Diabetes Management and Complications

Diabetes Management

ဆီးခ်ိဳေၾကာင့္ ျဖစ္လာႏိုင္သည့္ ေနာက္ဆက္တြဲေရာဂါမ်ား ကာကြယ္ျခင္းျဖစ္ၿပီး ေသြးထဲရွိ သၾကားဓါတ္ကို အၿမဲတမ္း ပံုမွန္ျဖစ္ေနေစရန္ ထိန္းညွိ ေပးျခင္း ျဖစ္သည္။ ဆီးခ်ိဳ ေရာဂါသည္ ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္း မ်ားျခင္း အေပၚတြင္ အရင္းခံေသာ္လည္း Diabetes Complication သည္ ေသြးထဲသၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္း နည္းသည့္အခါတြင္လည္း ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ႏွစ္ခုစလံုးေၾကာင့္ ျဖစ္လာႏိုင္သည့္ အႏၱရာယ္မ်ားကို ေရာဂါသည္မ်ား ေကာင္းစြာ နားလည္ထားရမည္။ သို႔မွသာ ရုတ္တရက္ႏွင့္ နာတာရွည္ ေနာက္ဆက္တြဲ ျပႆနာမ်ား (Acute & Chronic complications) မ်ားကို ေကာင္းစြာ ကာကြယ္ႏိုင္မည္ ျဖစ္ၿပီး ဤသို႔ ကာကြယ္ျခင္း သည္ပင္ Diabetes Management ျဖစ္သည္။


Management

ဆီးခ်ိဳေရာဂါအား ေကာင္းစြာ ႏွိမ္ႏွင္းရန္ ေ၀ဒနာရွင္သည္ ဘ၀ ေနထိုင္မႈ ပံုစံကို မျဖစ္မေန ေျပာင္းလဲရမည္ ျဖစ္ၿပီး အာဟာရကို မွန္ကန္စြာ စားသံုျခင္း၊ ကာယ ေလ့က်င့္ခန္းကို ပံုမွန္လုပ္ျခင္းႏွင့္ ေဆး၀ါး အသံုးျပဳျခင္းျဖင့္ ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ကို ပံုမွန္ ျဖစ္ေအာင္ ေကာင္းစြာ ထိန္းခ်ဳပ္ရမည္္။ သို႔ေသာ္ Type 1 ႏွင့္ Type 2 သည္ ဆဲလ္မ်ား၏ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းအေပၚ တုန္႔ျပန္မႈ မတူညီျခင္း၊ Type 1 သည္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ေလွ်ာ့သည့္ လကၡဏာရွိၿပီး Type 2 တြင္ အ၀လြန္သူ အမ်ားစု ျဖစ္ျခင္းႏွင့္ တျခား ေသြးတိုး၊ ႏွလံုး ေရာဂါမ်ားႏွင့္လည္း တြဲေနႏိုင္ျခင္း စသည့္ အမ်ိဳးအစား ႏွစ္ခုအၾကား မတူ ကြဲျပားသည့္ အခ်က္မ်ား ရွိေသာေၾကာင့္ ေဆး၀ါးကုသမႈ (Medical Treatment) တြင္ အနည္းငယ္ ကြာျခားပါသည္။

ကိုယ္အေလးခ်ိန္

ပထမဦးစြာ ေဆးလိပ္ ေသာက္သူျဖစ္ပါက ေဆးလိပ္ ျဖတ္ရမည္ ျဖစ္ၿပီး အ၀လြန္ေသာ Type 2 သမားမ်ားသည္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ကို ေလွ်ာ့၍ ပိန္လြန္းေသာ Type 1 သမားမ်ားသည္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ပံုမွန္ ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ရမည္္။ လူတေယာက္တြင္ ရွိသင့္သည့္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ကို Body Mass Index (BMI) ျဖင့္ တိုင္းတာၿပီး BMI 20-25 အထိကို ပံုမွန္ ရွိသင့္ေသာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားပါသည္။ တြက္နည္းမွာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ကီလိုဂရမ္ကို အရပ္ စတုရန္းမီတာျဖင့္ စား၍ (kg/m2) ရရွိေသာ အေျဖျဖစ္သည္္။ ဥပမာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ 51kg ႏွင့္ အရပ္ 155cm=1.55m ရွိသူအတြက္ 51/(1.55)2 = 21.2 ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အဟာရႏွင့္ ေလ့က်င့္ခန္းျဖင့္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ သမားမ်ားသည္ ကိုယ္အေလးအခ်ိန္ကို BMI 20-25 အတြင္း ထိန္းႏိုင္လ်င္ ေနာက္ဆက္တြဲ ျပႆနာ မ်ားကို တစိတ္တေဒသ အားျဖင့္ ကာကြယ္ၿပီးသား ျဖစ္ပါသည္္။ Type 2 Diabetes ကို ပံုမွန္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ထိန္းၿပီး ရာႏႈန္းျပည့္ နီးပါး ကာကြယ္ႏိုင္သည္။

အာဟာရ

ဆီးခ်ိဳေရာဂါအတြက္ အာဟာရ သီးသန္႔ သတ္မွတ္ထားျခင္း မရွိ္(Diabetes Australia, 2003) ပဲ ေဆာင္ရန္၊ ေရွာင္ရန္ အခ်က္အေနျဖင့္ အဆီေလွ်ာ့ စားျခင္း၊ သၾကားကို လံုး၀ေရွာင္ျခင္း၊ တျခား အခ်ိဳပါေသာ အစား အေသာက္မ်ားႏွင့္ အသီးႏွံမ်ား စားႏိုင္ေသာ္လည္း ခ်င့္ခ်ိန္၍ စားျခင္းတို႔ကို အဓိကလိုက္နာရမည္ (Dr Carter, 2005)။ ထို႔ေၾကာင့္ ေယဘုယ်အားျခင့္ သာမန္ Healthy Diet အျဖစ္သတ္မွတ္ထားသည့္ စံအတိုင္း ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္ကို အမ်ားဆံုးစား၍ တျခား အဟာရမ်ားမွ ဟင္းသီးရြက္ကိုမ်ားမ်ား၊ ႏို႔ထြက္အစားအစာမ်ားႏွင့္ အသားငါးကိုအသင့္အတင့္၊ အဆီႏွင့္ဆားကို နည္းငယ္သာစားျခင္း စသည္တို႔ ပါ၀င္သည့္ Food Pyramid အတိုင္း လိုက္နာႏိုင္ပါသည္။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါအတြက္ အဟာရႏွင့္ပတ္သက္၍ အေသးစိတ္ သိရွိလိုပါက Dr Win Thein ေရးသည့္ Diet for Diabetes ကို http://health.ngoinmyanmar.org/search/label/diabetes မွာလည္း ဖတ္ရႈႏိုင္ပါသည္။

ေလ့က်င့္ခန္း

ဆီးခ်ိဳေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္မ်ားအေနျဖင့္ မေပ်ာ့လြန္း မျပင္းလြန္းသည့္ ကာယေလ့က်င့္ခန္းကို မိႏွစ္ ၂၀-၄၀ ခန္႔ တပတ္မွာ အနည္းဆံုး သံုးေလးႀကိမ္ ျပဳလုပ္သင့္ပါသည္။ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ျခင္းႏွင့္ အဟာရကို သင့္တင့္စြာ ပံုမွန္ စားေသာက္ျခင္းသည္ အင္ဆူလင္ကို အလုပ္လုပ္ေအာင္ ႏိုးေဆာ္ေပးျခင္းျဖစ္၍ Type 2 သမားမ်ားအတြက္ ဆဲလ္၏ အင္ဆူလင္ ခံႏိုင္ရည္ရွိမႈကို ေလွ်ာ့့နည္းေစပါသည္။ ထို႔အျပင္ ေသြးထဲသၾကားဓါတ္၊ ေကာ္လက္စထေရာလ္ ပမာဏႏွင့္ ေသြးဖိအားကို ပံုမွန္ျဖစ္ေအာင္လည္း ထိန္းညွိေပးသည္။ ေလ့က်င့္ခန္းသည္ ေရာဂါအမ်ိဳးအစား ႏွစ္ခုစလံုး အတြက္ နာ့ဗ္ေၾကာမ်ားႏွင့္ ေသြးေၾကာမ်ားကို ပံုမွန္အလုပ္လုပ္ ေစသျဖင့္ ၎တို႔ကို ပ်က္စီးျခင္းမွ ကာကြယ္ေပးသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဆီးခ်ိဳကို ေဆးျဖင့္အရင္ မကုပဲ အာဟာရႏွင့္ ေလ့က်င့္ခန္းျဖင့္ အရင္ကု၍ ေနာက္ပိုင္း ေသြးထဲသၾကားဓါတ္ကို ထိုႏွစ္ခုျဖင့္ မထိန္းခ်ဳပ္ႏုိင္မွသာ Combination therapy အျဖစ္ ေဆးကို တြဲေပးပါသည္္။

ေဆး၀ါးမ်ား

ဆီးခ်ိဳေရာဂါေဆးမ်ားမွာ Oral Agent ဟုေခၚေသာ ေသာက္ေဆးမ်ားႏွင့္ အေရျပားေအာက္ ထိုးေပးရေသာ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းေဆးမ်ား ပါ၀င္ပါသည္။

ေသာက္ေဆး

ေသာက္ေဆး အမ်ားစုသည္ အင္ဆူလင္ ခံႏိုင္ရည္ရွိသည့္ Type 2 Diabetes အတြက္ျဖစ္ၿပီး ထင္ရွားေသာ ေသာက္ေဆးမ်ားမွာ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေသာ ဘီတာဆဲလ္ကို အလုပ္လုပ္ေအာင္ အားေပးသည့္ Sulfonylureas and Meglitinides, ဂလူးကို႔စ္ကို ဆဲလ္ထဲသို႔ ၀င္ေရာက္ေအာင္ အင္ဆူလင္၏ စြမ္းရည္အား ျမွင့္တင္ေပးသည့္ Biguanides, ဆဲလ္ကို အင္ဆူလင္ႏွင့္ သဟဇာတျဖစ္ေစရန္ အကူအညီေပးသည့္ Thiazolidinediones ႏွင့္ ကစီဓါတ္ေခ်ဖ်က္မႈကို အားေပးသည့္ အင္ဇိုင္းမ်ားအား အဟန္႔အတားျဖစ္ေစသည့္ Alpha-glycosidase တို႔ ျဖစ္ပါသည္။ အဟာရ၊ ေလ့က်င့္ခန္းႏွင့္ ေသာက္ေဆး သံုးမ်ိဳးေပါင္းစပ္၍ ကုသၿပီး ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ မ်ားျခင္းကို မထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေသာ လူနာမ်ားအတြက္ အင္ဆူလင္ ထိုးေဆးပါ တြဲေပးရသည္။

ထိုးေဆး

အင္ဆူလင္သည္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါအတြက္ တခုတည္းေသာ ထိုးေဆးျဖစ္သည္။ အစာအိမ္ထဲရွိ အစာေခ်ရည္ အက္ဆစ္ဓာတ္မွ အင္ဆူလင္ အာနိသင္ကို ဖ်က္ဆီးႏိုင္ေသာေၾကာင့္ အင္ဆူလင္္ကို ေသာက္ေဆးအျဖစ္ အသံုးမျပဳႏိုင္ပဲ ထိုးေဆးအျဖစ္သာ အသံုးျပဳပါသည္။ Type 1 Diabetes တြင္ ဘီတာဆဲလ္ကို အလုပ္လုပ္ေစရန္ အကူအညီေပးသည့္ ေသာက္ေဆးမ်ားျဖင့္ မထိေရာက္ႏိုင္ေသာေၾကာင့္ အင္ဆူလင္ ထိုးေဆးကို ေစာစီးစြာ ေပးရေလ့ရွိပါသည္္။ အင္ဆူလင္ ထိုးေဆးအတြက္ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းကို ယခင္က ၀က္ႏွင့္ သိုးမ်ားမွ အမ်ားဆံုးထုတ္ယူ သံုးစြဲခဲ့သည္။

ယခု ေခတ္သစ္ ဇီ၀နည္းပညာ (Modern Biotechnology) က်ယ္ျပန္႔စြာ ထြန္းကားလာၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ Human Insulin က တျခား အင္ဆူလင္မ်ားထက္ ပိုမို အင္နိသင္ ရွိသည္ကို စမ္းသပ္ေတြ႔ရွိရၿပီး ယခုအခ်ိန္တြင္ Human Insulin ကို ပိုမို အသံုးျပဳ လာေနပါသည္။ Human Insulin ကို လူ႔ခႏၶာကိုယ္မွ တိုက္ရိုက္ ထုတ္ယူျခင္းမဟုတ္ပဲ မ်ိဳးရိုးဗီဇ ျပဳျပင္ဖန္တီးသည့္ပညာ (Genetic engineering) ျဖင့္ လူႏွင့္ ဘက္တီးရီးယား၏ DNA ကို ျဖတ္ေတာက္ ေပါင္းစပ္ျခင္း ( Recombinant DNA) မွ ဘက္တီးရီးယား Plasmic ဆီမွတဆင့္ ထုတ္လုပ္ပါသည္။ အင္ဆူလင္ထိုးေဆးကို လူနာအား အစာမစားမီ ၁၅-၄၅ မိႏွစ္အတြင္း ထိုးေပးရပါသည္။ ထိုအခါ အင္ဆူလင္ မွ ေသြးေၾကာထဲရွိ ဂလူးကို႔စ္ ေမာ္လီက်ဴးမ်ားအား ဆဲလ္ထဲေရာက္ေအာင္ ပို႔ေပးႏိုင္ျခင္းျဖင့္ ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ မ်ားျခင္းမွ ကာကြယ္ေပးသည္။

Complications

ဆီးခ်ိဳေရာဂါ၏ ေနာက္ဆက္တြဲ ဆက္ပြား ေရာဂါမ်ားကို ရုတ္တရက္ (Acute Complication) ႏွင့္ နာတာရွည္ (chronic Complication) ဆက္ပြား ေရာဂါ ဟူ၍ႏွစ္မ်ိဳး ေတြ႔ရႏိုင္ပါသည္္။ Diabetes Management ကို ေကာင္းစြာလိုက္နာျခင္းသည္ ေနာက္ဆက္တြဲျပႆနာမ်ားကို ကာကြယ္ျခင္းျဖစ္၍ ဆရာ၀န္ ညြန္ၾကားသည့္အတိုင္း မေသြမတိမ္း လိုက္နာျခင္းျဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္ပါသည္။

Acute Complications

ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္းနည္းသြားျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ (Severe Hypoglycaemia)၊ ေသြးထဲ၌ သၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္းမ်ား၍ ေသြးေၾကာထဲ အညစ္အေၾကးမ်ားျဖင့္ ျပည့္ေနေသာေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ Diabetic Ketoacidosis ႏွင့္ ေသြးထဲသၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္း မ်ားေနသည့္အခ်ိန္ ၾကာသြားေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ Hyperosmolar Coma ဟူ၍ ထင္ရွားသည့္ Acute Complication ၃ မ်ိဳးရွိပါသည္။

Hypoglycaemia ျဖစ္ပါက လူနာသည္ ေခါင္းမူးျခင္း၊ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ျခင္း၊ ငိုေၾကြးျခင္း၊ အၾကမ္းဖက္ျခင္း စသည့္ လကၡဏာမ်ားကိုေတြ႔ရၿပီး အားအင္ကုန္ခန္း၍ ေနာက္ဆံုး သတိလစ္ေသဆံုးသည္အထိ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ သတိမလစ္ပါက အခ်ိဳရည္တခုခုကို အျမန္ဆံုးတိုက္ၿပီး ေသြးထဲသၾကားဓါတ္ကို ျပန္ျဖည့္ေပးႏိုင္သည္။ ေလ့က်င့္ခန္းမလုပ္မီ သို႔မဟုတ္ အင္ဆူလင္ထိုးၿပီး အစာမစားထားျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္္ ၎ကို ကာကြယ္ရန္ ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္ကို သတ္မွတ္ထားသည့္အခ်ိန္တြင္ မလစ္ဟင္းေစပဲ မွန္မွန္စားရၿပီး ေလ့က်င့္ခန္းမလုပ္ခင္ႏွင့္ ၾကားကာလ နားခ်ိန္မ်ားတြင္ စားရန္လည္း ကာဗြန္ ဟိုက္ဒရိတ္ အစာတခုခုကို အျမဲေဆာင္ထားရမည္။

Diabetes Ketoacidosis ႏွင့္ Hyperosmolar Coma သည္ ဆင္တူ၍ မူးေ၀ျခင္း၊ ပ်ိဳ႕အန္ျခင္း၊ အလြန္အမင္း ေရဓါတ္ခမ္းေျခာက္ျခင္း၊ ခႏၶာကိုယ္အတြင္း သတၱဳဓါတ္ မညီမွ်ျခင္းႏွင့္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ခ်က္ခ်င္း ေလ်ာ့က်သြားျခင္း စသည့္ လကၡဏာမ်ား ေတြ႔ရႏိုင္ၿပီး သတိလစ္ေသဆံုးသည္အထိ ျဖစ္တတ္သည္။ Acute Complications အားလံုးသည္ အသက္အႏၱရယ္ အထူး စိုးရိမ္ရသည္ ျဖစ္၍ အေရးေပၚ ေဆး၀ါးကုသမႈ ခ်က္ခ်င္း လိုအပ္ၿပီး ေဆးရံု ခ်က္ခ်င္း တင္ရမည္။

Chronic Complications

မ်က္စိပ်က္စီးျခင္း (Retinopathy)၊ ေက်ာက္ကပ္ ပ်က္စီးျခင္း (Nephropathy)၊ နာ့ဗ္ေၾကာမ်ားေၾကာင့္ ေျခေထာက္ပ်က္စီးျခင္း (Neuropathy)၊ ႏွလံုးေရာဂါႏွင့္ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ အင္အားမရွိျခင္း (Sexual dysfunction) တို႔ပါ၀င္သည္။

Retinopathy သည္ ဆံခ်ည္မွ်င္ ေသြးေၾကာမ်ားပ်က္စီး၍ မ်က္ၾကည္လႊာကို ထိခိုက္ၿပီး မ်က္စိေ၀၀ါးလာသည္။ု မ်က္စိထဲ၌ အတိုင္းအတာတခုထိ ပ်က္စီး သြားၿပီးမွသာ မ်က္စိမႈန္ လာသည္ကို သတိထား မိေသာေၾကာင့္ မ်က္စိပံုမွန္ စမ္းသပ္ျခင္း မရွိပါက အသိေနာက္က်ၿပီး မ်က္စိ ကြယ္သည္အထိ ျဖစ္တတ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အသိ ေနာက္မက်ေစရန္ ပံုမွန္ မ်က္စိ စစ္ေဆးျခင္းကို ႏွစ္စဥ္ ျပဳလုပ္ရမည္။

Nephropathy သည္ ေက်က္ကပ္မွ အသားဓါတ္ႏွင့္ အဆီပါေသာဆီးမ်ားကို မၾကာခဏစစ္ ထုတ္ရေသာေၾကာင့္ ေက်ာက္ကပ္ ယိုစိမ့္လာၿပီးပံုမွန္ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ ျဖစ္သြားသည္္။ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ကို ပံုမွန္ျဖစ္ေအာင္ ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း ေက်ာက္ကပ္ကို တႏွစ္တႀကိမ္စမ္းသပ္ျခင္းျဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္သည္။

Neuropathy သည္ အာရံုခံနာ့ဗ္ (Sensory) ႏွင့္ အာရံုတုန္႔ျပန္သည့္ နာ့ဗ္ (Motor) မ်ား ပံုမွန္ အလုပ္မလုပ္ ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ရသည္။ ေျခလက္မ်ား ထံုက်င္၍ ထိခိုက္နာက်င္မႈႏွင့္ ေရာဂါကူးစက္မႈကို သတိမထား မိျခင္းေၾကာင့္ ေျခေထာက္ ျဖတ္ရသည္ အထိ ျဖစ္ျခင္း၊ ေမာ္တာနာ့ဗ္ ပ်က္စီး ေသာေၾကာင့္ ၾကြက္သားမ်ား ပ်က္စီး၍ ေျခေထာက္၏ ပံုသ႑န္ေျပာင္းၿပီး သားေရဖုမ်ားႏွင့္ အနာမ်ားျဖစ္လာကာ ေျခတဖက္လံုး ကူးစက္ၿပီး ျဖတ္ရႏိုင္ပါသည္။ ေျခေတာက္အား ျခစ္ရာႏွင့္ အနာမ်ားရွိမရွိ ေန႔စဥ္ဂရုတစိုက္ ၾကည့္ရႈစစ္ေဆးျခင္းျဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္သည္။ ႏွလံုးေရာဂါသည္ ေသြးတိုးႏွင့္တြဲျဖစ္၍ ႏွလံုးသို႔သြားေသာ ေသြးေၾကာထဲတြင္ အဆီဖတ္မ်ား ပိတ္ျခင္း၊ ေသြထဲေကာ္လက္္စထေရာလ္ မ်ားၿပီး ေသြးေက်ာနံရံမ်ားတြင္ အနည္္ထိုင္၍ ေသြးေၾကာမ်ား မာေက်ာေတာင့္တင္းလာျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။

Sexual Dysfunction သည္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါေၾကာင့္ လိင္အဂၤါမ်ားသို႔ သြားေသာ နာ့ဗ္ေၾကာႏွင့္ ေသြးေၾကာမ်ားကို ထိခိုက္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ၿပီး အမ်ိဳးသမီးမ်ားတြင္ အရည္ထြက္နည္းျခင္းႏွင့္ အမ်ိဳးသားမ်ားတြင္ လိင္တံေတာင့္တင္းမႈ အားနည္း၍ လိင္ဆက္ဆံစဥ္ သုတ္မထုတ္ႏိုင္ခင္ လိင္တံေပ်ာ့ေခြျခင္း ျဖစ္တတ္ပါသည္။

Bibliography

Cater, W. (2005). Home doctor: Know your body & look after it, (pp 112-120). Australia: Hinkler Books Pty Ltd.

Diabetes Australea. (2003). Living with type 2 diabetes: A practical hand book about managing type 2 diabetes. Australia: Diabetes Australia.

McCane & Huether. (2006). Pathophysiology: The Biological Basis for Disease in Adults and Children, (5thed). (pp 700-720). USA: Mosby.

Read More...

Collapse...

Typhoid

အူေယာင္ ငန္းဖ်ား (တိုက္ဖိြဳက္) ေရာဂါ

တိုက္ဖိြဳက္ေရာဂါဟာ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေဒသအခ်ဳိ႔မွာ အျဖစ္မ်ား ေရာဂါတစ္ခု အျဖစ္ ႐ွိေနဆဲပါပဲ .. ကၽြန္ေတာ္ တာဝန္က် ခဲ့တဲ့ ရမ္းျဗဲကၽြန္း ေပၚက ေက်ာက္ျဖဴနဲ႔ ရမ္းျဗဲျမိဳ႕ ေတြမွာ အခုထိ တိုက္ဖိြဳက္ ေရာဂါအျဖစ္မ်ား
တုန္းပါ ... ရက္ျခား ဆိုသလို တိုက္ဖိြဳက္ ေရာဂါေၾကာင့္ ဖ်ားတဲ့သူ ... အူေပါက္တဲ့သူ အျမဲေတြ႔ ေနရပါတယ္ ... တိုက္ဖိြဳက္ ေရာဂါဟာ Salmonella typhi နဲ႔ Salmonella paratyphi A & B ပိုးေတြ ေၾကာင့္ျဖစ္ ရတာပါ ... Salmonella typhi ပိုးဟာ ပိုမို ျပင္းထန္ျပီး paratyphi A & B ကေတာ့ ျပင္းထန္မႈ ေလ်ာ့ပါတယ္ … ... ဒီပိုး ေတြဟာ လူ႔အညစ္အေၾကး မစင္ ကေန တစ္ဆင့္ ကူးစက္တာမို႔ သန္႔ ေလးသန္႔ ဆိုတာကို လိုက္နာမယ္ ဆိုရင္ ကူးစက္ခံရမႈ ကင္းေ၀း ပါမယ္ … တိုက္ဖိြဳက္ ေရာဂါပိုးဟာ လူ႔ခႏၶာကိုယ္ထဲ ၀င္ျပီး ၁၀-၁၄ ရက္ေလာက္ ၾကာမွ ေရာဂါ လကၡဏာ ျပပါတယ္ ... ေဆးကုသမႈ ျပီးျပည့္စံုေအာင္ မခံယူဘူးဆိုရင္ ေရာဂါ ခံစားရမႈ သက္သာေပမယ့္ တိုက္ဖိြဳက္ ေရာဂါပိုး နာတာရွည္ သယ္ေဆာင္သူ အျဖစ္ စာရင္း၀င္ သြားပါလိမ္႔မယ္ … တိုက္ဖိြဳက္ ေရာဂါပိုး ဟာ ခႏၶာကိုယ္ သည္းေျခ အိပ္ထဲမွာ လေပါင္း ႏွစ္ေပါင္း ခ်ီျပီး ခိုေအာင္း ေနႏိုင္ပါတယ္ ... အခ်ဳိ႔မွာေတာ့ သည္းေျခအိပ ္ျဖတ္ထုတ္ ပစ္ရတဲ့အထိ ျဖစ္ပြား တတ္ပါတယ္…




ေရာဂါလကၡဏာမ်ား


1. ပထမပတ္ အတြင္းတြင္

* အပူခ်ိန္ဟာ တျဖည္းျဖည္း ေလွကားထစ္ပံုစံ ၄-၅ ရက္အတြင္း ျမင့္တက္လာျခင္း၊
* ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ ေျခလက္ၾကြက္သားမ်ား နာက်င္ကိုက္ခဲျခင္း၊ မအီမသာျဖစ္လာျခင္း၊
* ၀မ္းခ်ဳပ္ျခင္း၊ (အခ်ဳိ႕ကေလးငယ္မ်ားတြင္ ၀မ္းေလ်ာျပီးအန္တတ္ပါတယ္..)
* အပူခ်ိန္ျမင့္သေလာက္ ေသြးခုန္ႏႈန္းျမင့္တက္မလာျခင္း၊ (ဥပမာ - အပူခ်ိန္ ၁၀၃-၁၀၄ ံF ျဖစ္ေနေတာင္မွ ေသြးခုန္ႏႈန္း တစ္မိနစ္ ၈၀-၉၀ ခန္႔သာ ႐ွိေနျခင္း) (Relative Bradycardia)

2. ဒုတိယပတ္ အတြင္းတြင္

* ခႏၶာကိုယ္ေပၚတြင္ အနီအစက္ေျပာက္မ်ားေပၚလာျခင္း (Rose spots) (ပံုတြင္ၾကည့္ရန္)
* ေခ်ာင္းဆိုး လာျခင္း၊ ႏွာေခါင္းေသြး ယိုလာျခင္း၊ ေဘလံုး ၾကီးလာျခင္း၊ ဗိုက္ေဖာင္း ဗိုက္ကယ္ ျဖစ္လာျခင္း၊
* ဝမ္းခ်ဳပ္ ေနရာမွ ဝမ္းေလွ်ာ လာျခင္း၊ ဝမ္းဗိုက္ ထိလွ်င္ နာက်င္လာျခင္း

3. ဒုတိယပတ္အကုန္ တတိယပတ္အစထိ

မွန္ကန္ေသာ ေဆးကုသမႈ မခံယူရပါက လူနာ ကေယာင္ကတမ္း ျဖစ္လာျခင္း၊ ေနာက္ဆက္တြဲ လကၡဏာမ်ား ေပၚလာျခင္း၊ သတိေမ့ေမ်ာ အသက္ဆံုး႐ႈံး သည္ထိ ျဖစ္တတ္ ပါတယ္ ...

ေရာဂါ၏ေနာက္ဆက္တြဲဆိုးက်ဳိးလကၡဏာမ်ား

1. အူေပါက္ျခင္း၊ အူမွေသြးထြက္လြန္ျခင္း၊

2. ေရာဂါပိုးျပန္႔ႏွံ႔မႈေၾကာင့္ အ႐ိုးႏွင့္အဆစ္တြင္ ေရာဂါပိုးစြဲျခင္း၊ ဦးေႏွာက္အေျမွးေရာင္ျခင္း၊ သည္းေျခအိတ္ေရာင္ျခင္း၊

3. ႏွလံုးၾကြက္သားေရာင္ျခင္း၊ ေက်ာက္ကပ္ ေရာင္ျခင္းတို႔ ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္ ..

ေရာဂါကုသမႈ


* တိုက္ဖိြဳက္ေရာဂါပိုးကို ႏွိမ္ႏွင္းႏိုင္ေသာ ေဆးအမ်ဳိးေပါင္း မ်ားစြာ ႐ွိပါတယ္ ... အရင္ကတည္းက သံုးလာခဲ့တဲ့ chloramphenicol, ampicillin ေဆးမ်ားဟာ အခ်ဳိ႔ေဒသေတြမွာ ေဆးမတိုး ေဆးယဥ္ပါး လာတာေၾကာင့္ အားကိုးျပီး သံုးစြဲဖို႔ မသင့္ေတာ္ ေတာ့ပါဘူး..

* Fluoroquinolones အုပ္စုဝင္ Ciprofloxacin 500 mg တစ္လံုး ၁၂ နာရီျခား (တစ္ေန႔ ၂ ၾကိမ္) ၁၄ ရက္ေသာက္ရန္အတြက္ ပထမဆံုး ေ႐ြးခ်ယ္မႈ အေနနဲ႔ သတ္မွတ္ ထားပါတယ္ ... Fluoroquinolones ေဆးေတြနဲ႔ မသင့္ေတာ္သူ မ်ားအတြက္ 3rd Generation Cephalosporins, Macrolides ေဆးမ်ားကို ေ႐ြးခ်ယ္ ဖို႔ျဖစ္ပါတယ္..

* အစားအေသာက္အေနျဖင့္ မာေသာအစာ၊ အဖတ္မ်ားကို ေ႐ွာင္ျပီး အာဟာရျဖစ္ေစေသာအရည္မ်ားႏွင့္ ဆရာဝန္ညႊန္ၾကားသည္မ်ားကိုသာ စားသံုးရပါမယ္..

တိုက္ဖြိဳက္ေရာဂါကာကြယ္ေရး


* တိုက္ဖြိဳက္ ေရာဂါဟာ ေရနဲ႔ အစားအစာ ကေန တစ္ဆင့္ ကူးစက္ တာမို႔ သန္႔ေလးသန္႔ကို လိုက္နာ ကာကြယ္ဖို႔ လိုပါတယ္…

1. လက္သန္႔
2. ေရသန္႔
3. အစားအစာသန္႔
4. အိမ္သာသန္႔


* ေနာက္ ကာကြယ္ေရး နည္းလမ္းကေတာ့ တိုက္ဖိြဳက္ ကာကြယ္ေဆး ထိုးတဲ့နည္းျဖစ္ပါတယ္ … ျမန္မာႏိုင္ငံမွာေတာ့ Sanofi Pasteur မွထုတ္လုပ္ျပီး Thet Paing Soe company မွ တင္သြင္းတဲ့ (Typhim Vi ) ကာကြယ္ေဆး ရ႐ွိႏိုင္ျပီ ျဖစ္ပါတယ္ ... ကာကြယ္ေဆး တစ္ၾကိမ္ ထိုးလွ်င္ (၃)ႏွစ္ ေရာဂါ ကာကြယ္ႏိုင္ပါတယ္ ... ယခုအခါ နာဂစ္ ေလမုန္တိုင္းခံ ေဒသမ်ားမွ ျပည္သူမ်ားအား NGO အဖြဲ႔တစ္ခုမွ တိုက္ဖြိဳက္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆး(Typhim Vi) ကို ထိုးႏွံေပးလ်က္ ႐ွိေၾကာင္း ၾကားသိရပါတယ္..


အားလံုး ဗ်ႆနတရားငါးပါးမွ အျမန္ဆံုးကင္းေ၀းႏိုင္ပါေစ…

Read More...

Collapse...

Snoring

ေဟာက္ျခင္းအေၾကာင္း

ေဟာက္ျခင္းသည္ အိပ္ေနစဥ္ ပါးစပ္ႏွင္႔ ႏွာေခါင္းတို႔မွ ထြက္ေပၚလာေသာ အသံျဖစ္ပါသည္တဲ႔။ ဘာေၾကာင္႔ျဖစ္ရသလဲဆုိတာကေတာ႔ အိပ္ေနတုန္း အသက္ရွဴတဲ႔ အခါ ရွဴသြင္း ရွဴထုတ္ေသာ ေလလမ္းေၾကာင္း ရွင္းရွင္းလင္းလင္း မရွိလုိ႔ပါပဲ။ ရွင္းရွင္းလင္းလင္းမရွိတဲ႔ လမ္းေၾကာင္းမွာသြားရတဲ႔ေလဟာ ႏွာေခါင္း၊ ပါးစပ္၊ လည္ေခ်ာင္း စတာေတြရဲ႕ နံရံေတြကို တိုက္ခတ္တုန္လွဳပ္ေစျခင္းျဖင္႔ ေဟာက္တဲ႔ အသံေတြထြက္လာရတာပါ။ ေလလမ္းေၾကာင္းပိတ္ဆို႔ျခင္းဟာ ႏွာေခါင္း၊ ပါးစပ္၊ လည္ေခ်ာင္း တေလွ်ာက္ အသားပို အဆီပုိေတြမ်ားေနျခင္း နဲ႔ သက္ဆိုင္သလို၊ လူရ႕ဲ အိပ္တဲ႔ပံုစံအေနအထား၊ အျခားေရာဂါရွိမရွိနဲ႔လည္း ဆုိင္ပါတယ္။

အမ်ားသိၾကတဲ႔အတိုင္း ေဟာက္တဲ႔သူအတြက္ ေဟာက္ျခင္းဟာ ေတာ္ရံု ဒုကၡေပးေလ႔မရွိပါဘူး။ သူေဟာက္တတ္တယ္ဆိုတာေတာင္ သူ႔ကုိယ္သူ သိခ်င္မွသိမွာပါ။ အဲ.. ဒုကၡေရာက္တာကေတာ႔ သူ႔ရဲ႕ အိမ္ေထာင္ဖက္၊ မိသားစု၊ အိမ္နီးနားခ်င္းစတာေတြေပါ႔ဗ်ာ။ ကိုယ္ကလည္း အိပ္မေပ်ာ္တဲ႔ညမွာ ေဟာက္တတ္တဲ႔သူက ေဘးမွာဆိုရင္ေတာ႔ .. ခံစားရၿပီေပါ႔။

ေဟာက္ျခင္းထက္ တဆင္႔ပိုလာရင္ေတာ႔ အိပ္ေနစဥ္ေလငတ္ျခင္း Sleep Apnoea ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒါကေတာ႔ ေတာ္ေတာ္ဆိုးပါတယ္။ က်ဥ္းက်ဥ္းက်ပ္က်ပ္ အသက္ရွဴေလလမ္းေၾကာင္း နဲ႔ အားပါးတရေဟာက္ၿပီး အသက္ရွဴေနရတဲ႔ အခ်ိန္မွာ အခန္႔မသင္႔ရင္ ေလလမ္းေၾကာင္းလံုး၀ ပိတ္သြားတတ္ပါတယ္။ ဒီလုိအခ်ိန္မွာဆိုရင္ ေဟာက္တဲ႔သူဟာ အသက္ရွဴ စကၠန္႔ပိုင္းေလာက္ ရပ္ရပ္သြားပါတယ္။ တခါတေလ အသက္ရွဴရပ္ၿပီးလန္႔ႏုိးပါတယ္။ ခဏခဏ လန္႔လန္႔ႏိုးလို႔ ေနာက္ဆို အဲသလို ႏိုးတာကိုေတာင္ သတိမထားမိႏုိင္ေတာ႔ပါဘူး။ သူ႔ဖာသာမသိပဲ တစ္ညလံုး ေဟာက္လုိက္၊ အသက္ရွဴရပ္လုိက္၊ လန္႔ႏုိးလိုက္နဲ႔ သံသရာလည္ေနတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႔ ေဟာက္တဲ႔လူ တခ်ိဳ႔ ဆို ဘယ္ေတ႔ာမဆို အိပ္ေရးမ၀ ျဖစ္ေနျပီး ေန႔ခင္းဖက္လည္း တခ်က္တခ်က္ ငိုက္ငိုက္သြားတတ္ပါတယ္။

ဘယ္သူေတြေဟာက္ၾကလဲ။

သာမန္လူေတြရဲ႕ ၅၀% ေလာက္ ေဟာက္တတ္ၾကပါတယ္။ ၂၅% ကေတာ႔ ပံုမွန္ ေဟာက္သူမ်ားျဖစ္ၾကပါတယ္တဲ႔။ ကဲ.. ေဟာက္တဲ႔သူမ်ား အားမငယ္ၾကပါနဲ႔။

ေဟာက္ျခင္းရဲ႕အႏုပညာ။

တစ္ေယာက္န႔ဲတစ္ေယာက္ ေဟာက္တာျခင္းမတူၾကပါဘူး။ က်ေနာ္ကေတာ႔ Soundbox ဆိုက္ကြာလို႔ထင္ပါတယ္။ အသံ အတိုးအက်ယ္အျပင္၊ အႏုအၾကမ္းလည္း ကြာပါတယ္။ အတက္ အဆင္းလဲရွိပါတယ္။ ဂီတလိုေျပာရရင္ Crescendo, Descendo ျဖစ္ပါတယ္။ Timing လည္းကြာပါတယ္။ ေဟာက္တဲ႔ အသံကိုေသေသခ်ာခ်ာ လိုက္နားေထာင္ရင္ Human Beatbox (Classical)ျဖစ္ပါတယ္။

ေဟာက္ရာကေန အေပၚမွာေျပာခဲ႔သလုိ အသက္ရွဴရပ္ရပ္သြားတဲ႔ အဆင္႔ကိုေရာက္ေနျပီဆိုရင္ေတာ႔ အေရးၾကီးလာပါၿပီ။ ဆရာ၀န္နဲ႔ျပသင္႔ပါၿပီ။

ဘာေၾကာင္႔ေဟာက္တာလဲ။

လူတစ္ေယာက္ အိပ္ေပ်ာ္သြားတဲ႔ အခ်ိန္မွာ ပံုမွန္တင္းေနတဲ႔ ၾကြက္သားေတြဟာ ေယဘူယ်အားျဖင္႔ ေလ်ာ႔သြားပါတယ္။ အာေခါင္၊ လည္ပင္း၊ ႏွာေခါင္း စသည္ အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္းတစ္ေလွ်ာက္ ၾကြက္သားေတြ ေလ်ာ႔ရဲသြားျခင္းေၾကာင္႔ ေလရွဴသြင္း ရွဴထုတ္တဲ႔ အခါ ၾကြက္သားနံရံေတြကို တုန္ခါမွဳေတြျဖစ္ေစပါတယ္။ ရူပေဗဒမွာ ေျပာသလုိပါပဲ တုန္ခါမွဳ = အသံ။

၀ေသာသူမ်ားမွာ အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္း တေလွ်ာက္အသားပိုအဆီပိုမ်ား စုလာျခင္းေၾကာင္႔ ေလလမ္းေၾကာင္းပုိက်ဥ္းပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႔ပံုမွန္သူမ်ားထက္ ပိုေဟာက္ႏုိင္ပါတယ္။

အသက္ၾကီးသူမ်ားကေတာ႔ ၾကြက္သားမ်ားပိုမို ေလ်ာ႔ရဲတဲ႔ အတြက္ ပိုေဟာက္ၾကပါတယ္။

အရက္ေသာက္ျခင္း၊ အိပ္ေဆးေသာက္ျခင္းေၾကာင္႔လည္း အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ ၾကြက္သားမ်ားပိုမိုေလ်ာ႔ရဲပါတယ္။

ပက္လက္အိပ္သူမ်ားက်ေတာ႔ လွ်ာက အေနာက္ကို ေပ်ာ႔က်ၿပီး အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္းကို သြားဖိထားသလိုျဖစ္လို႔ အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္း က်ဥ္းျပီးေဟာက္ပါတယ္။

အေအးမိ၊ ႏွာေစး၊ ႏွာေခါင္းပိတ္ေနသူမ်ားလည္း အသက္ရွဴရခက္ခဲလုိ႔ ေဟာက္ပါတယ္။

ပံုမွန္ ေဆးလိပ္ေသာက္ရင္ အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္းနံရံမ်ား ေယာင္ေနတတ္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ေလလမ္းေၾကာင္းက်ဥ္းသြားေစျပီး ေဟာက္ႏုိင္ပါတယ္။

ရုပ္ခႏၶာခ်ိဳ႔ယြင္းခ်က္အရ အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္းပံုမွန္မဟုတ္သူမ်ား၊ အာသီးေယာင္သူမ်ား၊ အာသီးၾကီးသူမ်ား၊ အာေခါင္ေစာက္ တိမ္သူမ်ား လည္းေဟာက္ၾကပါတယ္။

ဘယ္လိုကုၾကမလဲ။

ေဟာက္ျခင္းအတြက္ ဥံဳဖြ ကုထံုးမရွိပါဘူး။ လူေတြကေတာ႔ အမ်ိဳးမ်ဳိး စမ္းလုပ္ၾကည္႔ေနၾကတာပါပဲ။ အဒိကလုပ္ရမွာေတြကေတာ႔ -

၁။ ၀ေနရင္ ၀ိတ္ခ်ပါ။ ပံုမွန္ဆုိရင္ေတာ႔ ထိန္းထားပါ။
၂။ ကာယေလ႔က်င္႔ခန္းမ်ားပံုမွန္လုပ္ျပီး တစ္ကုိယ္လံုးက ၾကြက္သားမ်ား ေတာင္႔တင္းေနရန္ လုပ္ပါ။
၃။ ပက္လက္အိပ္မယ္႔အစား ေဘးေစာင္းအိပ္ပါ။
၄။ အိပ္ခါနီး အရက္ေသာက္ျခင္းကိုေရွုာင္ပါ။
၅။ ေဆးလိပ္ ျဖတ္ပါ၊ မျဖတ္ႏုိင္ေသးရင္ ေလွ်ာ႔ပါ။

ႏွာေစးျပီး ႏွာေခါင္းမပိတ္ပါေစနဲ႔။ ႏွာေခါင္းပိတ္ေနျပီး ပါးစပ္နဲ႔ အသက္ရွဴျခင္းမလုပ္ပါနဲ႔။ ႏွာေခါင္းပြင္႔ေအာင္ ပရုတ္ဆီ၊ ယာပန္းဆီ ရွဴျခင္းလုပ္ပါ။ ယာပန္းဆီ တစက္ ႏွစ္စက္ ေခါင္းအံုးတြင္ဆြတ္ထားပါ။ ႏွာေခါင္းပိတ္ျခင္းအတြက္ ႏွာေခါင္းထဲ ပန္းေဆးမ်ားကို အသံုးျပဳႏုိင္ပါတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာ လြယ္လြယ္ကူကူ ၀ယ္လုိ႔ရပါတယ္။

ဘယ္နည္းနဲ႔မွ မရရင္ေတာ႔ ဆရာ၀န္နဲ႔ျပပါေတာ႔။ တခါတေလ ေဟာက္ျခင္းအတြက္ ခြဲစိတ္မွဳ ေတာင္လုပ္ရင္ လုပ္ရတတ္ပါတယ္။

ေနာက္ဆက္တြဲမ်ား။

သာမန္ေဟာက္ျခင္းကေတာ႔ ညညက် မိန္းမ ထထဆိတ္ျခင္း ခံရတာကလြဲလို႔ ျပႆနာ အထူးအေထြမရွိပါ။ ဒါေပမယ္႔ အသက္ရွဴရပ္ရပ္သြားတဲ႔ Obstructive Sleep Apnoea ဆိုရင္ေတာ႔ အိပ္ေရးမ၀ျခင္း၊ ေန႔ဖက္အိပ္ငိုက္ျခင္းေတြအျပင္ မကုသပဲထားမယ္ဆိုလွ်င္ ေသြးတုိး၊ ႏွလံုး၊ ေလျဖတ္ ေရာဂါေတြ ေနာက္ဆက္တြဲ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ မေပါ႔ပါနဲ႔၊ အေရးၾကီးပါတယ္။

Original content
http://cks.library.nhs.uk/patient_information_leaflet/snoring

Read More...

Collapse...

Diabetes Mellitus

ဆီးခ်ိဳေရာဂါ ျဖစ္စဥ္ ႏွင့္ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္း ဆက္ႏြယ္မႈ

ဆီးခ်ိဳေရာဂါသည္ ကမၻာတြင္ အျဖစ္မ်ားဆံုး နာတာရွည္ေရာဂါမ်ားအနက္ တခု အပါအ၀င္ ျဖစ္ပါသည္။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ ရွိသည္ဟု စစ္ေဆး ေတြ႔ရွိၿပီး ေရာဂါ သတ္မွတ္ ခံထားရ သူမ်ားသည္ ဆီးခ်ိဳႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ ေရာဂါျဖစ္စဥ္ကို အတိအက် နားလည္ရန္ အထူးလိုအပ္ ေသာေၾကာင့္ က်န္းမာေရး ပညာေပးသူမ်ား အေနျဖင့္ လူနာအား နားလည္ေအာင္ ပညာေပး အစီစဥ္မ်ား လုပ္ေဆာင္ရန္ တာ၀န္ရွိ ေပသည္။ လူနာမ်ား မွလည္း ထိုပုဂၢိဳလ္မ်ား၏ လမ္းညႊန္မႈကို မေသြမတိမ္း လိုက္နာရန္ လိုအပ္ပါသည္္။ ဆီးခ်ိဳ ေရာဂါသည္ ေပ်ာက္ကင္း ေအာင္ ကုသ၍ မရေသာ ေရာဂါ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ေရာဂါလကၡဏာကို ထိန္းခ်ဳပ္ၿပီး ဆက္ပြား ေရာဂါမ်ား မျဖစ္ပြားေအာင္ ကာကြယ္ျခင္း သည္သာ ၎၏ အဓိက ကုသမႈ ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ ေရာဂါအား ႏိုင္ႏိုင္နင္းနင္း ထိန္းခ်ဳပ္ ႏိုင္ပါက ေ၀ဒနာရွင္သည္ ပံုမွန္အတိုင္း သက္တမ္းေစ့ေအာင္ အသက္ရွင္ ႏိုင္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဆီးခ်ိဳ ေရာဂါ ေ၀ဒနာ ရွင္ မ်ားသည္ ပံုမွန္ က်န္းမာသူ နီးပါး စိတ္ခ် ယံုၾကည္စြာ ဆက္လက္ အသက္ရွင္ ေနႏိုင္ရန္ အတြက္ ဆီးခ်ိဳေၾကာင့္ ျဖစ္လာႏိုင္ေသာ ဆက္ပြား ေရာဂါမ်ား ကိုလည္း နားလည္ ထားရန္ အထူး လိုအပ္ ေပသည္။ ဤသို႔ နားလည္ထား မွသာလ်င္ မိမိေရာဂါကုိ ထိေရာက္စြာ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္မည္ ျဖစ္ၿပီး က်ေရာက္ လာႏိုင္မည့္ ဆက္ပြားေရာဂါ အႏၱရယ္ကိုလည္း အေလးအနက္ ထားၿပီး ကာကြယ္ႏိုင္မည္ ျဖစ္ေပသည္။

ဆီးခ်ိဳေရာဂါ ျဖစ္ရျခင္း အေၾကာင္းအရင္းကို အတိအက် ရွာေဖြ ေဖၚထုတ္ႏိုင္ျခင္း မရွိေသး ေသာ္လည္း လက္ရွိ ေလ့လာခ်က္ မ်ားအရ မ်ိဳးရိုးဗီဇ၊ လူမ်ိဳးႏြယ္စုႏွင့္ ဘ၀လူေနမႈပံုစံ စသည္တို႔ အေပၚတြင္ မ်ားစြာ အေျခခံသည္ဟု သိရွိထားပါသည္။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါသည္ ပန္ကရိယမွ အင္ဆူလင္ေဟာ္မုန္းကို ပံုမွန္ မထုတ္လုပ္ျခင္း သို႔မဟုတ္ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းကို ဆဲလ္မ်ားမွ ပံုမွန္အတိုင္း အသံုးမခ်ႏိုင္ျခင္း ေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚေသာ ေရာဂါ ျဖစ္ပါသည္။ ဤသို႔ ျဖစ္ရျခင္းမွာ ေသြးထဲ၌ အခ်ိဳဓါတ္ (Glucose) လြန္ကဲျခင္းႏွင့္ အျခားေသာ ခႏၶာကိုယ္ အတြင္း အစာဓါတ္ ျဖစ္ေပၚေျပာင္းလဲမႈ (food Metabolism) ခၽြတ္ယြင္းျခင္း ေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါတြင္ အင္ဆူလင္ေဟာ္မုန္း မထုတ္လုပ္ႏိုင္ျခင္း သို႔မဟုတ္ လံုေလာက္စြာ မထုတ္လုပ္ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ Insulin Dependence ေခၚ Type 1 Diabetes ႏွင့္ အင္ဆူလင္ေဟာ္မုန္း အလံုေလာက္ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ေသာ္လည္း ဆဲလ္မ်ားမွ အင္ဆူလင္ကို ေကာင္းစြာ အသံုးမျပဳ ႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ရေသာ Insulin Resistance ေခၚ Type 2 Diabetes Mellitus ဟူ၍ အဓိက အမ်ိုဳးအစား ႏွစ္မ်ိဳး ရွိ္ပါသည္။ Type 1 Diabetes သည္ ၁၀% ျဖစ္၍ ကေလးမ်ားႏွင့္ လူငယ္လူရြယ္ မ်ားတြင္ စတင္ျဖစ္ပြားေလ့ရွိသည္။ Type 2 Diabetes သည္ ၉၀% ျဖစ္၍ အသက္ ၄၀ ပတ္၀န္းက်င္ အရြယ္မွစ၍ အ၀လြန္ျခင္းႏွင့္ တြဲလ်က္ စတင္ ျဖစ္ေလ့့ရွိပါသည္။ အမ်ိဳးအစား ႏွစ္မ်ိဳး စလံုးသည္ အသက္အရြယ္ မေရြးတြင္ စတင္ ျဖစ္ပြား ႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ၎အား ရာႏႈန္းျပည့္ ပံုေသ ယူ၍ မရပဲ အမ်ိဳးအစား ႏွစ္ခုကို အေသအခ်ာ ခဲြျခား သတ္မွတ္ၿပီးမွ မည္သည့္ အမ်ိဳးအစား ျဖစ္သည္ကို အတည္ျပဳ ရမည္ ျဖစ္သည္။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါကို စစ္ေဆး သတ္မွတ္သည့္ နည္းတခ်ိဳ႕ရွိေသာ္လည္း အရိုးရွင္းဆံုး ေရာဂါ သတ္မွတ္ေသာ နည္းမွာ အနည္းဆံုး ရွစ္နာရီခန္႔႔ အစာ မစားထားသည့္ အခ်ိန္၌ ေသြးထဲတြင္ ဂလူးကို႔စ္ ပမာဏကို စမ္းသပ္ ၾကည့္၍ တလီတာတြင္ ၈ မီလီမိုးလ္ (8mmol/L) ေက်ာ္ပါက ဆီးခ်ိဳေရာဂါ အျဖစ္ သတ္မွတ္ ႏိုင္ပါသည္။

ဆီးခ်ိဳေရာဂါတြင္ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းသည္ အဓိက အခန္း က႑မွ ပါ၀င္ ေနေသာေၾကာင့္ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္း အေၾကာင္းကိုုလည္း သိထား သင့္ေပသည္။ အင္ဆူလင္သည္ ပန္ကရိယထဲရွိ ဘီတာဆဲလ္မွ ထုတ္လုပ္ေသာ ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္ ဓါတ္ေျပာင္းလဲမႈႏွင့္ ေသြးထဲ ဂလူးကို႔စ္ ပမာဏကို ထိန္းညွိရန္အတြက္ မရွိမျဖစ္ လိုအပ္ေသာ ေဟာမုန္း တခုျဖစ္သည္။ ထမင္း၊ ေပါင္မုန္႔ ေခါက္ဆြဲ စသည့္ ကာဗြန္ ဟိုက္ဒရိတ္သည္ ခႏၶာကိုယ္ ပံုမွန္ အလုပ္လုပ္ ႏိုင္ရန္အတြက္ အဓိက ေလာင္စာဆီ ျဖစ္သည္။ စားသံုး လိုက္ေသာ ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္ မ်ားအား အစာေျခညက္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္ အရ အစာေျခ အဂၤါအဖြဲ႔အစည္းမွ ဂလူးကို႔စ္ (သၾကားဓါတ္) အျဖစ္သို႔ ေျပာင္းလဲ ေပးလိုက္ ေသာအခါ ေသြးေၾကာထဲ၌ ဂလူးကို႔စ္ ပမာဏကို မ်ားျပား လာေစပါသည္။


အင္ဆူလင္ကို ထုတ္လုပ္သည့္ ေနရာႏွင့္ သြားသည့္လမ္းေၾကာင္း (dev.nsta.org/evwebs)


အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္း မမွ်တျခင္းေၾကာင့္ ဂလူးကို႔စ္ကို ဆဲလ္မွ မစုပ္ယူႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ေသြးေၾကာထဲ၌ စုျပံဳေနျခင္း (http://z.about.com/f/p/)

ထိုသို႔ မ်ားျပား လာေသာအခါ ပံုမွန္ အေျခအေန တြင္ ေသြးထဲရွိ ဂလူးကို႔စ္ ပမာဏကို 3-8mmol/L အတြင္း အျမဲတမ္း ရွိေနေအာင္ ပန္ကရိယမွ အင္ဆူလင္ကို လိုအပ္လ်င္ လိုအပ္သလို ထုတ္လုပ္ၿပီး ထိန္းညွိ ေပးပါသည္။ ထို႔ေနာက္ ေသြးထဲမွ ဂလူးကို႔စ္မ်ားကို အရိုးတြယ္ ၾကြက္သားႏွင့္ အဆီၾကြက္သားမ်ားထဲရွိ အင္ဆူလင္ မီခိုသည့္ ဆဲလ္မ်ားထဲသို႔ ေရာက္ေအာင္ အင္ဆူလင္က ပို႔ေဆာင္ေပးသည္။ အင္ဆူလင္မပါပဲ ဂလူးကို႔စ္သည္ ဆဲလ္ထဲသို႔ မ၀င္ေရာက္ ႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ဤေနရာ၌ အင္ဆူလင္သည္ ဂလူးကို႔စ္ကို ဆဲလ္ထဲသို႔ ပို႔ေဆာင္ရာ၌ ဆဲလ္တခါးကို ဖြင့္ေပးသည့္ ေသာ့ တစ္ခုျဖစ္သည္။ ထို႔အျပင္ အင္ဆူလင္သည္ ဂလူးကို႔စ္ ေခ်ဖ်က္ျခင္းႏွင့္ အဆီတစ္ရွဴးထဲရွိ အဆီမ်ားကို ေခ်ဖ်က္ျခင္းမွ ကာကြယ္ရန္ႏွင့္ အသားဓါတ္မ်ားကို ထုတ္လုပ္ႏိုင္ရန္ (Protein synthesis) ဆဲလ္မ်ားမွ စားသံုး၍ ပိုသွ်ံေသာ ဂလူးကို႔စ္မ်ားအား အသည္းထဲ၌ သိမ္းထား ေပးသည္။

သို႔ေသာ္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါတြင္ အင္ဆူလင္ကို ပံုမွန္အတိုင္း အသံုးမျပဳ ႏိုင္ျခင္းေၾကာင့္ ေသြးထဲ ဂလူးကို႔စ္ ပမာဏကို ပံုမွန္အတိုင္း ထိန္းခ်ဳပ္ရန္ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ Type 1 diabetes တြင္ အင္ဆူလင္မပါပဲ သို႔မဟုတ္ အင္ဆူလင္ မလံုေလာက္ပဲ ဆဲမွ ဂလူးကို႔စ္ကို မရႏိုင္သကဲ့သို႔ Type 2 Diabetes တြင္ အင္ဆူလင္ကို ဆဲလ္က အသံုးျပဳႏိုင္စြမ္း မရွိေသာေၾကာင့္ ဆဲလ္မွာ အစာ ျပတ္လပ္မႈကို ျဖစ္ေစသည္။ ထိုအခါ ဂလူးကို႔စ္သည္ ေသြးေၾကာထဲ၌ လွည့္လည္ေနၿပီး ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ လြန္ကဲျခင္း (Hyperglycaemia) ကို ျဖစ္ေစပါသည္။ ဤသည္ပင္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ၏ အဓိကမူလ ျပႆနာ ျဖစ္ေပသည္။

ေသြးထဲ ဂလူးကို႔စ္ လြန္ကဲေနမႈကို အခ်ိန္မီ မထိန္းညွိ ေပးႏိုင္ပါက ဆဲလ္မ်ား ေရဓါတ္ ခန္းေျခာက္ျခင္းေၾကာင့္ ေရငတ္ျခင္း၊ ေသြးထဲရွိ ဂလူးကို႔မ်ားကို ေက်ာက္ကပ္မွတဆင့္ ဆီးအျဖစ္ စြန္႔ပစ္ရေသာေၾကာင့္ ဆီးထဲ သၾကားဓါတ္ မ်ားျပားၿပီး ဆီး မၾကာခဏ သြားျခင္း၊ ညဘက္ အိပ္ေရးပ်က္ ေလာက္ေအာင္ ဆီးခဏခဏ သြားျခင္း၊ ခႏၶာကိုယ္ထဲရွိ တျခား သတၱဳဓါတ္မ်ား မညီမွ်ျဖစ္ျခင္း (Electrolyte imbalance) ႏွင့္ ဆဲလ္မ်ား အစာမရျခင္း ေၾကာင့္ ဆာေလာင္ျခင္း၊ အားအင္ကုန္ခန္းျခင္း စသည့္ လကၡဏာမ်ားကို ျဖစ္ေပၚေစပါသည္။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါအား အခ်ိန္မီ ကုသျခင္း မျပဳလုပ္ပါက ေရတိုႏွင့္ နာတာရွည္ ဆက္ပြားေရာဂါ အႏၱရာယ္မ်ားအား မလြဲမေသြ ၾကံဳေတြ႔ ရမည္ ျဖစ္သည္။

ကုသမႈႏွင့္ ဆက္ပြား ေရာဂါမ်ားအား ဆက္လက္ ေဖၚျပပါမည္။


Bibliography

http://dev.nsta.org/evwebs/1150/images/type1diabetes.jpg

http://z.about.com/f/p/440/graphics/images/en/19204.jpg

McCane, K.L. & Huether, S.E. (2006). Pathophysiology: The Biological Basis for Disease in Adults and Children, (5thed). (pp 700-720). USA: -Mosby.

Semb, S. (2005). Nursing management: Diabetes mellitus. In Brown, D., & Edwards, H. (Eds.). Lewis’s medical-surgical nursing: Assessment and management of clinical problems (2nd ed.). (pp 1272-1299). Marrickville, NSW: Elsever.

(Nge Naing)

Read More...

Collapse...

Time for bed

... ႏွစ္ႏွစ္ျခိဳက္ျခိဳက္ ျပည့္ျပည့္၀၀ အိပ္ေမာက် ႏိုင္ၾကပါေစ ...

( ျပည္ပ ေရာက္ေနတဲ့ ျမန္မာေတြအေနနဲ ့ Sleeping disorders ေတြကို ကိုယ္တိုင္ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ မိတ္ေဆြ ထဲမွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ၾကံဳဖူးၾကမွာပါ။ ဒီပို့စ္ေလး ကေတာ့ Newsweek ရဲ ့ Time for bed ကို ဆီေလ်ာ္ေအာင္ ဘာသာျပန္ ေပးလိုက္တာပါ။ ဒီရက္ပိုင္း ကိုယ္တိုင္ ပို ့စ္ေရးဖို ့ သိပ္စိတ္မပါလို ့ စာလိုက္ဖတ္ရင္း သေဘာက်တာနဲ့ ဘာသာျပန္ လိုက္တာပါ။ အားလံုး ႏွစ္ႏွစ ္ျခိဳက္ျခိဳက္ ျပည့္ျပည့္ ၀၀ အိပ္ေမာက် ႏိုင္ၾကပါေစ။ )

Joel Friedman ေျပာတာ ကေတာ့ သူ ့မွာ ဆိုးဆိုးရြားရြား ေဟာက္တတ္တဲ့ ျပႆနာ ရွိတယ္။ သူ ့သူငယ္ခ်င္း ေတြ ဆိုရင္ ခရီးထြက္တဲ့ အခါ သူနဲ ့အခန္းတဲြ ေနဖို ့အျမဲျငင္း ၾကတယ္တဲ့။ သူ ့ရဲ ့ေဟာက္သံေၾကာင့္ မိန္းမ ခမ်ာလည္း ညညဆို မၾကာခဏ ႏိုးရ ပါတယ္တဲ့။ တစ္ရက္မွာ ဒီလို ေဟာက္ေနရင္းကေန အေဟာက္ရပ္ သြားတာကို သတိျပဳ မိလိုက္တဲ့ မိန္းမ လုပ္သူက သူ အသက္ရႈ ပါ ရပ္ေနတယ္ ဆိုတာကို သတိထားမိ သြားတယ္။ ေတာ္ေတာ္ေလး စိတ္ပူသြားျပီး ဆရာ၀န္ဆီ ေခၚသြား ျပခဲ့ပါတယ္တဲ့။

ဆရာ၀န္ ေကာက္ခ်က္ကေတာ့ အိပ္ေပ်ာ္စဥ္ အသက္ရႈရပ္ျခင္း (Sleep apnea) ပါတဲ့။

ဒါကေတာ့ လြန္ခဲ့တဲ့ သုံးႏွစ္ေလာက္က အသက္ ၅၃ ႏွစ္အရြယ္ Chicago က copywriter တစ္ေယာက္ရဲ ့ ျဖစ္ရပ္ေလးပါ။ သူကေတာ့ သူဆရာ၀န္ မျပခင္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ဒီေရာဂါ ေ၀ဒနာကို ခံစားခဲ့တာ ျဖစ္မယ္လို ့ သံုးသပ္ပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္ဟာ ေန ့ဆို အျမဲ ပင္ပန္း ေနတတ္ျပီး ညဆို ႏွစ္ႏွစ္ျခိဳက္ျခိဳက္ကို အိပ္ေပ်ာ္ေတာ့ တာပဲလို ့ဆိုပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္လဲ အျမဲတမ္း ရွစ္နာရီေလာက္ေတာ့ ပံုမွန္ အိပ္ေလ့ရွိေတာ့ ဘာလို ့ပင္ပန္း ေနတယ္ ဆိုတာကို မသိခဲ့ဘူး၊ ကြ်န္ေတာ္ကေတာ့ ကြ်န္ေတာ့္ရဲ ့ ဆီးခ်ိဳ ေရာဂါေၾကာင့္ လို ့ပဲ အျမဲ ထင္ခဲ့ တာပါတဲ့။

တကယ္ေတာ့ လည္း ဆီးခ်ိဳ ေရာဂါဟာ Sleep apnea ကို ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အေၾကာင္းရင္း တစ္ခုပါ။ Sleep apnea ဟာ ညအိပ္စဥ္ ၁၀ စကၠန္ ့၊ ဒါမွမဟုတ္ ဒီထက္ပိုျပီး အသက္ရႈ ရပ္ရပ္သြား တတ္တဲ့ အေျခအေန တစ္မ်ိဳးပါ။ Freidman ကေတာ့ သူဒီလို ျဖစ္ေနတာကို လံုး၀ မသိခဲ့ပါဘူး။ ေယာက္်ား အားလုံးရဲ ့ ၅% နဲ ့အမ်ိဳးသမီး ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ားမွာ ျဖစ္တတ္တဲ့ Sleep apnea ဟာ အျဖစ္ မ်ားတယ္လို ့ေျပာႏိုင္ ေပမယ့္ ေ၀ဒနာရွင္ အမ်ားစု ကေတာ့ ကိုယ့္ကိုယ္ကို သတိ မထားမိ ၾကပါဘူး။ အသက္ရွဴ ရပ္ေနေပမယ့္ သူတို ့မႏိုး ၾကလို ့ပါ။ ဒါေပမယ့္ ေန ့ဘက္မွာေတာ့ သူတို ့ပင္ပန္း ေနၾက ပါေလေရာ။ ဒါေၾကာင့္ အိပ္မေပ်ာ္တဲ့ လူ ့အသိုင္းအ၀န္းၾကီး တစ္ေန ့တစ္ျခား မ်ားျပားလာေပမယ့္ ေရာဂါ မရွာေဖြ ႏိုင္တာတို ့၊ ေရာဂါ အမည္မွား တပ္တာတို ့ ရွိေနရတာပါ။

သန္းေပါင္း ၅၀-၆၀ ေသာ အေမရိကန္ေတြကေတာ့ Sleeping disorders ေတြထဲက တစ္ခုျဖစ္တဲ့ အိပ္မေပ်ာ္ျခင္း ေ၀ဒနာ (insomnia) ကို ႏွစ္စဥ္ ခံစား ေနရ ပါတယ္။ University of Toronto က သုေသတန ပညာရွင္ ေတြကေတာ့ ၂၀၅၀ မွာ ဒီ အေရအတြက္ ဟာ ႏွစ္ဆ တိုးလာမယ္လို ့ ဆိုေနပါတယ္။ ဒီ အေရအတြက္ ထဲက ၂၈သန္း ေလာက္ဟာ insomnia နဲ ့တြဲျပီး ေျခေထာက္ အလိုလို လႈပ္ေနတတ္တဲ့ အာရုံေၾကာ ဆိုင္ရာ ေ၀ဒနာ တစ္ခုျဖစ္တဲ့ Restless legs syndrome ကိုပါ ခံစား ေနရတယ္ (Restless legs syndrome ေၾကာင့္ လည္း အအိပ္ပ်က္ ေနရတာပါ)။ ၁၂သန္းကေန ၁၅သန္းေလာက္ထိကေတာ့ Sleep apnea နဲ ့ တြဲေနတာပါ။ တစ္သိန္း ေလးေသာင္းေသာ ေ၀ဒနာရွင္ ေတြကေတာ့ ေန ့ဘက္မွာ ရုတ္တရက္ အိပ္ခ်င္ လာတတ္တဲ့ အာရုံေၾကာ ျပႆနာ တစ္ခုျဖစ္တဲ့ Narcolepsy ကိုပါ ခံစား ေနရပါတယ္။ တစ္ျခားေသာ Parasomnia disorders ေတြျဖစ္တဲ့ ညအိပ္စဥ္ လမ္းေလွ်ာက္ျခင္း (Sleepwalking)၊ အိပ္မက္ဆိုးမ်ား မက္ျခင္း (Night terrors)၊ အိပ္ေနစဥ္ အစာထစားျခင္း (Sleep-eating syndrome)၊ အိပ္ေနစဥ္ ၀ုန္းဒုိင္း ထၾကဲျခင္း (Sleep violence) စတာေတြကို ကိုယ္တိုင္ သတိ မထားမိဘဲ ခံစားေနၾကရပါတယ္။

“ Sleeping disorders ေတြနဲ ့ ပက္သက္လာရင္ ေလွ်ာ့ေလွ်ာ့ေပါ့ေပါ့ ေကာက္ခ်က္ခ် ေနၾကတာဟာ အဓိက ျပႆနာၾကီး တစ္ရပ္ပါပဲ။”

National Center on Sleep Disorders Research ရဲ ့ ဒါရုိက္တာျဖစ္တဲ့ Carl Hunt ရဲ ့မွတ္ခ်က္ပါ။ သူ ့အဆိုအရ ဒီ ေ၀ဒနာရွင္ေတြရဲ ့ ၆၀-၇၀% ေလာက္ကို ေရာဂါ အမည္ အမွန္ မတပ္ႏိုင္ခဲ ့ပါတဲ့။ ျပႆနာရဲ ့ အစိတ္အပိုင္း တစ္ခုက လူေတြကိုယ္တိုင္က အိပ္ျခင္းကို အေလးမထား ၾကတာပါတဲ့။ Sleep specialists ေတြကေတာ့ ေဆးေလာက အသိုင္း အ၀ိုင္းရဲ ့Sleeping disorders ေတြအေပၚ Awareness နည္းတာကို ေ၀ဖန္ ေနၾကပါတယ္။ သူတို ့က ေဆးကုသမႈ ပါရဂူေတြ အေနနဲ ့Sleeping disorders ေတြအေပၚ Awareness ပိုထား ၾကရလိမ့္မယ္လို ့ ဆိုပါတယ္။ The Stanford University Center for Human Sleep Research ရဲ ့ဒါရိုက္တာနဲ ့ တြဲဘက္ ပါေမာကၡျဖစ္တဲ့ Carl Hunt က ဒီေ ၀ဒနာရွင္ေတြ ဟာ ဆရာ၀န္ေတြဆီ ေရာက္လာ ၾကမယ့္ ေရာဂါ အမွန္ကို မရွာေဖြ ႏိုင္ခဲ့ၾကဘူးလို ့ဆိုပါတယ္။

ေ၀ဒနာရွင္ေတြ အေနနဲ ့ကလည္း အအိပ္ပ်က္ ေနတာကို ေရာဂါတစ္ခု ဆိုတာမ်ိဳး အျဖစ္ သေဘာ မေပါက္ၾက ပါဘူး။ ဒီေတာ့ ဒါကို ေပၚလြင္လာေအာင္ ေမးတဲ့အခါမွာ

“ခင္ဗ်ား ညဘက္အိပ္ဖို ့ၾကိဳးစား တဲ့အခါမွာ အိပ္လို ့မရ တာမ်ိဳး၊ အိပ္ဖို ့ခက္ေနတာမ်ိုးရွိလား..

ေန ့ဘက္ မွာေကာ ႏိုးႏိုးၾကားၾကား ေနႏိုင္ဖို ့ ေတာ္ေတာ္ ၾကိဳးစား ေနရလား ..

လိုအပ္ သေလာက္ အိပ္ေန လ်က္နဲ ့ ေန ့တိုင္း ေန ့တိုင္း ပင္ပန္း ေနတာမ်ိဳးရွိလား..” စသျဖင့္ ေမးယူ ႏိုင္ပါတယ္။ ခက္တာက တစ္ခ်ိဳ ့ေသာ ျဖစ္ရပ္ေတြမွာ လူနာ ကိုယ္တိုင္က သူတို ့လံုလံု ေလာက္ေလာက္ မအိပ္ဘူး ဆိုတာကို သေဘာ မေပါက္ ႏိုင္ၾကဘူး။ အေရးၾကီး တာေတြ ေပၚေနရင္ လိုအပ္ခ်က္ အရ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ကိုယ္တိုင္ ေရြးခ်ယ္မႈ အရ ေသာ္ လည္း ေကာင္း အိပ္ခ်ိန္ ေတြကို အရင္ ေမာင္းထုတ္ ပစ္လိုက္ ၾကတာပဲ လို ့ ေဒါက္တာ ဟန္ ့ထ္က ဆက္ေျပာ ပါတယ္။ လူနာေတြက “ေသခ်ာ တာေပါ့၊ ကြ်န္ေတာ္ ပင္ပန္း ေနတတ္တယ္၊ အိပ္ေရး၀၀ မအိပ္ရဘူး ဆိုတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္၊ ဒါေပမယ့္ ဒါဟာ ဘ၀ပဲေလ” လို ့ေျပာေလ့ ရွိပါတယ္တဲ့။

Sleep Disorder Center of St.Boniface Hospital ရဲ ့ဒါရုိက္တာ ျဖစ္ျပီး Principles and Practice of Sleep Medicine ရဲ ့coauthor တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ Dr. Meir Kryger ကလည္း မၾကာခင္က လူနာ တစ္ေယာက္ကို ေတြ ့ခဲ့ရတယ္တဲ့။ ႏွစ္ေပါင္း မ်ားစြာမွာ ပ်မ္းမွ် အိပ္ခ်ိန္ တစ္ညကို ၅ နာရီေတာင္မရွိဘူး။ အႏွစ္ ၂၀ ေက်ာ္ သူနာျပဳလုပ္လာတဲ့ ဒီအမ်ိဳးသမီးဟာ သူနဲ ့ေတြ ့တဲ့အခ်ိန္မွာ လူနာေတြ အနားမွာ ႏုိးႏိုးၾကားၾကား မေနႏိုင္ေတာ့တဲ့ အေျခအေနမ်ိဳး ျဖစ္ေနပါျပီ။ ဒီအမ်ိဳးသမီး အေနနဲ ့ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေလးငါး နာရီစီ ေလာက္ပဲ အိပ္ျပီး ေနာက္ေန ့မွာ အလုပ္ မလုပ္ႏိုင္ ျဖစ္ျဖစ္ ေနတဲ့ အေျခအေန မ်ိဳးကို ဆိုးရြား သထက္ ဆိုးရြားစြာ ခံစား လာရ ေသာ္လည္း ဆရာ၀န္ကို မျပဘဲ ေနလာတာ သူ ေတာ္ေတာ္ အံၾသ ရတယ္လို ့ ဆိုပါတယ္။

သုေသတန ပညာရွင္မ်ား အဆိုအရ အရြယ္ေရာက္ျပီး သူတိုင္းဟာ တစ္ညကို အနည္းဆံုး (၇) နာရီကေန (၈) နာရီေတာ့ အိပ္သင့္တယ္ လို ့ ဆိုပါတယ္။ ကေလးေတြမွာ ပိုေတာင္ လိုအပ္ပါတယ္။ 2002 poll by the National Sleep Foundation ကေတာ့ အေမရိကန္ အရြယ္ေရာက္ျပီးသူေတြရဲ ့ (၇၀%) ရဲ ့ညအိပ္ခ်ိန္ ဟာ (၈) နာရီေအာက္ နည္းျပီး (၄၀%) က (၇) နာရီေအာက္နည္းတယ္ ဆိုတာ ေတြ ့ရွိခဲ့ရပါတယ္။ Responders ေတြရဲ ့သံုးပုံတစ္ပံုမွာ ရဲ ့လကၡဏာ ေတြကို ေတြ ့ရတယ္လို ့ဆိုပါတယ္။ National Center on Sleep Disorders Research ကလည္း ယူအက္စ္မွာ လူဦးေရသန္းေပါင္း (၇၀) ေလာက္ဟာ Sleep problems ေတြကို ခံစား ေနရျပီး သန္းေပါင္း (၃၀) ေလာက္ကေတာ့ ညအိပ္ခ်ိန္ မလံုေလာက္မႈ ေၾကာင့္ ေန ့ဘက္ အလြန္အမင္း အိပ္ခ်င္မႈေတြကို ခံစား ေနရတယ္လို ့ ဆိုပါတယ္။

ေဒါက္တာဟန္ ့ထ္နဲ ့ သုေတသန ပညာရွင္ေတြ ကေတာ့ ေန ့ညမေရြး အြန္လိုင္းမွာ ေစ်း၀ယ္ႏိုင္၊ ေထြရာေလးပါး ေလွ်ာက္ၾကည့္ႏိုင္၊ ေမးလ္ေတြ ပို ့ႏိုင္ေအာင္ ဖန္းတီး ေပးထားတဲ့ အင္တာနက္ ဟာလည္း ဒါေတြရဲ ့ အေၾကာင္းရင္း တစ္ခုလို ့ ဆိုပါတယ္။ New York University က Medical director တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ Dr. David M. Rapoport ကလည္း ကြ်န္ေတာ္တို ့ဟာ အိပ္ေရး အင္မတန္ပ်က္တဲ့ လူ ့အသိုင္းအ၀ိုင္းတစ္ခု ျဖစ္လာျပီ လို ့ဆိုပါတယ္။

ဒါဟာ ပုဂၢိဳလ္ တစ္ဦးခ်င္ းကိစၥ မဟုတ္ေတာ့ဘဲ လူထု က်န္းမာေရး ကိစၥတစ္ခု ျဖစ္လာပါျပီ။ Columbia University’s Mailman School of Public Health and Obesity Research Center က သုေတသန ပညာရွင္ေတြ ကလည္း အအိပ္နည္းေလ၊ ၀လာႏိုင္ေလလို ့ ဆိုပါတယ္။ အသက္ (၃၂)ႏွင့္ (၅၉)ၾကားပုဂၢိဳလ္မ်ားကို သုေသတနျပဳရာမွာ တစ္ညကို (၄)ေအာက္ နည္းျပီး အိပ္တဲ့သူေတြဟာ တစ္ည (၇-၉) နာရီေလာက္ အိပ္တဲ့သူ ေတြထက္ (၇၅%) ပို၀ ႏိုင္တယ္ဆိုတာ ေတြ ့ရွိခဲ့ပါတယ္။ အိပ္ခ်ိန္နည္း တာဟာ အစာစားလိုမႈကို ေလွ်ာ့ခ်ေပးတဲ့ ေဟာ္မုန္းေတြကို ေလ်ာ့ထြက္ ေစတယ္လို ့ ယံုၾကည္ လာၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အအိပ္ပ်က္ သူေတြဟာ တစ္ေန ့ကို ကယ္လိုရီ ၁၀၀၀ ေက်ာ္ေလာက္ စားလာၾကတယ္။ အအိပ္နည္းျခင္းဟာ ေသြးထဲက သၾကားဓါတ္ကို ထိန္းညိွေပးတဲ့ အင္ဆူလင္ကိုပါ အထြက္နည္း ေစတယ္လို ့ဆိုပါတယ္။

အအိပ္ပ်က္ လာတာကို က်န္းမာေရး ခ်ိဳ ့ယြင္းမႈ တစ္ခုအေနနဲ ့ အသိစိတ္ နည္းေနေသးတယ္လို ့ University of Illinois Medical Center in Chicago ရဲ ့Medical Director တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ Dr. James Herdegen က ဆိုပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ငါးႏွစ္ေလာက္က ဆိုရင္ အိပ္တဲ့ အေၾကာင္းကို ဘယ္သူမွ ေျပာ မေနၾက ဘူး၊ ဒါဟာ အခုမွ ဖံြ ့ျဖိဳးလာတဲ့ နယ္ပယ္ တစ္ခုပါ လို ့လဲ ဆိုပါတယ္။

ညအထိ အိမ္အျပင္မွာ ေနၾကရ သူေတြ အေနနဲ ့ အိပ္ေရး ပ်က္ျခင္းဟာ ေနာက္ေန ့လုပ္ငန္းေတြမွာ အာရုံ စူးစိုက္ႏိုင္စြမ္း၊ လုပ္ကုိင္ ႏိုင္စြမ္းေတြ က်ဆင္းေစတာ သိရပါမယ္။ အိပ္ေရး ပ်က္ျခင္း ေၾကာင့္ မွတ္ဥာဏ္ေတြ၊ စိတ္အာရုံတည္ျငိမ္မႈေတြ၊ သင္ယူမႈေတြ၊ ကိုယ္ခံစြမ္းအားေတြပါ ထိခိုက္ေစတယ္လို ့ သုေတသန ေတြက ေဖာ္ထုတ္ ထားပါတယ္။ ေသြးတိုး၊ ႏွလံုး၊ ဆီးခ်ိဳ၊ စိတ္က်ေရာဂါေတြနဲ ့လည္း ဆက္စပ္ေနပါတယ္။ ေဒါက္တာဟန့္ထ္က ေကာင္းေကာင္း မြန္မြန္ အိပ္ေပ်ာ္တဲ့ ညတစ္ညဟာ ဘာနဲ ့မွ အစား မထိုးႏိုင္ဘူး၊ အိပ္ျခင္းဟာ တို ့တို ့လိုပဲ အေထြေထြ က်န္းမာေရး အတြက္ အေရးၾကီး တယ္ လို ့ ဆိုပါတယ္။

အအိပ္ပ်က္ျခင္းရဲ ့တစ္ျခားေသာ အႏၱရာယ္ေတြလဲ ရွိပါ ေသးတယ္။ တစ္ႏွစ္မွာ ယာဥ္တိုက္မႈေပါင္း တစ္သိန္းခန္ ့ဟာ အအိပ္ပ်က္ ျပႆနာနဲ ့ ပက္သက္ ေနပါတယ္။ Sleep-related problems ေတြ (ေဆးကုသမႈနဲ့ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ အပါအ၀င္) အတြက္ အစိုးရဟာ ေဒၚလာ (၁၆) ဘီလီယံေလာက္ ကုန္က်ေနရသလို ျပည္သူဘက္ ကလည္း ေဒၚလာ (၈၄) သန္းေလာက္ ႏွစ္စဥ္ သံုးစြဲေနရတယ္လို ့သုေသတန တစ္ခုက ဆိုပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တစ္ေန ့တစ္ျခား၀လာ၊ အသက္ၾကီးလာတဲ့ လူထု အတြက္ေတာ့ Sleeping disorders ေတြကို ၾကံဳေနရ ဆဲပါ။

ေဒါက္တာ ဟန့္ထ္ ကေတာ့ ပိုမို အေလးထားမႈ၊ ပိုမို ေကာင္းမြန္တဲ့ ကုသမႈ နည္းလမ္း ေတြနဲ့ ေက်ာ္လႊား ႏိုင္မယ္လို ့ ယံုၾကည္ ေနပါတယ္။ ေ၀ဒနာရွင္ေတြ အတြက္ သတင္းေကာင္း ကေတာ့ ထိေရာက္တဲ့ ကုထံုးေတြ ေပၚထြက္ေနျပီ ဆိုတာပါပဲ။ Sonata, Ambien အစရွိတဲ့ ေရတို သံုးအိပ္ေဆး ေတြဟာ ယခင္ေဆးမ်ားလို addictive မျဖစ္ဘဲ side effects ေတြလဲ နည္းလာပါတယ္။ ေရရွည္ ကုသမႈေတြ အတြက္လည္း Lunesta ဆိုတဲ့ ေဆးတစ္မ်ိဳးကို FDA က မၾကာေသးခင္က အသိအမွတ္ျပဳ ေပးလိုက္ပါျပီ။ စမ္းသပ္ဆဲ ေဆး၀ါးေတြလည္း အမ်ားၾကီးပါ။ Sanofi-Aventis , Merck, Pfizer စတဲ့ကုမၼဏီေတြက ပိုမို ေကာင္းမြန္တဲ့ ေဆးအတြက္ စမ္းသပ္ ေနပါတယ္။ ေဆး၀ါး ကုထံုးေတြသာ မကပါဘူး။ Bilevel Positive Air Pressure (Bi-PAP), Continuous Positive Air Pressure (CPAP) စတဲ့ စက္ေတြနဲ ့ကိုကုသပါတယ္။ ပိုမို အေျခအေန ဆိုးတဲ့ မ်ိဳးဆိုရင္ ခြဲစိတ္မႈေတာင္ လုပ္ရတယ္။ CPAP ေၾကာင့္ ကနဦးမွာ ေဖၚျပခဲ့တဲ့ Friedman ကို ၾကီးမား ျမန္ဆန္တဲ့ ေျပာင္းလဲမႈၾကီး ျဖစ္ေစ ခဲ့တာေပါ့။ သူဘ၀ ေျပာင္းလဲ သြားရ ပါတယ္လို့ သူကေျပာပါတယ္။ ခရီးသြားရင္ေတာင္ ဒီစက္မပါဘဲ သူမအိပ္ေတာ့ဘူး လို ့ေျပာ ပါတယ္။ သူ ့ေသြးထဲက သၾကား ဓါတ္ကိုလည္း ထိန္းခ်ဳပ္ ႏိုင္ျပီလို ့ ဆိုပါတယ္။

နာတာရွည္ အိပ္မေပ်ာ္ျခင္း အတြက္ ဆိုတဲ့ လူနာရဲ ့အိပ္ျခင္းနဲ့ ပတ္သက္တဲ့ အေတြးေတြ၊ အျပဳအမူ ေတြကို ေျပာင္းလဲ ေပးတဲ့ Cognitive Behavior Therapy (CBT) နည္းလမ္းကို သံုးလာၾကပါတယ္။ ဟားဘတ္က ဦးေဆာင္တဲ့ ေလ့လာမႈ တစ္ခုကလည္း CBT ဟာ Sleeping pills ေတြထက္ လူနာမ်ားကို သိသိသာသာ ရလဒ္ေကာင္းမ်ား ေပးေၾကာင္း ေကာက္ခ်က္ခ် ထားပါတယ္။

သာမာန္ အိပ္မေပ်ာ္ သူေတြ အတြက္ေတာ့ အိပ္ရာ ပံုမွန္၀င္ျခင္း၊ အိပ္ရာ မ၀င္ခင္ တရားထိုင္ျခင္း၊ ေရေႏြးပူစိမ္ျခင္း၊ ညပိုင္းမွာ ေလ့က်င့္ခန္းေတြ၊ ျပင္းထန္တဲ့ လႈပ္ရွားမႈေတြကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း စတဲ့ အေလ့အက်င့္ ေကာင္းေလးေတြ ကေန သိသိသာသာ အက်ိဳးရွိ ႏိုင္ပါတယ္။ အေရးၾကီးဆံုးက အိပ္ျခင္းကို ပထမ ဦးစားေပးၾကဖို ့ပါပဲ။

Read More...

Collapse...

Anaemia

ေသြးအားနည္းျခင္း အေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ

“ဆရာ.. က်မ လံုး၀အေမာမခံႏုိင္ဘူးရွင႔္၊ ဟုိနားဒီနားသြားလည္း ေမာတာပဲ၊ လွဳပ္လွဳပ္ရွားရွားလုပ္ရင္ လည္းေမာတာပဲ၊ ရင္ကလဲ အၿမဲလွပ္လွပ္ လွပ္လွပ္နဲ႔”
“ခင္ဗ်ားမွာ ေသြးအားနည္းေရာဂါ ရွိတယ္ဗ်”
“ဟုတ္တယ္ဆရာရယ္.. က်မ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ဟာ ဘယ္ေတာ႔မွ ၁၀၀ မေက်ာ္ပါဘူး”

ဒီျပႆနာဟာ ျမန္မာျပည္က လူနာနဲ႔ ဆရာ၀န္ေတြၾကားမွာ ခဏခဏ ေတြ႔ရေလ႔ရွိပါတယ္။ ဆရာ၀န္ေျပာခ်င္တာက လူနာမွာ အနီးမီးယား (Anaemia) လို႔ေခၚတဲ႔ ေသြးအားနည္းျခင္း၊ တနည္းဆိုရရင္ ေသြးအနီေရာင္ေဖ်ာ႔ေတာ႔ျခင္း ရွိေနတယ္လို႔ဆိုလိုတာပါ။ ဒါကို လူနာက ေသြးေပါင္ခ်ိန္ေလ်ာ႔နည္းျခင္း (Hypotension) နဲ႔မွားတာပါ။ ဒီလိုအေျခအေနမ်ိဳးေရာက္ၿပီဆိုရင္ တခ်ိဳ႕ေသာဆရာ၀န္မ်ားက လူနာကို အခ်ိန္ကုန္ခံ ေလအကုန္ခံၿပီး မရွင္းျပေတာ႔ပါဘူး။ ကိုယ္႔၀တၱရားကုိယ္သိတဲ႔ ဆရာ၀န္တခ်ိဳ႕သာ ေသြးအားနည္းျခင္းနဲ႔ ေသြးေပါင္က်ျခင္းမတူေၾကာင္း ေယဘူယ်အားျဖင္႔ ရွင္းျပပါတယ္။ ဘာဆက္ျဖစ္သလဲၾကည္႔ရေအာင္။ ႏွစ္လ၊ သံုးလေလာက္ အၾကာမွာ ခုနကလူနာအမ်ိဳးသမီး ဆရာ၀န္ဆီ ျပန္ေရာက္လာပါတယ္။

“ ဆရာ.. က်မရဲ႕ ေမာတာက မသက္သာလို႔ပါ”
“ က်ေနာ္ညႊန္ေပးလိုက္တဲ႔ ေသြးအားျဖည္႔ေဆး ေသာက္ရဲ႕လား”
“ အဲဒီေဆး အနီအေတာင္႔ႀကီးေတြေပါ႔ ဆရာရယ္.. က်မတစ္ခါ၊ ႏွစ္ခါေလာက္ေသာက္လိုက္တာ ေခါင္းထဲကမူးသလိုလို ျဖစ္တယ္.. လမ္းထိပ္ေဆးဆုိင္ကေတာ႔ အဲဒီေသြးအားတိုးေဆးေတြဟာ ေသာက္ေနက်မဟုတ္ပဲ ေသာက္ရင္ အခန္႔မသင္႔ရင္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ေတြ အရမ္းတက္တယ္ေျပာတာပဲ။ က်မလဲ ေသြးတိုးေရာဂါရမွာစိုးလုိ႔ မေသာက္ျဖစ္ေတာ႔ဘူး”

ဆရာ၀န္က ေသြးအားျပန္ျပည္႔လာရန္၊ ေသြးအနီေရာင္ျပန္ရင္႔လာရန္ ေသြးအားျဖည္႔ေဆး/ေသြးအားတိုးေဆး (Hematinic) ညႊန္ေပးလုိက္ပါတယ္။ သို႔ေသာ္ျငားလည္း အရပ္ေျပာအရ ေသြးအားျဖည္႔ေဆးေသာက္လွ်င္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္တုိးမည္စုိးသျဖင္႔ မေသာက္ပါေခ်။ ဒီေတာ႔လည္း ဆရာ၀န္ခမ်ာ ေသြးအားနည္းျခင္းနဲ႔ ေသြးေပါင္က်ျခင္းမတူေၾကာင္း၊ ေသြးအားျဖည္႔ေဆးသည္ ေသြးေပါင္မတက္ေစႏုိင္ေၾကာင္း စသည္ဓါတ္ျပားေဟာင္းႀကီးကိုပဲ ျပန္ဖြင္႔ရျပန္သည္။ ဆရာ၀န္တန္မဲ႔ လွ်ာရွည္လွေသာ ထုိဆရာ၀န္ထံသို႔ လူနာသည္ ေနာက္တစ္ႀကိမ္ ျပန္မလာေတာ႔ေခ်။

ဘာဆက္ျဖစ္ၾကသနည္း။ လွ်ာရွည္ေသာအမွဳေၾကာင္႔ လူနာမရေတာ႔ေသာ ထုိဆရာ၀န္သည္ အင္တာနက္ေပၚတက္လာၿပီး ေအာက္တြင္ေဖၚျပလတၱံေသာ စာကိုေရးေလေတာ႔သည္။

ေသြးအားနည္းျခင္း (Anaemia) အေၾကာင္းသိေကာင္းစရာ

ေသြးအားနည္းျခင္း အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိသည္႔ အနက္ ယခုေဖၚျပမည္႔ အေၾကာင္းအရာမ်ားမွာ ေသြးအားနည္းျခင္းမ်ား အေၾကာင္း ေယဘူယ်ၿခံဳၿပီး ေရးထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။ သံဓါတ္ခ်ိဳ႕တဲ႔ျခင္းေၾကာင္႔ေသြးအားနည္းျခင္း၊ ဗိုက္တာမင္ ဘီ၁၂ ခ်ိဳ႕တဲ႔ျခင္းေၾကာင္႔ေသြးအားနည္းျခင္း၊ ေဖါလစ္ဓါတ္ခ်ိဳ႕တဲ႔ျခင္းေၾကာင္႔ေသြးအားနည္းျခင္း စသည္႔ သီးသန္႔ အေၾကာင္းအရာမ်ားကိုေတာ႔ ေနာင္အလွ်င္းသင္႔ သလုိ ေရးျပပါ႔မယ္။


ေသြးအေၾကာင္း တေစ႔တေစာင္း။

ေသြးအရည္နီရဲရဲမွာ ဘာေတြပါသလဲဆိုေတာ႔ -
၁။ ေသြးနီဥ (Red Blood Cells) - ခႏၶာကိုယ္အတြင္း ေအာက္စီဂ်င္ကို သယ္ေဆာင္ေပးသူ
၂။ ေသြးျဖဴဥ (White Blood Cells) - ကိုယ္ခႏၶာရဲ႕ ခုခံအားစနစ္/တပ္မေတာ္
၃။ ေသြးဥမႊာ(Platelets) - ထိခုိက္ရွနာမ်ားတြင္ ေသြးခဲ/ေသြးတိတ္ေစသူမ်ား
၄။ အသားဓါတ္မ်ား (Proteins) - အလုပ္တာ၀န္မ်ား အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲျပားၾကသည္

ေသြးနီဥမ်ားကို ရုိးတြင္းခ်င္ဆီထဲမွာ ျပဳလုပ္ၾကသည္။ ေန႔စဥ္ ပ်က္စီးသြားေသာ သန္းေပါငး္မ်ားစြာေသာ ေသြးနီဥမ်ားကို အစားထိုးရန္ ရိုးတြင္းခ်င္ဆီမွ ေသြးနီဥအသစ္မ်ားသည္ ေသြးေၾကာမ်ားအတြင္းသို႔ စဥ္ဆက္မျပတ္ ၀င္ေရာက္ေနပါသည္။ ေသြးနီဥမ်ားတြင္ ေဟမိုဂလုိဘင္ (Haemoglobin) ဟုေခၚသည္ အနီေရာင္ ဓါတ္တမ်ိဳးပါရွိသည္။ ထုိ ေဟမိုဂလုိဘင္သည္ ခႏၶာကိုယ္ အတြက္မရွိမျဖစ္ေသာ ေအာက္စီဂ်င္ကို အဆုတ္မွတဆင္႔ တကိုယ္လံုးသို႔ ပုိ႔ေဆာင္ေပးသည္။

ေန႔စဥ္ သန္းေပါင္းမ်ားစြာေသာ ေဟမိုဂလိုဘင္ပါသည္႔ ေသြးနီဥအသစ္မ်ားကို တည္ေဆာက္ႏုိင္ရန္ သံဓါတ္၊ ဗိုက္တာမင္ဓါတ္ႏွင္႔ အျခားအာဟာရဓါတ္မ်ားကို စားသံုးလုိက္ေသာ အစားအေသာက္မ်ားမွ ရယူပါသည္။


ေသြးအားနည္းျခင္း ဆိုတာဘာလဲ။

ႏွစ္မ်ိဳးေၾကာင္႔ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။
၁။ ပံုမွန္ထက္ ေသြးနီဥ အေရအတြက္နည္းေနျခင္း (ခႏၶာကိုယ္ထဲ ေသြးနီဥ စုစုေပါင္း နည္းမွေတာ႔ ေသြးနီဥထဲပါတဲ႔ ေဟမိုဂလိုဘင္ စုစုေပါင္းလည္း နည္းၿပီေပါ႔။)
၂။ ေသြးနီဥအေရအတြက္ ပံုမွန္ျဖစ္ေသာ္လည္း ေသြးနီဥထဲတြင္ပါ၀င္ေသာ ေဟမိုဂလိုဘင္(အနီေရာင္)ဓါတ္ ခ်ိဳ႕တဲ႔ေနျခင္း

အထက္ပါႏွစ္မ်ိဳးမွာ ဘာေၾကာင္႔ပဲ ေသြးအားနည္းနည္း (ေဟမိုဂလုိဘင္နည္းသြားတဲ႔အတြက္ေၾကာင္႔) ေအာက္စီဂ်င္သယ္ယူပုိ႔ေဆာင္ေရးကေတာ႔ က်သြားပါတယ္။


ေသြးအားနည္းျခင္း၏ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား။

အဓိကလကၡဏာေတြကေတာ႔ ေသြးအားနည္းေရာဂါမွာ ေအာက္စီဂ်င္ေလ်ာ႔နည္းစြာရျခင္းေၾကာင္႔ “ေလငတ္” တ႔ဲ လကၡဏာေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။ ေမာတယ္၊ ပန္းတယ္၊ တရိပ္ရိပ္ျဖစ္တယ္၊ လွဳပ္လွဳပ္ရွားရွားလုပ္တာနဲ႔ေမာတယ္၊ အေမာမေစ႔ဘူး စတာေတြေပါ႔။

တခါတေလေတာ႔လည္း ေခါင္းကုိက္တယ္၊ ရင္တုန္တယ္၊ ပါးစပ္ကအရသာတစ္မ်ိဳးႀကီးျဖစ္ေနတာတို႔၊ နားထဲ တ၀ီ၀ီျဖစ္ေနတာတုိ႔ စတာေတြလည္းျဖစ္တတ္ပါတယ္။

ေသေသခ်ာခ်ာၾကည္႔ရင္ေတာ႔ အသားအေရာင္၊ ႏွုတ္ခမ္း၊ လက္ဖ၀ါး ေျခဖ၀ါး ေဖ်ာ႔ေတာ႔ေတာ႔ ျဖစ္ေနမယ္ေပါ႔။ (မီးေနသည္ႏွဳတ္ခမ္းကို ျမင္ဘူးပါသလား။)

ေသြးအားနည္းျခင္းျဖစ္ရတဲ႔ အေျခခံေရာဂါေတြေၾကာင္႔လည္း အျခားေရာဂါလကၡဏာမ်ား ေတြ႔ရႏုိင္ပါတယ္။


ေသြးအားနည္းေရာဂါျဖစ္ေစတဲ႔ အေၾကာင္းမ်ား

က။ သံဓါတ္ခ်ိဳ႕တဲ႔ျခင္း
ေသြးအားနည္းျခင္းျဖစ္ရတဲ႔ အေၾကာင္းေတြထဲမွာ အျဖစ္အမ်ားဆံုးပါပဲ။ သာမန္အားျဖင္႔ေတာ႔ ေန႔စဥ္ အစားအေသာက္ကို ပံုမွန္စားမယ္ဆိုရင္ လိုအပ္တဲ႔ သံဓါတ္ကို အစားအေသာက္ထဲကရေနလို႔ သံဓါတ္ခ်ိဳ႕တဲ႔ျခင္းျဖစ္ေလ႔မရွိပါဘူး။ ဒါေပမယ္႔ ေအာက္ပါအေျခအေနေတြမွာေတာ႔ သံဓါတ္ခ်ိဳ႕တဲ႔သြားႏုိင္ပါတယ္။

၁။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္မ်ားနဲ႔ ဖံြ႕ၿဖိဳးႀကီးထြားဆဲကေလးသူငယ္မ်ား
- ဒီလိုအခ်ိန္ေတြမွာ ပံုမွန္အစားအေသာက္ကရတဲ႔ သံဓါတ္ဟာ မလံုေလာက္ျဖစ္တတ္ပါတယ္။
၂။ ရာသီေသြးေပၚမ်ားျခင္း
- တစ္လတစ္ႀကိမ္ ရာသီေသြးေၾကာင္႔ဆံုးရွံဳးသြားတဲ႔ ေသြးနီဥမ်ားေနရာကို ေသြးနီဥအသစ္မ်ား လံုေလာက္စြာ အစားမထုိးႏုိင္ျခင္း
၃။ သံဓါတ္စုပ္ယူမွဳမေကာင္းျခငး္
- အစားအေသာက္ထဲတြင္ သံဓါတ္လံုေလာက္စြာပါေသာ္လည္း အစာအိမ္နဲ႔ အူလမ္းေၾကာင္းမွ စုပ္ယူမွဳမေကာင္းသျဖင္႔ သံဓါတ္ခ်ိဳ႕တဲ႔ႏုိင္ပါတယ္။
၄။ အစာအိမ္/အူလမ္းေၾကာင္းေသြးစိမ္႔ျခင္း
- ခႏၶာကိုယ္အျခားေနရာမွာေသြးစိမ္႔ေနရင္ သိသာေပမယ္႔ အစာအိမ္နဲ႔ အူလမ္းေၾကာင္းမွာေသြးစိမ္႔ေနရင္ တတိတိနဲ႔ မသိမသာ အခ်ိန္ၾကာလာတဲ႔အခါ ေသြးေတာ္ေတာ္ဆံုးရွံဳးသြားႏုိင္ပါတယ္။
၅။ အာဟာရဓါတ္မွ်တေသာ အစာမစားျခင္း
- အစားအေသာက္တြင္ သံဓါတ္လံုေလာက္စြာမပါျခင္း။
၆။ သန္ေကာင္၊ တုတ္ေကာင္မ်ားရွိျခင္း။

ခ။ တစ္ျခားေသာ အေၾကာင္းမ်ား

၁။ ဗိုက္တာမင္ဓါတ္ခ်ိဳ႕တဲ႔ျခင္း
- ဘီ၁၂ B12၊ ေဖါလစ္ Folic acid စသည္
၂။ ေသြးနီဥ ျပႆနာမ်ား
- ေသြးနီဥ ပံုသဏၴန္ Abnormal RBC, Fragile RBC ပံုမွန္မဟုတ္လွ်င္ ေသြးနီဥမ်ားပ်က္စီးလြယ္သည္႔ အတြက္ေၾကာင္႔ ျဖစ္ရပါသည္။ ဥပမာ - ငွက္ဖ်ားပိုး၀င္ေနေသာ ေသြးနီဥ Malaria၊ သာလစမီးယား Thalassaemia ၊ တံစဥ္ေကြးေသြးနီဥ Sickle Cell Anaemia၊ စက္လံုးပုံေသြးနီဥ
၃။ ရုိးတြင္းခ်င္ဆီျပႆနာမ်ား
- ေသြးကင္ဆာ Leukaemia ေၾကာင္႔ျဖစ္ရျခင္း (ရွားပါးေသာ္လည္း ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္)
၄။ အျခားနာတာရွည္ေရာဂါမ်ား
- ေသြးေလးဖက္နာ Rheumatoid Arthritis ၊ ေက်ာက္ကပ္မေကာင္းျခင္း Kidney failure၊ စသည္ နာတာရွည္ေရာဂါမ်ားေၾကာင္႔လည္း ေသြးအားနည္းျခင္းျဖစ္ေစပါသည္။

ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ အမ်ားဆံုးေတြ႕ရတာကေတာ႔ အစားအေသာက္ေရွာင္ျခင္း၊ ကုိယ္၀န္ေဆာင္၊ ငွက္ဖ်ားေရာဂါ နဲ႔ သန္ေကာင္ တုတ္ေကာင္ ေတြေၾကာင္႔ပါပဲ။


တရားခံကုိရွာျခင္း နဲ႔ ကုသျခင္း

ေသြးအားနည္းေၾကာင္းကို စမ္းသပ္ရတာလြယ္ပါတယ္။ ေသြး အနည္းငယ္ယူလုိက္ၿပီး ေသြးနီဥအေရအတြက္ပံုမွန္ရွိမရွိစစ္ေဆးျခင္း နဲ႔ ေဟမိုဂလိုဘင္ဓါတ္ျပည္႔မျပည္႔ စစ္လုိက္ရင္ ေျပာလုိ႔ရပါၿပီ။ သို႔ေသာ္လည္း ဒီလိုေသြးစစ္ၾကည္႔ရုံေလာက္နဲ႔ေတာ႔ ဘာေၾကာင္႔ေသြးအားနည္းရလည္းဆိုတဲ႔ အဓိကလက္သည္ကို မသိႏိုင္ပါဘူး။

တခါတေလေတာ႔လည္း ေသြးအားနည္းရျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းဟာ ကြင္းကြင္းၾကီးေပၚေနတတ္ပါတယ္။ ဥပမာ ကိုယ္၀န္ေဆာင္၊ ဒါမွမဟုတ္ ရာသီေသြးေပၚမ်ားျခင္း စတာေတြေပါ႔။ ဒီလိုဆိုရင္ေတာ႔ ေသြးအားနည္းရျခင္း အေၾကာင္းအရင္းကို တျခားထူးထူးေထြေထြရွာမေနေတာ႔ပဲ သံဓါတ္ပါ၀င္ေသာ ေသြးအားျဖည္႔ေဆး ကေလးေတြ ေပးၾကည္႔ပါတယ္။ အကယ္လို႔ ေသြးအားနည္းရျခင္း အေၾကာင္းကုိ တိတိပပမသိဘူးဆိုရင္ေတာ႔ ေသေသခ်ာခ်ာ စမ္းသပ္စစ္ေဆးမွဳေတြလုပ္သင္႔ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ေသာ ေသြးအားနည္းရျခင္းေတြရဲ႕ အေျခခံအေၾကာင္းဟာ မထင္မွတ္ပဲ ဆိုး၀ါးေနႏုိင္ပါတယ္။ ဥပမာ ေသြးကင္ဆာလိုဟာမ်ိဳးေပါ႔။

ေသြးအားနည္းျခင္းကို ကုသျခင္းေတြမွာလည္း လူနာေပၚမူတည္ျပီး အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲျပားႏုိင္ပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင္႔ကေတာ႔ သံဓါတ္ပါေသာ ေသြးအားျဖည္႔ေဆး (ေသြးအားတုိးေဆး ဆိုတဲ႔ အေခၚအေ၀ၚကို မသံုးပါႏွင္႔) မ်ားျဖင္႔ကုျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခု သတိထားရမွာက ေသြးအားျဖည္႔ေဆး ေသာက္ရင္ စေသာက္ျပီး ရက္ေပါင္း ၃၀ ေလာက္ အၾကာမွာမွ စတင္သိသာလာမွာပါ။ ဘာျဖစ္လုိ႔လည္းဆုိေတာ႔ ပံုမွန္ ေသြးနီဥ ျပဳလုပ္ခ်ိန္ဟာ အနည္းဆံုး ရက္ ၃၀ ၾကာလုိ႔ပါပဲ။ ေသြးအားအရမ္းနည္းေနတဲ႔သူ ဆိုရင္ေတာ႔ ေသြးသြင္းကုသျခင္းမ်ိဳးနဲ႔ စရပါတယ္။

သံဓါတ္ခ်ိဳ႕တဲ႔ျခင္းေၾကာင္႔မဟုတ္တဲ႔လူေတြဆိုရင္ေတာ႔ သက္ဆိုင္ရာ ဗုိက္တာမင္ေဆးမ်ားေပးျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ရံဖန္ရံခါလည္း အျခားရွဳပ္ေထြးေသာ ကုထံုးမ်ားျဖင္႔လည္း လုိအပ္ရင္ ကုၾကပါတယ္။


Ref: http://www.patient.co.uk/showdoc/23068888/

Read More...

Collapse...

Arthritis

အဆစ္အျမစ္ ေယာင္ျခင္း နာျခင္း

အဂၤလိပ္လို Arthritis ဆိုတဲ႔စကားဟာ အဆစ္အျမစ္ နာက်င္ကုိက္ခဲျခင္း၊ ေတာင္႔တင္းျခင္း နဲ႔ ေယာင္ကိုင္းလာျခင္း စတာေတြ အားလံုးကို ေယဘူယ်ၿခံဳေျပာလုိက္တာပါ။ တဆစ္ပဲနာနာ ႏွစ္ဆစ္ပဲနာနာ အဆစ္နာေရာဂါပါပဲ။ ဆရာ၀န္မ်ား ယခုအခ်ိန္ထိ ရွာေဖြေတြ႔ရွိထားသေလာက္ဆိုရင္ေတာ႔ အဆစ္နာေရာဂါေပါင္းဟာ ၁၀၀ ေက်ာ္ေက်ာ္ရွိပါသတဲ႔။ အဆစ္နာေရာဂါဟာ ဘယ္ေလာက္ အျဖစ္မ်ား သလဲဆုိရင္ ကမၻာေပၚက လူ ၅ ေယာက္မွာ ၁ ေယာက္ ႏွဳန္းျဖစ္ေနပါတယ္။ အဆစ္နာအမိ်ဳးေပါင္း ၁၀၀ ေက်ာ္ထဲက အဓိက ျဖစ္ေလ႔ရွိတာကေတာ႔ Osteoarthritis လို႔ေခၚတဲ႔ပြန္းစားအဆစ္နာျဖစ္ၿပီး ေနာက္တစ္ခုကေတာ႔ ျမန္မာျပည္မွာ သိပ္ေတြ႔ရေလ႔မရွိေသာ္လည္း အေနာက္တုိင္းအျဖစ္မ်ားတဲ႔ Rheumatiod arthritis ေခၚ ေသြးေလးဖက္နာပဲျဖစ္ပါတယ္။

၀မ္းနည္းစရာေကာင္းတာကေတာ႔ အဆစ္နာေရာဂါကို လုံး၀ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ကုလို႔ရတဲ႔ ေဆးမရွိေသးပါဘူး။ ေဆး၀ါးေလးနဲ႔ နဲနဲထိန္း၊ တဖက္ကလည္း ေလ႔က်င္႔ခန္းေလး ဘာေလးလုပ္ စသည္ျဖင္႔ေတာ႔ အဆစ္နာျခင္းကို သက္သာေအာင္ ၾကံဖန္လုပ္ေနၾကရတာပါပဲ။ အဲဒီအထဲမွာမွ က်န္းမာေရးအသိရွိျခင္း နဲ႔ ကုိယ္႔ကိုယ္ကုိ ေစာင္႔ေရွာက္ျခင္းတုိ႔ကလည္း အင္မတန္အေရးႀကီးပါတယ္။

အဆစ္နာျခင္းရ႕ဲလကၡဏာမ်ား

အဆစ္နာျခင္းဟာ က်ားမ မေရြး အသက္အရြယ္မေရြး ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ သို႔ေသာ္ တခ်ိဳ႕ေသာ အဆစ္နာေရာဂါေတြကေတာ႔ ဒုတိယအရြယ္နဲ႔ တတိယအရြယ္ေတြမွာ ပိုအျဖစ္မ်ားၾကပါတယ္။ အျဖစ္မ်ားတဲ႔ ေရာဂါလကၡဏာေတြကေတာ႔ -

- အခ်ိန္ျပည္႔ အဆစ္ထဲမွ ကိုက္ခဲေနျခင္း ႏွင္႔ လွဳပ္ရွားမွဳျပဳသည္႔ အခါ ပိုဆိုး၀ါးစြာနာျခင္း
- အဆစ္ႏွင္႔ အနီးတ၀ိုက္တြင္ ေယာင္ျခင္း၊ ေတာင္႔ျခင္း၊ နီျခင္း၊ ပူျခင္း
- အဆစ္ကုိ ပံုမွန္အတုိင္း ေကြး ဆန္႔ မရေတာ႔ျခင္း
- အဆစ္ ၏ ပံုသဏၳာန္ ပ်က္္ယြင္းသြားျခင္း
- ပင္ပန္းႏြမ္းနယ္ျခင္း
- အဖ်ားတက္ျခင္း
- အေကြးအဆန္႔ျပဳလုပ္ရာတြင္ အဆစ္အတြင္းမွ ပံုမွန္မဟုတ္ေသာ အသံမ်ားထြက္ျခင္း စသည္တုိ႔ပဲျဖစ္ၾကပါတယ္။ ဒီေရာဂါလကၡဏာေတြကို တခ်ိဳ႕က ေလးဖက္နာလကၡဏာေတြလို႔ သတ္မွတ္ျပီး ေရာဂါကိုလည္း ေလးဖက္နာေရာဂါလို႔ နာမည္တပ္ၾကပါတယ္။ တကယ္ကေတာ႔ ေလးဖက္နာေရာဂါဆိုတာ အဆစ္နာေရာဂါေတြထဲက အခ်ိဳ႕ပါပဲ။

အဆစ္ဆိုတာဘာလဲ

အရိုးႏွစ္ခုဆက္တဲ႔ေနရာဟာ အဆစ္ ေပါ႔လုိ႔ လြယ္လြယ္ေျပာရင္ရပါတယ္။ အဆစ္တစ္ခု လွဳပ္ရွားႏုိင္ဖို႔ ဘာေတြပါရသလဲ ဆိုတာေတာ႔ သိထားရင္ ပုိေကာင္းပါတယ္။

- Muscles ၾကြက္သားမ်ား - အဆစ္ျဖစ္ေပၚေစသည္႔ အရိုးမ်ားႏွင္႔ ဆက္ႏြယ္ေနသည္႔ ၾကြက္သားမ်ားသည္ လွဳပ္ရွားမွဳ အတြက္ အေရးႀကီးပါသည္။
- Tendons အရြတ္မ်ား - ၾကြက္သားမ်ား ႏွင္႔ အရိုးမ်ားကို ဆက္ ထားေသာ အရာကို အရြတ္ ဟုေခၚသည္။
- Ligaments အေၾကာမ်ား - သည္ အရိုးတစ္ခုႏွင္႔ တစ္ခု အလြယ္တကူ ျပဳတ္မထြက္သြားရန္ တြဲဆက္ထားေပးသည္။
- Cartilage အရိုးႏု - မ်ားသည္ အရိုး တစ္ခုႏွင္႔တစ္ခု တိုက္ရုိက္ထိေတြရာတြင္ ပြန္းစားမွဳသက္သာေစသည္။
- Synovial membrane - အဆစ္အတြက္ သဘာ၀ေခ်ာဆီ ကိုထုတ္ေပးသည္။
- Bursa - ၾကြက္သားအခ်င္းခ်င္္္း အၾကား၊ ၾကြက္သားနဲ႔ အရိုးၾကား အၾကားလွဳပ္ရွားမွဳေကာင္းေစသည္။

အဆစ္နာရျခင္း အေၾကာင္း

အေပၚမွာေျပာခဲတဲ႔ အဆစ္တစ္ခုမွာပါတဲ႔ ပစၥည္းေတြ တစ္ခုခုျဖစ္ရင္ အဆစ္နာေတာ႔တာပါပဲ။ ေသြးေလးဖက္နာေရာဂါ Rheuamtiod arthritis မွာဆိုရင္ အဆစ္အေျမွးပါးေယာင္လို႔ျဖစ္တာပါ။ Ankylosing spondylosis ဆိုရင္ေတာ႔ ေျခဖေနာင္႔နဲ႔ ခါးဆစ္ေတြမွာရွိတဲ႔ အရိုးနဲ႔ ဆက္ေနတဲ႔ အရြတ္ေတြ ေယာင္လို႔ျဖစ္တာပါ။ အဆစ္အတြင္း ပုံေဆာင္ခဲ အနယ္က်ျခင္းေၾကာင္႔ျဖစ္တဲ႔ေရာဂါကိုေတာ႔ ေဂါက္ေရာဂါလို႔ အသိမ်ားၾကပါတယ္။ အဆစ္တစ္ခုခုထဲကို အခန္႔မသင္႔ပဲ ေရာဂါပိုး၀င္သြားျခင္းေၾကာင္႔လည္း အဆစ္နာႏုိင္ပါတယ္။ အရုိးႏွစ္ခု တုိက္ရုိက္မထိေတြ႕ရေအာင္ ၾကားခံထားေပးတဲ႔ အရိုးႏုေတြ ကာလၾကာျမင္႔သည္ႏွင္႔အမွ် ပြန္းစားသြားေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္ရတဲ႔ ပြန္းစားအဆစ္နာေရာဂါကေတာ႔ အျဖစ္အမ်ားဆံုးပါပဲ။ ထိခုိက္မိျခင္းေၾကာင္႔ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ အျခားေသာ အေၾကာင္းမ်ားေၾကာင္႔ ေသာ္လည္းေကာင္း အဆစ္နာျခင္းမ်ားျဖစ္တတ္ပါေသးတယ္။

အဆစ္နာကုထံုးမ်ား

တစ္ေယာက္နဲ႔တစ္ေယာက္ ခံစားရတာျခင္းမတူသလို ကုထံုးမ်ားလည္း ကြဲျပားၾကပါတယ္။ တစ္ေယာက္ထဲေတာင္ တစ္ရက္နဲ႔ တစ္ရက္ ေရာဂါလကၡဏာ အျပင္းအေပ်ာ႔ျခင္း တူခ်င္မွတူမွာပါ။ ကုထံုးေတြလည္း အမ်ိဳးမ်ဳိး အဖံုဖံု ရွိပါတယ္။

- ေလ႔က်င္႔ခန္းကုထံုး - အေလးမျခင္း၊ ေရပူႏွင္႔ ေလ႔က်င္႔ခန္းလုပ္ျခင္း၊ ထုိက္ခ်ိ
- အပ္စုိက္ကုျခင္း
- အေထာက္အကူပစၥည္းမ်ား သံုးျပီးကုျခင္း
- တရားထုိင္ျခင္း
- ေဆး၀ါးမ်ား အကူအညီယူျခင္း - အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး၊ ေလးဖက္နာေဆး စသည္တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
(ေဆး၀ါး အမည္မ်ားကိုေတာ႔ မေဖၚျပေတာ႔ပါ။)

အဆစ္နာအတြက္ေဆး၀ါးမ်ားေသာက္မည္ဆိုပါက နီးစပ္ရာဆရာ၀န္၏ ညြန္ၾကားခ်က္ျဖင္႔သာ ေသာက္ရန္ျဖစ္ပါတယ္။

နိဂံုးခ်ဳပ္

အဆစ္နာအေၾကာင္း အရွည္ၾကီးေျပာခဲ႔ျပီးျပီ။ မေမ႔ရမယ္႔ အခ်က္ကေလး ၃ခ်က္ပဲရွိပါတယ္။

- အဆစ္နာ ဆိုတာ အဆစ္နာတဲ႔ ေရာဂါအကုန္လံုးကို ေယဘူယ်ျခံဳေခၚထားတာပါ။ (ေလးဖက္နာဆိုတာက အဆစ္နာေရာဂါရ႕ဲ အစိတ္အပိုင္းေလး တစ္ခုပါ။ က်ေနာ္တု႔ိျမန္မာ အမ်ားစုက အရိုးအဆစ္နာျပီဆိုရင္ ေလးဖက္နာလို႔ လြယ္လြယ္ေခၚခ်င္ၾကပါတယ္။ ေလးဖက္နာကို ဆရာဦးခ်စ္စုိးက ပိုးေလးဖက္နာ၊ ေသြးေလးဖက္နာ၊ အေရျပားေလးဖက္နာ စသည္ျဖင္႔ ခဲြျပဘူးပါတယ္။)
- အဆစ္နာအမ်ိဳးေပါင္း ၁၀၀ေက်ာ္ရွိပါတယ္။
- အဆစ္နာအမ်ားစုမွာ နာက်င္ကိုက္ခဲတဲ႔ အဆစ္ကို ျငိမ္ျငိမ္ေလးထားမယ္႔ အစား လွဳပ္လွဳပ္ရွားရွားလုပ္ဖုိ႔ အေရးၾကီးပါတယ္။ ဒါမွသာ ေနာင္တစ္ခ်ိန္ အဆစ္ေတာင္႔ခဲသြားျခင္းနဲ႔ ၾကြက္သားသိမ္သြားျခင္းတို႔ကုိ ကာကြယ္ႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။

Read More...

Collapse...

Disaster Management

ကပ္ေဘးမွ ကယ္ဆယ္ေရးကို စီမံခန္႕ခဲြေရး ဆိုျပီး ေရးထားတာက Disaster Management ကို ျမန္မာမႈ ျပဳလိုက္တာပါ။ မုန္တိုင္း သတင္းၾကားျပီးျပီးျခင္း ေရးျဖစ္သြားတဲ့ ပို႕စ္ေလးပါ။ ေရးတာကေတာ့ Park’s Text Book of Preventive and social Medicine ကေန ယူျပီးေတာ့ ျမန္မာျပန္လိုက္တာ။ သူတို႕ေရးထားတာက အိႏိ္ၵယႏိုင္ငံရဲ႕ အေျခအေနကို မူတည္ျပီး ေရးတဲ့ အတြက္ ျမန္မာႏိုင္ငံ အေနနဲ႕ လည္း ယူျပီး အသံုးျပဳ ႏိုင္ပါတယ္။

ကပ္ေဘးမွ ကယ္ဆယ္ေရးကို စီမံခန္႔ခြဲျခင္း

Management Sequence of a sudden onset Disaster

အခု ျပထားတဲ့ပံုက ကပ္ေဘး တစ္ခုခု က်ေရာက္လာရင္ ဘယ္လို ရင္ဆိုင္တုန္႕ျပန္ထိန္းခ်ဳပ္ ရမယ္ဆိုတာ ျပထားတာပါ။ ပထမ တစ္ပိုင္း ကေတာ့ ကပ္ေဘး မက်ေရာက္ခင္ ထိခိုက္မႈေတြ ေလွ်ာ့နည္းေအာင္ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္တဲ့ အပိုင္းျဖစ္ျပီး ဒုတိယ အပိုင္းကေတာ့ ကပ္ေဘး ကေန နံလန္ထူ လာေအာင္ ကူညီတဲ့ အပိုင္းျဖစ္ပါတယ္။

အခုေတာ့ ဒုတိယပိုင္းကို အဓိက ေရးသြားမွာပါ။ ပထမပိုင္း ကေတာ့ ေနာက္မွ ေအးေအးေဆးေဆး ဘာသာျပန္ျပီး တင္ပါ့မယ္။

I) ကပ္ေဘး ၾကံဳေတြ႕ျခင္းႏွင့္ တုန္႕ျပန္ျခင္း ( Disaster impact and response)

ကပ္ေဘး တစ္ခု ၾကံဳလာျပီဆိုတာနဲ႕ လူေပါင္းေျမာက္ျမားစြာကို ေဆးကုသမႈေတြ ေပးဖို႕လိုမယ္လို႕ ၾကိဳတင္ခန္႕မွန္းထားရပါတယ္။ ထိခိုက္ဒဏ္ရာ ရမႈေတြဟာ ကပ္ေဘး အတြင္းမွာ ရတာျဖစ္လို႕ ဒီ အေရးေပၚေဆးကုသမႈေတြဟာ ကပ္ေဘးျဖစ္ျပီး နာရီ အနည္းငယ္ အတြင္းမွာ အလုိအပ္ဆံုး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ အပိုင္းကုိ ရွာေဖြျခင္း၊ ကယ္တင္ျခင္းႏွင့္ အေရးေပၚ ကုသျခင္း ၊ ျပင္းထန္မႈ အဆင့္ ခဲြျခား သတ္မွတ္ျခင္း ႏွင့္ လူနာမ်ားကို တည္ျငိမ္ေသာ အေျခအေနေရာက္ေစျခင့္ ၊ ေဆးရုံကုသမႈႏွင့္ လိုအပ္ပါက သင့္ေတာ္ရာ ေဆးရုံမ်ားသို႕ လြဲပို႕ေပးျခင္း ဆိုျပီး ထပ္မံ ပိုင္းျခားလို႕ ရပါတယ္။

I.a) ရွာေဖြျခင္း၊ ကယ္တင္ျခင္းႏွင့္ အေရးေပၚ ကုသျခင္း (Search , rescue and First Aid)

ၾကီးမားတဲ့ ကပ္ေဘး တစ္ခုအျပီးမွာ ရွာေဖြျခင္း၊ ကယ္တင္ျခင္းႏွင့္ အေရးေပၚ ကုသျခင္းေတြအစရွိတဲ့ လုပ္ငန္း လိုအပ္ခ်က္ေတြက ၾကီးမားလြန္းလို႕ တည္တည္ျငိမ္ျငိမ္ စုစည္းျပီး လုပ္ေဆာင္ေပးႏိုင္မႈေတြဟာ အစိတ္အပိုင္း အနည္းငယ္သာ ျဖစ္ေန ပါလိမ့္မယ္။ အမ်ားဆံုး အကူအညီ ေပးႏိုင္တဲ့ လူေတြကေတာ့ ကပ္ေဘးအတြင္းမွာ မထိခိုက္ပဲ က်န္ခဲ့တဲ့ သူေတြပါပဲ။

I.b) ကြင္းဆင္းကုသေပးျခင္း ( Field Care)

ကပ္ေဘးဆိုက္တဲ့ ေနရာမွာ ရွိေနတဲ့ ေဆးရံု၊ ေဆးခန္းေတြကို ( ဘယ္ေလာက္ပဲ မျပည့္စံု ေနပါေစ) လူေတြ အကုန္ စုျပံဳျပီး ေရာက္လာ ပါလိမ့္မယ္။ ထိေရာက္မႈ အရွိဆံုး ကုသမႈ ေပးႏိုင္ဖို႕ အေရး အၾကီးဆံုးပါပဲ။ ကုတင္ ေတြတတ္ႏိုင္သေလာက္ ထပ္တိုးဖို႕နဲ႕ ခဲြစိတ္ကုသမႈ ေတြ လုပ္ေပးႏိုင္မႈကို အမ်ားဆံုးလုပ္ေပးႏုိင္ဖို႕ ၾကိဳးစားရပါမယ္။ အစားအေသာက္နဲ႕ ေနရာ ထိုင္ခင္း ေတြကိုလည္း စီစဥ္ ေပးထား ရပါမယ္။ ျပီးေတာ့ လူနာေတြရဲ႕ အသိေဆြမ်ိဳးေတြ လာေရာက္စံုစမ္းႏိုင္တဲ့ ေနရာ ေလးတစ္ခု လုပ္ထားေပးရပါမယ္။ အေရးၾကီးတာက လူနာေတြကို ေသခ်ာ ဘယ္သူဘယ္၀ါ စိစစ္ မွတ္တမ္းယူဖို႕နဲ႕ ရင္ခဲြရုံ ေနရာကို လံုလံုေလာက္ေလာက္ ထားရွိဖို႕ပါ။

I.c) လူနာမ်ားကို ျပင္းထန္မႈ အလိုက္ ခဲြျခားသတ္မွတ္ျခင္း ( Triage)

ဒီလို မ်ိဳး အစုလိုက္ အျပံဳလိုက္ ထိခိုက္ ဒဏ္ရာရတဲ့ အခ်ိန္မ်ိဳးမွာ အရင္ကလို `အရင္လာရင္ အရင္ ကုမယ္´ဆိုတာမ်ိဳး လုပ္လို႕ မရ ေတာ့ပါဘူး။ လူနာေတြကို အျမန္ စမ္းသပ္ စစ္ေဆးျပီးရင္ သူတို႕ရဲ႕ ဒဏ္ရာ အေျခအေနနဲ႕ ေဆးကုသမႈ ေပးရင္ အသက္ရွင္ႏိုင္တဲ့ ႏႈန္းထား ေတြကို ၾကည့္ျပီး အဆင့္ခဲြျခားတာပါ။ ဦးစားေပး ကုသရမဲ့ လူနာေတြကေတာ့ အရိုးရွင္းဆံုး ကုသမႈ ေပးလိုက္ရုံနဲ႕ အသက္ရွင္ သြားမယ့္ ဒါမွ မဟုတ္ ေရတာရွည္ ကုသရမယ့္ ေနရာမွာ ထိေရာက္မႈ ၾကီးၾကီးမားမား သက္ေရာက္ေစမယ့္ လူနာမ်ိဴးေတြပါ။ အေသးစိတ္ ဂရုတစိုက္ ျပဳစု ကုသမႈ လိုအပ္ျပီး ၾကီးမားတဲ့ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈ မရွိႏိုင္တဲ့ လူနာမ်ိဳးကိုေတာ့ ေနာက္ဆံုးဦးစားေပးေပါ့။ လူနာမ်ားကို ျပင္းထန္မႈ အလိုက္ ခဲြျခားသတ္မွတ္ျခင္း ဟာ ၾကီးမားတဲ့ ကပ္ေဘးဆိုက္ေရာက္မႈမ်ားမွာ အထိေရာက္ဆံုးနဲ႕ လူေပါင္းမ်ားစြာကို ကုသမႈ ေပးႏိုင္တဲ့ နည္းလမ္း တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။

ဒီလို လူနာမ်ားကို ျပင္းထန္မႈ အလိုက္ ခဲြျခားသတ္မွတ္ျခင္း ကို ကပ္ေဘးျဖစ္ပြါးတဲ့ ေနရာမွာ လုပ္ေဆာင္သင့္ပါတယ္။ အဲဒါမွ လိုအပ္တဲ့ သယ္ယူပို႕ေဆာင္မႈေတြ ျပဳလုပ္ရာမွာ လိုအပ္တဲ့ လူေတြကို သင့္ေတာ္သလို ပို႕ေဆာင္ေပးႏုိင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

လူနာမ်ားကို ျပင္းထန္မႈ အလိုက္ ခဲြျခားသတ္မွတ္ျခင္း ကို ႏိုင္ငံ အမ်ိဳးမ်ိဳးမွာ ပံုစံ အမ်ိဳးမ်ိဳး လုပ္ၾကေပမယ့္ အသံုးအမ်ားဆံုးကေတာ့ အေရာင္နဲ႕ ခဲြျခား သတ္မွတ္တာပါပဲ။

အနီေရာင္ က အေရးတၾကီး ကုသဖို႕ သို႕မဟုတ္ အေရးတၾကီး လဲြပို႕ရန္လိုအပ္တဲ့ လူနာ

အ၀ါ က အလယ္အလတ္ ဦးစားေပး

အစိမ္း က လႈပ္ရွား သြားလာႏိုင္တဲ့လူေတြ ျဖစ္ျပီး

အနက္ က်ေတာ့ ေသဆံုးတဲ့ လူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။


ဒဏ္ရာ အနည္း ငယ္ရတဲ့ သူေတြနဲ႕ အလယ္အလတ္ ရတဲ့ လူေတြကေတာ့ ကိုယ့္အိမ္မွာပဲ ကိုယ္ေနျပီး ကုသ သင့္ပါတယ္။ ဒါမွ သူတို႕လည္း တစ္သီးတစ္ျခား မျဖစ္တဲ့ အျပင္ သူတို႕ကို ေဆးရုံေဆးခန္းပို႕ဖို႕ အရင္းအျမစ္ေတြလည္း မကုန္ေတာ့ပါဘူး။ ျပင္းထန္တဲ့ ဒဏ္ရာ ရရွိသူေတြကိုေတာ့ ေဆးရုံကို ပို႕ျပီးကုသ သင့္ပါတယ္။

I.d) အမည္ကပ္ျပားမ်ား တပ္ဆင္ေပးျခင္း

လူနာအားလံုးကို သူတို႕ရဲ႕ နာမည္၊ အသက္၊ လာတဲ့ေနရာ၊ ျပင္းထန္မႈ အဆင့္လိုက္ ခဲြျခားျခင္း ၊ ေရာဂါ အမည္နဲ႕ ပထမဦးဆံုး ေပးထားတဲ့ ကုသမႈေတြကို ေရးသားထားတဲ့ ကပ္ျပားေလးေတြ တပ္ဆင္ထားေပးရပါတယ္။

I.e) ေသဆံုးသူမ်ားကို ခဲြျခားစိစစ္ျခင္း

ေသဆံုးသူမ်ားကို ေသခ်ာစြာ စီမံခန္႕ခဲြျခင္းဟာလည္း ကပ္ေဘး စီမံခန္႕ခဲြမႈမွာ အေရးပါတဲ့ အပိုင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေသဆံုးသူအေရအတြက္ မ်ားျပားျခင္းဟာ ကယ္ဆယ္ေရး လုပ္ငန္းစဥ္ကို ေႏွာင့္ေႏွးေစပါတယ္။ ေသဆံုးသူကို စီမံခန္႕ခဲြတဲ့ ေနရာမွာ

၁) အခင္းျဖစ္ပြါးရာ ေနရာမွ အေလာင္းမ်ားကို သယ္ထုတ္ျခင္း
၂)ရင္ခဲြရုံသို႕ ပို႕ေဆာင္ျခင္း
၃)မည္သူမည္၀ါ ျဖစ္သည္ကို ခဲြျခားစိစစ္ျခင္း
၄)၀မ္းနည္း ေၾကကြဲေနေသာ ေဆြမ်ိဳး မိတ္သဂၤဟမ်ားကို ေတြ႕ဆံု လက္ခံျခင္း တို႕ပါ၀င္ပါတယ္။

ဒီလို လုပ္တဲ့ အခ်ိန္မွာ ေသဆံုးသူေတြကို လည္း ထိုက္သင့္တဲ့ ေလးစားသမႈနဲ႕ ကိုင္တြယ္ဆက္ဆံဖို႕ က အေရးၾကီး ပါတယ္။

ကပ္ေဘးတစ္ခုမွာ ဆိုရင္ ထိခိုက္ဒဏ္ရာေၾကာင့္ ေသဆံုးသြားသူေတြကေန ကပ္ေရာဂါေတြ- အူေရာင္ငန္းဖ်ား (Typhoid) ၊ ကာလ ၀မ္းေရာဂါ (Cholera) ဒါမွ မဟုတ္ရင္ ပုလိပ္ (Pleague) စတဲ့ ေရာဂါေတြ ျဖစ္ဖို႕ အခြင့္အလမ္း နည္းပါးပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီအေလာင္း ေတြဟာ ေခ်ာင္း၊ ေရတြင္း၊ ဒါမွမဟုတ္ ေရအရင္းအျမစ္ေနရာ တစ္ခုခုမွာ သြားျပီး ညစ္ညမ္း ေနေစရင္ (ဥပမာ- ေရလႊမ္းတဲ့ ကပ္ေဘး မ်ိဳးေပါ့) အထက္လွန္ ေအာက္ေလ်ာ ( Gastroenteritis) တို႕၊ အစာ အဆိပ္သင့္တာ(food Poisoning) တို႕ ျဖစ္ေစ တတ္ပါတယ္။

II) ကူညီကယ္တင္ျခင္း အဆင့္

ဒီအဆင့္ကေတာ့ ျပင္ပအကူအညီေတြ ကပ္ေဘးဆိုက္ေရာက္ရာ ေနရာကို ေရာက္ရွိခ်ိန္ကေန စတင္ပါတယ္။ ကပ္ေဘး တစ္ခု ဆိုက္ေရာက္ျပီဆိုတာနဲ႕ လိုအပ္တဲ့ ေဆးကုသမႈေတြ ျပဳလုပ္ေပးဖို႕နဲ႕ ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ ေရာဂါကာကြယ္ဖို႕ ေဆး၀ါး အေထာက္ အကူ ပစၥည္းေတြ အဓိက လိုအပ္ပါတယ္။ အေရးေပၚ အေျခအေနကို လြန္ေျမာက္ျပီးတဲ့ အခါမွာေတာ့ အစားအစာ၊ ေစာင္၊ အ၀တ္အထည္၊ ခိုနားစရာ ေနရာ၊ သန္႕ရွင္းေရးအတြက္ လိုအပ္တဲ့ အင္ဂ်င္နီယာသံုး စက္မႈ ပစၥည္းေတြ၊ ေဆာက္လုပ္ေရး ပစၥည္းေတြ စသျဖင့္ လိုအပ္ လာပါလိမ့္မယ္။ လိုအပ္ခ်က္ေတြနဲ႕ ရရွိႏိုင္တဲ့ အရင္းအျမစ္ေတြကို ေသခ်ာ သိရွိႏိုင္ဖို႕ ပ်က္စီးဆံုး႐ႈံးမႈ စာရင္းကို ျမန္ျမန ္ဆန္ဆန္ ေကာက္ယူဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ကပ္ေဘး စီမံခန္႕ခဲြေရးမွဴး (Managers) ေတြဟာ အလွ်ဴပစၥည္း အေျမာက္အျမားကို လက္ခံရယူဖို႕ အသင့္ျပင္ ထားရပါမယ္။ လူသားခ်င္း စာနာ ေထာက္ထားမႈနဲ႕ အကူအညီေပးတဲ့ ပစၥည္းေတြကို လက္ခံရာမွာ ...

၁) ပစၥည္းမ်ားကို လက္ခံရယူျခင္း
၂) သယ္ယူပို႕ေဆာင္ျခင္း
၃) သိုေလွာင္ျခင္း ႏွင့္
၄) ျဖန္႕ေ၀ျခင္းဆိုျပီး ပိုင္းျခားႏိုင္ပါတယ္။

ေရာဂါႏွင့္ ပါတ္သတ္ေသာ အခ်က္အလက္မ်ား ေကာက္ယူ၊ စစ္ေဆးသံုးသပ္ျခင္းႏွင့္ ေရာဂါမ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း

ကပ္ေဘးမ်ားဟာ ကူးစက္ေရာဂါ ျဖစ္ပြါးေစမႈမ်ားကို ေအာက္ပါနည္းလမ္းမ်ား နဲ႕ ပိုမိုမ်ားျပားေစပါတယ္ ...

၁) ယာယီ လူေနထိုင္ဖို႕ ျပဳလုပ္ထားေပးတဲ့ ေနရာေတြမွာ လူေနမႈ သိပ္သည္းဆ ျမင့္မားျခင္း (OverCrowding) ႏွင့္ သန္႕ရွင္းမႈ နည္းပါးျခင္း (Poor Sanitation) ေတြေၾကာင့္ အသက္႐ႈလမ္းေၾကာင္းမွာ ျဖစ္ပြါးတဲ့ ေရာဂါ အစရွိတဲ့ ေရာဂါေတြ တိုးပြါးလာတာ ေတြ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။

၂)လူေတြ ေျပာင္းေရြ႕ေနထိုင္ျခင္းေၾကာင့္ ကူးစက္ေရာဂါျဖစ္ပြါးႏိုင္ေျခရွိျပီးသား ေရြ႕ေျပာင္းေနထိုင္သူ ပဲ ျဖစ္ျဖစ္ အဲဒီေနရာမွာ ေနထိုင္ ေနသူပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ကူးစက္ေရာဂါ စတင္ ျဖစ္ပြါးတာ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။

၃)ေရေပးေ၀မႈ အခက္အခဲနဲ႕ သန္႕ရွင္းတဲ့ ေသာက္သံုးေရ မရရွိႏိုင္ျခင္း ၊ မိလႅာစနစ္ ပ်က္စီးျခင္းႏွင့္ လွ်ပ္စစ္မီး မရရွိျခင္းတို႕ဟာ သဘာ၀ ေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ ကပ္ေဘးေတြမွာ အမ်ားဆံုး ေတြ႕ရွိရပါတယ္။

၄) အလွ်ဴေငြတို႕ လုပ္အားတို႕ စတဲ့ အရင္းအျမစ္ေတြဟာ မိမိတို႕ လုပ္ေနၾက အလုပ္ကေန ဖယ္ခြါျပီးေတာ့ ကယ္ဆယ္ေရး လုပ္ငန္းေတြ ဆီကို ေရာက္သြားေလ့ ရွိပါတယ္။

၅) သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္ ေျပာင္းလဲမႈေၾကာင့္ ေရာဂါ ျဖန္႕ေ၀တဲ့ ၾကားခံ သတၱ၀ါေတြ ပိုမို ေပါက္ဖြား ေစႏိုင္ပါတယ္။ (ၾကြက္၊ ျခင္၊ ယင္၊ ျဖဳတ္ ...)

၆) အိမ္ေမြး နဲ႕ ေတာရိုင္း တိရစာၧန္ေတြ ေရြ႕ေျပာင္းမႈေၾကာင့္ တိရစာၧန္ေတြမွ တဆင့္ ကူးစက္တတ္တဲ့ ေရာဂါေတြ ဟာ တိရစာၧန္အခ်င္းခ်င္းကို ျဖစ္ေစ လူေတြကို ျဖစ္ေစ ကူးစက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ (Orissa , India မွာ ၁၉၉၉ တုန္းက ဆိုင္ကလုန္းတိုက္ျပီး ေနာက္ Leptospirosis လို႕ေခၚတဲ့ ၾကြက္က တဆင့္ကူးစက္တတ္တဲ့ အသား၀ါ ေရာဂါ ျဖစ္ခဲ့ဖူးပါတယ္။)



၇) အစားအစာျဖန္႕ေ၀ျခင္း၊ ေသာက္သံုးေရ အရင္းအျမစ္ အသစ္ေဖာ္ထုတ္ေပးျခင္း၊ ေနစရာ ေနရာ အသစ္ခ်ထားေပးျခင္း စသည္တို႕ေတြေၾကာင့္လည္း ကူးစက္ေရာဂါေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္ ပါေသးတယ္။


ကပ္ေဘးျပီးတဲ့ေနာက္ အျဖစ္အမ်ားဆံုးကေတာ့ အစာအိမ္နဲ႕ အူေယာင္ျပီး ျဖစ္တဲ့ အထက္လွန္ ေအာက္ေလွ်ာ (Gastroentritis) ေရာဂါ ပါ။ အဲဒီေရာဂါဟာ အထက္က ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ အမွတ္စဥ္ ၁၊ ၂၊ ၃ နဲ႕ အမ်ားဆံုး ဆက္စပ္ေနပါတယ္။ အသက္႐ႈလမ္းေၾကာင္း တစ္ေလွ်ာက္ျဖစ္တဲ့ ေရာဂါေတြကိုလည္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ပိုးမႊား၊ တိရစာၧန္တို႕ကေန တဆင့္ ကူးစက္တဲ့ ေရာဂါေတြကေတာ့ ကပ္ေဘးျပီး ခ်က္ခ်င္း ျဖစ္ပြါးေလ့မရွိပဲ ရက္သတၱပါတ္ ေတာ္ေတာ္ၾကာမွပဲ ေပၚလာေလ့ရွိပါတယ္။


အိမ္ေမြးနဲ႕ ေတာရိုင္းတိရစာၧန္ေတြ နဲ႕ လူေတြ နီးနီးကပ္ကပ္ ရွိေနျခင္းကလည္း တိရစာၧန္ကေန တဆင့္ ကူးစက္တဲ့ ေရာဂါေတြ ျဖစ္ေစပါတယ္။ အိမ္ေမြး တိရစာၧန္ေတြကို ပိုင္ရွင္ေတြက သူတို႕နဲ႕ အတူ ေခၚေဆာင္လာတဲ့ အတြက္ သူတို႕ကေန အသား၀ါေရာဂါ (leptospirsosis) နဲ႕ တိုက္ဖိြဳက္ေရာဂါ ( Rickettsiosis) တို႕ကူးစက္ႏိုင္ပါတယ္။ ေတာရိုင္း တိရစာၧန္ ေတြကေနေတာ့ လူကို ေသေစႏိုင္တဲ့ ဦးေႏွာက္ အေျမွးပါးေယာင္ ေရာဂါ ( Equine encephalitis) ၊ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါ (Rabies) အစရွိတဲ့ ေရာဂါေတြကို ျပန္႕ပြါးေစႏိုင္ပါတယ္။

လူထုက်န္းမာေရးအတြက္ အဓိက ထားလုပ္ေဆာင္ရမယ့္ အခ်က္ေတြကေတာ့ ...

၁) ျမန္ႏိုင္သမွ် အျမန္ဆံုး လူထုက်န္းမာေရး လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား လုပ္ေဆာင္ေပးျခင္း၊
၂) အစုလိုက္ အျပံဳလိုက္ ေရာဂါ ျဖစ္ပြါးျခင္းကို အျမန္ဆံုးသိရွိႏိုင္ ေစမည့္ သတင္းပို႕ရန္ နည္းလမ္းမ်ား ေရးဆဲြျခင္းႏွင့္ ေရာဂါ ျပန္႕ပြါးမႈ ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္းကို လ်င္ျမန္စြာ ေဆာင္ရြက္ျခင္း
၃) အစုလိုက္ အျပံဳလိုက္ ေရာဂါ ျဖစ္ပြါးျခင္း သတင္းပို႕ခ်က္မ်ားရရွိပါက အျမန္ဆံုး စံုစမ္း စစ္ေဆးျခင္း ... တို႕ ျဖစ္ပါတယ္။

ကာကြယ္ေဆး ထိုးျခင္း

ကပ္ေဘး ဆိုက္ေရာက္တဲ့ ေနရာေတြမွာ ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႕ လူထုကေန ေတာင္းဆိုေလ့ရွိပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ တိုက္ဖိြဳက္ (Typhoid) ၊ ကာလ၀မး္ (Cholera)၊ နဲ႕ ေမးခိုင္ (Tetanus) ကာကြယ္ေဆးေတြပါ။

ကမာၻက်န္းမာေရး အဖဲြ႕အစည္း (WHO) ကေတာ့ ဒီလိုကပ္ေဘး ဆိုက္ေရာက္တဲ့ ေနရာေတြမွာ တိုက္ဖိြဳက္နဲ႕ ကာလ၀မ္းေရာဂါ ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႕ အၾကံမျပဳပါဘူး။ ဒီေဆးေတြဟာ အၾကိမ္ေရအမ်ား နဲ႕ ထိုးရတဲ့ ( တစ္ခါ ထိုးလိုက္ရုံနဲ႕ အက်ိဳးမရွိ) ကာကြယ္ေဆး ေတြ ျဖစ္ေနလို႕ပါ။ ဒီလို အၾကိမ္ေရအမ်ား နဲ႕ ထိုးတဲ့ အခါမွာ ေနာက္တစ္ၾကိမ္ ထပ္လာထိုးမယ့္လူေတြ နည္းသြားႏိုင္ပါတယ္။ ျပီးေတာ့ ကာကြယ္ေဆး ထိုးဖို႕ လူအင္အား အမ်ားၾကီးလိုအပ္တဲ့ အတြက္ ဒီလူေတြကို တျခားကယ္ဆယ္ေရးလုပ္ငန္းမွာ သံုးရင္ ပို အက်ိဳးမ်ား ႏိုင္ပါတယ္။ ေဆးထိုးမႈ နည္းလမ္းနဲ႕ သန္႕စင္မႈ (Sterilization) နည္းလမ္းေတြ ကိုလည္း စနစ္တက် ေစာင့္ၾကပ္ၾကည္႐ႈမႈ မလုပ္ႏိုင္လို႕ ေကာင္းက်ိဳး ထက္ ဆိုးက်ိဳး ပိုမ်ားေစႏိုင္ပါတယ္။ အဆိုးဆံုးကေတာ့ ကာကြယ္ေဆးထိုးထားတယ္ဆိုျပီး လုိအပ္တဲ့ ကာကြယ္မႈ လုပ္ငန္း ေတြကို မလုပ္ၾကေတာ့တာပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ သြားေရာက္ကူညီမယ့္ က်န္းမာေရး လုပ္သားေတြကိုေတာ့ ကာကြယ္ေဆး ထုိးေပး သင့္ပါတယ္။

ကပ္ေဘး အတြင္း မွာေကာ ကပ္ေဘး ျပီးတဲ့ေနာက္မွာပါ ေမးခိုင္ေရာဂါ ျဖစ္ပြါးမႈ သိသိသာသာ တက္လာတာကို မေတြ႕ရွိရတဲ့ အတြက္ ေမးခိုင္ကာကြယ္ေဆးထိုးႏွံျခင္းဟာလည္း မလိုအပ္ပါဘူး။ ကပ္ေဘး မဆိုက္ခင္ ေဒသခံလူေတြကို ေမးခိုင္ ကိုယ္ခံအား အျပည့္အ၀ ရေစဖို႕ ပံုမွန္ ေဆးထိုး ေပးထားျခင္းသာ ျပဳလုပ္သင့္ပါတယ္။

တကယ္တမ္းမွာေတာ့ သန္႕ရွင္းတဲ့ ေသာက္သံုးေရ ျဖန္႕ေ၀ေပးျခင္းနဲ႕ အညစ္အေၾကးမ်ားကို စနစ္တက် စြန္႕ပစ္ျခင္းကသာ လက္ေတြ႕ အက်ဆံုးနဲ႕ အထိေရာက္ဆံုး ကာကြယ္မႈ နည္းလမ္းျဖစ္ပါတယ္။

အာဟာရ

ကပ္ေဘးေတြဟာ ျဖစ္ပြါးမႈကာလအခ်ိန္၊ ျပင္းထန္မႈ အရွိန္ ၊ ျဖစ္ပါြးတဲ့ ကပ္အမ်ိဳးအစားေတြအေပၚမူတည္ျပီး ျဖစ္ပြါးတဲ့ ေနရာရွိ လူေတြရဲ႕ အာဟာရ အေျခအေနအေပၚ သက္ေရာက္မႈ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္ျပီးေတာ့ ကပ္ေဘး မျဖစ္ပြါးခင္ ေဒသမွာ ရွိေနတဲ့ လူေတြရဲ႕ အာဟာရ အေျခအေနေပၚလည္း မူတည္ပါတယ္။ေကာက္ပဲ သီးႏွံမ်ား ပ်က္စီးျခင္း၊ သိုေလွာင္ရံုမ်ား ပ်က္စီးျခင္းႏွင့္ အစားအစာ ျဖန္႕ေ၀မႈ စနစ္ ပ်က္စီးျခင္း ေတြေၾကာင့္ လူေတြ အာဟာရ ခ်ိဳ႕တဲ့ႏိုင္ျပီး ကေလးသူငယ္ေတြ၊ သက္ၾကီးရြယ္အိုေတြ ၊ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ မိခင္ေတြ ဟာ အာဟာရ ခ်ိဳ႕တဲ့မႈ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် ပိုမ်ားပါတယ္။

အက်ိဳးရွိျပီး ထိေရာက္တဲ့ အစားအစာ ကူညီမႈ လုပ္ငန္းတစ္ခုျဖစ္ေအာင္ လုပ္ရမယ့္ အခ်က္ေတြကေတာ့ ...

၁) ကပ္ေဘး တစ္ခုဆိုက္ေရာက္ျပီဆိုတာနဲ႕ အစားအစာ ျဖန္႕ေ၀မႈ (Food Supplies) ကို တြက္ခ်က္ခန္႕မွန္းပါ
၂) ကပ္ေဘးဒဏ္ ခံရတဲ့ လူေတြရဲ႕ အဟာရ အေျခအေနကို တြက္ခ်က္ပါ
၃) လူတစ္ဦးကို ေေန႕စဥ္လိုအပ္မယ့္ အစားအစာ အခ်ိဳးအစား နဲ႕ လူအမ်ားအတြက္ လိုအပ္မယ့္ အေရအတြက္ကို တြက္ခ်က္ပါ။
၄) ကပ္ေဘးဒဏ္ ခံရတဲ့ လူေတြရဲ႕ အဟာရ အေျခအေနကို ေစာင့္ၾကပ္ ၾကည့္႐ႈပါ။

III) ျပန္လည္ထူေထာင္ေပးျခင္း

ကပ္ေဘး ကယ္ဆယ္ေရး စီမံခန္႕ခဲြေရး ရဲ႕ ေနာက္ဆံုး အဆင့္ကေတာ့ နဂို အေျခေနကို ျပန္လည္ရရွိေအာင္ ျပန္လည္ ထူေထာင္ ေပးျခင္းပါပဲ။ ျပန္လည္ ထူေထာင္ေရး လုပ္ငန္းေတြဟာ ကပ္ေဘး စျဖစ္ျပီဆိုကတည္းက စလုပ္ေနရတာပါပဲ။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ျပန္လည္ ထူေထာင္ေရးလုပ္ငန္းေတြကို အေလာသံုးဆယ္ လုပ္ရတဲ့ အတြက္ နဂိုအတိုင္း ျပန္ျဖစ္ဖို႕ မွာ အေႏွာက္အယွက္ေတြ လည္း ျဖစ္ေပၚေစပါတယ္။ ဥပမာ ျပင္ပက လာေရာက္ကူညီတဲ့ အဖဲြ႕အစည္းေတြရဲ႕ အဆင့္ျမင့္ ေဆးကုသမႈ ကို ယာယီ ေပးျခင္းဟာ ဆိုးက်ိဳး ေတြကို ျဖစ္ေစပါတယ္။ ဒီလို ေဆးကုသမႈေတြကို ရုတ္သိမ္းလိုက္တဲ့ အခ်ိန္မွာ ေဒသခံလူေတြခမ်ာမွာ အလြယ္တကူ ျပန္လည္ ျဖည့္ဆည္း ေပးလို႕ မရတဲ့ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြနဲ႕ က်န္ခဲ့တာမ်ိဳးေပါ ့…


ကပ္ေဘးတစ္ခု ဆိုက္ေရာက္ျပီးလို႕ ရက္သတၱပါတ္ အနည္းငယ္အတြင္းမွာပဲ က်န္းမာေရးလိုအပ္ခ်က္ေတြဟာ အေရးေပၚ ေဆးကုသမႈ ကေန ပံုမွန္ အေျခခံက်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ ဆီကို ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ ကူးေျပာင္းလာတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ အဲဒီအတြက္ လုပ္ငန္း ေဆာင္တာေတြကို ျပန္လည္ ဆန္းစစ္ ျပီး ေျပာင္းလဲသင့္တာေတြကို ေျပာင္းလဲရပါမယ္။ ဦးစားေပးမႈေတြကလည္း ေဆးကုသမႈ ကေနျပီးေတာ့ ပတ္၀န္းက်င္ က်န္းမာေရး ေစာင့္ ေရွာက္မႈေတြဆီကို ေျပာင္းလဲ လာပါလိမ့္မယ္။ ေအာက္ကေတာ့ တစ္ခ်ိဳ႕ ဥပမာ ေလးေတြပါ။

III.a) ေရေပးေ၀မႈ

လူထု ေရေပးေ၀မႈ စနစ္ကို ေလလာ့ ဆန္းစစ္ စစ္တမ္းေကာက္သင့္ပါတယ္။ ဘာေတြ အဓိကပါမလဲဆိုေတာ့ ေရထြက္ရာ အရင္းအျမစ္နဲ႕ ေရျဖန္႕ေ၀မႈ စနစ္ေပါ့။ ျပီးေတာ့ ပိုက္လိုင္းေတြရဲ႕ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အေျခအေန၊ က်န္ရွိေနေသးတဲ့ ထုတ္လုပ္ႏိုင္မႈစြမ္းအား၊ ျဖန္႕ေ၀ေပးတဲ့ ေရအတြင္းမွာ ဇီ၀ပိုးမႊားနဲ႕ ဓါတုပစၥည္း ပါ၀င္မႈ ေတြကို သိရွိဖို႕ အေရးၾကီးပါတယ္။

လူထုက်န္းမာေရး ဖက္ကေနၾကည့္ရင္ ေရအရည္အေသြးအတြက္ အဓိက အေရးအၾကီးဆံုးက ဇီ၀ပိုးေကာင္ေတြ ပါ၀င္ ညစ္ညမ္းမႈ ပါပဲ။အေရးေပၚ အေျခအေနေတြမွာ အရည္အေသြး ေကာင္းတဲ့ ေရ ရရွိဖို႕ အတြက္ အေကာင္းဆံုးနည္းလမ္းကေတာ့ ေရထဲကို ကလိုရင္း ခပ္တာပါပဲ။ (ေရကို ၾကိဳေသာက္ဖို႕ဆိုတာက ေလာင္စာေတြ အေျမာက္အျမားလိုအပ္ပါလိမ့္မယ္) ။ ေရ တစ္လီတာမွာ ကလိုရင္းပါ၀င္မႈ ၀.၇ mg ပါ၀င္တဲ့ အထိ ခပ္သင့္ပါတယ္။ ေရဖိအားေတြ နည္းသြားတဲ့ အတြက္ေၾကာင့္ ညစ္ညမ္းပစၥည္းေတြ ေရသိုေလွာင္ကန္မ်ား၊ ျမစ္မ်ား၊ ထဲသို႕ စီး၀င္ႏႈန္းျမင့္မားလာႏိုင္ပါတယ္။ ေရျဖန္႕ေ၀ရာေနရာမ်ား၊ သိုေလွာင္ကန္မ်ား ကို သန္႕ရွင္းေပးဖို႕နဲ႕ ပိုးသတ္ေပးဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ဓါတုပစၥည္းမ်ားမွ ညစ္ညမ္းေစျခင္းႏွင့္ အဆိပ္အေတာက္ ျဖစ္ေစျခင္းဟာ ေရအရည္အေသြး အတြက္ ဒုတိယ ဂရုစိုက္ရမယ့္ အခ်က္ပါ။ ျဖစ္ႏုိင္ေခ်ရွိတဲ့ ဓါတုညစ္ညမ္းပစၥည္း ေတြကို ရွာေဖြ ေဖာ္ထုတ္ သံုးသပ္ရပါမယ္။

ရွိေနျပီးသား နဲ႕ အသစ္လုပ္ထားတဲ့ ေရအရင္းအျမစ္ေတြကို ေအာက္ပါ ကာကြယ္မႈေတြ လုပ္ထားေပးဖို႕ လိုပါလိမ့္မယ္။

၁) လူႏွင့္ တိရစာၧန္မ်ား ၀င္ေရာက္ခြင့္ကို ကန္႕သတ္ထားျခင္း
၂)မစင္ အညစ္အေၾကးမ်ား စြန္႕ပစ္မႈကို စိတ္ခ်ရေလာက္သည့္ အကြာအေ၀းတြင္သာ ျပဳလုပ္ေစျခင္း
၃) အကယ္၍ ျမစ္ေရ ၊ ေခ်ာင္းေရမ်ားကို သံုးစဲြပါက ထိုျမစ္ေခ်ာင္းမ်ား၏ အထက္ပိုင္းတြင္ ေရခ်ိဳးျခင္း၊ အ၀တ္ေလွ်ာ္ျခင္း၊ တိရစၧာန္မ်ားကို ေက်ာင္းျခင္း မ်ား မျပဳလုပ္ရန္ တားျမစ္ထားျခင္း
၄)ေရတြင္းမ်ားအား ညစ္ညမ္းေစမည့္ အရာ၀တၳဳမ်ား မ၀င္ေရာက္ႏိုင္ေစရန္ ျပဳျပင္မြမ္းမံျခင္း
၅) ေရတြင္းမ်ား၏ ေရထြက္ႏႈန္းမ်ားကို ခန္႕မွန္းျပီး လိုအပ္ပါက ေရကို အခ်ိဳးက်သာ ခဲြေ၀ေပးျခင္း တို႕ ျဖစ္ပါတယ္။

အေရးေပၚ အေျခအေန ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ေရေတြကို ေရကားေတြနဲ႕ တင္ေဆာင္ျပီး ကပ္ေဘးျဖစ္ရာေနရာမ်ား၊ ဒုကၡသည္ စခန္း မ်ား သို႕ ပို႕ေပးေလ့ရွိပါတယ္။ အဲဒီ အခါမ်ိဳးမွာ ေရကားရဲ႕ ၾကံ့ခိုင္မႈ ကို စစ္ေဆးသင့္သလို ေရမသယ္ယူခင္မွာလဲ သန္႕ရွင္းျခင္းနဲ႕ ပိုးသတ္ျခင္း မ်ား ျပဳလုပ္သင့္ပါတယ္။

III.b) အစားအစာ

အစားအစာမ်ား သန္႕ရွင္းမႈ မရွိျခင္းဟာ ကပ္ေဘး ဆိုက္ေရာက္တဲ့ ေနရမ်ားမွာ အစာေၾကာင့္ ျဖစ္ပြါးတဲ့ ေရာဂါေတြ ျဖစ္ပြါးရျခင္းရဲ႕ အဓိက အေၾကာင္းရင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒုကၡသည္ စခန္းေတြမွာ ခ်က္ျပဳတ္ေကၽြးေမြးတယ္ ဆိုလို႕ရွိရင္ မီးဖိုေခ်ာင္ သန္႕ရွင္းေရးဟာ အရမ္း အေရးၾကီးပါတယ္။ အစားအစာျပင္ဆင္ ျပဳလုပ္ေပးတဲ့ လူေတြရဲ႕ တကိုယ္ရည္ သန္႕ရွင္းေရးကို အျမဲတမ္း ေစာင့္ၾကပ္ ၾကည့္႐ႈ ေပးဖို႕ လည္း လိုပါတယ္။

III.c) အေျခခံ သန္႕ရွင္းစင္ၾကယ္မႈႏွင့္ တကိုယ္ရည္ သန္႕ရွင္းေရး

ကူးစက္ေရာဂါ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ မစင္အညစ္အေၾကးေတြနဲ႕ ေသာက္သံုးေရတို႕ အစားအစားတို႕နဲ႕ ထိေတြ႕မႈကေန တဆင့္ ကူးစက္ ျပန္႕ပါြးတာပါ။ အဲဒီအတြက္ေၾကာင့္ မစင္အညစ္အေၾကးေတြကို သန္႕ရွင္းစြာ စြန္႕ပစ္ႏိုင္ေအာင္ အစြမ္းကုန္ ၾကိဳးစားရပါမယ္။ အိမ္သာေတြ ပ်က္စီးသြားတဲ့ ေနရာေတြမွာ အေရးေပၚ အိမ္သာေတြနဲ႕ အျမန္ဆံုး အစားထိုးေပးရပါမယ္။ ေရြ႕ေျပာင္းေနထိုင္ေနၾကရတဲ့ ဒုကၡသည္ေတြ အတြက္ ေလွ်ာ္ဖြပ္ ေဆးေၾကာဖို႕နဲ႕ ေရခ်ိဳးဖို႕ ေနရာေတြလည္း ျပဳလုပ္ေပးသင့္ပါတယ္။

III.d) ေရာဂါသယ္ေဆာင္ႏိုင္သည့္ ပိုးမႊားအေကာင္မ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း

အေရးေပၚအေျခအေနႏွင့္ ျပန္လည္ထူေထာင္ေရး လုပ္ငန္းမ်ား လုပ္ေနခ်ိန္တြင္ ေရာဂါသယ္ေဆာင္ႏိုင္သည့္ ပိုးမႊားမ်ား ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း ကို အေရးထား လုပ္ေဆာင္သင့္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ထိုကဲ့သို႕ေသာ ေရာဂါမ်ား အျဖစ္မ်ားရာ ေဒသမ်ားတြင္ လုပ္ေဆာင္သင့္ပါတယ္။ အထူး ဂရုျပဳ ကာကြယ္ရမည့္ ေရာဂါမ်ားမွာ ေသြးလြန္တုတ္ေကြး ( Dengue Haemorrhagic Fever) ႏွင့္ ဌက္ဖ်ား ( ျခင္) ၊ အသား၀ါ ေရာဂါ( Leptospirsosis ) ႏွင့္ Rat Bite fever ( ၾကြက္) ၊ Typhus ( သန္း၊ ျဖဳတ္) စသည္တို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရလႊမ္းမိုးျခင္းခံရတဲ့ ေနရာ ေတြဟာ ျခင္ေတြ အေျမာက္အျမား ေမြးဖြားဖို႕ အေကာင္းဆံုး အေျခအေနေတြ ဖန္တီး ေပးပါတယ္။

III.e) လူ

အေသအေပ်ာက္မ်ား တဲ့ ကပ္ေဘးေတြမွာ ဆိုရင္ လူေတြအိုးအိမ္မဲ့ ျဖစ္တာေတြလည္း အေျမာက္အျမားရွိပါတယ္။ အဲဒီလူေတြအထဲမွာ ေဆးကုသဖို႕ လုိအပ္တဲ့ လူေတြနဲ႕ မိဘမဲ့ ကေလးေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ အကယ္၍ ဒီမိဘမဲ့ ကေလးေတြကို ေစာင့္ေရွာက္ေပးႏိုင္တဲ့ ေဆြမ်ိဳးေတြကိုသာ ရွာမေတြ႕ခဲ့ရင္ ဒီကေလးေတြကို က်န္းမာေရး လုပ္သားေတြနဲ႕ လူမႈေရး လုပ္သားေတြကပဲ တာ၀န္ယူရမွာပါ။ ဒီမုန္တိုင္းဒဏ္ကေန လြတ္ေျမာက္ အသက္ရွင္က်န္ခဲ့တဲ့ လူေတြ အားလံုးကို လူမႈအသိုင္းအ၀ုိင္းထဲ ျပန္လည္ပို႕ေဆာင္ေပးဖို႕ အတြက္ က်န္းမာေရး ၀န္ၾကီး ဌာန၊ လူမႈ ဖူလံုေရး အဖဲြ႕အစည္းေတြ၊ ပညာေရး ဌာန အပိုင္းက လူေတြနဲ႕ အစိုးရမဟုတ္တဲ့ အဖဲြ႕အစည္းေတြ အားလံုး ပူးေပါင္းျပီး အစီအစဥ္ ေရးဆဲြ ကူညီေပး ရမွာျဖစ္ပါတယ္။

Read More...

Collapse...

Is Executive Function the New IQ?

Why the ability to resist distraction, a skill scientists call "executive function," may be more important to academic success than traditional measures of intelligence.

Wray Herbert

Editor-in-chief of Psychology Today
Newsweek Web Exclusive

အေတာ္မ်ားမ်ား ေတြ ့ဖူးၾကမွာပါ။ စာသင္ခံုကိုျမဲေအာင္မထိုင္ႏိုင္၊ကိုယ့္အလွည့္မဟုတ္ဘဲ ၀င္၀င္ေျပာတတ္တဲ့၊ အျမဲဂနာမျငိမ္ျဖစ္ေနတတ္တဲ့ ကေလးတစ္ေယာက္တစ္ေလကိုေပါ့။ သူတို ့ရဲ ့ ေက်ာပိုးအိတ္ေတြမွာေတာ့ ေက်ာင္းကစာရြက္စာတမ္းေတြကို လံုးေထြးထည့္ထားေလ့ရွိျပီးေတာ့ အိမ္စာဘာေပးလိုက္လဲဆိုတာ တစ္ျခားကေလးေတြကို ျပန္ျပန္ေမးရေလ့ရွိတဲ့ ကေလးမ်ိဳးေတြေပါ့။ ဒီကေလးတိုင္းဟာ ကေလးဆိုးေတြ မဟုတ္ၾကေပမယ့္ သူတို ့ဟာ မိမိကိုယ္ကိုထိန္းေက်ာင္းႏိုင္မွဳ၊ လွ်ပ္တျပက္ခံစားမွဳေတြကို ထိန္းခ်ဴပ္္ႏိုင္မွဳ၊ မိမိအလုပ္အေပၚ အာရုံစိုက္ႏိုင္မွဳ အားနည္းၾကပံုပါပဲ။ ဒီေတာ့ ဒီလိုကေလးအမ်ားစုဟာ ေက်ာင္းသားဆိုးေလးေတြ ျဖစ္လာၾကတာမဆန္းပါဘူး။

ဒီကေလးမ်ိဳးေတြဟာ စာသင္ႏွစ္ေတြတစ္ေလွ်ာက္ ေခါင္းစဥ္အမ်ိဳးမ်ိဳးအတပ္ခံရေတာ့တာပါပဲ။

ပုန္ကန္တတ္သူ၊ အျပဳအမူ မူမမွန္သူ၊ ညံ့ဖ်င္းသူ စသျဖင့္ေပါ့။ စိတ္ပညာနဲ ့ ဦးေႏွာက္ပုိင္းဆိုင္ရာ ပညာရပ္ေတြမွာ ေနာက္ဆံုးေတြ ့ရွိခ်က္ေတြကေတာ့ ကေလးတစ္ေယာက္ရဲ ့ အာရုံစူးစိုက္ႏိုင္စြမ္းနဲ ့ ပတ္၀န္းက်င္ ဆြဲေဆာင္မွဳေတြကို တြန္းလွန္ႏိုင္စြမ္းေတြဟာ မူၾကိဳေက်ာင္းမွစျပီး ပညာသင္ၾကားမွဳ တစ္ေလွ်ာက္မွာ အေရးပါတဲ့ သင္ယူမွတ္မိႏိုင္စြမ္းရဲ ့အေျခခံ (Fundamental cognitive skills) ေတြပဲလို ့ ဆိုပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ဒီစြမ္းရည္ေတြဟာ ကေလးတစ္ေယာက္ရဲ ့ ေက်ာင္းတြင္းစြမ္းေဆာင္မွဳကို တိုင္းတာခန္ ့မွန္းရာမွာ သမားရုိးက်အိုင္က်ဴ (Traditional IQ) ထက္ ပိုျပီးအေရးၾကီးပါတယ္။

ပညာရပ္ဆိုင္ရာေ၀ါဟာရအရေတာ့ ဒီစြမ္းရည္ေတြကို Executive function (EF) လို ့ေခၚပါတယ္။ ေက်ာင္းသားရဲ ့ အရည္အခ်င္းကို ဆန္းစစ္ရာမွာ သမားရုိးက်နည္းလမ္းေတြကို တျဖည္းျဖည္းခ်င္း အစားထိုးလာႏိုင္မယ့္ အယူအဆတစ္ရပ္ပါ။ အီးအက္ဖ္ (EF) ဟာ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္စြမ္း၊ အာရုံစူးစိုက္ႏိုင္စြမ္းေတြတင္ မကပါဘူး။ လိုအပ္တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို မွတ္မိႏိုင္စြမ္း (Working memory) နဲ ့ လက္ေတြ ့က်က် ေတြးေခၚႏိုင္စြမ္းေတြ (Mental flexibility) ပါ အက်ံဳး၀င္ေနပါတယ္။ ေနာက္ဆံုးသုေသတနတစ္ခုကေတာ့ သဒၵါ၊ သခ်ာၤ စတဲ့အေျခခံဘာသာရပ္ေတြမွာ အီးအက္ဖ္ဟာ အိုင္က်ဴထက္ ပိုျပီး အေရးပါတာ ေတြ ့လာပါတယ္။ ၾကြက္သားလွဳပ္ရွားရတဲ့ ပံုမွန္ေလ့က်င့္ခန္းေတြကေန အီးအက္ဖ္စြမ္းရည္ေတြကို တိုးပြားလာေစတယ္လို ့လည္း ဆိုပါတယ္။

ျဗိတိန္ကိုလံဘီယာတကၠသိုလ္မွ စိတၱေဗဒပညာရွင္ အက္ဒီလ္ဒိုင္းမန္းကေတာ့ စာသင္ခန္းထဲမွာ ဒီအီးအက္ဖ္အယူအဆကို စမ္းသပ္ၾကည့္ရာမွာ ေဆြးေႏြးစရာရလဒ္ေတြ ရလာခဲ့ပါတယ္။ ျပီးခဲ့တဲ့သုေတသနတစ္ခုမွာ ဒိုင္းမန္းဟာ အေမရိကန္အေရွ ့ေျမာက္ဘက္က ခရုိင္ေက်ာင္းတစ္ခုမွာ မူၾကိဳကေလးေတြနဲ ့ စတင္စမ္းသပ္သုေတသန ျပဳပါတယ္။ တစ္၀က္တိတိေသာ အတန္းေတြကို သမားရိုးက်သင္ရိုးနဲ ့ သင္ျပီးေတာ့ တစ္၀က္ကိုေတာ့ အာရုံစူးစိုက္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္စြမ္းျဖစ္တဲ့ အီးအက္ဖ္ကို လႈံ ့ ေဆာ္မယ့္ သီးသန္ ့ဒီဇိုင္းထုတ္ထားတဲ့ သင္ရိုးနဲ ့ပါ။

အီးအက္ဖ္သင္ရိုးမွာ သင္ခန္းစာပံုစံအမ်ိဳးမိ်ဳးပါပါတယ္။ ဒါေတြကေတာ့ အျမည္းအေနနဲ ့ တစ္ခ်ိဳ ့ သင္ခန္းစာေလးေတြေပါ့။ စာသင္ခန္းကို ျငိမ္ေအာင္ထားမယ့္အစား ကေလးေတြကို ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္ စကားေျပာေနေလ့ရွိေအာင္ သင္ေပး၊ အားေပးထားတယ္။ ေလ့က်င့္ခ်င္းတစ္ခုမွာေတာ့ ဆရာမက စက္၀ိုင္းပံုေလးကို ေျမွာက္လိုက္ရင္ ကေလးေတြက လက္ခုပ္တီးၾကရတယ္။ ၾတိဂံဆိုရင္ ခုန္ၾကရတယ္။ ဒီလိုနည္းနဲ ့ကေလးေတြဟာ ဆရာမကို ၾကည့္ရင္း စိတ္ထဲက (ကဲ..အခုလက္ခုပ္တီးမယ္..အခုခုန္မယ္.. စသျဖင့္ ) ဂီယာေတြ လိုက္ခ်ိန္းေနၾကရတယ္။ ႏႈတ္ကလဲ လုိက္ရြတ္ေနၾကတယ္။ လႈပ္ရွားမႈအသစ္တစ္ခုအတြက္ ပထမတစ္ခုကို ခ်ိဳးႏွိမ္ရတယ္။ တျဖည္းျဖည္းခ်င္းႏႈတ္က ရြတ္ေနစရာမလိုေတာ့ဘဲ စိတ္ထဲမွပင္ ထိန္းခ်ဳပ္လႈပ္ရွားလာႏိုင္တယ္။

ေနာက္သင္ခန္းစာတစ္ခုကေတာ့ ကေလးေတြကို တစ္ေယာက္တစ္လွည့္ ပံုေျပာခိုင္းတာပါ။ ကေလးဟာ ကေလးပဲ ျဖစ္တဲ့အတြက္ သူတို ့အခ်င္းခ်င္းထဲမွာ သူတို ့ဟာ ပံုေျပာသူပဲ ျဖစ္ခ်င္ၾကပါတယ္။ ဘယ္သူမွထိုင္ျပီး နားေထာင္ေနရုံ မေနခ်င္ၾကပါဘူး။ တကယ္ေတာ့ တစ္ၾကိမ္မွာ တစ္ေယာက္ပဲ ပံုေျပာႏိုင္မွာျဖစ္လို ့ ေနာက္ေျပာရမယ့္ သူေတြက နားရြက္ပံုေလးကို ကုိင္ရင္း သူတို ့ဟာ ကိုယ္ေျပာဖို ့ အလွည့္ကို ေစာင့္ရင္း နားေထာင္ေနရတာပါလား ဆိုတာကို သေဘာေပါက္ေစတယ္။ ဒီလိုနည္းနဲ ့သူတို ့ ဟာ ကေလးသဘာ၀စိတ္ရင္းျဖစ္တဲ့ အလွည့္မေရာက္ေသးဘဲ ေျပာခ်င္စိတ္ကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ၾကတယ္။ တျဖည္းျဖည္းခ်င္း နားရြက္ပံုကို ျပေနစရာမလိုေတာ့ဘဲ သူတို ့ကိုယ္တိုင္ သေဘာေပါက္လာၾကတယ္။

သရုပ္ေဆာင္ကစားနည္းေလးေတြကလည္း ကေလးေတြရဲ အာရုံစူးစိုက္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္စြမ္းအီးအက္ဖ္ တိုးတက္ဖို ့ တစ္ေထာင့္တစ္ေနရာကေန ပါ၀င္ေနပါတယ္။ ၄၊၅ ႏွစ္အရြယ္ေလာက္ပဲ ရွိၾကေသးတဲ့ မူၾကိဳကေလးေတြဟာ သူတို ့ကစားမယ့္ ဇာတ္လမ္းကို သူတို ့ကိုယ္တိုင္ ဖန္တီးၾကတာပါ။ ကဲ..ကစားၾကမယ္..မင္းကငါ့မာမီလုပ္.. ငါကမင္းရဲ ့ကေလးေပါ့.. ငါကဖ်ားမယ္.. မင္းကအေမဆိုေတာ့ ငါ့ကိုဆရာ၀န္ဆီ ေခၚသြား.. စသျဖင့္ စီမံျပီး သူတို ့ကစားၾကတယ္။ ဒီလိုသရုပ္ေဆာင္ၾကရင္း ၾကံဳလာတဲ့ ျပႆနာေလးေတြကိုလည္း ေျဖရွင္းသြားၾကတယ္။ ဒါမ်ိဳးေလးေတြကို ကစားေစတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့ ဒီကစားနည္းေလးေတြဟာ ကေလးေတြရဲ ့စိတ္ထဲကို လိုက္နာရမယ့္စည္းမ်ဥ္းေလးေတြ၊ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေလးေတြကို သြတ္သြင္းေပးတဲ့အျပင္ မိမိအခန္းက႑အတြက္ စိတ္ႏွစ္ေဆာင္ရြက္တတ္တဲ့ အေလ့အထေတြရရွိဖို ့ပါ။ အေရးၾကီးတာက ဒါမ်ဳိးေလ့က်င့္ခန္းေတြကို သီးသန္ ့သင္ၾကားမႈအေနနဲ ့ မဟုတ္ဘဲ ကေလးေတြရဲ ့တေန ့တာ လုပ္ေဆာင္မႈေတြတိုင္းမွာ ပါ၀င္ေနေအာင္ လုပ္ေပးထားဖို ့ပါပဲ။

ဒါဟာ ရွင္းလင္းလြယ္ကူေအာင္လုပ္ထားတဲ့ သင္ရိုးတစ္ခုျဖစ္ျပီးေတာ့ ကေလးေတြရဲ ့ ဦးေႏွာက္ဖြံျဖိဳးမႈဆိုင္ရာ စနစ္တက် သုေတသနျပဳခ်က္မ်ားအေပၚ အေျခခံထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အမ်ားလက္ခံဖို ့ ႏွစ္အေတာ္မ်ားမ်ားေတာ့ အခ်ိန္ယူလိုက္ရတယ္။ ဒီသင္ရိုးထဲကေလ့က်င့္ခန္းေတြဟာ သိပ္ျပီးေလးေလးနက္နက္ မရွိလွဘူး.. ကေလးေတြကို ခက္ခဲတဲ့သင္ခန္းစာေတြမသင္ခ်င္ေအာင္ ဆြဲေဆာင္ေနတယ္..လို ့လဲတခ်ိဳ ့က ယူဆၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒိုင္းမန္းရဲ ့ရလဒ္ေတြကေတာ့ အဲဒီလို မျပေနပါဘူး။ ခ်ီကာဂိုစိတၱေဗဒအဖြဲ ့အစည္း (The Association for Psychological Science in Chicargo) ကို သူမ တင္ျပခဲ ့တာကေတာ့ သမားရိုးက်စာသင္ခန္းေတြေရာ၊ သုေသတနျပဳစာသင္ခန္းမွာပါ ႏွစ္ႏွစ္ၾကာျပီးေနာက္မွာ အာရုံစူးစိုက္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္စြမ္းအီးအက္ဖ္စစ္ေဆးမႈ (EF Tests) မ်ားစစ္ခဲ့တယ္လို ့ဆိုပါတယ္။ စစ္ေဆးမႈေတြမွာ အင္မတန္ခက္ခဲတဲ့ သင္ၾကားမွတ္ယူႏိုင္စြမ္းစစ္ေဆးမႈေတြ ပါပါတယ္။ စစ္ေဆးမႈတစ္ခုစီတိုင္းမွာ သုေသတနျပဳစာသင္ခန္းမ်ားမွ ကေလးမ်ားက သာလြန္ေကာင္းမြန္စြာ ေျဖဆိုသြားႏိုင္တယ္လို ့ ဆိုပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ပထမတစ္ႏွစ္အတြင္းမွာတင္ သုေတသနျပဳအတန္းေတြနဲ ့ သမားရုိးက်အတန္းေတြ ၾကားမွာ သိပ္ကိုကြာျခားေနတဲ့အတြက္ အခ်ိဳ ့ ေသာေက်ာင္းအာဏာပုိင္မ်ားက သုေသတနတန္းေတြကို ျဖဳတ္ျပီး ကေလးအားလံုးကို ဒီေလ့က်င့္မႈေတြရဲ ့ ရလဒ္ေကာင္းေတြကို ခံစားႏိုင္ေစဖို ့ေတာင္ ၾကိဳးစားခဲ့ၾကပါတယ္။

ဒါတင္မကပါဘူး။ ပန္စူေဗးနီးယားျပည္နယ္တကၠသိုလ္မွ စိတၱေဗဒပညာရွင္ ကလန္စီဘလဲကည္း အာရုံစူးစိုက္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္စြမ္း (အီးအက္ဖ္)ေကာင္းတဲ့ မူၾကိဳကေလးေတြဟာ သာမာန္ကေလးေတြထက္ သခ်ာၤ လို ဘာသာရပ္ေတြမွာ ပိုေတာ္ေၾကာင္း သက္ေသျပခဲ့ပါတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ ဒီလိုလူၾကီးလုပ္တမ္းကစားနည္းေလးေတြ၊ မွတ္ဥာဏ္အသံုးခ်ကစားနည္းေလးေတြကို ေစာေစာစီးစီး ထိေတြ ့ရတဲ့ ကေလးေတြဟာ ေနာင္ေက်ာင္းတြင္းပညာသင္ၾကားမွဳေတြမွာ ေအာင္ေအာင္ျမင္ျမင္ျဖစ္လာၾကတယ္လို ့ ဆိုပါတယ္။

ကေလးေတြေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ အေျခခံပညာေက်ာင္းေတြမွာတင္ အထုတ္ခံေနၾကရပါတယ္။ ဒီအာရုံစိုက္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္စြမ္း (အီးအက္ဖ္)ဟာ စီပြားေရးက်ပ္တည္းတဲ့ ပတ္၀န္းက်င္က ကေလးေတြမွာ ဆိုးဆိုးရြားရြားကို အားနည္းၾကတာေတြ ့ရပါတယ္။ အေမရိကန္မွာ လူျဖဴကေလးေတြနဲ ့ အေမရိကန္-အာဖ၇ိကန္ကေလးေတြၾကားမွာ အေျခခံပညာသင္ယူရန္ အရည္အေသြး (School readiness) ကြာျခားေနတာေတြရဲ ့တ၀က္ေလာက္ဟာ အီးအက္ဖ္ကြာျခားမႈေတြေၾကာင့္ဆိုတာ ေပၚလြင္လာခဲ့ပါတယ္။

စာေရးသူေရးဟားဘားဒ္က ဒီလိုကေလးေတြကို ကူညီမယ္ဆိုတဲ့ ၂၀၀၁ မည္သည့္ကေလးမွခ်န္မထားေရး (No Child Left Behind Act) ဖက္ဒရယ္အက္ရဲ ့ အရည္အခ်င္းစစ္ေဆးမႈဆိုင္ရာကိုေတာ့ ေ၀ဖန္လိုပံုရပါတယ္။ ကေလးေတြရဲ ့ အေျခခံဦးေႏွာက္ပိုင္းရာ စြမ္းေဆာင္ႏိုင္စြမ္းေတြကို မ်က္ကြယ္ျပဳရင္ ကေလးေတြကို ပိုမိုပ်က္စီးေစတဲ့လမ္းေၾကာင္းေပၚမွာ ခ်န္ထားတာ၊ သူတို ့ရဲ ့ပူးေပါင္းပါ၀င္ေဆာင္ရြက္လိုစိတ္ေတြကို ေမာင္းထုတ္လိုက္တာမ်ဳိး ျဖစ္သြားႏိုင္တယ္လို ့ဆိုထားပါတယ္။

( Wrey Herbert ရဲ ့ Is executive function the new IQ? ကို ဆီေလ်ာ္ေအာင္ ဘာသာျပန္ထားတာပါ။ )

Read More...

Collapse...

Volunteer Management 101

ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ေလမုန္တိုင္းဒဏ္ ခံရၿပီးေနာက္ မိမိအသိစိတ္ဓါတ္ျဖင့္ လုပ္အားေပးကူညီၾကေသာ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားစြာ ေပၚေပါက္လာခဲ့သည္။ စာေရးသူလည္း ထိုအဖြဲ႔တစ္ဖြဲ႔တြင္ ပါ၀င္လုပ္အားေပးလ်က္ရွိသည္။ ထိုသို႔ လုပ္အားေပးစဥ္ ၾကားသိလာရေသာ လုပ္အားေပးမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ အခက္အခဲမ်ားကို ေျဖရွင္းရန္အတြက္ လက္လွမ္းမီသေလာက္ ဖတ္ရႈေလ့လာထားသည္မ်ားကို ျပန္လည္ ေ၀ငွလိုက္ပါသည္။

လုပ္အားေပး ေရြးခ်ယ္ျခင္း (Recruitment)

• လုပ္အားေပး ေရြးခ်ယ္ရာတြင္ အသင္းအဖြဲ႔ႏွင့္ တြဲ၍ လုပ္ေဆာင္တတ္မႈက ၄င္းမည္သည့္ ပညာ တတ္ကြ်မ္းသည္ ဆိုသည္ထက္ ပိုအေရးႀကီးသည္။ မလုပ္တတ္သည္မ်ားကို သင္ေပး၍ ရႏိုင္ေသာ္လည္း အသင္းအဖြဲ႔ စိတ္ဓါတ္ရွိလာရန္ ကိုမူ လြယ္လြယ္ကူကူ သင္ၾကားေပးႏိုင္မည္ မဟုတ္ေပ။
• လုပ္အားေပးရာတြင္ အဆင္ေျပႏိုင္မႈ ရွိမရွိကို ၄င္း ယခင္ လုပ္အားေပးခဲ့ဖူးသည့္ ကိစၥမ်ားမွ၄င္း၊ အစမ္း လုပ္အားေပးေစျခင္းျဖင့္၄င္း သိရွိႏိုင္သည္။
• လူေတြ႔ေမးရာတြင္ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္ထားေသာ ေမးခြန္းမ်ားကိုသာ ေမးသင့္သည္။ သို႔မွသာ ေလွ်ာက္ထားသူ တစ္ဦး ႏွင့္ တစ္ဦး ကြာျခားမႈကို သိရွိႏိုင္မည္။

လုပ္အားေပးမ်ားကို တာ၀န္ေပးျခင္း (Placement)

• လုပ္အားေပးရန္ အခ်ိန္ အတိအက် သတ္မွတ္ေပးရန္လိုသည္။ လုပ္အားေပးသူမ်ားသည္ မိမိတို႔စီမံခ်က္အတြက္ အဆံုးမရွိ အစမရွိ၊ ေန႔ေရာ ညပါ အခ်ိန္ ေပးရမည္ဟု ယူဆထားလွ်င္ လက္ေတြ႔မက်ေပ။
• လုပ္အားေပးမ်ား၏ နဂို လုပ္ငန္းအေတြ႔အႀကံဳ ပညာရပ္ အေတြ႔အႀကံဳမ်ားကို တတ္ႏိုင္သေလာက္ အသံုးခ်ေစရန္။
• လုပ္အားေပးမ်ား အားလံုး တန္းတူညီမွ်မႈရွိေစရန္။ တစ္ဦးဦးကို ပစား ေပးျခင္းမ်ိဳး ေရွာင္ၾကဥ္ရန္။
• ပြင့္လင္းမႈရွိရန္။ လွ်ိဳ႕၀ွက္ခ်က္မ်ား ထားရွိျခင္းျဖင့္ လုပ္အားေပးမ်ားအၾကား မယံုၾကည္မႈကိုသာ တိုးပြားေစမည္။ စီမံခ်က္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ တတ္ႏုိင္သေရြ႕ ပြင့္လင္းစြာ ဆက္ဆံ အသိေပးသင့္သည္။
• လုပ္အားေပးမ်ားအား တာ၀န္ေပးရာတြင္ ၄င္းတို႔ကိုယ္တိုင္ ေရြးခ်ယ္ခြင့္ကိုလည္း ထည့္သြင္းစဥ္းစားေပးရန္။
• လုပ္အားေပးမ်ား အေနျဖင့္ ဆက္လက္လုပ္အားေပးလိုေသာ ဆႏၵ မရွိပါက ၄င္းတို႔ သေဘာအတိုင္း ေဆာင္ရြက္ခြင့္ ရွိေၾကာင္း မိမိတို႔အဖြဲ႔က နားလည္ သေဘာေပါက္ထားရန္။
• လုပ္အားေပးမ်ား လုပ္ေဆာင္ရမည့္ တာ၀န္မ်ား၊ ႏွင့္ လိုက္နာရမည့္ စည္းကမ္းမ်ားကို တိက် ရွင္းလင္းစြာ ေျပာျပထားရန္။

လုပ္အားေပးမ်ား ဆက္လက္ပါ၀င္မႈ ရွိရန္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း (Retention)

အေထာက္အကူျဖစ္ေစမည့္ အခ်က္မ်ား

• လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားကို အသိအမွတ္ျပဳျခင္း။
• လိုအပ္ေသာ သင္တန္းမ်ား ေပးျခင္း။
• မူလကပင္ ေသခ်ာစြာ စိစစ္ေရြးခ်ယ္ျခင္း ႏွင့္ လူမွန္ ေနရာမွန္ တာ၀န္ေပးျခင္း။
• လုပ္အားေပးတစ္ဦးက အျခား တစ္ဦးကို ေခၚေဆာင္လာျခင္း။

ခက္ခဲေစမည့္ အေၾကာင္းမ်ား

• အမ်ားအားျဖင့္ အသက္ ၂၄ ႏွစ္ထက္ငယ္ေသာ လုပ္အားေပးမ်ားသာ အဓိက ပါ၀င္ေနျခင္း။
• လုပ္အားေပးမ်ားကို ႀကီးၾကပ္ လမ္းညႊန္မႈ မေပးျခင္း။
• လုပ္အားေပးမ်ားႏွင့္ ဆက္ဆံေရး မေျပျပစ္ျခင္း။
• လုပ္အားေပးမ်ား အေၾကာင္းမဲ့ ပ်က္ကြက္ျခင္း၊ အခ်ိန္မွန္ မလာေရာက္ျခင္း။
• လုပ္အားေပးမ်ားအတြက္ ေငြအကုန္အက် မခံျခင္း။

အာေရာဂ်ံ ပရမံ လာဘံ
တကၠသိုလ္ လွမြန္

စာကိုး။

Managing the placement of volunteers: A VSO guide.
Volunteer Management: Practices and Retention of Volunteers. Mark Hager, Jeffrey Brundney. The Urban Institute. June 2004.

Read More...

Collapse...