Diabetes Management
ဆီးခ်ိဳေၾကာင့္ ျဖစ္လာႏိုင္သည့္ ေနာက္ဆက္တြဲေရာဂါမ်ား ကာကြယ္ျခင္းျဖစ္ၿပီး ေသြးထဲရွိ သၾကားဓါတ္ကို အၿမဲတမ္း ပံုမွန္ျဖစ္ေနေစရန္ ထိန္းညွိ ေပးျခင္း ျဖစ္သည္။ ဆီးခ်ိဳ ေရာဂါသည္ ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္း မ်ားျခင္း အေပၚတြင္ အရင္းခံေသာ္လည္း Diabetes Complication သည္ ေသြးထဲသၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္း နည္းသည့္အခါတြင္လည္း ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ႏွစ္ခုစလံုးေၾကာင့္ ျဖစ္လာႏိုင္သည့္ အႏၱရာယ္မ်ားကို ေရာဂါသည္မ်ား ေကာင္းစြာ နားလည္ထားရမည္။ သို႔မွသာ ရုတ္တရက္ႏွင့္ နာတာရွည္ ေနာက္ဆက္တြဲ ျပႆနာမ်ား (Acute & Chronic complications) မ်ားကို ေကာင္းစြာ ကာကြယ္ႏိုင္မည္ ျဖစ္ၿပီး ဤသို႔ ကာကြယ္ျခင္း သည္ပင္ Diabetes Management ျဖစ္သည္။
Management
ဆီးခ်ိဳေရာဂါအား ေကာင္းစြာ ႏွိမ္ႏွင္းရန္ ေ၀ဒနာရွင္သည္ ဘ၀ ေနထိုင္မႈ ပံုစံကို မျဖစ္မေန ေျပာင္းလဲရမည္ ျဖစ္ၿပီး အာဟာရကို မွန္ကန္စြာ စားသံုျခင္း၊ ကာယ ေလ့က်င့္ခန္းကို ပံုမွန္လုပ္ျခင္းႏွင့္ ေဆး၀ါး အသံုးျပဳျခင္းျဖင့္ ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ကို ပံုမွန္ ျဖစ္ေအာင္ ေကာင္းစြာ ထိန္းခ်ဳပ္ရမည္္။ သို႔ေသာ္ Type 1 ႏွင့္ Type 2 သည္ ဆဲလ္မ်ား၏ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းအေပၚ တုန္႔ျပန္မႈ မတူညီျခင္း၊ Type 1 သည္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ေလွ်ာ့သည့္ လကၡဏာရွိၿပီး Type 2 တြင္ အ၀လြန္သူ အမ်ားစု ျဖစ္ျခင္းႏွင့္ တျခား ေသြးတိုး၊ ႏွလံုး ေရာဂါမ်ားႏွင့္လည္း တြဲေနႏိုင္ျခင္း စသည့္ အမ်ိဳးအစား ႏွစ္ခုအၾကား မတူ ကြဲျပားသည့္ အခ်က္မ်ား ရွိေသာေၾကာင့္ ေဆး၀ါးကုသမႈ (Medical Treatment) တြင္ အနည္းငယ္ ကြာျခားပါသည္။
ကိုယ္အေလးခ်ိန္
ပထမဦးစြာ ေဆးလိပ္ ေသာက္သူျဖစ္ပါက ေဆးလိပ္ ျဖတ္ရမည္ ျဖစ္ၿပီး အ၀လြန္ေသာ Type 2 သမားမ်ားသည္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ကို ေလွ်ာ့၍ ပိန္လြန္းေသာ Type 1 သမားမ်ားသည္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ပံုမွန္ ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ရမည္္။ လူတေယာက္တြင္ ရွိသင့္သည့္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ကို Body Mass Index (BMI) ျဖင့္ တိုင္းတာၿပီး BMI 20-25 အထိကို ပံုမွန္ ရွိသင့္ေသာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားပါသည္။ တြက္နည္းမွာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ကီလိုဂရမ္ကို အရပ္ စတုရန္းမီတာျဖင့္ စား၍ (kg/m2) ရရွိေသာ အေျဖျဖစ္သည္္။ ဥပမာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ 51kg ႏွင့္ အရပ္ 155cm=1.55m ရွိသူအတြက္ 51/(1.55)2 = 21.2 ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အဟာရႏွင့္ ေလ့က်င့္ခန္းျဖင့္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ သမားမ်ားသည္ ကိုယ္အေလးအခ်ိန္ကို BMI 20-25 အတြင္း ထိန္းႏိုင္လ်င္ ေနာက္ဆက္တြဲ ျပႆနာ မ်ားကို တစိတ္တေဒသ အားျဖင့္ ကာကြယ္ၿပီးသား ျဖစ္ပါသည္္။ Type 2 Diabetes ကို ပံုမွန္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ထိန္းၿပီး ရာႏႈန္းျပည့္ နီးပါး ကာကြယ္ႏိုင္သည္။
အာဟာရ
ဆီးခ်ိဳေရာဂါအတြက္ အာဟာရ သီးသန္႔ သတ္မွတ္ထားျခင္း မရွိ္(Diabetes Australia, 2003) ပဲ ေဆာင္ရန္၊ ေရွာင္ရန္ အခ်က္အေနျဖင့္ အဆီေလွ်ာ့ စားျခင္း၊ သၾကားကို လံုး၀ေရွာင္ျခင္း၊ တျခား အခ်ိဳပါေသာ အစား အေသာက္မ်ားႏွင့္ အသီးႏွံမ်ား စားႏိုင္ေသာ္လည္း ခ်င့္ခ်ိန္၍ စားျခင္းတို႔ကို အဓိကလိုက္နာရမည္ (Dr Carter, 2005)။ ထို႔ေၾကာင့္ ေယဘုယ်အားျခင့္ သာမန္ Healthy Diet အျဖစ္သတ္မွတ္ထားသည့္ စံအတိုင္း ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္ကို အမ်ားဆံုးစား၍ တျခား အဟာရမ်ားမွ ဟင္းသီးရြက္ကိုမ်ားမ်ား၊ ႏို႔ထြက္အစားအစာမ်ားႏွင့္ အသားငါးကိုအသင့္အတင့္၊ အဆီႏွင့္ဆားကို နည္းငယ္သာစားျခင္း စသည္တို႔ ပါ၀င္သည့္ Food Pyramid အတိုင္း လိုက္နာႏိုင္ပါသည္။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါအတြက္ အဟာရႏွင့္ပတ္သက္၍ အေသးစိတ္ သိရွိလိုပါက Dr Win Thein ေရးသည့္ Diet for Diabetes ကို http://health.ngoinmyanmar.org/search/label/diabetes မွာလည္း ဖတ္ရႈႏိုင္ပါသည္။
ေလ့က်င့္ခန္း
ဆီးခ်ိဳေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္မ်ားအေနျဖင့္ မေပ်ာ့လြန္း မျပင္းလြန္းသည့္ ကာယေလ့က်င့္ခန္းကို မိႏွစ္ ၂၀-၄၀ ခန္႔ တပတ္မွာ အနည္းဆံုး သံုးေလးႀကိမ္ ျပဳလုပ္သင့္ပါသည္။ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ျခင္းႏွင့္ အဟာရကို သင့္တင့္စြာ ပံုမွန္ စားေသာက္ျခင္းသည္ အင္ဆူလင္ကို အလုပ္လုပ္ေအာင္ ႏိုးေဆာ္ေပးျခင္းျဖစ္၍ Type 2 သမားမ်ားအတြက္ ဆဲလ္၏ အင္ဆူလင္ ခံႏိုင္ရည္ရွိမႈကို ေလွ်ာ့့နည္းေစပါသည္။ ထို႔အျပင္ ေသြးထဲသၾကားဓါတ္၊ ေကာ္လက္စထေရာလ္ ပမာဏႏွင့္ ေသြးဖိအားကို ပံုမွန္ျဖစ္ေအာင္လည္း ထိန္းညွိေပးသည္။ ေလ့က်င့္ခန္းသည္ ေရာဂါအမ်ိဳးအစား ႏွစ္ခုစလံုး အတြက္ နာ့ဗ္ေၾကာမ်ားႏွင့္ ေသြးေၾကာမ်ားကို ပံုမွန္အလုပ္လုပ္ ေစသျဖင့္ ၎တို႔ကို ပ်က္စီးျခင္းမွ ကာကြယ္ေပးသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဆီးခ်ိဳကို ေဆးျဖင့္အရင္ မကုပဲ အာဟာရႏွင့္ ေလ့က်င့္ခန္းျဖင့္ အရင္ကု၍ ေနာက္ပိုင္း ေသြးထဲသၾကားဓါတ္ကို ထိုႏွစ္ခုျဖင့္ မထိန္းခ်ဳပ္ႏုိင္မွသာ Combination therapy အျဖစ္ ေဆးကို တြဲေပးပါသည္္။
ေဆး၀ါးမ်ား
ဆီးခ်ိဳေရာဂါေဆးမ်ားမွာ Oral Agent ဟုေခၚေသာ ေသာက္ေဆးမ်ားႏွင့္ အေရျပားေအာက္ ထိုးေပးရေသာ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းေဆးမ်ား ပါ၀င္ပါသည္။
ေသာက္ေဆး
ေသာက္ေဆး အမ်ားစုသည္ အင္ဆူလင္ ခံႏိုင္ရည္ရွိသည့္ Type 2 Diabetes အတြက္ျဖစ္ၿပီး ထင္ရွားေသာ ေသာက္ေဆးမ်ားမွာ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေသာ ဘီတာဆဲလ္ကို အလုပ္လုပ္ေအာင္ အားေပးသည့္ Sulfonylureas and Meglitinides, ဂလူးကို႔စ္ကို ဆဲလ္ထဲသို႔ ၀င္ေရာက္ေအာင္ အင္ဆူလင္၏ စြမ္းရည္အား ျမွင့္တင္ေပးသည့္ Biguanides, ဆဲလ္ကို အင္ဆူလင္ႏွင့္ သဟဇာတျဖစ္ေစရန္ အကူအညီေပးသည့္ Thiazolidinediones ႏွင့္ ကစီဓါတ္ေခ်ဖ်က္မႈကို အားေပးသည့္ အင္ဇိုင္းမ်ားအား အဟန္႔အတားျဖစ္ေစသည့္ Alpha-glycosidase တို႔ ျဖစ္ပါသည္။ အဟာရ၊ ေလ့က်င့္ခန္းႏွင့္ ေသာက္ေဆး သံုးမ်ိဳးေပါင္းစပ္၍ ကုသၿပီး ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ မ်ားျခင္းကို မထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေသာ လူနာမ်ားအတြက္ အင္ဆူလင္ ထိုးေဆးပါ တြဲေပးရသည္။
ထိုးေဆး
အင္ဆူလင္သည္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါအတြက္ တခုတည္းေသာ ထိုးေဆးျဖစ္သည္။ အစာအိမ္ထဲရွိ အစာေခ်ရည္ အက္ဆစ္ဓာတ္မွ အင္ဆူလင္ အာနိသင္ကို ဖ်က္ဆီးႏိုင္ေသာေၾကာင့္ အင္ဆူလင္္ကို ေသာက္ေဆးအျဖစ္ အသံုးမျပဳႏိုင္ပဲ ထိုးေဆးအျဖစ္သာ အသံုးျပဳပါသည္။ Type 1 Diabetes တြင္ ဘီတာဆဲလ္ကို အလုပ္လုပ္ေစရန္ အကူအညီေပးသည့္ ေသာက္ေဆးမ်ားျဖင့္ မထိေရာက္ႏိုင္ေသာေၾကာင့္ အင္ဆူလင္ ထိုးေဆးကို ေစာစီးစြာ ေပးရေလ့ရွိပါသည္္။ အင္ဆူလင္ ထိုးေဆးအတြက္ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းကို ယခင္က ၀က္ႏွင့္ သိုးမ်ားမွ အမ်ားဆံုးထုတ္ယူ သံုးစြဲခဲ့သည္။
ယခု ေခတ္သစ္ ဇီ၀နည္းပညာ (Modern Biotechnology) က်ယ္ျပန္႔စြာ ထြန္းကားလာၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ Human Insulin က တျခား အင္ဆူလင္မ်ားထက္ ပိုမို အင္နိသင္ ရွိသည္ကို စမ္းသပ္ေတြ႔ရွိရၿပီး ယခုအခ်ိန္တြင္ Human Insulin ကို ပိုမို အသံုးျပဳ လာေနပါသည္။ Human Insulin ကို လူ႔ခႏၶာကိုယ္မွ တိုက္ရိုက္ ထုတ္ယူျခင္းမဟုတ္ပဲ မ်ိဳးရိုးဗီဇ ျပဳျပင္ဖန္တီးသည့္ပညာ (Genetic engineering) ျဖင့္ လူႏွင့္ ဘက္တီးရီးယား၏ DNA ကို ျဖတ္ေတာက္ ေပါင္းစပ္ျခင္း ( Recombinant DNA) မွ ဘက္တီးရီးယား Plasmic ဆီမွတဆင့္ ထုတ္လုပ္ပါသည္။ အင္ဆူလင္ထိုးေဆးကို လူနာအား အစာမစားမီ ၁၅-၄၅ မိႏွစ္အတြင္း ထိုးေပးရပါသည္။ ထိုအခါ အင္ဆူလင္ မွ ေသြးေၾကာထဲရွိ ဂလူးကို႔စ္ ေမာ္လီက်ဴးမ်ားအား ဆဲလ္ထဲေရာက္ေအာင္ ပို႔ေပးႏိုင္ျခင္းျဖင့္ ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ မ်ားျခင္းမွ ကာကြယ္ေပးသည္။
Complications
ဆီးခ်ိဳေရာဂါ၏ ေနာက္ဆက္တြဲ ဆက္ပြား ေရာဂါမ်ားကို ရုတ္တရက္ (Acute Complication) ႏွင့္ နာတာရွည္ (chronic Complication) ဆက္ပြား ေရာဂါ ဟူ၍ႏွစ္မ်ိဳး ေတြ႔ရႏိုင္ပါသည္္။ Diabetes Management ကို ေကာင္းစြာလိုက္နာျခင္းသည္ ေနာက္ဆက္တြဲျပႆနာမ်ားကို ကာကြယ္ျခင္းျဖစ္၍ ဆရာ၀န္ ညြန္ၾကားသည့္အတိုင္း မေသြမတိမ္း လိုက္နာျခင္းျဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္ပါသည္။
Acute Complications
ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္းနည္းသြားျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ (Severe Hypoglycaemia)၊ ေသြးထဲ၌ သၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္းမ်ား၍ ေသြးေၾကာထဲ အညစ္အေၾကးမ်ားျဖင့္ ျပည့္ေနေသာေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ Diabetic Ketoacidosis ႏွင့္ ေသြးထဲသၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္း မ်ားေနသည့္အခ်ိန္ ၾကာသြားေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ Hyperosmolar Coma ဟူ၍ ထင္ရွားသည့္ Acute Complication ၃ မ်ိဳးရွိပါသည္။
Hypoglycaemia ျဖစ္ပါက လူနာသည္ ေခါင္းမူးျခင္း၊ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ျခင္း၊ ငိုေၾကြးျခင္း၊ အၾကမ္းဖက္ျခင္း စသည့္ လကၡဏာမ်ားကိုေတြ႔ရၿပီး အားအင္ကုန္ခန္း၍ ေနာက္ဆံုး သတိလစ္ေသဆံုးသည္အထိ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ သတိမလစ္ပါက အခ်ိဳရည္တခုခုကို အျမန္ဆံုးတိုက္ၿပီး ေသြးထဲသၾကားဓါတ္ကို ျပန္ျဖည့္ေပးႏိုင္သည္။ ေလ့က်င့္ခန္းမလုပ္မီ သို႔မဟုတ္ အင္ဆူလင္ထိုးၿပီး အစာမစားထားျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္္ ၎ကို ကာကြယ္ရန္ ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္ကို သတ္မွတ္ထားသည့္အခ်ိန္တြင္ မလစ္ဟင္းေစပဲ မွန္မွန္စားရၿပီး ေလ့က်င့္ခန္းမလုပ္ခင္ႏွင့္ ၾကားကာလ နားခ်ိန္မ်ားတြင္ စားရန္လည္း ကာဗြန္ ဟိုက္ဒရိတ္ အစာတခုခုကို အျမဲေဆာင္ထားရမည္။
Diabetes Ketoacidosis ႏွင့္ Hyperosmolar Coma သည္ ဆင္တူ၍ မူးေ၀ျခင္း၊ ပ်ိဳ႕အန္ျခင္း၊ အလြန္အမင္း ေရဓါတ္ခမ္းေျခာက္ျခင္း၊ ခႏၶာကိုယ္အတြင္း သတၱဳဓါတ္ မညီမွ်ျခင္းႏွင့္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ခ်က္ခ်င္း ေလ်ာ့က်သြားျခင္း စသည့္ လကၡဏာမ်ား ေတြ႔ရႏိုင္ၿပီး သတိလစ္ေသဆံုးသည္အထိ ျဖစ္တတ္သည္။ Acute Complications အားလံုးသည္ အသက္အႏၱရယ္ အထူး စိုးရိမ္ရသည္ ျဖစ္၍ အေရးေပၚ ေဆး၀ါးကုသမႈ ခ်က္ခ်င္း လိုအပ္ၿပီး ေဆးရံု ခ်က္ခ်င္း တင္ရမည္။
Chronic Complications
မ်က္စိပ်က္စီးျခင္း (Retinopathy)၊ ေက်ာက္ကပ္ ပ်က္စီးျခင္း (Nephropathy)၊ နာ့ဗ္ေၾကာမ်ားေၾကာင့္ ေျခေထာက္ပ်က္စီးျခင္း (Neuropathy)၊ ႏွလံုးေရာဂါႏွင့္ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ အင္အားမရွိျခင္း (Sexual dysfunction) တို႔ပါ၀င္သည္။
Retinopathy သည္ ဆံခ်ည္မွ်င္ ေသြးေၾကာမ်ားပ်က္စီး၍ မ်က္ၾကည္လႊာကို ထိခိုက္ၿပီး မ်က္စိေ၀၀ါးလာသည္။ု မ်က္စိထဲ၌ အတိုင္းအတာတခုထိ ပ်က္စီး သြားၿပီးမွသာ မ်က္စိမႈန္ လာသည္ကို သတိထား မိေသာေၾကာင့္ မ်က္စိပံုမွန္ စမ္းသပ္ျခင္း မရွိပါက အသိေနာက္က်ၿပီး မ်က္စိ ကြယ္သည္အထိ ျဖစ္တတ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အသိ ေနာက္မက်ေစရန္ ပံုမွန္ မ်က္စိ စစ္ေဆးျခင္းကို ႏွစ္စဥ္ ျပဳလုပ္ရမည္။
Nephropathy သည္ ေက်က္ကပ္မွ အသားဓါတ္ႏွင့္ အဆီပါေသာဆီးမ်ားကို မၾကာခဏစစ္ ထုတ္ရေသာေၾကာင့္ ေက်ာက္ကပ္ ယိုစိမ့္လာၿပီးပံုမွန္ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ ျဖစ္သြားသည္္။ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ကို ပံုမွန္ျဖစ္ေအာင္ ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း ေက်ာက္ကပ္ကို တႏွစ္တႀကိမ္စမ္းသပ္ျခင္းျဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္သည္။
Neuropathy သည္ အာရံုခံနာ့ဗ္ (Sensory) ႏွင့္ အာရံုတုန္႔ျပန္သည့္ နာ့ဗ္ (Motor) မ်ား ပံုမွန္ အလုပ္မလုပ္ ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ရသည္။ ေျခလက္မ်ား ထံုက်င္၍ ထိခိုက္နာက်င္မႈႏွင့္ ေရာဂါကူးစက္မႈကို သတိမထား မိျခင္းေၾကာင့္ ေျခေထာက္ ျဖတ္ရသည္ အထိ ျဖစ္ျခင္း၊ ေမာ္တာနာ့ဗ္ ပ်က္စီး ေသာေၾကာင့္ ၾကြက္သားမ်ား ပ်က္စီး၍ ေျခေထာက္၏ ပံုသ႑န္ေျပာင္းၿပီး သားေရဖုမ်ားႏွင့္ အနာမ်ားျဖစ္လာကာ ေျခတဖက္လံုး ကူးစက္ၿပီး ျဖတ္ရႏိုင္ပါသည္။ ေျခေတာက္အား ျခစ္ရာႏွင့္ အနာမ်ားရွိမရွိ ေန႔စဥ္ဂရုတစိုက္ ၾကည့္ရႈစစ္ေဆးျခင္းျဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္သည္။ ႏွလံုးေရာဂါသည္ ေသြးတိုးႏွင့္တြဲျဖစ္၍ ႏွလံုးသို႔သြားေသာ ေသြးေၾကာထဲတြင္ အဆီဖတ္မ်ား ပိတ္ျခင္း၊ ေသြထဲေကာ္လက္္စထေရာလ္ မ်ားၿပီး ေသြးေက်ာနံရံမ်ားတြင္ အနည္္ထိုင္၍ ေသြးေၾကာမ်ား မာေက်ာေတာင့္တင္းလာျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
Sexual Dysfunction သည္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါေၾကာင့္ လိင္အဂၤါမ်ားသို႔ သြားေသာ နာ့ဗ္ေၾကာႏွင့္ ေသြးေၾကာမ်ားကို ထိခိုက္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ၿပီး အမ်ိဳးသမီးမ်ားတြင္ အရည္ထြက္နည္းျခင္းႏွင့္ အမ်ိဳးသားမ်ားတြင္ လိင္တံေတာင့္တင္းမႈ အားနည္း၍ လိင္ဆက္ဆံစဥ္ သုတ္မထုတ္ႏိုင္ခင္ လိင္တံေပ်ာ့ေခြျခင္း ျဖစ္တတ္ပါသည္။
Bibliography
Cater, W. (2005). Home doctor: Know your body & look after it, (pp 112-120). Australia: Hinkler Books Pty Ltd.
Diabetes Australea. (2003). Living with type 2 diabetes: A practical hand book about managing type 2 diabetes. Australia: Diabetes Australia.
McCane & Huether. (2006). Pathophysiology: The Biological Basis for Disease in Adults and Children, (5thed). (pp 700-720). USA: Mosby.
Management
ဆီးခ်ိဳေရာဂါအား ေကာင္းစြာ ႏွိမ္ႏွင္းရန္ ေ၀ဒနာရွင္သည္ ဘ၀ ေနထိုင္မႈ ပံုစံကို မျဖစ္မေန ေျပာင္းလဲရမည္ ျဖစ္ၿပီး အာဟာရကို မွန္ကန္စြာ စားသံုျခင္း၊ ကာယ ေလ့က်င့္ခန္းကို ပံုမွန္လုပ္ျခင္းႏွင့္ ေဆး၀ါး အသံုးျပဳျခင္းျဖင့္ ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ကို ပံုမွန္ ျဖစ္ေအာင္ ေကာင္းစြာ ထိန္းခ်ဳပ္ရမည္္။ သို႔ေသာ္ Type 1 ႏွင့္ Type 2 သည္ ဆဲလ္မ်ား၏ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းအေပၚ တုန္႔ျပန္မႈ မတူညီျခင္း၊ Type 1 သည္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ေလွ်ာ့သည့္ လကၡဏာရွိၿပီး Type 2 တြင္ အ၀လြန္သူ အမ်ားစု ျဖစ္ျခင္းႏွင့္ တျခား ေသြးတိုး၊ ႏွလံုး ေရာဂါမ်ားႏွင့္လည္း တြဲေနႏိုင္ျခင္း စသည့္ အမ်ိဳးအစား ႏွစ္ခုအၾကား မတူ ကြဲျပားသည့္ အခ်က္မ်ား ရွိေသာေၾကာင့္ ေဆး၀ါးကုသမႈ (Medical Treatment) တြင္ အနည္းငယ္ ကြာျခားပါသည္။
ကိုယ္အေလးခ်ိန္
ပထမဦးစြာ ေဆးလိပ္ ေသာက္သူျဖစ္ပါက ေဆးလိပ္ ျဖတ္ရမည္ ျဖစ္ၿပီး အ၀လြန္ေသာ Type 2 သမားမ်ားသည္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ကို ေလွ်ာ့၍ ပိန္လြန္းေသာ Type 1 သမားမ်ားသည္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ပံုမွန္ ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ရမည္္။ လူတေယာက္တြင္ ရွိသင့္သည့္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ကို Body Mass Index (BMI) ျဖင့္ တိုင္းတာၿပီး BMI 20-25 အထိကို ပံုမွန္ ရွိသင့္ေသာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားပါသည္။ တြက္နည္းမွာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ကီလိုဂရမ္ကို အရပ္ စတုရန္းမီတာျဖင့္ စား၍ (kg/m2) ရရွိေသာ အေျဖျဖစ္သည္္။ ဥပမာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ 51kg ႏွင့္ အရပ္ 155cm=1.55m ရွိသူအတြက္ 51/(1.55)2 = 21.2 ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အဟာရႏွင့္ ေလ့က်င့္ခန္းျဖင့္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ သမားမ်ားသည္ ကိုယ္အေလးအခ်ိန္ကို BMI 20-25 အတြင္း ထိန္းႏိုင္လ်င္ ေနာက္ဆက္တြဲ ျပႆနာ မ်ားကို တစိတ္တေဒသ အားျဖင့္ ကာကြယ္ၿပီးသား ျဖစ္ပါသည္္။ Type 2 Diabetes ကို ပံုမွန္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ထိန္းၿပီး ရာႏႈန္းျပည့္ နီးပါး ကာကြယ္ႏိုင္သည္။
အာဟာရ
ဆီးခ်ိဳေရာဂါအတြက္ အာဟာရ သီးသန္႔ သတ္မွတ္ထားျခင္း မရွိ္(Diabetes Australia, 2003) ပဲ ေဆာင္ရန္၊ ေရွာင္ရန္ အခ်က္အေနျဖင့္ အဆီေလွ်ာ့ စားျခင္း၊ သၾကားကို လံုး၀ေရွာင္ျခင္း၊ တျခား အခ်ိဳပါေသာ အစား အေသာက္မ်ားႏွင့္ အသီးႏွံမ်ား စားႏိုင္ေသာ္လည္း ခ်င့္ခ်ိန္၍ စားျခင္းတို႔ကို အဓိကလိုက္နာရမည္ (Dr Carter, 2005)။ ထို႔ေၾကာင့္ ေယဘုယ်အားျခင့္ သာမန္ Healthy Diet အျဖစ္သတ္မွတ္ထားသည့္ စံအတိုင္း ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္ကို အမ်ားဆံုးစား၍ တျခား အဟာရမ်ားမွ ဟင္းသီးရြက္ကိုမ်ားမ်ား၊ ႏို႔ထြက္အစားအစာမ်ားႏွင့္ အသားငါးကိုအသင့္အတင့္၊ အဆီႏွင့္ဆားကို နည္းငယ္သာစားျခင္း စသည္တို႔ ပါ၀င္သည့္ Food Pyramid အတိုင္း လိုက္နာႏိုင္ပါသည္။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါအတြက္ အဟာရႏွင့္ပတ္သက္၍ အေသးစိတ္ သိရွိလိုပါက Dr Win Thein ေရးသည့္ Diet for Diabetes ကို http://health.ngoinmyanmar.org/search/label/diabetes မွာလည္း ဖတ္ရႈႏိုင္ပါသည္။
ေလ့က်င့္ခန္း
ဆီးခ်ိဳေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္မ်ားအေနျဖင့္ မေပ်ာ့လြန္း မျပင္းလြန္းသည့္ ကာယေလ့က်င့္ခန္းကို မိႏွစ္ ၂၀-၄၀ ခန္႔ တပတ္မွာ အနည္းဆံုး သံုးေလးႀကိမ္ ျပဳလုပ္သင့္ပါသည္။ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ျခင္းႏွင့္ အဟာရကို သင့္တင့္စြာ ပံုမွန္ စားေသာက္ျခင္းသည္ အင္ဆူလင္ကို အလုပ္လုပ္ေအာင္ ႏိုးေဆာ္ေပးျခင္းျဖစ္၍ Type 2 သမားမ်ားအတြက္ ဆဲလ္၏ အင္ဆူလင္ ခံႏိုင္ရည္ရွိမႈကို ေလွ်ာ့့နည္းေစပါသည္။ ထို႔အျပင္ ေသြးထဲသၾကားဓါတ္၊ ေကာ္လက္စထေရာလ္ ပမာဏႏွင့္ ေသြးဖိအားကို ပံုမွန္ျဖစ္ေအာင္လည္း ထိန္းညွိေပးသည္။ ေလ့က်င့္ခန္းသည္ ေရာဂါအမ်ိဳးအစား ႏွစ္ခုစလံုး အတြက္ နာ့ဗ္ေၾကာမ်ားႏွင့္ ေသြးေၾကာမ်ားကို ပံုမွန္အလုပ္လုပ္ ေစသျဖင့္ ၎တို႔ကို ပ်က္စီးျခင္းမွ ကာကြယ္ေပးသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဆီးခ်ိဳကို ေဆးျဖင့္အရင္ မကုပဲ အာဟာရႏွင့္ ေလ့က်င့္ခန္းျဖင့္ အရင္ကု၍ ေနာက္ပိုင္း ေသြးထဲသၾကားဓါတ္ကို ထိုႏွစ္ခုျဖင့္ မထိန္းခ်ဳပ္ႏုိင္မွသာ Combination therapy အျဖစ္ ေဆးကို တြဲေပးပါသည္္။
ေဆး၀ါးမ်ား
ဆီးခ်ိဳေရာဂါေဆးမ်ားမွာ Oral Agent ဟုေခၚေသာ ေသာက္ေဆးမ်ားႏွင့္ အေရျပားေအာက္ ထိုးေပးရေသာ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းေဆးမ်ား ပါ၀င္ပါသည္။
ေသာက္ေဆး
ေသာက္ေဆး အမ်ားစုသည္ အင္ဆူလင္ ခံႏိုင္ရည္ရွိသည့္ Type 2 Diabetes အတြက္ျဖစ္ၿပီး ထင္ရွားေသာ ေသာက္ေဆးမ်ားမွာ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေသာ ဘီတာဆဲလ္ကို အလုပ္လုပ္ေအာင္ အားေပးသည့္ Sulfonylureas and Meglitinides, ဂလူးကို႔စ္ကို ဆဲလ္ထဲသို႔ ၀င္ေရာက္ေအာင္ အင္ဆူလင္၏ စြမ္းရည္အား ျမွင့္တင္ေပးသည့္ Biguanides, ဆဲလ္ကို အင္ဆူလင္ႏွင့္ သဟဇာတျဖစ္ေစရန္ အကူအညီေပးသည့္ Thiazolidinediones ႏွင့္ ကစီဓါတ္ေခ်ဖ်က္မႈကို အားေပးသည့္ အင္ဇိုင္းမ်ားအား အဟန္႔အတားျဖစ္ေစသည့္ Alpha-glycosidase တို႔ ျဖစ္ပါသည္။ အဟာရ၊ ေလ့က်င့္ခန္းႏွင့္ ေသာက္ေဆး သံုးမ်ိဳးေပါင္းစပ္၍ ကုသၿပီး ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ မ်ားျခင္းကို မထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေသာ လူနာမ်ားအတြက္ အင္ဆူလင္ ထိုးေဆးပါ တြဲေပးရသည္။
ထိုးေဆး
အင္ဆူလင္သည္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါအတြက္ တခုတည္းေသာ ထိုးေဆးျဖစ္သည္။ အစာအိမ္ထဲရွိ အစာေခ်ရည္ အက္ဆစ္ဓာတ္မွ အင္ဆူလင္ အာနိသင္ကို ဖ်က္ဆီးႏိုင္ေသာေၾကာင့္ အင္ဆူလင္္ကို ေသာက္ေဆးအျဖစ္ အသံုးမျပဳႏိုင္ပဲ ထိုးေဆးအျဖစ္သာ အသံုးျပဳပါသည္။ Type 1 Diabetes တြင္ ဘီတာဆဲလ္ကို အလုပ္လုပ္ေစရန္ အကူအညီေပးသည့္ ေသာက္ေဆးမ်ားျဖင့္ မထိေရာက္ႏိုင္ေသာေၾကာင့္ အင္ဆူလင္ ထိုးေဆးကို ေစာစီးစြာ ေပးရေလ့ရွိပါသည္္။ အင္ဆူလင္ ထိုးေဆးအတြက္ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းကို ယခင္က ၀က္ႏွင့္ သိုးမ်ားမွ အမ်ားဆံုးထုတ္ယူ သံုးစြဲခဲ့သည္။
ယခု ေခတ္သစ္ ဇီ၀နည္းပညာ (Modern Biotechnology) က်ယ္ျပန္႔စြာ ထြန္းကားလာၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ Human Insulin က တျခား အင္ဆူလင္မ်ားထက္ ပိုမို အင္နိသင္ ရွိသည္ကို စမ္းသပ္ေတြ႔ရွိရၿပီး ယခုအခ်ိန္တြင္ Human Insulin ကို ပိုမို အသံုးျပဳ လာေနပါသည္။ Human Insulin ကို လူ႔ခႏၶာကိုယ္မွ တိုက္ရိုက္ ထုတ္ယူျခင္းမဟုတ္ပဲ မ်ိဳးရိုးဗီဇ ျပဳျပင္ဖန္တီးသည့္ပညာ (Genetic engineering) ျဖင့္ လူႏွင့္ ဘက္တီးရီးယား၏ DNA ကို ျဖတ္ေတာက္ ေပါင္းစပ္ျခင္း ( Recombinant DNA) မွ ဘက္တီးရီးယား Plasmic ဆီမွတဆင့္ ထုတ္လုပ္ပါသည္။ အင္ဆူလင္ထိုးေဆးကို လူနာအား အစာမစားမီ ၁၅-၄၅ မိႏွစ္အတြင္း ထိုးေပးရပါသည္။ ထိုအခါ အင္ဆူလင္ မွ ေသြးေၾကာထဲရွိ ဂလူးကို႔စ္ ေမာ္လီက်ဴးမ်ားအား ဆဲလ္ထဲေရာက္ေအာင္ ပို႔ေပးႏိုင္ျခင္းျဖင့္ ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ မ်ားျခင္းမွ ကာကြယ္ေပးသည္။
Complications
ဆီးခ်ိဳေရာဂါ၏ ေနာက္ဆက္တြဲ ဆက္ပြား ေရာဂါမ်ားကို ရုတ္တရက္ (Acute Complication) ႏွင့္ နာတာရွည္ (chronic Complication) ဆက္ပြား ေရာဂါ ဟူ၍ႏွစ္မ်ိဳး ေတြ႔ရႏိုင္ပါသည္္။ Diabetes Management ကို ေကာင္းစြာလိုက္နာျခင္းသည္ ေနာက္ဆက္တြဲျပႆနာမ်ားကို ကာကြယ္ျခင္းျဖစ္၍ ဆရာ၀န္ ညြန္ၾကားသည့္အတိုင္း မေသြမတိမ္း လိုက္နာျခင္းျဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္ပါသည္။
Acute Complications
ေသြးထဲ သၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္းနည္းသြားျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ (Severe Hypoglycaemia)၊ ေသြးထဲ၌ သၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္းမ်ား၍ ေသြးေၾကာထဲ အညစ္အေၾကးမ်ားျဖင့္ ျပည့္ေနေသာေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ Diabetic Ketoacidosis ႏွင့္ ေသြးထဲသၾကားဓါတ္ အလြန္အမင္း မ်ားေနသည့္အခ်ိန္ ၾကာသြားေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ Hyperosmolar Coma ဟူ၍ ထင္ရွားသည့္ Acute Complication ၃ မ်ိဳးရွိပါသည္။
Hypoglycaemia ျဖစ္ပါက လူနာသည္ ေခါင္းမူးျခင္း၊ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ျခင္း၊ ငိုေၾကြးျခင္း၊ အၾကမ္းဖက္ျခင္း စသည့္ လကၡဏာမ်ားကိုေတြ႔ရၿပီး အားအင္ကုန္ခန္း၍ ေနာက္ဆံုး သတိလစ္ေသဆံုးသည္အထိ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ သတိမလစ္ပါက အခ်ိဳရည္တခုခုကို အျမန္ဆံုးတိုက္ၿပီး ေသြးထဲသၾကားဓါတ္ကို ျပန္ျဖည့္ေပးႏိုင္သည္။ ေလ့က်င့္ခန္းမလုပ္မီ သို႔မဟုတ္ အင္ဆူလင္ထိုးၿပီး အစာမစားထားျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္္ ၎ကို ကာကြယ္ရန္ ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္ကို သတ္မွတ္ထားသည့္အခ်ိန္တြင္ မလစ္ဟင္းေစပဲ မွန္မွန္စားရၿပီး ေလ့က်င့္ခန္းမလုပ္ခင္ႏွင့္ ၾကားကာလ နားခ်ိန္မ်ားတြင္ စားရန္လည္း ကာဗြန္ ဟိုက္ဒရိတ္ အစာတခုခုကို အျမဲေဆာင္ထားရမည္။
Diabetes Ketoacidosis ႏွင့္ Hyperosmolar Coma သည္ ဆင္တူ၍ မူးေ၀ျခင္း၊ ပ်ိဳ႕အန္ျခင္း၊ အလြန္အမင္း ေရဓါတ္ခမ္းေျခာက္ျခင္း၊ ခႏၶာကိုယ္အတြင္း သတၱဳဓါတ္ မညီမွ်ျခင္းႏွင့္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ခ်က္ခ်င္း ေလ်ာ့က်သြားျခင္း စသည့္ လကၡဏာမ်ား ေတြ႔ရႏိုင္ၿပီး သတိလစ္ေသဆံုးသည္အထိ ျဖစ္တတ္သည္။ Acute Complications အားလံုးသည္ အသက္အႏၱရယ္ အထူး စိုးရိမ္ရသည္ ျဖစ္၍ အေရးေပၚ ေဆး၀ါးကုသမႈ ခ်က္ခ်င္း လိုအပ္ၿပီး ေဆးရံု ခ်က္ခ်င္း တင္ရမည္။
Chronic Complications
မ်က္စိပ်က္စီးျခင္း (Retinopathy)၊ ေက်ာက္ကပ္ ပ်က္စီးျခင္း (Nephropathy)၊ နာ့ဗ္ေၾကာမ်ားေၾကာင့္ ေျခေထာက္ပ်က္စီးျခင္း (Neuropathy)၊ ႏွလံုးေရာဂါႏွင့္ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ အင္အားမရွိျခင္း (Sexual dysfunction) တို႔ပါ၀င္သည္။
Retinopathy သည္ ဆံခ်ည္မွ်င္ ေသြးေၾကာမ်ားပ်က္စီး၍ မ်က္ၾကည္လႊာကို ထိခိုက္ၿပီး မ်က္စိေ၀၀ါးလာသည္။ု မ်က္စိထဲ၌ အတိုင္းအတာတခုထိ ပ်က္စီး သြားၿပီးမွသာ မ်က္စိမႈန္ လာသည္ကို သတိထား မိေသာေၾကာင့္ မ်က္စိပံုမွန္ စမ္းသပ္ျခင္း မရွိပါက အသိေနာက္က်ၿပီး မ်က္စိ ကြယ္သည္အထိ ျဖစ္တတ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အသိ ေနာက္မက်ေစရန္ ပံုမွန္ မ်က္စိ စစ္ေဆးျခင္းကို ႏွစ္စဥ္ ျပဳလုပ္ရမည္။
Nephropathy သည္ ေက်က္ကပ္မွ အသားဓါတ္ႏွင့္ အဆီပါေသာဆီးမ်ားကို မၾကာခဏစစ္ ထုတ္ရေသာေၾကာင့္ ေက်ာက္ကပ္ ယိုစိမ့္လာၿပီးပံုမွန္ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ ျဖစ္သြားသည္္။ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ကို ပံုမွန္ျဖစ္ေအာင္ ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း ေက်ာက္ကပ္ကို တႏွစ္တႀကိမ္စမ္းသပ္ျခင္းျဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္သည္။
Neuropathy သည္ အာရံုခံနာ့ဗ္ (Sensory) ႏွင့္ အာရံုတုန္႔ျပန္သည့္ နာ့ဗ္ (Motor) မ်ား ပံုမွန္ အလုပ္မလုပ္ ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ရသည္။ ေျခလက္မ်ား ထံုက်င္၍ ထိခိုက္နာက်င္မႈႏွင့္ ေရာဂါကူးစက္မႈကို သတိမထား မိျခင္းေၾကာင့္ ေျခေထာက္ ျဖတ္ရသည္ အထိ ျဖစ္ျခင္း၊ ေမာ္တာနာ့ဗ္ ပ်က္စီး ေသာေၾကာင့္ ၾကြက္သားမ်ား ပ်က္စီး၍ ေျခေထာက္၏ ပံုသ႑န္ေျပာင္းၿပီး သားေရဖုမ်ားႏွင့္ အနာမ်ားျဖစ္လာကာ ေျခတဖက္လံုး ကူးစက္ၿပီး ျဖတ္ရႏိုင္ပါသည္။ ေျခေတာက္အား ျခစ္ရာႏွင့္ အနာမ်ားရွိမရွိ ေန႔စဥ္ဂရုတစိုက္ ၾကည့္ရႈစစ္ေဆးျခင္းျဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္သည္။ ႏွလံုးေရာဂါသည္ ေသြးတိုးႏွင့္တြဲျဖစ္၍ ႏွလံုးသို႔သြားေသာ ေသြးေၾကာထဲတြင္ အဆီဖတ္မ်ား ပိတ္ျခင္း၊ ေသြထဲေကာ္လက္္စထေရာလ္ မ်ားၿပီး ေသြးေက်ာနံရံမ်ားတြင္ အနည္္ထိုင္၍ ေသြးေၾကာမ်ား မာေက်ာေတာင့္တင္းလာျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
Sexual Dysfunction သည္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါေၾကာင့္ လိင္အဂၤါမ်ားသို႔ သြားေသာ နာ့ဗ္ေၾကာႏွင့္ ေသြးေၾကာမ်ားကို ထိခိုက္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ၿပီး အမ်ိဳးသမီးမ်ားတြင္ အရည္ထြက္နည္းျခင္းႏွင့္ အမ်ိဳးသားမ်ားတြင္ လိင္တံေတာင့္တင္းမႈ အားနည္း၍ လိင္ဆက္ဆံစဥ္ သုတ္မထုတ္ႏိုင္ခင္ လိင္တံေပ်ာ့ေခြျခင္း ျဖစ္တတ္ပါသည္။
Bibliography
Cater, W. (2005). Home doctor: Know your body & look after it, (pp 112-120). Australia: Hinkler Books Pty Ltd.
Diabetes Australea. (2003). Living with type 2 diabetes: A practical hand book about managing type 2 diabetes. Australia: Diabetes Australia.
McCane & Huether. (2006). Pathophysiology: The Biological Basis for Disease in Adults and Children, (5thed). (pp 700-720). USA: Mosby.
Posts
