀န္းက်င္ က်န္းမာေရး ေစာင့္ ေရွာက္မႈေတြဆီကို ေျပာင္းလဲ လာပါလိမ့္မယ္။ ေအာက္ကေတာ့ တစ္ခ်ိဳ႕ ဥပမာ ေလးေတြပါ။

III.a) ေရေပးေ၀မႈ

လူထု ေရေပးေ၀မႈ စနစ္ကို ေလလာ့ ဆန္းစစ္ စစ္တမ္းေကာက္သင့္ပါတယ္။ ဘာေတြ အဓိကပါမလဲဆိုေတာ့ ေရထြက္ရာ အရင္းအျမစ္နဲ႕ ေရျဖန္႕ေ၀မႈ စနစ္ေပါ့။ ျပီးေတာ့ ပိုက္လိုင္းေတြရဲ႕ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အေျခအေန၊ က်န္ရွိေနေသးတဲ့ ထုတ္လုပ္ႏိုင္မႈစြမ္းအား၊ ျဖန္႕ေ၀ေပးတဲ့ ေရအတြင္းမွာ ဇီ၀ပိုးမႊားနဲ႕ ဓါတုပစၥည္း ပါ၀င္မႈ ေတြကို သိရွိဖို႕ အေရးၾကီးပါတယ္။

လူထုက်န္းမာေရး ဖက္ကေနၾကည့္ရင္ ေရအရည္အေသြးအတြက္ အဓိက အေရးအၾကီးဆံုးက ဇီ၀ပိုးေကာင္ေတြ ပါ၀င္ ညစ္ညမ္းမႈ ပါပဲ။အေရးေပၚ အေျခအေနေတြမွာ အရည္အေသြး ေကာင္းတဲ့ ေရ ရရွိဖို႕ အတြက္ အေကာင္းဆံုးနည္းလမ္းကေတာ့ ေရထဲကို ကလိုရင္း ခပ္တာပါပဲ။ (ေရကို ၾကိဳေသာက္ဖို႕ဆိုတာက ေလာင္စာေတြ အေျမာက္အျမားလိုအပ္ပါလိမ့္မယ္) ။ ေရ တစ္လီတာမွာ ကလိုရင္းပါ၀င္မႈ ၀.၇ mg ပါ၀င္တဲ့ အထိ ခပ္သင့္ပါတယ္။ ေရဖိအားေတြ နည္းသြားတဲ့ အတြက္ေၾကာင့္ ညစ္ညမ္းပစၥည္းေတြ ေရသိုေလွာင္ကန္မ်ား၊ ျမစ္မ်ား၊ ထဲသို႕ စီး၀င္ႏႈန္းျမင့္မားလာႏိုင္ပါတယ္။ ေရျဖန္႕ေ၀ရာေနရာမ်ား၊ သိုေလွာင္ကန္မ်ား ကို သန္႕ရွင္းေပးဖို႕နဲ႕ ပိုးသတ္ေပးဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ဓါတုပစၥည္းမ်ားမွ ညစ္ညမ္းေစျခင္းႏွင့္ အဆိပ္အေတာက္ ျဖစ္ေစျခင္းဟာ ေရအရည္အေသြး အတြက္ ဒုတိယ ဂရုစိုက္ရမယ့္ အခ်က္ပါ။ ျဖစ္ႏုိင္ေခ်ရွိတဲ့ ဓါတုညစ္ညမ္းပစၥည္း ေတြကို ရွာေဖြ ေဖာ္ထုတ္ သံုးသပ္ရပါမယ္။

ရွိေနျပီးသား နဲ႕ အသစ္လုပ္ထားတဲ့ ေရအရင္းအျမစ္ေတြကို ေအာက္ပါ ကာကြယ္မႈေတြ လုပ္ထားေပးဖို႕ လိုပါလိမ့္မယ္။

၁) လူႏွင့္ တိရစာၧန္မ်ား ၀င္ေရာက္ခြင့္ကို ကန္႕သတ္ထားျခင္း
၂)မစင္ အညစ္အေၾကးမ်ား စြန္႕ပစ္မႈကို စိတ္ခ်ရေလာက္သည့္ အကြာအေ၀းတြင္သာ ျပဳလုပ္ေစျခင္း
၃) အကယ္၍ ျမစ္ေရ ၊ ေခ်ာင္းေရမ်ားကို သံုးစဲြပါက ထိုျမစ္ေခ်ာင္းမ်ား၏ အထက္ပိုင္းတြင္ ေရခ်ိဳးျခင္း၊ အ၀တ္ေလွ်ာ္ျခင္း၊ တိရစၧာန္မ်ားကို ေက်ာင္းျခင္း မ်ား မျပဳလုပ္ရန္ တားျမစ္ထားျခင္း
၄)ေရတြင္းမ်ားအား ညစ္ညမ္းေစမည့္ အရာ၀တၳဳမ်ား မ၀င္ေရာက္ႏိုင္ေစရန္ ျပဳျပင္မြမ္းမံျခင္း
၅) ေရတြင္းမ်ား၏ ေရထြက္ႏႈန္းမ်ားကို ခန္႕မွန္းျပီး လိုအပ္ပါက ေရကို အခ်ိဳးက်သာ ခဲြေ၀ေပးျခင္း တို႕ ျဖစ္ပါတယ္။

အေရးေပၚ အေျခအေန ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ေရေတြကို ေရကားေတြနဲ႕ တင္ေဆာင္ျပီး ကပ္ေဘးျဖစ္ရာေနရာမ်ား၊ ဒုကၡသည္ စခန္း မ်ား သို႕ ပို႕ေပးေလ့ရွိပါတယ္။ အဲဒီ အခါမ်ိဳးမွာ ေရကားရဲ႕ ၾကံ့ခိုင္မႈ ကို စစ္ေဆးသင့္သလို ေရမသယ္ယူခင္မွာလဲ သန္႕ရွင္းျခင္းနဲ႕ ပိုးသတ္ျခင္း မ်ား ျပဳလုပ္သင့္ပါတယ္။

III.b) အစားအစာ

အစားအစာမ်ား သန္႕ရွင္းမႈ မရွိျခင္းဟာ ကပ္ေဘး ဆိုက္ေရာက္တဲ့ ေနရမ်ားမွာ အစာေၾကာင့္ ျဖစ္ပြါးတဲ့ ေရာဂါေတြ ျဖစ္ပြါးရျခင္းရဲ႕ အဓိက အေၾကာင္းရင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒုကၡသည္ စခန္းေတြမွာ ခ်က္ျပဳတ္ေကၽြးေမြးတယ္ ဆိုလို႕ရွိရင္ မီးဖိုေခ်ာင္ သန္႕ရွင္းေရးဟာ အရမ္း အေရးၾကီးပါတယ္။ အစားအစာျပင္ဆင္ ျပဳလုပ္ေပးတဲ့ လူေတြရဲ႕ တကိုယ္ရည္ သန္႕ရွင္းေရးကို အျမဲတမ္း ေစာင့္ၾကပ္ ၾကည့္႐ႈ ေပးဖို႕ လည္း လိုပါတယ္။

III.c) အေျခခံ သန္႕ရွင္းစင္ၾကယ္မႈႏွင့္ တကိုယ္ရည္ သန္႕ရွင္းေရး

ကူးစက္ေရာဂါ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ မစင္အညစ္အေၾကးေတြနဲ႕ ေသာက္သံုးေရတို႕ အစားအစားတို႕နဲ႕ ထိေတြ႕မႈကေန တဆင့္ ကူးစက္ ျပန္႕ပါြးတာပါ။ အဲဒီအတြက္ေၾကာင့္ မစင္အညစ္အေၾကးေတြကို သန္႕ရွင္းစြာ စြန္႕ပစ္ႏိုင္ေအာင္ အစြမ္းကုန္ ၾကိဳးစားရပါမယ္။ အိမ္သာေတြ ပ်က္စီးသြားတဲ့ ေနရာေတြမွာ အေရးေပၚ အိမ္သာေတြနဲ႕ အျမန္ဆံုး အစားထိုးေပးရပါမယ္။ ေရြ႕ေျပာင္းေနထိုင္ေနၾကရတဲ့ ဒုကၡသည္ေတြ အတြက္ ေလွ်ာ္ဖြပ္ ေဆးေၾကာဖို႕နဲ႕ ေရခ်ိဳးဖို႕ ေနရာေတြလည္း ျပဳလုပ္ေပးသင့္ပါတယ္။

III.d) ေရာဂါသယ္ေဆာင္ႏိုင္သည့္ ပိုးမႊားအေကာင္မ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း

အေရးေပၚအေျခအေနႏွင့္ ျပန္လည္ထူေထာင္ေရး လုပ္ငန္းမ်ား လုပ္ေနခ်ိန္တြင္ ေရာဂါသယ္ေဆာင္ႏိုင္သည့္ ပိုးမႊားမ်ား ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း ကို အေရးထား လုပ္ေဆာင္သင့္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ထိုကဲ့သို႕ေသာ ေရာဂါမ်ား အျဖစ္မ်ားရာ ေဒသမ်ားတြင္ လုပ္ေဆာင္သင့္ပါတယ္။ အထူး ဂရုျပဳ ကာကြယ္ရမည့္ ေရာဂါမ်ားမွာ ေသြးလြန္တုတ္ေကြး ( Dengue Haemorrhagic Fever) ႏွင့္ ဌက္ဖ်ား ( ျခင္) ၊ အသား၀ါ ေရာဂါ( Leptospirsosis ) ႏွင့္ Rat Bite fever ( ၾကြက္) ၊ Typhus ( သန္း၊ ျဖဳတ္) စသည္တို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရလႊမ္းမိုးျခင္းခံရတဲ့ ေနရာ ေတြဟာ ျခင္ေတြ အေျမာက္အျမား ေမြးဖြားဖို႕ အေကာင္းဆံုး အေျခအေနေတြ ဖန္တီး ေပးပါတယ္။

III.e) လူ

အေသအေပ်ာက္မ်ား တဲ့ ကပ္ေဘးေတြမွာ ဆိုရင္ လူေတြအိုးအိမ္မဲ့ ျဖစ္တာေတြလည္း အေျမာက္အျမားရွိပါတယ္။ အဲဒီလူေတြအထဲမွာ ေဆးကုသဖို႕ လုိအပ္တဲ့ လူေတြနဲ႕ မိဘမဲ့ ကေလးေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ အကယ္၍ ဒီမိဘမဲ့ ကေလးေတြကို ေစာင့္ေရွာက္ေပးႏိုင္တဲ့ ေဆြမ်ိဳးေတြကိုသာ ရွာမေတြ႕ခဲ့ရင္ ဒီကေလးေတြကို က်န္းမာေရး လုပ္သားေတြနဲ႕ လူမႈေရး လုပ္သားေတြကပဲ တာ၀န္ယူရမွာပါ။ ဒီမုန္တိုင္းဒဏ္ကေန လြတ္ေျမာက္ အသက္ရွင္က်န္ခဲ့တဲ့ လူေတြ အားလံုးကို လူမႈအသိုင္းအ၀ုိင္းထဲ ျပန္လည္ပို႕ေဆာင္ေပးဖို႕ အတြက္ က်န္းမာေရး ၀န္ၾကီး ဌာန၊ လူမႈ ဖူလံုေရး အဖဲြ႕အစည္းေတြ၊ ပညာေရး ဌာန အပိုင္းက လူေတြနဲ႕ အစိုးရမဟုတ္တဲ့ အဖဲြ႕အစည္းေတြ အားလံုး ပူးေပါင္းျပီး အစီအစဥ္ ေရးဆဲြ ကူညီေပး ရမွာျဖစ္ပါတယ္။

Related Posts :