February 10, 2010 9:52 PM
Q: ကၽြန္ေတာ္အသက္ (၂၀) ရွိပါျပီ။ မိန္းမနဲ႕လည္းဆက္ဆံဖူးတယ္။ ေယာက်္ားနဲ႕လည္းဆက္ဆံဖူးတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေလာေလာဆယ္အထိေတာ့ မိန္းမထက္ေယာက်္ား ကိုယ္လုံးတီးပုံေတြက ကၽြန္ေတာ့္ကို ပိုျပီး လိင္စိတ္ထၾကြေစတာကို ေတြ႕ေနရပါတယ္။ ဒါဆိုကၽြန္ေတာ္ေဂးေပါ့။ ဒါေပမဲ့ကၽြန္ေတာ္အဲဒီလိုမျဖစ္ခ်င္ဘူး။ ပုံမွန္လိင္စိတ္ (မိန္းမကိုသာ တပ္မက္ေသာစိတ္) ရွိလာေအာင္ ကၽြန္ေတာ္ဘယ္လို ျပဳမူကုသရမလဲဆိုတာကို ေက်းဇူးျပဳ ေျဖၾကားေပးေစလိုပါတယ္။
Dec 10, 2010 at 12:29 AM
Q: ကၽြန္ေတာ္အခု အသက္ ၂၇-ႏွစ္ရွိပါၿပီ။ အခုအခ်ိန္အထိ မိန္းကေလး တစ္ေယာက္ကို ရာဂစိတ္နဲ႔ မျပစ္မွားဖူး ေသးပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ေယာက်္ား တစ္ေယာက္ေယာက္ကိုေတာ့ ရာဂစိတ္ေတြ ျဖစ္ဖူးပါတယ္။ အဲဒီေယာက်္ားနဲ႔ လိင္တူခ်င္း ဆက္ဆံမႈအေနနဲ႔ ရာဂစိတ္ျဖစ္ေနတာ မဟုတ္ပါဘူး။ တစ္ခုထူးျခားတာက ကၽြန္ေတာ္ စိတ္၀င္စားမိတဲ့ ေယာက်္ားေတြက အသက္ (၅၀)ေက်ာ္ (၆၀) ေတြ ျဖစ္ေနပါတယ္။ ဒီစိတ္ေတြ ျဖစ္ေပၚလာေတာ့ ကိုယ္ကိုယ့္ကို အျပစ္ရွိသူ တစ္ေယာက္ မရိုးသားသူ တစ္ေယာက္လို ခံစားေနရပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ့္ စကားေတြ ရိုင္းသြားတယ္ ဆိုရင္ ခြင့္လႊတ္ေပးပါ။ ကၽြန္ေတာ္ဟာ ေဂးတစ္ေယာက္ ျဖစ္ေနၿပီလား။ အဲဒီစိတ္ေတြ ေပ်ာက္ေအာင္ ဘယ္လို ျပဳျပင္ရမလဲ။ အၾကံဉာဏ္ေလး ေပးပါဦး။
တခါမွ မေရးဘူးေသးတဲ့ အေၾကာင္းအရာ ေရးရပါျပီ။ ေမးလို႔ဘဲေပါ့။ လိင္တူအေၾကာင္း။ ဒီဘာသာရပ္ကို ခေရေစ့တြင္းက် မေရးလိုပါ။ ေမးတဲ့သူမွာ အက်ိဳးရွိႏိုင္တာသာ ေရးပါမယ္။ ဒီေတာ့ ဒီစာတိုမွာ လိုတာေတြ ရွိပါမယ္။
အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ ဘာသာေရးကေရာ၊ ဘာမဆို ပြင့္လင္းရမယ္၊ ခ်ဳပ္တည္းမႈေတြ မလိုဘူး၊ ေနာင္ဘ၀ဆိုတာ မယံုေတာ့ အခု သာယာတာ၊ ခ်မ္းသာတာေတြက အဓိက စတဲ့စတဲ့ အယူအေဆေတြေၾကာင့္ ကမာၻ႔တျခား ေနရာေတြထက္ အေကာင္းလို႔ ေျပာႏိုင္တာေတြေရာ အဆိုးတကယ္ စစ္တာေတြပါ လြန္ကဲေနတယ္။
Gay ဆိုတဲ့စကားလံုးကို အရင္က အပူအပင္ကင္းသူ၊ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ေနသူ၊ ထက္ျမက္သူ၊ စတဲ့အဓိပၸါယ္နဲ႔ သံုးခဲ့ရာကေန ဒီလို ေျပာတာကိုေတာင္မွ မသိရေတာ့ေလာက္ေအာင္ “လိင္တူသမား” ေတြလို႔သာ မွတ္လာၾကတာက ၂၀ ရာစု ေရာက္ခါနီးမွပါ။ လိင္တူ ဆိုတာေတာင္ က်ား-က်ား၊ မ-မ ႏွစ္မ်ိဳးလံုးနဲ႔ ဆိုင္ေပမဲ့ ၂၁ ရာစုထဲမွာ (မ) ေတြအတြက္ Lesbian စကားလံုးကို ေပးျပီး၊ (ေဂး) ကို ေယာက္်ားသားေတြက အပိုင္သိမ္းလာၾကတယ္။
Homosexuality ရဲ႕သေဘာဟာ အလြန္မတန္ ရႈတ္ေထြးတာကို သိလာရတယ္။ မိသားစု၊ ပါတ္၀န္းက်င္၊ မ်ိဳးဗီဇ အကုန္ ဆိုင္ေနတယ္။ အေတာ္မ်ားမ်ားမွာ မသိစိတ္ကေန ေရြးခ်ယ္ေပးေနတယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ကေလးဘ၀ကတည္းက မိဘေတြက လိုအပ္တာမို႔ ျဖစ္ၾကရတယ္။ အေပါင္းအသင္းနဲ႔ ပါတ္၀န္းက်င္လဲ မလြတ္ဘူး။
မ်က္ေမွာက္ကမာၻမွာ လူတိုင္း Brainwashed ဦးေႏွာက္ ေဆးခံေနၾကရတယ္ မဟုတ္ပါလား။ ေရဒီယိုနားေထာင္၊ ရုပ္ရွင္-ျပဇာတ္ ၾကည့္ၾကည့္၊ ေၾကာ္ညာေတြ ျမင္ျမင္၊ ႏိုင္ငံေရးဆိုတာေတာ့ မေျပာနဲ႔၊ အစိုးရကသာ ထုတ္ခြင့္ရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ သတင္းစာကအစ ျဖစ္ေစခ်င္တာ၊ ဖတ္ေစခ်င္တာေတြကိုသာ၊ သည္းေျခၾကိဳက္ေတြကိုသာ 24 x 7 မဖတ္ခ်င္၊ မၾကားခ်င္၊ မျမင္ခ်င္ အဆံုး။ ဒီအထဲမွာ Homosexuality လဲပါတယ္။ ၂၀၀၉ တံုးက “ေမာင္မစၥက ၿပိဳင္ပြဲႀကီး ရန္ကုန္မွာ ခမ္းနားစြာ က်င္းပ” လို႔ ဖတ္ရဘူးတယ္။
ဒီအေၾကာင္းအရာကို ဦးဆံုး စက္တင္ပံုႏွိပ္ခဲ့တာ ၁၈၆၉ မွာ Karl-Maria Kertbeny ရဲ႕၀တၳဳျဖစ္ေပမဲ့ အမည္ မေဖၚလိုသူ တဦး ဆိုျပီး ေရးခဲ့ရတာပါ။ စိတ္ပညာနဲ႔ Homosexuality ကို စေလ့လာတံုးက Mental illness စိတ္ေရာဂါတမ်ိဳးလို႔ သတ္မွတ္ခဲ့တယ္။ ေနာက္ေတာ့ ျပန္ျပင္လာရတယ္။ ၁၉၇၀ ေက်ာ္ေတာ့ Normal variation of human sexual orientation လိင္စိတ္ တိမ္းညႊတ္မႈ ေျပာင္းလဲတတ္တဲ့ သဘာ၀ျဖစ္စဥ္လို႔ ဆိုလာၾကတယ္။ အေမရိကားနဲ႔ အေနာက္ ႏိုင္ငံေတြမွာပါ။ သူတို႔ဆီမွာ ဒီလိုျဖစ္ေနသူ ၂-၁၃% ရွိတယ္။ တိုးေနအံုးမွာပါ။
မိန္းမကိုယ္ခႏၶာလို ရွိသူဟာ ေယာက္်ားကိုယ္မ်ိဳးကို ႏွစ္သက္တယ္။ အျပန္အလွန္ေပါ့။ အျမဲမွန္တာေတာ့ မဟုတ္ျပန္ဘူး။ တခ်ိဳ႕ ေျပာင္းျပန္ ျဖစ္ေနတာေတြ ရွိတယ္။ Homosexuality ဆိုတိုင္း လိင္အဂၤါေတြ သံုးျပီး ဆက္ဆံမႈျပဳတာ မဟုတ္ဘူး။ Romantic စိတ္ကစားတာ၊ Behavior အမူအယာျပဳတာ၊ Attraction စြဲလမ္းမႈ ျဖစ္တာေတြလဲ ပါတယ္။ ေစာေစာျပင္ရင္ ဆက္မတိုးေစႏိုင္ပါ။
တခ်ိဳ႕က မျပင္ခ်င္ၾကဘူး။ ျပင္ဘို႔ လိုေကာင္းမွန္းေတာင္ မရွိေစေအာင္၊ နက္သထက္ နက္တဲ့ တြန္းထဲ ပို႔ခ်-ဖိခ်ေနတဲ့ လူမႈအသိုင္းအ၀ိုင္းမွာ လူအေတာ္မ်ားမ်ား ေနၾကရတယ္။ ျပင္ခ်င္တဲ့သူေတြကို အားေပးၾကဘို႔ တိုင္တြန္းခ်င္ပါတယ္။ AIDS ကို ကာကြယ္ေရး၊ တိုက္ဖ်က္ေရးလုပ္တာမ်ိဳးလို လုပ္ႏိုင္ရင္ လူ႔ေလာကၾကီးဟာ လူ႔ေလာကၾကီးနဲ႔ ပိုတူလာလိမ့္မယ္။ HIV ရွိသူ၊ ဒီလို သဘာ၀ မဟုတ္တာ ရွိေနသူေတြကို ႏွိမ္ဘို႔၊ ပယ္ဘို႔ေတာ့ လံုး၀ မလုပ္သင့္ဘူး။ ဒါေပမဲ့ သူတို႔တေတြကို နားလည္မႈ ေပးျပီး၊ ေဖးမ ျပဳျပင္ရမယ္။ မျဖစ္ေသးသူေတြ နည္းေအာင္ လုပ္ရမယ္။ တိုက္ဆိုင္ေနတာက လိင္တူကေန AIDS ကို စသိခဲ့တာ မဟုတ္ပါလား။ မိဘတိုင္းက ကိုယ့္သမီးကို မိန္းကေလး ပီသေစခ်င္တယ္၊ ေယာက္်ားေလးကိုလဲ အဲလိုဘဲ။
ခရစ္ယမ္ (ရိုမန္ကက္သလစ္) က Pornography ကို Mortal sin အကုသိုလ္လို႔ သတ္မွတ္တယ္။ ခရစ္ေတာ္က ဘယ္သူမဆို Lust ရာဂစိတ္နဲ႔ ၾကည့္တာဟာလဲ Adultery ေဖါက္ျပန္မႈတဲ့။ ဗုဒၶဘာသာအဆိုအရ အျပစ္ဆိုတာ စိတ္၊ ႏုတ္နဲ႔ ကိုယ္ ကံသံုးပါလံုးမွာ က်ဴးလြန္ႏိုင္တယ္။ စိတ္က ပင္မက်တယ္။ Psychotherapy စိတ္ကုသနည္းနဲ႔ Sexual orientation ဆိုတာ ေျပာင္းလို႔ ရႏိုင္တယ္၊ နည္းေအာင္ လုပ္ႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ရာႏႈန္းျပည့္ မရေသးပါ။
အရုပ္၊ အသံ၊ ဗီဒီယိုေတြက စိတ္ကို ၾကြေစတာမို႔ ဆင္ျခင္ႏိုင္ေလ မလိုလားအပ္တဲ့ စိတ္ဆႏၵေတြ မေပၚေလဘဲ။ ေပါင္းသင္းတာလဲ ေရြးသင့္တယ္။ ေက်ာင္းေျပာင္း၊ အလုပ္ေျပာင္းဘို႔လိုရင္ သတၲိရွိရွိ ဆံုးျဖတ္သင့္တယ္။ မိဘေတြလဲ ကေလးအတြက္ အခ်ိန္ပိုေပးသင့္ၾကတယ္။
လူတေယာက္မွာ တသက္လံုး Gay ျဖစ္ေနေတာ့မယ္ဆိုတာ မမွန္ဘူး။ ေျပာင္းလဲေစတတ္တယ္။ Fluidity of orientation ေခၚတယ္။ အားတက္ဘို႔ ေကာင္းတာက Gay ေတြေရာ Lesbian ေတြပါ ဘ၀အဆင့္တခုမွာ Coming out အျမင္မွန္ ျပန္ရလာမ်ိဳး ျဖစ္လာႏိုင္တာ ေတြ႔လာရတယ္။ အဆင့္ ၃ ဆင့္ရွိတယ္။ Knowing oneself ကိုယ့္ကိုယ္ကို သိသြားျခင္း။ Realization သေဘာေပါက္လာျခင္း နဲ႔ Decision ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်ႏိုင္သြားျခင္းေတြ ျဖစ္တယ္။
“ဆီးခ်ိဳရွိေနလို႔ အခ်ိဳမစားရဘူး” ဆိုျပီး ဆရာ၀န္က မွာထားတယ္။ လိုက္နာ ေစာင့္ထိန္းသူေတြက လိုက္နာေတာ့ အသက္ ရွည္တယ္။ “ဆရာ၀န္စကား ေျမ၀ယ္မက် နားေထာင္ထား” လို႔ ေျပာခ်င္ေနတာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ “ဆီးခ်ိဳသမား အခ်ိဳ မစားတာ အခ်ိဳကို မၾကိဳက္ေတာ့တာ မဟုတ္ဘူး” လို႔ ဆိုခ်င္တာပါ။ စိတ္ထဲ က်န္ေနေန၊ ႏုတ္နဲ႔ ရုပ္မပါနဲ႔၊ ကို္ယ္မပါနဲ႔။
အခုေျပာင္းဘို႔ ျဖစ္လာေနတဲ့ အေမရိကန္ စစ္မႈထမ္းဥပေဒက Don't Ask Don't Tell policy (က်ား) လား၊ (မ) လား၊ (ေဂး) လား၊ (လက္စဘီယန္) လား၊ “ေမးလဲ မေမးနဲ႔၊ ေမးလဲ ေျဖစရာမလိုဘူး” တဲ့။
က်န္းမာေရး-ေမးခြန္းမ်ား ေမးရင္ခ်င္ ေမးပါ။ ေျဖႏိုင္သေလာက္ ေျဖပါမယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
၂၂-၁၂-၂၀၁၀
Sunday, December 26, 2010
Homo- အတူတူကို စိတ္၀င္စားျခင္း
Wednesday, December 22, 2010
Depression ပုထုဇၨေနာ
December 19, 2010 8:30 PM
ကြ်န္ေတာ့္ နာမယ္ (႕႕႕႕႕) ပါ။ (႕႕႕႕႕) ႏိုင္ငံမွာ ေနပါတယ္။ အသက္ကေတာ့ ၂၆ ႏွစ္ရွိပါၿပီ။ စိတ္ဖိစီးဒဏ္ကို မၾကာခဏ ရင္ဆိုင္ေနရပါတယ္။ အဲဒီအတြက္ ေဆးကုေနရတာ အခုဆိုရင္ ၃ ႏွစ္ရွိသြားခဲ့ပါၿပီ။ ဒါေပမဲ့ တစ္ခါတရံ အဆိုးဆုံး အေၿခေနကို ေရာက္သြားၿပန္တယ္။ ဒီလိုနဲ႔ဘဲ သံသရာလည္ေနခဲ့တယ္။ ကြ်န္ေတာ္မွာ အိမ္ေထာင္လည္းရွိပါတယ္ ဒါေပမဲ့ ဇနီးက အသက္ငယ္ၿပီး ဘာမွနားမလည္တဲ့ ေတာသူပါ။ ဒါေၾကာင့္ ဇနီးလည္း နားလည္ၿပီး ကြ်န္ေတာ္လည္း နားလည္ ႏိုင္ေအာင္ ရွင္းၿပေစခ်င္ပါတယ္။ ေသာက္ေနက် ေဆးေတြေတာ့ ရပ္နားထားပါတယ္။ အခုေသာက္ေနတာကေတာ့ AMITRIPTYLINE 10 MG နဲ႔ BRUFEN 400 MG ေဆးနံပါတ္ ၂ ကို ေခါင္းအရမ္းကိုက္လာရင္ေတာ့ ေသာက္ပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္ကေတာ့ တၿခား နည္းလမ္းေတြေကာ ရွိေနေသးတယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။
စိတ္ေရာဂါအေၾကာင္းေတြကို မေရးဘူးေသးပါ။ က်န္းမာေရးစာေတြ ေရးတဲ့အခါ ေဆးပညာသင္သလိုနဲ႔ ေမးတာကို ေျဖသလို ေရးေနခဲ့တယ္။ စိတ္ေရာဂါကို ေရးရင္ တမ်ိဳးတိုးဘို႔ လိုလာတယ္။ ေဆးကုသလိုမ်ိဳးပါေရးမွ ယူလို၊ ရလိုသူ အတြက္သာမက ေပ်ာက္ကင္း-သက္သာလိုသူအတြက္ပါ အက်ိဳးရွိေစႏိုင္မယ္။
“ပုထုဇေနာ ဥမၼတေကာ” သာမန္လူေတြဟာ စိတ္မတည္ဘဲ အစဥ္အျမဲ ေဖာက္လႊဲ ေဖာက္ျပန္ ျဖစ္တတ္တဲ့သေဘာ ရွိၾကလို႔ အ႐ူးေတြနဲ႔ အတူတူဘဲလို႔ ဆိုလိုတာပါ။ စိတ္နဲ႔ ပတ္သက္ရင္ အဲဒီအဆိုအမိန္႔ကို လူၾကီးေတြ သိၾကသလို ခုေခတ္မွာ Counseling (ေကာင္ဆယ္လိင္း) လုပ္ရတယ္ဆိုတာ ၾကားဘူးၾကမယ္ ထင္တယ္။ ပညာရွင္နဲ႔ ခံစားေနရသူေတြ အျပန္အလွန္ ေမးၾက၊ ေျဖၾကရတာမ်ိဳးလုပ္တာကို ေျပာတာပါ။
(ေကာင္ဆယ္လာ) ေကာင္းဆိုတာ အေကာင္းဆံုး နားေထာင္ေပးႏိုင္သူ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘက္မလိုက္ဘလဲ ျမင္တတ္သူလဲ ျဖစ္တယ္။ Counselors ဆိုတာ Mental Health Counselling စိတ္က်န္းမာေရး၊ Depression Counselling စိတ္က်ေရာဂါ နဲ႔ Health Counselling က်န္းမာေရး ကလြဲရင္ ဆရာ၀န္ မဟုတ္သူေတြက လုပ္ေပးၾကတယ္။ Relationship Counselling ဆက္ဆံေရး၊ Marriage Counselling အိမ္ေထာင္ေရး၊ Guidance Counselling လမ္းညႊန္မႈ၊ Family Counselling မိသားစု၊ ဒါေတြမွာ ဆရာ၀န္ေတြ မလုပ္တတ္ပါ။
စိတ္က်တယ္ Depression ဆိုတာ အေတြးေရာ အလုပ္ပါ က်ေနတာ ျဖစ္တယ္။ ဒါျဖစ္လာရင္ သူ႔အေတြး၊ သူ႔အမူအယာ၊ သူ႔ခံစားခ်က္ နဲ႔ သူ႔ကိုယ္ကာယက်န္းမာေရးေတြမွာ လာထိခိုက္တယ္။ ၀မ္းနည္း၊ ေက်ကြဲ၊ စိုးရိမ္၊ အကူအညီကင္းမဲ့၊ အျပစ္ရွိေနသလိုေန၊ ဂနာမျငိမ္၊ စိတ္မလိုမက်တာေတြ ျဖစ္လာမယ္။ အရင္က သာယာတာေတြ၊ စိတ္၀င္စားတာေတြ၊ အရသာေတြ႔တာေတြ နည္းပါး၊ ကင္းမဲ့လာမယ္။ အအိပ္ပ်က္မယ္၊ အစားေတာ့ နည္းခ်င္နည္း၊ မ်ားခ်င္မ်ားမယ္။ အားယုတ္၊ နာက်င္ကိုက္ခဲ၊ အစာမေက်တာေတြ ျဖစ္မယ္။ ဆိုး၀ါးတဲ့ Major depressive disorder (MDD) အဆင့္ရွိသူေတြမွာ ၄႕၄% က ကိုယ့္ကိုယ္ကို သတ္ေသၾကတယ္။ ျပန္ျပန္ျဖစ္ေနသူ၊ အကုရခက္သူေတြလဲ ရွိတယ္။ Refractory depression and Treatment-resistant depression ေခၚတယ္။
ဒီေခတ္မွာ လူေတြက ပိုျပီး ပြင့္လင္းလာၾကတယ္ မဟုတ္လား။ သိပ္ ခ်ဳပ္တီး-သို၀ွက္ မထားေတာ့ဘူး၊ ျမံဳမထားေတာ့ဘူး၊ ထိန္းမထားေတာ့ဘူး၊ စိတ္ထဲမွာေရာ၊ ေျပာတာဆိုတာ၊ ေရးသား-ဖြဲ႔ဆို-စပ္ဟပ္တာေရာ၊ လုပ္ကိုင္၊ လႈတ္ရွား၊ ကခုန္၊ ၀တ္ဆင္တာေတြပါ အရင္ကလူေတြထက္ ပိုလာ-ကဲလာ၊ သဲလာ-ရဲလာၾကတယ္။ ေျပာင္းလာကို ေျပာတာပါ။ ေကာင္းလာတာလို႔ ေျပာခ်င္တာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ အကုန္ မေကာင္းဘူးလို႔လဲ မဆိုခ်င္ပါ။ ေျပာင္းလာတာက ျဖစ္ေနတာမို႔ အရွိတရားတခုဘဲ မဟုတ္ပါလား။
ျမန္မာျပည္ဖြါးေတြ တိုင္းျပည္ကေန အျပင္ထြက္ေနၾကရတာ ၅ သန္းရွိေနျပီ။ ၁၀ ေယာက္ ၁ ေယာက္။ သူတို႔အတြက္ ေရာဂါေတြ ကုသတာမွာ ဘာသာစကား အခက္အခဲဆိုတာ ၾကံဳၾကရတယ္။ စိတ္နဲ႔ ပတ္သက္တာၾက ပိုခက္ခဲလြန္းမယ္ ထင္တယ္။ ဘာသာစကား၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ကြဲျပားလြန္းေတာ့ လိုရာမေပါက္ မထိေရာက္တတ္ဘူး။ တေလာက တိုင္းရင္းသား ထဲက စိတ္ေ၀ဒနာ ခံေနရသူတေယာက္ကို ဒုကၡသည္-ေဆးခန္းေလးကို ေခၚလာတယ္။ ဆရာ၀န္လုပ္သူက ဗမာစကားသာ တတ္ေတာ့ ခက္တယ္။ ဘာသာျပန္နဲ႔ လုပ္ရတာလဲ တစိတ္တပိုင္းသာ ေအာင္ျမင္တယ္။
Online Counselling, E-counseling (အင္တာနက္) ကေန ေဆာင္ရြက္ေပးတာ ရွိလာလို႔ ပိုအဆင္ေျပလာတယ္။ ျမန္မာ စိတ္အထူးကုဆရာ၀န္ေတြ (အြန္လိုင္း) မွာ လုပ္ေပးတာရွိရင္ သိပ္ေကာင္းမွာဘဲ။ အသံေရာ၊ ရုပ္ပါ အလြယ္နဲ႔ ရေနတာဘဲ။
စိတ္က်ေရာဂါဆိုတာ က်ား-မ မေရြး ျဖစ္တယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ တေယာက္ျဖစ္တာနဲ႔ ေနာက္ တေယာက္ ျဖစ္တာ တူခ်င္မွ တူမယ္။ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာနဲ႔ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ေ၀ဒနာလကၡဏာေတြလို႔ ခြဲျခားႏိုင္တယ္။ ျဖစ္ေနခ်ိန္မွာ စိတ္ဓာတ္ ညွိဳးငယ္ က်ဆင္းေနမယ္။ မနက္ပိုင္းမွာ ပိုသိသာတယ္။ စိတ္ရႊင္လန္းမႈ မရွိဘူး။ သြားလာ လႈပ္ရွားတာ စကားအေျပာအဆိုမွာလည္း နည္းမယ္၊ ေလးလံမယ္၊ ေႏွးေကြးမယ္။ ကိုယ့္အလုပ္၊ မိသားစု၊ ပတ္၀န္းက်င္ အေပၚမွာလဲ စိတ္၀င္းစားမႈေတြ နည္းသြားမယ္။ လိင္ကိစၥမွာပါ စိတ္၀င္စားမႈ ေလ်ာ့နည္းေနမယ္။ တခါတေလ စိတ္တုိ လြယ္တယ္။ စိုးရိမ္စိတ္ေတြ လြန္ကဲေနမယ္။ ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ေနမယ္။ တခါတေလ မ်က္ရည္ျဖိဳငိျဖိဳင္က်ျပီး ငိုေၾကြးေနမယ္။ ကိုယ့္ကိုယ္ကို အျပစ္ရွိ္သူလို႔ ထင္ျမင္ ေျပာဆိုေနမယ္။ သူျပဳမႈမိခဲ့တာေတြအေပၚ စားျမံဳ႕ျပန္ေနၿပီး လိုအပ္တာထက္ ပိုျပီး အျပစ္ကို ပံုႀကီးခ်ဲ႕ ေတြးထင္ ေျပာဆိုမယ္။ တန္ဖိုးမရိွတဲ့လူ၊ အကူအညီမဲ့တဲ့လူ၊ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ကင္းမဲ့ေနသူအျဖစ္လည္း ယူဆေနမယ္။ ကိုယ့္ဘ၀အေပၚ အဆိုးျမင္တဲ့ ခံယူခ်က္ေတြလည္း ျဖစ္ေပၚေနမယ္။ လုပ္ခ်င္ ကိုင္ခ်င္စိတ္ေတြလည္း ကုန္ခန္းေနမယ္။ အာရံု စူးစိုက္ႏိုင္စြမ္းလည္း က်ဆင္းေနမယ္။ မမွတ္သားႏိုင္ဘဲ ျဖစ္ေနမယ္။ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ဘို႔ မ၀့ံမရဲ ခက္ခဲေနတတ္ၿပီး အေသးအဖြဲကိစၥေတာင္မွ ခ်ီတံု ခ်တံု ျဖစ္ေနမယ္။ ဘ၀ရဲ႕ အရသာေတြ၊ သာယာမႈေတြ ေပ်ာက္ဆံုး ေနသလို ခံစားေနရမယ္။
Depression ကို မကုသရင္ Panic attacks ထိန္းမႏိုင္သိမ္းမရျဖစ္တာ၊ Anxiety disorder စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲတာ၊ Bipolar situation စိတ္ႏွစ္ခြအေျခအေန ဆိုတာေတြ ဆက္ျဖစ္လာတတ္တယ္။ ထိန္းမရခ်ိန္မ်ိဳး ေရာက္လာရင္ ေဆးရံုတက္ျပီး၊ အထူးကုသမႈ လုပ္ရမယ္။ ကုသနည္း ၃ မ်ိဳးရွိတယ္။ Psychotherapy စိတ္ကို စိတ္နဲ႔ကုတာ အေကာင္းဆံုးျဖစ္တယ္။ Medication ေဆးနဲ႔ ကုနည္းရွိတယ္။ Electroconvulsive therapy လွ်ပ္စစ္နည္းက ေနာက္ဆံုးနည္းျဖစ္တယ္။
Antidepressants စိတ္က်ေရာဂါေဆးေတြကေတာ့ -
• Tricyclic = Amitriptyline (Elavil), Imipramine (Tofranil), Nortriptyline (Pamelor)
• SSRIs or serotonin boosters = Fluoxetine (Prozac), Paroxetine (Paxil), and Sertraline (Zoloft) နဲ႔
• Monoamine oxidase inhibitors = Phenelzine (Nardil), Tranylcypromine (Parnate) ေတြျဖစ္တယ္။
Psychotherapy နည္းကို ေယာက္ခ်င္းျဖစ္ျဖစ္ အုပ္စုလိုက္ျဖစ္ျဖစ္ လုပ္တယ္။ ဆရာေတြကလဲ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ Psychotherapists စိတ္ကုဆရာ၀န္၊ Psychiatrists စိတ္ပညာအထူးကုဆရာ၀န္၊ Psychologists စိတ္ပညာရွင္၊ Clinical social workers က်န္းမာေရး-လူမႈေရးရာ ကြ်မ္းက်င္သူ၊ Counselors (ေကာင္ဆယ္လာ) နဲ႔ Psychiatric nurses စိတ္အတူးျပဳ သူနာျပဳေတြ ျဖစ္တယ္။
“စိတ္အေျခအေနေတြ” ဆိုတာ “ျဖစ္လာတာ” ေရာ၊ “ေက်ာ္လႊားႏိုင္တာ” ပါ ကိုယ္ကိုယ္တိုင္က အစပ်ိဳးတာေတြ ျဖစ္တယ္။ တခါတေလ အဲလိုလုပ္မရတတ္ၾကဘူး။ ေ၀ဒနာခံစားေနသူလဲ ေကာင္းေနတံုးက ကိုယ့္ေလာဘ၊ ကိုယ့္ေဒါသကို ထိန္ခ်ဳပ္ ႏိုင္စြမ္း ရွိခဲ့သူပါဘဲ။ ကုသရင္လဲ ျပန္ေကာင္းလာအံုးမွာဘဲ။
1. ကိုယ့္ကိုယ္ကိုေရာ သူမ်ားကိုပါ စိတ္ထဲကို၌က အျပစ္မတင္မိေအာင္ ၾကိဳးစားပါ။
2. ကိုယ့္ေရာဂါအေၾကာင္း ေျပာသင့္သူေတြကို ထုတ္ေဖာ္ေျပာပါ။
3. မူးယစ္ေဆးဝါးနဲ႔ အရက္ကို ေရွာင္ပါ။ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ပါ။ ေကာင္းေကာင္းစားပါ။ ေကာင္းေကာင္းအိပ္ပါ။
4. အလုပ္တာ၀န္ မပိပါေစနဲ႔။
5. အေရးႀကီးတဲ့ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြကို မလုပ္ပါနဲ႔အံုး။
အဲ ႕႕႕ “စနစ္တက် ေဆးကုသမယ္” လို႔ေတာ့ ဆံုးျဖတ္လိုက္ပါ။ “ငါ ေပ်ာက္ရမယ္လို႔” လဲ ယံုၾကည္စိတ္ ထားပါေလ။ ေလာကၾကီးမွာ သာယာေနတာကို ခံစားလိုက္ပါ။ ဘုရားအေလာင္း၊ ရဟႏၲာေလာင္း မဟုတ္သူတိုင္း ေလာကရဲ႕ သာယာဖြယ္ကို ရွာေဖြျပီး၊ က်င္လည္ေနၾကပါတယ္။ အျပစ္လြတ္တဲ့ သာယာမႈေတြ တေလွၾကီး ရွိပါတယ္။
Dr. တင္ေဆြ
၂၀-၁၂-၂၀၁၀
Grey hair ဆံပင္ျဖဴတာ
December 19, 2010 2:58 PM
ကၽြန္ေတာ္ အသက္က(၂၅)ပါ ဘာေၾကာင့္ ဆံပင္ၿဖဴတာလဲ ဆိုတာကုိ သိခ်င္တာပါ။ ဘယ္လုိလုပ္ရင္ေရာ ေပ်ာက္ႏိူင္မလဲ။ ဆံပင္ၿဖဴတာ မ်ိဳးရုိး ဗီဇ နဲ႔ေရာဆိုင္ပါသလား၊ ေသြးေၾကာင့္လား၊ ပူလုိ႔လား၊ ကၽြန္ေတာ္ ခႏၶာကုိယ္က အရမ္းေတာ့ ပူတယ္။ ႏူတ္ခမ္းေတြေတာင္ ေၿခာက္ေၿခာက္ေနတယ္။ ေက်းဇူးၿပဴၿပီး စာၿပန္ေပးပါ။
ကြ်န္ေတာ္တို႔က ဆံပင္ကိုျဖဴတယ္ ေျပာၾကေပမဲ့ အဂၤလိပ္လိုၾက Gray/Grey လို႔ သံုးတယ္။ တကယ္ကို ျဖဴေဖြးေနတာကို White or Silver အျဖဴေရာင္၊ ေငြေရာင္လို႔ သံုးတယ္။ (ကာလာ-သီအိုရီ) အရေျပာရင္ မီးခိုးေရာင္ ဟာ မ်က္စိကို ေအးေစ၊ ေႏြးေစပါတယ္။
ဆံပင္ျဖဴလာတာဟာ အသက္ရလာတာရဲ႕ ပဌမလကၡဏာလို႔ ေျပာႏိုင္တယ္။ ငယ္ငယ္ရြယ္ရြယ္နဲ႔လဲ ျဖဴၾကတယ္။ ဘာလို႔ ျဖဴရသလဲ။ ဆံပင္အေျခကထြက္တဲ့ Melanin (Eumelanin and Pheomelanin) ဆိုးေဆးထြက္တာ ရပ္သြားလို႔ပါ။ ဘာလို႔ ဒီအေကာင္က မထြက္ရေတာ့တာလဲ။ စိတ္ဖိစီးတာ၊ အာဟာရ နည္းတာေတြကို လက္ညွိဳးထိုးႏိုင္တယ္။ ေနာက္ထိုးရမဲ့ လက္ညွိဳးက မိဘေတြကို၊ မ်ိဳးဗီဇေၾကာင့္ပါ။ ေရေႏြးပူပူနဲ႔ ေခါင္းေလွ်ာ္တာ၊ ေရေျခာက္ေအာင္ လွ်ပ္စစ္နည္းသံုးတာ၊ ဦးေရခြံ မသန္႔တာေတြလဲ ပါေသးတယ္။ စိတ္၀င္စာဘို႔ ေကာင္းတာက ေသသြားသူေတြရဲ႕ဆံပင္လဲ ၾကာရင္ အေရာင္ ေျပာင္းတယ္။ (မန္မီ) ေတြကို စစ္ေတာ့ သိလာရတာ။
ေဟာ္လီ၀ုဒ္ အေက်ာ္အေမာ္ေတြထဲမွာ မင္းသား George Clooney နဲ႔ John Slattery မင္းသမီး Helen Mirren နဲ႔
Meryl Streep တို႔က ဆံပင္ျဖဴေတြပါ။ မင္းသမီး Jennifer Aniston က အသက္ ၄၀ ထဲ၀င္ေတာ့ ဆံပင္ျဖဴလို႔ ငိုရသူတဲ့။ X-Men ထဲမွာ Ororo Munroe (Storm) အျဖစ္ သရုပ္ေဆာင္ရသူ Halle Berry က ဆံပင္ ဆြတ္ဆြတ္ ျဖဴေနတယ္။
လူအျဖဴေတြက ဆံပင္ေစာျဖဴတယ္။ အာရွသား အညိဳေတြက အလယ္အလတ္နဲ႔ လူအမဲေတြက ေနာက္က်မွ ျဖဴၾကတယ္။ ဆံပင္ေျပာတာ အသားေတာ့ ျဖဴမလာၾကဘူး။ ေရာဂါေတြထဲမွာ Albinism ျဖစ္တာ၊ Vitiligo ရွိတာ၊ Werner syndrome နဲ႔ Vitamin B12 နည္းတဲ့ Pernicious anemia ေသြးအားနည္းေရာဂါေတြက ဆံပင္ျဖဴတာနဲ႔ တြဲေနတတ္တယ္။ ဆီးခ်ိဳ (၂) အမ်ိဳးအစားနဲ႔လဲ ဆက္ေနတာ ေတြ႔ရတယ္။ Grave's, Hashimoto's, hyperthyroidism, hypothyroidism လည္ပင္းၾကီး ေရာဂါေတြက ဆံပင္ျဖဴတတ္တယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြ ေသြးဆံုးခ်ိန္ ေစာရင္လဲ ျဖစ္တယ္။ ေဆးလိပ္ေသာက္တာလဲ ပါေသးတယ္။
ျဖဴေနမွေတာ့ ဘာလုပ္ရမလဲ။ Dyeing ေဆးဆိုးေပါ့။ ဆံပင္ျဖဴတာ သက္သာေစ-ေပ်ာက္ေစမဲ့ ေဆးပညာကလက္ခံတဲ့ ေဆး၀ါး၊ အစားအစာနဲ႔ ဗီတာမင္ ဆိုတာ မရွိေသးပါ။
ဒါေပမဲ့ အစားအစာေတြမွာ ဆံပင္နက္ေစတယ္လို႔ အမ်ားယူဆၾကတာေတြ ရွိတယ္။ Hijiki seaweed ပင္လယ္ေမွာ္၊ Blackstrap molasses တင္လဲရည္၊ Black sesame seeds ႏွမ္းမဲ၊ Nettles ဖက္ယားပင္၊ Wheat grass ဂ်ံဳပင္၊ Chlorophyll အစိမ္းေရာင္ေတြ ပါတယ္။ မ်ားေတာ့ မမ်ားေစနဲ႔။ ေရွာင္ရမဲ့ အစားေတြထဲမွာ အသား၊ ႏြားႏို႔ထြက္အစာ နဲ႔ ဆား မမ်ားေစရပါ။
ဒန္းပန္းကို သဘာ၀အဆီအႏွစ္လို႔ ျမန္မာေတြက လက္ခံသံုးေနခဲ့တာ ေရွးကတည္းပါ။ “တိုင္းျပည္ရဲ႕ လည္ဆြဲရတနာ ျပည့္တန္ဆာ သီရိမာ ကို ရံေရြေတြက ေဒါင္းၿမီးယပ္နဲ႔ ခတ္ေပး၊ လက္သည္းကို ဒန္း ဆိုးေပး” လို႔ ပံုေဖၚတာ ဖတ္ဘူး လိမ့္မယ္။ ဆံပင္မွာလဲ Henna coloring ဒန္းဆိုးေဆးသံုး သဘာ၀နည္းနဲ႔ ျပန္မဲေအာင္ လုပ္ႏိုင္တယ္တဲ့။ Amla paste ဆီးျဖဴသီးကထုတ္တာနဲ႔လဲ လုပ္ၾကတယ္။ Coconut oil and Lemon အုန္းဆီစစ္စစ္နဲ႔ သံပုရာရည္ ေရာျပီး ဆံပင္နဲ႔ ဦးေရခြံကို ႏွိပ္နယ္တာလဲ လုပ္ႏိုင္ပါတယ္။
တရုပ္ ေဆးနည္း၊ အိႏၵိယ ေဆးနည္း၊ အာယုေဗဒ နည္းေတြမွာ ဆံပင္အတြက္နည္းေတြ ရွိတယ္။ Neela, Bringaraja နဲ႔ Vibhitaki ေတြပါတဲ့ Ayurvedic hair oil အာယုေဗဒဆီ လိမ္းၾကတယ္။ He Shou Wu, Polygonum multiflorum or Fo-Ti ေခၚတဲ့ တရုပ္တိုင္းရင္နည္းေဆးကလဲ နာမယ္ၾကီးတယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
၂၁-၁၂-၂၀၁၀
Monday, November 29, 2010
AIDS themes (ေအ-အိုင္-ဒီ-အက္စ္) ေဆာင္ပုဒ္မ်ား
(ေအ-အိုင္-ဒီ-အက္စ္) ေရာဂါတိုက္ဖ်က္ေရး ေဆာင္ပုဒ္ AIDS themes ေတြ ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ကတည္းက ရွိေနခဲ့တယ္။ World AIDS Day ေန႔အတြက္သာ သံုးရမ်ိဳး မဟုတ္ဘူး။ ေဆာင္ပုဒ္ေတြကို ၁ ႏွစ္ ၂ ႏွစ္ သံုးႏိုင္ၾကတယ္။ ဥပမာ Campaigning slogans ေတြျဖစ္တဲ့ Stop AIDS - Keep the Promise ဆိုတာကို အစိုးရေတြ သူတို႔ေပးထားတဲ့ ကတိ တည္ေအာင္ တႏွစ္ပတ္လံုး သံုးၾကရတယ္။ G8 အစည္းအေ၀းေတြအထိ ေရာက္တယ္။
စကတည္းကေန ၂၀၀၄ ခုႏွစ္အထိ UNAIDS က သက္ဆိုင္ရာ က်န္းမာေရး အဖြဲ႔အစည္းေတြနဲ႔ တိုင္ပင္ျပီး World AIDS Day campaign အတြက္ တႏွစ္တာေဆာင္ပုဒ္ Annual themes တခုစီ ေရြးခ်ယ္ေပးတာ ၂၀၀၄ ခုႏွစ္အထိ ျဖစ္တယ္။ ၂၀၀၈ ၾကေတာ့ World AIDS Campaign's Global Steering Committee ကေန World AIDS Day theme တႏွစ္တြက္ တခု ေရြးေပးလာတယ္။
၂၀၀၅ ကေန ၂၀၁၀ အတြက္ Stop AIDS. Keep the Promise ဆိုတာ ေရြးထားတယ္။ တႏွစ္တာအတြက္ Sub-theme ေဆာင္ပုဒ္ငယ္တခု ရွိေသးျပန္တယ္။
၁၉၈၈ ကတည္းကေန သုံးခဲ့တဲ့ ေဆာင္ပုဒ္ေတြက -
1988 = Communication
1989 = Youth
1990 = Women and AIDS
1991 = Sharing the Challenge
1992 = Community Commitment
1993 = Act
1994 = AIDS and the Family
1995 = Shared Rights, Shared Responsibilities
1996 = One World. One Hope
1997 = Children Living in a World with AIDS
1998 = Force for Change: World AIDS Campaign with Young People
1999 = Listen, Learn, Live: World AIDS Campaign with Children & Young People
2000 = AIDS: Men Make a Difference
2001 = I care. Do you?
2002 = Stigma and Discrimination
2003 = Stigma and Discrimination
2004 = Women, Girls, HIV and AIDS
2005 = Stop AIDS. Keep the Promise
2006 = Stop AIDS. Keep the Promise – Accountability
2007 = Stop AIDS. Keep the Promise - Leadership
2008 = Stop AIDS. Keep the Promise - Lead - Empower - Deliver
2009 = Universal Access and Human Rights
2010 = Act Aware
2010 = Universal Access and Human Rights ျဖစ္တယ္။
၂၀၁၀ အတြက္ ၂ မ်ိဳး ၃ မ်ိဳး သံုးတာ ေတြ႔ေနရတယ္။ ဘာ့လို႔လဲ မသိဘူး။ “လူ႔အခြင့္အေရး” ဆိုတာ မၾကိဳက္တဲ့ အစိုးရ မ်ိဳးေတြ ရွိလို႔လား မေျပာတတ္ဘူး။ အဲလို အစိုးရမ်ိဳးနဲ႔ ေနရတဲ့ ေ၀ဒနာသည္ေတြ “ႏူရာ-၀ဲစြဲ၊ လဲရာ-သူခိုးေထာင္း” ဆိုသလို၊ “ကုမရေသးတဲ့ ေရာဂါ ၀င္ပါတယ္ဆိုမွ အစိုးရက ေထာင္းတာပါ ခံေနၾကရတယ္။”
"သူခိုးနဲ႔ တူေသာ အစိုးရေဘးက ေ၀းၾကပါေစ။"
Dr. တင့္ေဆြ
၂၉-၁၁-၂၀၁၀
Sunday, November 28, 2010
World AIDS Day ကမာၻ႔ (ေအ-အိုင္-ဒီ-အက္စ္) ေန႔
• ကမာၻ႔ AIDS ေန႔ကို ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ ဒီဇဘၤာ ၁ ရက္ေန႔ကတည္းက AIDS ေရာဂါတိုက္ဖ်က္ေရးအတြက္
o ရံပံုေငြရွာဘို႔၊
o တလြဲ အယူအဆေတြကို ပယ္ဖ်က္ဘို႔ နဲ႔
o အသိပညာ တိုးတက္ေစေရးတို႔အတြက္ သတ္မွတ္ က်င္းပေနခဲ့တယ္။
• HIV ဆိုတာ ေပ်ာက္မသြားေသးဘူး။ လုပ္စရာေတြ အမ်ားၾကီး က်န္ေနေသးတယ္ ဆိုတာကို လူအမ်ားကို သိေစေအာင္ လုပ္ရလို႔ ကမာၻ႔ AIDS ေန႔က အေရးၾကီးတယ္။
• UNAIDS ရဲ႕ ခန္႔မွန္းခ်က္အရ ကေလး ၂႕၅ သန္း အပါအ၀င္ လူေပါင္း ၃၃႕၃ သန္းမွာ HIV ပိုး ရွိေနၾကတယ္။ ၂၀၀၉ ခုႏွစ္တံုးက လူနာသစ္ ၂႕၆ သန္းထပ္ရွိခဲ့ျပီး၊ ၁႕၈ သန္း ဒီေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးခဲ့ၾကရတယ္။
• ဒီေရာဂါ ျဖစ္သူထဲက တကယ့္ အမ်ားစုၾကီးဟာ ၀င္ေငြနည္း၊ ၀င္ေငြ အလယ္အလတ္သာရွိတဲ့ တိုင္းျပည္ေတြက ျဖစ္ၾကတယ္။ တကယ္ေတာ့ HIV ဟာ ႏိုင္ငံတိုင္းက ေယာက္်ား-မိန္းမ-ကေလး အားလံုးကို ျခိမ္းေျခာက္ ေနတာပါ။
• World AIDS Day theme ကေတာ့ Universal Access and Human Rights “အားလံုး လက္လမ္းမီေရး နဲ႔ လူ႔အခြင့္အေရး” ဆိုတာ ၂၀၁၀ ခုႏွစ္ရဲ႕ ေဆာင္ပုဒ္ ျဖစ္တယ္။
• ကမာၻ႔ေခါင္းေဆာင္ေတြက HIV/AIDS ကုသေရး၊ ကာကြယ္ေရး ဆိုတာ “လူ႔အခြင့္အေရး” အျဖစ္ လက္ခံၾကျပီး၊ HIV/AIDS နဲ႔ ဆိုင္တာေတြကို လက္လွမ္းမီဘို႔ တန္ဘိုးရွိတဲ့ တိုးတက္မႈေတြ လုပ္ခဲ့ၾကေပမဲ့၊ လုပ္စရာေတြ တေလွၾကီး က်န္ေနေသးတယ္။ ၀င္ေငြနည္း နဲ႔ ၀င္ေငြအလတ္စားရွိ တိုင္းျပည္ေတြမွာ ဒီေရာဂါေဆး ARV ကို လူဦးေရ တ၀က္ေတာင္မွ မရႏိုင္ၾကေသးဘူး။ ႏွစ္စဥ္ ႏွစ္တိုင္း လူသန္းမ်ားစြာ ကူးစက္ခံေနရဆဲ ျဖစ္လို႔ပါ။
• HIV/AIDS ကပ္ေရာဂါ တိုက္ဖ်က္ဘို႔ “လူ႔အခြင့္အေရး” ဟာ အေျခခံက်တယ္။ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ိဳးေဖါက္ ခံရတာဟာ HIV ျပန္႔ႏွံ႔ေအာင္ အားေပးတာဘဲ။ အပယ္ခံေတြ ဥပမာ မူးယစ္ေဆး ထိုးသူေတြနဲ႔ လိင္နဲ႔ အသက္ ေမြးရသူေတြကို အႏၲရာယ္ပိုျပီး က်ေရာက္ေစတယ္။ လူတဦးခ်င္းရဲ႕ အခြင့္အေရးကို ကာကြယ္ေပးရင္ HIV ရွိေပမဲ့ ခြဲျခားခံရမႈ ကင္းကင္းနဲ႔ အသက္ရွင္ ေနႏိုင္ေစမယ္။
• တေယာက္ခ်င္းျဖစ္ျဖစ္၊ ကြန္ျမဴနတီလိုက္ျဖစ္ျဖစ္၊ ႏိုင္ငံေရး ေခါင္းေဆာင္ေတြျဖစ္ျဖစ္၊ HIV/AIDS ေရာဂါ ကာကြယ္၊ ေစာင့္ေရွာက္၊ ကုသေရးမွာ တကမာၻလံုးဆိုင္ရာ ရည္မွန္းခ်က္ ျပည့္မီဘို႔အတြက္ လူ႔အခြင့္အေရး ကာကြယ္ေပးဘို႔ World AIDS Day ကမာၻ႔ AIDS ေန႔ဟာ အခြင့္အလမ္းတခု ျဖစ္တယ္။
• သင္ ဘာလုပ္ႏိုင္သလဲ။ အနီေရာင္ ဖဲျပားေလး ၀တ္ထားျပီး အသိပညာျဖန္႔ေပးပါ။
• အနီေရာင္ ဖဲျပားေလးဟာ ႏိုင္ငံတကာ AIDS ေရာဂါ အသိၾကြယ္ေစဘို႔ စာနာစိတ္နဲ႔ လူတိုင္း ၀တ္ဆင္ၾကတဲ့ အထိမ္းအမွတ္ သေကၤတ ျဖစ္တယ္။ သူမ်ားေတြကိုလဲ HIV ကို စိုးရိမ္ေစဘ္ို႔၊ ကူညီၾကဘို႔၊ ပါ၀င္လာၾကဘို႔ တိုက္တြန္းရာ ၾကေစတယ္။
• အနီေရာင္ ဖဲျပားေလးကို ဘယ္သူကမဆို အလြယ္တကူ ကိုယ္တိုင္ လုပ္ပါ။ တရား၀င္ ျပဳလုပ္သူဆိုတာ မရွိပါ။
• တကယ္လို႔ ဒိထက္ပိုျပီး စိတ္၀င္စားတယ္ဆိုရင္ နီးစပ္ရာ အစီအစဥ္ေတြမွာ ပါ၀င္ပါ။ တကမာၻလံုးမွာ နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ေဆာင္ရြက္ေနၾကပါတယ္။ ကုိယ္တိုင္လဲ တီထြင္လုပ္ႏိုင္ပါတယ္။
HIV/AIDS ဟာ ကပ္ေရာဂါ
HIV ပိုးကို ၁၉၈၁ ခုႏွစ္က စေတြ႔ခဲ့ျပီး၊ HIV/AIDS ဟာ တစ္ကမာၻလံုးကို ျခိမ္းေျခာက္ အႏၲရာယ္ ျပဳေနဆဲ ကပ္ေရာဂါ Pandemic diseases ေတြထဲက တစ္မ်ဳိး ျဖစ္တယ္။ HIV ဗိုင္းရပ္စ္ဟာ Retroviridae အုပ္စု၀င္ ျဖစ္ျပီး HIV-1 နဲ႔ HIV-2 ဆိုျပီး ႏွစ္မ်ဳိး႐ွိတယ္။ HIV-1 ဟာ ပိုမို ျပင္းထန္တယ္၊ ကူးစက္လြယ္တယ္။ ကူးစက္ခံရရင္ လူ႔ခႏၶာကိုယ္တြင္းက ခုခံမႈစနစ္ Immune System မွာ႐ွိတဲ့ CD4 Cell (Helper T Cells) ကို အဓိက ကူးစက္ ဖ်က္ဆီးတယ္။ ကူးစက္ခံရတဲ့ CD4 Cell ေတြကို CD8 Cell ေတြက ရန္သူပိုးမႊားလို႔ ထင္မွတ္ျပီး မွားယြင္း တိုက္ခိုက္လို႔ CD4 Cell ေတြ ေလ်ာ့နည္းေစတယ္။ က်န္းမာတဲ့လူမွာ CD4 Cell အေရအတြက္ 1200 cells/μl ႐ွိတယ္။
HIV ဆိုတာ ဘာလဲ
HIV (Human Immunodeficiency Virus) ဆိုတာ လူ႔ရဲ႕ ကိုယ္ခံစြမ္းအားကို က်ဆင္းေစတဲ့ Virus ပိုး ျဖစ္တယ္။
AIDS ဆိုတာ ဘာလဲ
AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome) ခုခံအား က်ဆင္းမႈေရာဂါ ဆိုတာ HIV ပိုး ကူးစက္ခံရလို႔ ရလာရတဲ့ “ေရာဂါလကၡဏာ အစုအေပါင္း” ျဖစ္တယ္။ လကၡဏာ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ မရွိဘူး။ Opportunistic infections အခြင့္သာလို႔ ၀င္လာတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါေတြေၾကာင့္ အသက္ အႏၱရာယ္ကို စိုးရိမ္ရတဲ့အထိ ျဖစ္ေစတယ္။
ဘယ္ေတာ့ AIDS ျဖစ္လာသလဲ
HIV ပိုး၀င္ျပီးေနာက္ ေဆးမကုသူေတြမွာ ၈-၁၀ ႏွစ္ၾကာမွ AIDS ျဖစ္လာတယ္။
HIV ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ နည္းလမ္းမ်ား
1. ပိုး႐ွိသူ ႏွင့္ လိင္တူ-လိင္ကဲြ ဆက္ဆံျခင္း၊ လူနာ ၉၀% က လိင္ဆက္ဆံရာက ကူးတယ္။ ၆၀-၇၀% က လိင္တူဆက္ဆံလို႔ ကူးတယ္။
2. ပိုးပါတဲ့ ေသြးသြင္းျခင္း (၉၀% ေက်ာ္ ကူးႏိုင္စြမ္းရွိတယ္)၊ ပိုး႐ွိသူနဲ႔ ေဆးထိုးအပ္ ေဆးထိုးျပြန္ မွ်ေ၀သံုးစြဲျခင္း၊ တကတူး ေဆးမင္ေၾကာင္ ထိုးျခင္း၊ ဓါတ္အပ္ စိုက္ျခင္း၊ ကြင္းေတြတပ္ဆင္ အလွျပင္ျခင္း၊
3. ကိုယ္၀န္ေဆာင္ မိခင္က ကေလးကို ကူးစက္ျခင္း (၁၅-၃၀%) တို႔ ျဖစ္တယ္။
အဆင့္မ်ား
Stage I ဘာ ေရာဂါလကၡဏာမွ မရွိေသးတာ။
Stage II သာမန္အေရျပား၊ အေရျပားႏု၊ အသက္ရွဴလမ္း အေပၚပိုင္းေတြမွာ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ရွိလာတာ။
Stage III ၀မ္းခဏခဏ၊ အၾကာၾကီး (၁ လ) ေလွ်ာတာ၊ ဆိုး၀ါးတဲ့ ဗက္တီးရီးယားပိုး၀င္တာ၊ ႏူမိုးနီးယား၊ အဆုပ္တီဘီ ျဖစ္လာတာ။
Stage IV ဦးေႏွာက္မွာ Toxoplasmosis ေရာဂါ၊ အစာျမိဳျပြန္-ေလျပြန္-အဆုပ္မွာ Candidiasis မိႈေရာဂါ၊ Kaposi's Sarcoma ေရာဂါ ၀င္လာတာ။ ဒီလိုေရာဂါေတြက လူေကာင္းေတြဆိုရင္ ကုသရတာလြယ္တယ္။ CD4 positive T cell count အေရအတြက္က 200 per mm3 of blood ထက္နည္းမယ္။ WHO ကေန Antiretroviral (ARV) therapy ေဆးကုဘို႔ ညႊန္းတယ္။
ေဆးကုသျခင္း
• HIV ကို လံုး၀ ေပ်ာက္ကင္း ေစႏိုင္တဲ့ ေဆး၀ါး ယခုအခ်ိန္ထိ မေပၚေသးပါ။
• ဗိုင္းရပ္စ္ ေပါက္ပြားတာကို ထိန္းခ်ဳပ္ေပးျပီး၊ CD4 Cell အေရအတြက္ ဆက္မေလ်ာ့ က်ေစလို႔ ေရာဂါ ေ႐ွ႕ဆက္ တိုးမွာကို ဟန္႔တားေပးတဲ့ ေဆးေတြသာ ႐ွိတယ္။
• HIV ပိုးေၾကာင့္ ခံစားရတဲ့ ေ၀ဒနာေတြကို သက္သာေစဘို႔၊
• ေရာဂါပိုး အေရအတြက္ကို ေလွ်ာ့ခ်ေပးဘို႔၊
• လူနာရဲ႕ သက္တမ္းကို ဆြဲဆန္႔ေပးဘို႔၊
• လူနာရဲ႕ က်န္းမာေရး ေကာင္းမြန္ေစျပီး အလုပ္ ျပန္လုပ္ႏိုင္ေစဘို႔သာ ျဖစ္တယ္။
HIV ကူးစက္မႈ ႐ွိ-မ႐ွိ၊ အေကာင္း-အဆိုး စစ္ေဆးျခင္း
HIV antibody ကို အလွ်င္အျမန္ စစ္ေဆးေပးတဲ့ ကိရိယာ (Rapid HIV test) ကို အလြယ္တကူ ရႏိုင္တယ္။ အျခား စစ္ေဆးႏိုင္တဲ့ စမ္းသပ္နည္းေတြကေတာ့ ELISA, Western Blot နည္းေတြ ျဖစ္တယ္။ ပိုး၀င္ ျပီးခ်ိန္က HIV antibody စစ္ေဆး ေတြ႔႐ွိခ်ိန္ထိ ကာလကို Window period လို႔ ေခၚတယ္။ ဒီကာလမွာ HIV ကူးစက္ခံရမွန္း မသိႏိုင္တဲ့အခ်ိန္ ျဖစ္ျပီး အျခားသူေတြကိုေတာ့ ကူးစက္ႏိုင္စြမ္း ႐ွိတယ္။ ၉၉% ေသာ HIV ကူးစက္ ခံရသူမ်ားဟာ ၃ လ အၾကာမွာ HIV antibody စစ္ေဆး ေတြ႔႐ွိႏိုင္တယ္။
ေရာဂါပိုး ၀င္ခါစမွာ ေသြးစစ္ရင္ ခ်က္ခ်င္း မေပၚဘူး။ HIV antibody test ကို စစ္ရင္ လြန္ခဲ႔တဲ့ (၃) လ မတိုင္ခင္က အေျခအေနကိုပဲ ျပတယ္။ အမ်ိဳးသား နဲ႔ အမ်ိဳးသမီး အိမ္ေထာင္ မျပဳမီမွာလဲပဲ ႏွစ္ေယာက္လံုးက ေသြးစစ္ သင့္ၾကတယ္။
HIV/AIDS ေရာဂါ အေကာင္း-အဆိုး သိခ်င္ရင္ စမ္းသပ္တဲ့ နည္းတခုကို CD4 (Cluster of differentiation 4) လို႔ ေခၚတယ္။ အလြယ္ေခၚ T4 count; T-helper cells; T-suppressor cells; Cytotoxic T-cells နဲ႔ တရား၀င္ အေခၚက CD4 lymphocyte count; CD8 lymphocyte count; CD4/CD8 ratio; CD4 percent ျဖစ္တယ္။
CD4 Count
လူတိုင္းမွာ ခုခံႏိုင္စြမ္း ရွိေအာင္ လုပ္ေပးေနတဲ့ (ဆဲလ္) ေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတဲ့ထဲမွာ Lymphocyte ေခၚတဲ့ ေသြးျဖဴဥတမ်ိဳး ပါတယ္။ HIV ပိုး၀င္လာရင္ T-cells ကို တိုက္ခိုက္တယ္။ CD4 က T cells ထဲကို HIV-1 ၀င္လာေစဘို႔ “ဧည့္ၾကိဳ” တာ၀န္ ယူသလို ျဖစ္တယ္။ အဲဒီ (ဆဲလ္) ေတြကို အသံုးခ်ျပီး၊ ပံုတူပြါးတာမို႔ ခုခံအားစနစ္ကို ဖ်က္ဆီးရာ ေရာက္ေစတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒီ (ဆဲလ္) ေတြ နည္းေနတာဟာ ခုခံစြမ္းအားေတြ က်ဆင္းတယ္လို႔ သြယ္၀ိႈက္ျပီး ေျပာတယ္။
ေရာဂါ ျဖစ္စပိုင္းမွာေတာ့ လူဟာ ပ်က္စီး-ေျပာင္းသြားတဲ့ CD4 cells ကို အစားထိုး ေပးႏိုင္ေသးတယ္။ ေနာက္ပိုင္းၾက ဒီလို မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘူး။ CD4 cells ေတြ နည္းလာေလေလ ခုခံအားက်ေလဘဲ။ ေနာက္ဆံုး ဘာဆိုဘာမွ မခုခံႏိုင္ေတာ့ပါ။
CD4 Count ကို တခါထဲ စမ္းရတာ မဟုတ္ပါ။ ေနာက္စမ္းရင္ အေျဖ မတူတာေတြ ထြက္မယ္။ ယွဥ္ၾကည့္ရတယ္။ တေယာက္ထဲမွာေတာင္ မနက္ခင္းမွာ ညေနထက္ နည္းတတ္တယ္။ HIV မဟုတ္ဘဲ ႏူမိုးနီးယား၊ ေရယံု၊ တုပ္ေကြးတို႔လို ေရာဂါ တခုခု ရေနရင္လည္း CD4 count ခဏတျဖဳတ္ နည္းတယ္။ ကင္ဆာေဆး ေသာက္ေနရရင္လည္း နည္းတယ္။
ပံုမွန္ CD4 counts 500-1500/mm3 အတြင္းရွိတယ္။ ဓါတ္ခြဲခမ္း တခုႏွင့္တခု မတူပါ။ 500-1200 x 106/L လို႔ သတ္မွတ္တာလဲ ရွိတယ္။ CD4 Count 200 cells/mm3 ရွိတာေတြ႔ရင္ AIDS ေရာဂါသည္လို႔ ေျပာတယ္။ ARV ေဆးကို တခ်ိဳ႕ ေဆးရံုေတြက 350 cells/mm3 ရွိကတည္းက ေရာဂါလကၡဏာ ရွိရွိ-မရွိရွိ ေဆးေပးတယ္။ CD4 နည္းေပမဲ့ က်န္းမာေနသူလဲ ရွိတယ္။ မနည္းေပမဲ့ ေနမေကာင္း ျဖစ္ေနသူလဲ ရွိျပန္ေသးတယ္။
HIV viral load test ေခၚတဲ့ ေသြးထဲမွာ ဒီဗိုင္းရပ္စ္ေတြ ဘယ္ေလာက္ရွိေနသလဲ သိတဲ့ စမ္းသပ္မႈနဲ႔ပါ တြဲမွ ေရာဂါ ဆိုးလာတာ၊ ေဆးထိေရာက္တာ ဆိုတာ ပိုေသျခာတယ္။ CD4 ဟာ HIV ပိုးက ဘယ္ေလာက္ ဖ်က္ဆီးထားျပီလဲ ဆိုတာကို သိေစႏိုင္ျပီး၊ Viral load ကေတာ့ ေသြးထဲမွာ HIV ပိုး ဘယ္ေလာက္ မ်ားမ်ား ရွိေနသလဲကို သိေစတယ္။ Viral load မ်ားေနတာ မေကာင္းဘူး။ 100,000 ေက်ာ္ရင္ ေဆးကုပါ။
HIV ရွိရင္ CD4 အေရအတြက္ က်ဆင္းတယ္။ ARV ေဆးေပးျပီးေနာက္ နလံထမွာ တခါ ျပန္တက္လာတယ္။ CD4 နဲ႔ Viral load (VL) ဆက္စပ္ေနတာ ရွိသလို တခါတေလ အဲလို မဟုတ္တာလဲ ေတြ႔ေနရတယ္။ ၁၀% ေလာက္မွာ VL က်ေနေပမဲ့ CD4 မတက္ဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ CD4 တံု႔ျပန္မႈ မရွိတာနဲ႔ ေဆးကုတာ မထိေရာက္ဘူးလို႔ မေျပာႏိုင္ပါ။ Viral load (VL) က CD4 ေလာက္ေတာ့ မတိက်ပါ။
အေျခခံ အက်ဆံုးအခ်က္ကို ေျပာရရင္ “ေဆးစစ္နည္းေတြဆိုတာ လူေတြလိုဘဲ Perfect မျဖစ္ၾကပါ။”
Condom (ကြန္ဒြမ္)
လိင္ဆက္ဆံမႈ ျပဳတိုင္း Latex condom (ကြန္ဒြမ္) ကို စနစ္တက် သံုးျခင္းဟာ HIV ကို ကာကြယ္ႏိုင္တဲ့ တခုထဲေသာ အေကာင္းဆံုးနည္း ျဖစ္တယ္လို႔ UNAIDS, WHO, UNFPA ဆိုတဲ့ ႏိုင္ငံတကာ အျမင့္ဆံုး က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ အစည္းေတြက ေထာက္ခံခ်က္ ေပးထားတယ္။ ၉၈% ထိေရာက္တယ္။ (ကြန္ဒြမ္) ကို ရည္ရြယ္ခ်က္ ၂ ခုအတြက္ သံုးရတယ္။
1. ကိုယ္၀န္ရမွာကို တားဘို႔နဲ႔
2. HIV အပါအ၀င္ STD လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္မဲ့ (ဆစ္ဖလစ္၊ ေရယံု၊ ကလာမိုင္ဒီးယား၊ ဂႏိုရီးယား၊) ေရာဂါ မွန္သမွ်ေတြကို ကူးစက္မလာေအာင္ ကာကြယ္ဘို႔ ျဖစ္တယ္။
ဒါေပမဲ့ Genital warts လိင္လမ္း ၾကြက္ႏို႔ နဲ႔ Genital herpes လိင္လမ္း ေရယံုေတြကိုေတာ့ မကာကြယ္ႏိုင္ဘူး။
(ကြန္ဒြမ္) ကို သံုးတာလဲ စဥ္ဆက္ မျပတ္ေစရဘူး။ အသံုးျပဳနည္းလဲ မွန္ရမယ္။ နည္းအမွန္ဆိုတာ ဘာလဲ။ လိင္တခါ ဆက္ဆံတိုင္း (ကြန္ဒြမ္) အသစ္ျဖစ္ရမယ္။ (ကြန္ဒြမ္) ကို (ဗဂ်ိဳင္းနား-ပါးစပ္-စအို) နဲ႔ ထိစပ္မႈ မရွိေသးခင္ က်ားအဂၤါ သန္မာတာနဲ႔ စြပ္ရမယ္။ စြပ္တဲ့အခါ၊ (ကြန္ဒြမ္) ရဲ႕ အရင္းကို လက္နဲ႔ ကိုင္ျပီး၊ လိင္တံတခုလံုးအေပၚ ဖံုးေပးပါ၊ ေလ မခိုေစေအာင္ ဂရုစိုက္ပါ၊ အဖ်ားမွာေတာ့ ထြက္လာမဲ့ သုတ္ရည္အတြက္ ေနရာ က်န္ေနပါေစ။ ဒီေနရာက လြဲရင္ လိင္တံ တခုလံုးေပၚမွာ သပ္သပ္ရပ္ရပ္ ကပ္ေနေအာင္ ရွိပါေစ။
Latex condoms ဆိုရင္ ေခ်ာဆီ မလိုပါ။ မဟုတ္ရင္ Water-based lubricants ေရအေျခခံ-ေခ်ာဆီကိုသာ သံုးပါ။ K-Y Jelly က အေကာင္းဆံုး ျဖစ္တယ္။ ဆီအေျခခံ Oil-based lubricants, Petroleum jelly, Vaseline (ဗက္ဆလင္း)၊ Hand lotion, Baby oil ကအစ တျခား ဘယ္ဆီ အမ်ိဳးအစားကိုမွ မသံုးရပါ။ Silicone lubricant က အ၀တ္အစားကို စြန္းထင္းေစတယ္။
Ejaculation သုတ္ရည္ ထြက္ျပီးတာနဲ႔ က်ားအဂၤါ နဂိုအေန ျပန္မက်ခင္မွာ (ကြန္ဒြမ္) ကို ခြ်တ္ပါ။ ခြ်တ္တဲ့အခါ အထဲက သုတ္ရည္ေတြ တစက္မွ ဖိတ္မက်ေစပါနဲ႔။ မ-အဂၤါထဲ ကြ်တ္က်န္ မေနေစပါနဲ႔။ တယုတယ ကိုင္ျပီး ခြ်တ္ပါ။
မထိေရာက္မႈ
ကိုယ္၀န္ မတားႏိုင္တာ၊ ေရာဂါ မတားႏိုင္တာ ဘယ္ေလာက္ ရွိတယ္ဆိုတာ သုေတသန ရလဒ္ေတြ မတူၾကပါ။ (ကြန္ဒြမ္) အမ်ိဳးအစား၊ အရည္အေသြး၊ စြပ္နည္း-ခြ်တ္နည္း၊ အခ်ိန္၊ စဥ္ဆက္မျပတ္ သံုးတာ ဟုတ္-မဟုတ္၊ (ကြန္ဒြမ္) မသံုးခင္ ကတည္းက ေရာဂါ-ကုိယ္၀န္ ရွိေန-မေန၊ စတာေတြပါ ထည့္စဥ္းစားရတယ္။
(ကြန္ဒြမ္) အရည္အေသြး
ခပ္ညံ့ညံ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ မေတာ္တဲ့လူေတြ နဲ႔ ခပ္ေပါေပါ ပစၥည္းေတြသာ မ်ားတယ္။ အေမရိကားမွာ Food and Drug Administration (FDA) က အသိအမွတ္ျပဳမွ ေရာင္းခြင့္ရွိတယ္။ ဥေရာပ မွာေတာ့ CE Mark ပါရတယ္။ တကမာၻလံုးမွာ ဆိုရင္ International Organization for Standardization (ISO) အမွတ္ပါမွ စိတ္ခ်ႏိုင္တယ္။ UK မွာ ဒါမ်ိဳးေတြ မပါေပမဲ့ Kitemark, British Standard Kite Mark BS EN 600 ဆိုရင္ ေကာင္းတယ္။ WHO ကလဲ ဘယ္လို စမ္းသပ္မႈေတြကို ခံႏိုင္ရည္ရွိရမယ္ ဆိုတာ သတ္မွတ္ ေပးထားတယ္။
အပိုလုပ္ေပးထားတဲ့ အေရာင္၊ အနံ႔ စတာေတြက က်န္းမာေရးအတြက္ သက္ေရာက္မႈ မရွိပါ။ Latex condom ကို အမ်ားဆံုး သံုးတယ္။ သူနဲ႔ မတည့္သူေတြက Polyurethane Condom သံုးရတယ္။ Female Condom အမ်ိဳးသမီး သံုးလဲ ရွိတယ္။ Polyurethane နဲ႔ လုပ္ထားတာပါ။ ကြင္း ၂ ခုပါတယ္။ Invisible Condom မျမင္ႏိုင္တဲ့ (ကြန္ဒြမ္) ဆိုတာ ကေနဒါမွာ ထုတ္လုပ္ဘို႔ ၾကိဳးစားေနတယ္။ အရည္တမ်ိဳးကေန Barrier gel ျဖစ္လာေစျပီး အကာကြယ္ လုပ္ေပးမွာမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ ေရာဂါပိုးေတြကိုေရာ သုတ္ပိုးကိုပါ ေသေစမယ္။ Spray on Condom ေဆးပန္း (ကြန္ဒြမ္) ကို ဂ်ာမနီမွာ စမ္းေနတယ္။ တခ်ိဳ႕ (ကြန္ဒြမ္) ေတြမွာ Spermicide သုတ္ပိုးေသေဆး ပါတယ္။ Foam ဒါမွမဟုတ္ Cream အေနနဲ႔ သုတ္ထား ေပးတာမ်ိဳး။ ကိုယ္၀န္ မရမွာကို ပိုေသျခာေအာင္ လုပ္တာပါ။
သံုးေနရင္းနဲ႔ (ကြန္ဒြမ္) ေပါက္သြားရင္
ေရာဂါကာကြယ္ဘို႔ သံုးသူက (ကြန္ဒြမ္) အသစ္လဲရမယ္။ ကိုယ္၀န္တားဘုိ႔ သံုးသူဆိုရင္ အေရးေပၚတားနည္း Emergency contraceptive (EC) လုပ္ရမယ္။ ကိုယ္၀န္တားေဆး တခုခု သံုးေနသူေတြလဲ တကယ္လို႔ ကိုယ့္အေဖၚရဲ႕ အေၾကာင္း မသိရင္ ေရာဂါေတြ ကာကြယ္ဘို႔ (ကြန္ဒြမ္) ကိုပါ သံုးရပါမယ္။ တကယ္လို႔ HIV ပိုးရွိေနသူနဲ႔ ဆက္ဆံေနရင္း (ကြန္ဒြမ္) ေပါက္ျပဲသြားရင္ Antiviral therapy ေဆး ေသာက္ရပါမယ္။
လိင္လမ္းတမ်ိဳး (ဗဂ်ိဳင္းနား) မွာ သံုးျပီးသားကို ေနာက္တလမ္း (စအို) အတြက္ (ကြန္ဒြမ္) အသစ္သံုးဘို႔နဲ႔ Group အုပ္စုလို အဆန္းအျပား ကစားၾကရာမွာလဲ တေယာက္အတြက္ သံုးထားတာကို ေနာက္တေယာက္အတြက္ အသစ္ ျဖစ္ရပါမယ္။ သံုးျပီးသားကို စြန္႔ျပစ္တဲ့အခါ တစ္ရွဴးနဲ႔ပတ္ျပီး၊ အမိႈက္ပံုးထဲ ျပစ္ပါ။ Toilet ထဲ မျပစ္ရပါ။ Biodegradable မဟုတ္ပါ။
HIV ပိုးရွိတဲ့ သူနဲ႔ အတူေနျခင္း
HIV ပိုးရွိတဲ့သူနဲ႔ တအိမ္ထဲ ေနရတာဟာ ပိုးမရွိသူနဲ႔ ေနရတာနဲ႔က ဘာမွ သိပ္မထူးလွပါ။ ပံုမွန္-သာမန္ ထိေတြ႔မႈေတြ ေၾကာင့္ေတာ့ ဒီေရာဂါပိုး ကူးတယ္ဆိုတာ မရွိဘူး။ ဒါေပမဲ့ အရမ္းကာေရာေတာ့ မဟုတ္ပါ။
• အိမ္ေမြး တိရစၧာန္ေတြ၊ ျခင္၊ ယင္၊ ပိုးဟပ္၊ ႀကမ္းပိုးေတြကေနတဆင့္ မကူးစက္ႏုိင္ပါ။
• ပိုးရွိသူရဲ႕ ေသြးနဲ႔ ထိေတြ႔မိတဲ့ အေရျပားမွာ ပြန္းပဲ့တာ မရွိရင္ေတာ့ အေရျပားကို ေဖာက္ျပီး မ၀င္ႏိုင္ဘူး။
• Social kiss သာမန္ နမ္းရံုနဲ႔ေတာ့ မကူးပါ။ Lip kiss ပါးစပ္ျခင္းနမ္းတဲ့အခါ ပါးစပ္မွာ အနာရွိေနရင္၊ သြားဖံုးေသြး ယိုေနရင္၊ ႀကမ္းႀကမ္းတမ္းတမ္း နမ္းလို႔ ပြန္းပဲ့ျပီး ေသြးထြက္လာရင္ ကူးစက္ ႏုိင္တယ္။
• ဒဏ္ရာ အနာတရ၊ ပြန္းပဲ့နာမ်ိဳးရွိေနသူမွာ အဲဒီေနရာကို ေရာဂါပိုးရွိသူရဲ႕ ေသြးနဲ႔ ထိေတြ႕မိရင္ ကူးစက္ႏိုင္တယ္။
• ေရာဂါရွိတဲ့ လူမမာကို ျပဳစုုတဲ့အခါ လူနာရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္က ထြက္တဲ့ အရည္ေတြ (ဥပမာ အနာက ထြက္တဲ့ အရည္၊ ခၽြဲ၊ သလိပ္) ေတြထဲမွာ ေရာဂါပိုး အနည္းအက်ဥ္း ပါႏိုင္လို႔ ကိုင္တြယ္တဲ့အခါမွာ လက္အိတ္နဲ႔ ကိုင္တြယ္ပါ။ ျပီးရင္လဲ လက္ကို ခ်က္ခ်င္း ေဆးပါ။
• ဒဏ္ရာေတြ အနာေတြ ရွိရင္ လံုေအာင္ ပတ္တီး စီးထားပါ။
• သြားတိုက္တံ၊ လက္သည္းညွပ္၊ နဲ႔ မုတ္ဆိတ္ရိတ္ ကိရိယာေတြကို မွွ်ျပီး မသံုးပါနဲ႔။
• ေဆးထိုးအပ္ေတြကို ျဖဳတ္ျခင္း တပ္ျခင္း မျပဳလုပ္နဲ႔။ အပ္ေတြကို ကေလးရွိရာ ေနရာေတြမွာ မထားပါနဲ႔။
HIV positive ကိုယ္၀န္ေဆာင္
HIV ပိုးရွိေနတဲ့ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ မိခင္ကေန ေမြးလာမဲ့ ကေလးကို ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ အခြင့္အလမ္း ၁၅-၃၀% ရွိတယ္။ ကူးႏိုင္တဲ့ နည္းေတြက -
(၁) ကိုယ္၀န္ေဆာင္ေနတံုး၊
(၂) ေမြးဖြါးျဖစ္စဥ္ ျဖစ္ေနတံုး (၁၀-၂၀%) နဲ႔
(၃) ႏို႔တိုက္ေနတံုး (၁၀-၁၅% ထပ္ေဆာင္းတယ္) ကေန ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ကိုယ္၀န္ေဆာင္ေနတံုး အခ်င္းကေန သေႏၶသားဆီ မ်ားေသာအားျဖင့္ မေရာက္ပါ။ မိခင္က က်န္းမာေရး ေကာင္းေနရင္ အခ်င္းက အကာကြယ္ ေပးရာေတာင္ က်ေသးတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ (၁) မိခင္ေလာင္းက အစာအာဟာရ ေကာင္းေကာင္း စားဘို႔ လိုတယ္။ (၂) တျခားေရာဂါ (ငွက္ဖ်ား၊ တီဘီ၊ ဆီးေအာင့္၊) မ၀င္ေအာင္ ဂရုစိုက္ရမယ္။ (၃) မိခင္က HIV ေဆးကုေနရင္ ကေလးကို ကူးစရာအခြင့္အလမ္း ၂% သာရွိလို႔ ေဆးကုပါ။
ဒီလိုျဖစ္တဲ့ သား-အမိကို ခ်က္ခ်င္း ေဆးကုရမယ္။ ARV (Nevirapine or Zidovudine) ေဆးေပးရမယ္။ Nevirapine ေဆးကို ေမြးဖြါးေနတဲ့မိခင္ကို တလံုး၊ ကေလးကို ၇၂ နာရီအတြင္း ၁ လံုးေပးရမယ္။ Zidovudine ေဆးကို ကုိယ္၀န္ ေဆာင္ေနတံုး မေမြးခင္ ၆ လမွာ ေပးထားရင္ ကူးစက္တာ နည္းေစတယ္။
အေမရိကားမွာ ဒီေဆးကို စသံုးခဲ့ျပီး၊ အခု တျခားေဆးနဲ႔ တြဲေပးေနတယ္။ ေဆးကို ကိုယ္၀န္ ၃ လေနာက္ပိုင္းမွာ ေပးတယ္။ ဘာအကာအကြယ္မွ လုပ္မထားရင္ ကေလးဖြါးေနတံုးမွာ မိခင္ကေန ကေလးကူးဘို႔ ၁၀-၂၀% ရွိတယ္။ ေသြးနဲ႔ ေရျမႊာရည္နဲ႔ ထိရင္ ကူးတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေရျမႊာအိတ္ကို ေစာျပီးေဖါက္ ေမြးမေပးရဘူး။ Episiotomy ေမြးလမ္းခ်ဲ႕ ေမြးတာလည္း ေရွာင္ရမယ္။ LSCS ခြဲေမြးနည္းက ကူးစရာလမ္း နည္းေစတယ္။
ပိုးရွိမိခင္က ႏို႔တိုက္လို႔ ကေလးကူးရတာ ၁၅% ရွိတယ္။ ႏို႔ေစာေစာ ျဖတ္သင့္တယ္။ ႏို႔မတိုက္ေလ ကူးဘို႔အခြင့္ နည္းေလ။ မၾကာေသးခင္ကဘဲ HIV ပိုးရွိသူ မိခင္ေတြက ႏို႔တိုက္တာကို WHO က တားျမစ္ လိုက္တယ္။ မေအကို ေဆးကုသမႈ ခံဘို႔နဲ႔ ကေလးမွာ ေရာဂါပိုး ရွိ-မရွိ ေစာႏိုင္သမွ် ေစာျပီး (၆ ပတ္အတြင္း) ေဆးစစ္ဘို႔ပါ အၾကံျပဳတယ္။ ကေလးက ေရာဂါပိုးရွိလို႔ ေစာေစာ ေဆးမကုရင္ ၂ ႏွစ္ထက္ အသက္ မရွည္ဘူး။
ကေလးေတြမွာ အမ်ားအားျဖင့္ အသက္ ၈ လခန္႔မွာ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေပၚလာ တတ္တယ္။ တစ္ခါတစ္ေလ ေမြးျပီး မၾကာခင္ စေပၚ ႏိုင္တယ္။ လကၡဏာေတြက -
• ကေလးႀကီးထြားမႈ မရွိျခင္း၊ ႀကီးထြားမႈ ေႏွးေကြးမယ္၊
• အသည္း၊ ေဘလံုး၊ အက်ိတ္မ်ား ႀကီးထြားေနမယ္၊
• မႀကာခဏ ဖ်ားျခင္း၊ ကူးစက္ေရာဂါမ်ား ခံစားရျခင္းစတဲ့ လကၡဏာေတြ ေတြ႔ရတတ္တယ္။
သံမဏိ စည္းမ်ဥ္း ၅ ခ်က္
1. အေျခအေနမွန္ကို ရွင္းရွင္း သိေနၾကေအာင္ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေျပာပါ။ စိုးရိမ္တာ ရွိသမွ် ထုတ္ေျပာပါ။ တေယာက္ အေပၚ တေယာက္ ရိုးသားပါ။ ကုိယ္ထင္တာကို တရားသူၾကီးလုပ္ျပီး ဆံုးျဖတ္ခ်က္ မခ်ပါနဲ႔။
2. အေၾကာက္ မလြန္ပါနဲ႔။ မီးဖိုနဲ႔ အိမ္သာ အတူသံုးရတာနဲ႔ ပိုးက ကိုယ့္ဆီ ကူးမလာႏိုင္ပါ။ အတူေနေလ့ရွိၾကတဲ့ ညီအကိုလို၊ ေမာင္ႏွမလို၊ သားအမိ-သားအဖလို၊ အခန္းကို (ရွယ္) လုပ္ေနေလ့ရွိတဲ့ သူငယ္ခ်င္းလို ေနၾကတာက စိုးရိမ္စရာ နတၳိပါ။
3. HIV အေၾကာင္း က်န္းမာေရး-လူမႈေရး သုတေတာ့ ေလ့လာထားၾကပါ။ တိတိပပ ေျပာပါ့မယ္၊ “ေသြး၊ မိခင္ႏို႔၊ က်ား-သုတ္ရည္၊ မ-ဗဂ်ိဳင္းနားက အရည္၊ ” ဤေလးမည္ကေနသာ ကူးပါတယ္။ လက္ျခင္းထိ၊ ပါးျခင္းအပ္၊ ေက်ာျခင္း ကပ္ယံုနဲ႔ လံုး၀မကူးပါ။ သြားထိလို႔ ဓါတ္လိုက္မွာလား ေၾကာက္စရာ မထားပါနဲ႔။ စာအတူ ဖတ္ပါ၊ တီဗြီအတူ ထိုင္ၾကည့္ပါ။ ထမင္း တစားပြဲထဲ ထိုင္စားပါ။ ေညာင္းလို႔ ႏွိပ္နင္းေပးလဲ ေရာဂါ မရပါ၊ ကုသိုလ္သာ ရပါမယ္။
4. သူ႔ အတြင္းေရး-လံုျခံဳမႈကို ေလးစားပါ။ တစိမ္းတရံေတြကို “သူကေရာဂါသည္” လို႔ မလိုအပ္ဘဲနဲ႔၊ ႏွိမ္ခ်င္တဲ့ သေဘာနဲ႔ မေျပာပါနဲ႔။
5. စည္းကမ္း-ကလနား သတ္မွတ္ထားပါ။ ကုိယ့္ပစၥည္း လာသံုးတာကို အျပတ္ျငင္းပါ၊ အားမနာပါနဲ႔။ ေဆာရီး ေလာက္နဲ႔ မရပါ။ ပိုးရွိသူကေန ခ်တဲ့ စည္းကမ္းကိုလည္း တျခားလူေတြက လိုက္နာၾကပါ။
ဒီလိုေရာဂါအတြက္ အင္မတန္ စိတ္ထားျမင့္တဲ့ “ဆိုရွယ္-၀ပ္ကားစ္” ေတြ ျဖစ္ႏိုင္ၾကပါတယ္။ ဆရာ၀န္ေတြမွ မဟုတ္ပါ၊ ႏိုင္ငံလွည့္ျပီး၊ ကမာၻလွည့္ျပီး၊ ေရာဂါကာကြယ္ေရး အသိေပးသူေတြ မနည္းပါ။
Dr. တင့္ေဆြ
၂၈-၁၁-၂၀၁၀
Sunday, November 21, 2010
ကေလးမ်ားတြင္ ျဖစ္ေသာ ရင္က်ပ္ေရာဂါ
အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္
ျဖစ္ပြားရေသာအေၾကာင္းအရင္း
ရင္က်ပ္ျခင္းကို ျဖစ္ေစတဲ့ အခ်က္ေတြ မ်ားစြာရိွပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ Theory ေတြလည္း အမ်ားၾကီးရိွပါတယ္။
ရင္က်ပ္ေရာဂါရဲ႕ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား
ခဏခဏအသက္ရွဴက်ပ္ျခင္းႏွင့္ အသက္ရွဴလွ်င္ တရႊီရီႊ ျမည္ျခင္း
ညဘက္ေခ်ာင္းဆိုးျခင္း
ရင္က်ပ္ေစေသာ လက္သည္ရိွျခင္း၊ ဥပမာ - ဖုန္မွဳန္႕၊ မီးခိုး၊ ျပင္းျပေသာ အနံ႕မ်ား
အေဖအေမ ႏွင့္ ေမာင္ႏွမသားခ်င္းမ်ားတြင္ ရပ္ၾကပ္ရိွျခင္း
ေလျပြန္ကို က်ယ္ေစေသာ ေဆးမ်ားေပးလိုက္ပါက ခ်က္ခ်င္းသက္သာျခင္း
အျခားေသာ ဓာတ္မတည့္သည့္ ေရာဂါတစ္ခုခုရိွျခင္း၊ ဥပမာ - ႏွင္းခူ၊ ဓာတ္မတည့္ေသာေၾကာင့္ ႏွာေစးျခင္း
ရင္ဘက္သည္ မို႕ေမာက္ျပီး အဆုပ္အတြင္းတြင္ ေလမ်ားျပည့္ေနျခင္း ႏွင့္ အျခားေသာ ရင္ဘက္အရိုးမ်ား မူမမွန္ျဖစ္ျခင္း
အသက္ရွဴထုတ္လိုက္ေသာအခါ rhonchi ဟုေခၚသည့္ အသံကို ရင္ဘက္အနံ႕တြင္ ၾကားရျခင္း (နားၾကပ္ျဖင့္)
ရင္ၾကပ္ရိွေသာကေလးတစ္ေယာက္ ရုတ္တရက္ရင္ၾကပ္ထေဖာက္လာသည့္ လကၡဏာမ်ား
- ေမာလြန္းၾကပ္လြန္းေသာေၾကာင့္ စကာမေျပာႏိုင္ျခင္း
- ေမာလြန္းၾကပ္လြန္းေသာေၾကာင့္ အစာမစားႏိုင္ျခင္း
- အသက္ရွဴျမန္ျခင္း
- နွလံုးခုန္ျမန္ျခင္း
- pulsus paradoxus
- အသက္ရွဴလိုက္ေသာအခါ လည္ပင္းရိွ ၾကြက္သားမ်ား (accessory muscles of respiration) တက္လိုက္က်လိုက္ျဖစ္ေနျခင္း
အသက္အႏာၱရာယ္ရိွႏိုင္ေသာ ရင္ၾကပ္ျခင္း၏ လကၡဏာမ်ား
- ႏွဳပ္ခမ္းမ်ား၊ လက္သည္းမ်ားျပာလာျခင္း
- အသက္ရွဴသံမၾကားရေတာ့ျခင္း
- အသက္ရွဴေသာအခါ ရင္ဘက္သည္ မလွဳပ္သေလာက္ျဖစ္သြားျခင္း
- ေမာပမ္းႏြမ္းနယ္ျခင္းႏွင့္ အားအင္ကုန္ခမ္းေနျခင္း
- ကေယာင္ကတမ္းေျပာျခင္း၊ ဂ်ီက်ျခင္းႏွင့္ သတိမေကာင္းျခင္း
ေနာက္ဆက္တဲြ၀င္လာေသာ ေရာဂါအေျခအေနမ်ား
- အဆုပ္ပြျခင္း(Emphysema) ႏွင့္ ေလျပြန္မ်ားဖံြ႕ျဖိဳးမွဳမမွန္ျခင္း(Airway Remodelling)
- အဆုပ္ကိုဖံုးအပ္ထားသည့္ အေျမွးပါး ေပါက္သြားျပီး ရင္ဘက္ႏွင့္ အဆုပ္အေျမွးပါးၾကားတြင္ ေလ၀င္ျခင္း(အရပ္အေခၚ - အဆုပ္ထဲေလ၀င္ျခင္း)
- အသက္ရွဴစနစ္အားနည္းျပီး အလုပ္မျဖစ္ေတာ့ျခင္း (Respiratory Failure)
- ကေလး၏ ၾကီးထြားမွဳ ေႏွးေကြးသြားျခင္း(Growth Retardation)
ကေလးတစ္ေယာက္ ခဏခဏရင္ၾကပ္သကဲ့သို႕ အသက္ရွဴၾကပ္ေနပါက ျဖစ္ႏိုင္ေသာ အေျခအေနမ်ား (Differential Diagnosis)
- Bronchial asthma
- Gastro-esophageal reflux
- Pulmonary eosinophilia
- Tropical eosinophilia
- Viral induced wheeze
- Foreign body
- Tuberculosis
ေရာဂါကို စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္း(Investigation)
- ရင္ဘက္ကို ဓာတ္မွန္ရိုက္ျခင္း (ေနာက္ဆက္တဲြ၀င္လာေသာ ေရာဂါအေျခအေနမ်ားကို သိေစရန္ျဖစ္သည္)
- allergy ရိွမရိွ စစ္ေဆးျခင္း - Eosinophil count, IgE, Skin tests
- အဆုပ္ေကာင္းမေကာင္း စစ္ေဆးျခင္း (အသက္ ၆ ႏွစ္အထက္ကေလးမ်ားတြင္ ျပဳလုပ္သည္)
- PEFR- reduced
- FEV1 - reduced
- FVC - reduced
- FEV1/ FVC - reduced
- Arterial Blood gas
- Pulse oximetry
ရုတ္တရက္ ရင္ၾကပ္လာပါက ကုသပံု
- High flow O2(5L/min)
- Nebulized Salbutamol
- Prednisolone(short course)
- if not improved, refer to ICU
အသက္အႏာၱရာယ္ရိွႏိုင္ေသာ လကၡဏာမ်ားေပၚေပါက္လာပါက ကုသပံု
- Infusion aminophylline
- IV hydrocortisone
- Reassess for progress
Reference:
Handbook for undergraduate Paediatrics, Dept of Child Health, University of Medicine, Myanmar
Wednesday, November 10, 2010
သင့္တင့္ေသာ လူေနမွဳပံုစံျဖင့္ အူမၾကီးကင္ဆာျဖစ္ပြားႏွဳန္းကို ၂၃ % ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္
က်န္းမာေရးအတြက္ သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္တဲ့ ေနထိုင္မွဳပံုစံ(LifeStyle) ေနထိုင္ျခင္းျဖင့္ အူမၾကီးကင္ဆာျဖစ္ပြားမွဳကို ၂၃% အထိ ကာကြယ္ႏိုင္တယ္လို႕ ဒိန္းမတ္ႏိုင္ငံ(Denmark) မွာ ျပဳလုပ္တဲ့ သုေတသန စာတမ္းမွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ အဆိုပါေဆာင္းပါးကို ေအာက္တိုဘာ ၂၆ ရက္ ၂၀၁၀ ရက္စဲြနဲ႕ BMJ(British Medical Journal) မွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
"ျပည္သူေတြဟာ က်န္းမာေရး၀န္ထမ္းေတြရဲ႕ ေနထိုင္မွဳပံုစံနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ လမ္းညႊန္မွဳေတြကို ေသေသခ်ာခ်ာ လိုက္နာဖို႕ လိုအပ္ေၾကာင္း၊ မၾကီးမားလွတဲ့ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြဟာ က်န္းမာေရးရလဒ္ေကာင္းေတြကို ယူေဆာင္ေပးႏိုင္ေၾကာင္း ကို လက္ရိွ ရလဒ္မ်ားက ညႊန္းဆိုေနပါတယ္" လို႕ သုေတသနမွာ ပါ၀င္တဲ့ သုေတသီတစ္ဦးက ဆိုပါတယ္။
သုေတသနာမွာ ေနထိုင္မွဳပံုစံနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ေမးခြန္းပံုစံေတြကို အသက္ ၅၀ နဲ႕ ၆၄ ၾကားမွာရိွတဲ့ ျပည္သူ ၅၇,၀၅၃ ကို ျဖည့္စြက္ခိုင္းပါတယ္။ ကင္ဆာမ်ိဳးရိုးရိွသူေတြ၊ ကာလၾကာရွည္ အကို္က္အခဲေပ်ာက္ေဆးေတြ ေသာက္သံုးေနသူေတြနဲ႕ ေဟာ္မုန္းအစားထိုးေဆးေတြ ေသာက္သံုးေနတဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြ မပါ၀င္ပါဘူး။ သုေတသနအဖဲြ႕ဟာ ကမာၻ႕က်န္းမာေရးအဖဲြ႕နဲ႕ ကမာၻ႕ကင္ဆာရန္ပံုေငြအဖဲြ႕မ်ားကေန ထုတ္ျပန္ထားၾကတဲ့ ေနထိုင္မွဳပံုစံ စံညႊန္းကိန္းမ်ားကို Denmark မွာ အသံုးျပဳတဲ့ Nordic Nutrition Recommendation နဲ႕ ေပါင္းစပ္ျပီး စံညႊန္းတစ္ခု ဖန္တီးလိုက္ပါတယ္။ အဆိုပါစံညႊန္းျဖင့္ သုေတသနျပဳလုပ္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
စံညႊန္းမွာ ပါ၀င္တဲ့ အခ်က္ေတြကေတာ့
- ကိုယ္လက္လွဳပ္ရွားေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ျခင္း
- ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္း
- ခါးအတိုင္းအတာ
- အရက္ေသာက္ျခင္း
- ေန႕စဥ္ အစားအေသာက္ပံုစံ
တို႕ပါ၀င္ၾကပါတယ္။
follow up ကို ၁၀ ႏွစ္ၾကာမွ ျပန္လုပ္လိုက္တဲ့အခါမွာ ၆၇၈ ေယာက္မွာ အူမၾကီးကင္ဆာျဖစ္ေနတာကို ေတြ႕ရပါတယ္။ အမ်ိဳးသားမ်ားတြင္ အဓိကျဖစ္ပြားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ ကင္ဆာ ျဖစ္ပြားသူမ်ားအားလံုး၏ ၂၃ % တို႕သည္ သတ္မွတ္ထားေသာ စံညႊန္းမ်ားကို မလိုက္နာသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ "အူမၾကီး ကင္ဆာျဖစ္ပြားႏွဳန္းသည္ ေနထိုင္မွဳစံညႊန္းမ်ားကို လိုက္နာမွဳႏွင့္ ေျပာင္းျပန္အခ်ိဳးက်သည္။ က်န္းမာေအာင္ ေနထိုင္ေလေလ ကင္ဆာျဖစ္ပြားမွဳ ေလ်ာ့နည္းေလေလျဖစ္သည္" ဟု သုေတသီမ်ားက ဆိုၾကသည္။
Saturday, November 6, 2010
မ်က္စိနာျခင္း
အခုတေလ ျမန္မာျပည္မွာ မ်က္စိနာတဲ့သူေတြ အေတြ႕မ်ားေနလို႕ မ်က္စိနာတဲ့အေၾကာင္း တင္ေပးလိုက္ပါတယ္။ နယ္ျမိဳ႕မ်ားတြင္သာမက ရန္ကုန္မွာပါ မ်က္စိနာၾကသူေတြ မရွားပါဘူး။ ေအာက္ပါ ေဆာင္းပါးဟာ ျမန္မာ၀ီကီပီးဒီးယားအတြက္ ေရးထားတဲ့ စာမူျဖစ္ပါတယ္။ PHIM မွာ ဖတ္လို႕ရေအာင္ Myanmar3 မွ Zawgyi သုိ႕ေျပာင္းျပီး တင္ေပးလိုက္ပါတယ္။ စြယ္စံုက်မ္းေဆာင္းပါးျဖစ္တဲ့အတြက္ ပံုမွန္ Blog Post တစ္ခုနဲ႕ေတာ့ တူမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ အကယ္၍ ေအာက္ပါေဆာင္းပါးမွာ မ်က္စိနာျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္ျပီး ထပ္မံျဖည့္စြက္လိုျခင္း၊ ျပင္လိုျခင္းရိွပါက ေအာက္ပါ Link တြင္ သြားေရာက္ ဖတ္ရွဳျပင္ဆင္ႏိုင္ပါတယ္။
မ်က္စိနာျခင္းဆိုသည္မွာ Conjunctiva ဟုေခၚသည့္ မ်က္စိ၏ အေပၚဆံုးအလႊာ ေရာင္ရမ္းျခင္းျဖစ္သည္။ ေဆးပညာအရ Conjunctivitis ဟုေခၚသည္။ မ်က္စိနာျခင္းသည္ မ်ားေသာအားျဖင့္ ကူးစက္ေရာဂါပိုးမ်ားေၾကာင့္ အျဖစ္မ်ားျပီး ဓာတ္မတည့္မွဳမ်ားေၾကာင့္လည္း ျဖစ္တတ္ၾကသည္။
အမ်ိဳးအစားမ်ား
ျဖစ္ေစေသာအေၾကာင္းအရာအေပၚမူတည္၍ အမ်ိဳးအစားခဲြျခင္း
- ဓာတ္မတည့္မွဳေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ မ်က္စိအေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းျခင္း (Allergic conjunctivitis)
- ဘက္တီးရီးယားပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ မ်က္စိ အေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းျခင္း(Bacterial conjunctivitis)
- ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ မ်က္စိအေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းျခင္း(Viral conjunctivitis)
- ဓာတုေဗဒပစၥည္းမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ မ်က္စိအေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းျခင္း (Chemical conjunctivitis)
- အသက္ တစ္လေအာက္ ေမြးကင္းစကေလးမ်ားတြင္ျဖစ္ေသာ မ်က္စိအေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းျခင္း(Neonatal conjunctivitis)
ေရာဂါပ်ံ႕ႏွံ႕မွဳအေပၚ မူတည္၍ အမ်ိဳးအစားခဲြျခင္း
- Blepharoconjunctivitis - မ်က္စိအေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းျခင္း (Conjuctivitis) ႏွင့္ မ်က္ခံြေရာင္ရမ္းျခင္း (Blepharitis)
- Keratoconjunctivitis - မ်က္စိအေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းျခင္း (Conjuctivitis) ႏွင့္ မ်က္ၾကည္လႊာေရာင္ရမ္းျခင္း (Keratitis)
ေရာဂါလကၡဏာမ်ား
မ်က္စိသည္ နီေနျခင္း (Red eye)
မ်က္စိ ခိုးလိုးခုလုျဖစ္ေနျခင္း (Irritation)
မ်က္စိမွ ျပည္ (သို႕) မ်က္ရည္မ်ားက်ျခင္း (Discharge)
အထက္ပါ လကၡဏာမ်ားကို မ်က္စိအေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းသည့္ အေျခအေနအားလံုးတြင္ ေတြ႕ရသည္။ သို႕ေသာ္ မ်က္စိသူငယ္အိမ္သည္ ဓာတ္မီးႏွင့္ ထိုးလိုက္ပါက ေကာင္းစြာ တံု႕ျပန္မွဳရိွရမည္ျဖစ္ျပီး မ်က္စိမွံဳျခင္း ၀ါးျခင္းမ်ားကို မျဖစ္ေစပါ။
ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ မ်က္စိအေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းျခင္း(Viral conjunctivitis)
ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ မ်က္စိနာပါက သူတစ္ခုတည္းျဖစ္တတ္သလို အေအးမိျခင္း၊ လည္ေခါင္းနာျခင္း တုိ႕ႏွင့္လည္း တဲြဖက္၍ ျဖစ္တတ္သည္။ ၎၏ လကၡဏာမ်ားမွာ မ်က္ရည္မ်ားက်ျခင္းႏွင့္ မ်က္စိယားယံျခင္း(သို႕) ခိုးလိုးခုလုျဖစ္ျခင္းတို႕ ျဖစ္သည္။ မ်က္စိတစ္ဖက္တြင္ စတင္၍ျဖစ္ပြားတတ္ျပီး အျခားတစ္ဖက္သို႕ လ်င္ျမန္စြာ ကူးစက္သြားတတ္သည္။ အျဖစ္မ်ားေသာ virus မ်ားမွာ adenovirus ႏွင့္ herpes simplex(ေရယုန္) တို႕ျဖစ္ၾကသည္။
ဘက္တီးရီးယားပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ မ်က္စိ အေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းျခင္း(Bacterial conjunctivitis)
လူေတြ ၾကားထဲတြင္ အေတြ႕ရမ်ားေသာ ျပည္ကို ျဖစ္ေစသည့္ ဘက္တီးရီးယားပိုးမ်ား(common pus-producing bacteria) မ်ားေၾကာင့္ အျဖစ္မ်ားသည္။ Chlamydiae trachomatis ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္ပါက မ်က္ခမ္းစပ္ေရာဂါဟု ေခၚသည္။ ၎၏ လကၡဏာမ်ားမွာ အလြန္အမင္း မ်က္စိယားယံျခင္းႏွင့္ အစိမ္းေရာင္ (သို႕) အ၀ါေရာင္ရိွေသာ ျပည္မ်ား ထြက္ျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုျပည္မ်ားေၾကာင့္ မ်က္ခံြမ်ားသည္ ေကာင္းစြာ ဖြင့္လို႕မရဘဲ ကပ္ေနတတ္သည္။ သို႕ေသာ္ ျပည္မထြက္ျခင္းေၾကာင့္ ဘက္တီးရီးယားပိုးေၾကာင့္ မျဖစ္ႏိုင္ဟု ပံုေသမယူဆႏိုင္ပါ။ မ်က္ခမ္းစပ္ေရာဂါတြင္ မ်က္လံုးက သိပ္ျပီးမနီဘဲ ျပည္မထြက္သည့္အခါမ်ားလည္း ရိွသည္။ အျခားလကၡဏာတစ္ခုမွာ မ်က္လံုးတစ္၀ိုက္တြင္ အေရျပားမ်ား ေျခာက္ေသြ႕ကာ အဖတ္မ်ားအျဖစ္ ကြာျခင္း (severe crusting) ျဖစ္သည္။ မ်က္လံုးအတြင္း ျပည္မ်ားစုလာပါက ခိုးလိုးခုလုျဖစ္ကာ ျပင္ပမွ အမွဳန္အမႊားတစ္ခုခု မ်က္စိထဲ၀င္ေနသည္ဟုပင္ ထင္ရတတ္သည္။ ေရာဂါျပင္းထန္ပါက မ်က္စိက နာက်င္လာတတ္ပါသည္။ virus ေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ ေရာဂါကဲ့သို႕ပင္ မ်က္လံုးတစ္ဖက္တြင္ အရင္ျဖစ္ျပီး အျခားတစ္ဖက္သို႕ ကူးသြားတတ္သည္။
ဓာတုေဗဒပစၥည္းမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ မ်က္စိအေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းျခင္း (Chemical conjunctivitis)
အားျပင္းသည့္ ဓာတုေဗဒပစၥည္းမ်ား မ်က္လံုးအတြင္းသို႕ ၀င္သြားပါက မ်က္စိအေပၚယံလႊာကို အရင္ဆံုးေရာင္ရမ္းေစမည္ျဖစ္သည္။ မည္သည့္ ဓာတုေဗဒပစၥည္းမဆို ေရာင္ရမ္းျခင္းကို ျဖစ္ေစႏိုင္ျပီး ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ အက္ဆစ္ေၾကာင့္ ေရာင္ရမ္းျခင္းႏွင့္ အယ္ကာလီ တို႕ေၾကာင့္ေရာင္ရမ္းျခင္းတို႕က အျဖစ္မ်ားသည္။ ထိုအခါမ်က္စိသည္ အလြန္အမင္းနာက်င္တတ္ျပီး မ်က္ရည္က်ျခင္းႏွင့္ ယားယံျခင္းမ်ား မရိွတတ္ေပ။ မ်က္စိသည္ အရမ္းနီေနတတ္သည္။ အေရာင္ခၽြတ္ေဆးမ်ားတြင္ ပါ၀င္ေသာ အယ္ကာလီတစ္မ်ိဳးျဖစ္သည့္ sodium hydroxide ၀င္ပါက မ်က္စိ အေပၚယံလႊာတစ္ခုလံုး ပ်က္စီးသြားတတ္ျပီး မ်က္စိအေပၚယံလႊာသည္ ၾကည္မေနေတာ့ဘဲ ျဖဴသြားတတ္သည္။ ျဖဴသြားျပီးေနာက္တြင္ အေရျပားလန္လာတတ္သည္။
ကူးစက္ပံု (Transmission)
ဘက္တီးရီးယားႏွင့္ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ မ်က္စိအေပၚယံလႊာေရာင္ရမ္းျခင္းသည္ ေလထုထဲမွတဆင့္ မ်က္စိထဲ၀င္ကာ ကူးစက္ႏိုင္သည္။ ျမန္မာႏို္င္ငံတြင္ ေရရွားပါးျပီး ဖုန္ထူေသာ အရပ္မ်ား၌ ေႏြအခါႏွင့္ ေဆာင္းအခါတို႕တြင္ အျဖစ္မ်ားသည္။ ပူအိုက္ေျခာက္ေသြ႕ေသာ ရာသီဥတုတြင္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးမ်ား အပြားလြယ္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ အတူေန လူပုဂၢိဳလ္တစ္ေယာက္မွ တဆင့္ အျခားတစ္ေယာက္ဆီသို႕ လွ်င္ျမန္စြာ ကူးစက္ႏိုင္သည္။ ေရာဂါရွင္၏ အသံုးအေဆာင္မ်ားကို ကိုင္တြယ္ျပီး မ်က္စိကို ပြတ္သပ္ျခင္းျဖင့္လည္း ကူးစက္ႏိုင္သည္။
ဓာတ္ခဲြစစ္ေဆးျခင္း (Laboratory Investigation)
မ်ားေသာအားျဖင့္ မလိုတတ္ပါ။ ေနရာေဒသအေပၚမူတည္၍ ရာသီအလိုက္ အျဖစ္မ်ားေသာေၾကာင့္ မ်က္စဥ္းခပ္ေဆးမ်ားႏွင့္ ေသာက္ေဆးမ်ားေပးလိုက္ပါက သက္သာေပ်က္ကင္းသြားတတ္ၾကသည္။ သို႕ေသာ္ ေဆးေပးေသာ္လည္း မသက္သာပါက အခ်ိန္မေႏွာင္းမီ ကုသရန္အတြက္ ပိုးနမူနာ ရယူရန္လိုအပ္ပါသည္။ မ်က္စိအေပၚယံလႊာမွ ထြက္ေသာ အရည္ကို sample ရယူျပီး ဓာတ္ခဲြခန္းတြင္ ေရာဂါပိုးရွာေဖြရမည္ျဖစ္သည္။
စီမံခန္႕ခဲြျခင္း(Management)
မ်က္စိနာျခင္း၏ ၆၅ % သည္ ကုသမွဳမခံယူဘဲ ၂-၅ ရက္အတြင္း သက္သာသြားတတ္သည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ပဋိဇီ၀ေဆးမ်ား (Antibiotics) သည္ အျမဲတမ္း မလိုအပ္ေပ။
ဓာတ္မတည့္မွဳေၾကာင့္ ျဖစ္ပါက ကုသပံု
ေရာင္ရမ္းမွဳကို ေလ်ာ့ခ်ရန္အတြက္ ေအးေသာေရျဖင့္ ေရာင္တဲ့အျခမ္းကို ေဆးေပးရမည္။ ပဋိဇီ၀ေဆးမ်ား မပါ၀င္သည့္ မ်က္စဥ္းေဆးမ်ားကို အသံုးျပဳႏိုင္သည္။ နာက်င္ပါက အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးႏွင့္ allergy သက္သာေစရန္ burmeton သို႕မဟုတ္ cetrizine အစရိွေသာ anti-histimine ေဆးမ်ား ေသာက္သံုးႏိုင္သည္။ ထိုသို႕ျပဳလုပ္၍ မသက္သာမွသာ steroid ပါ၀င္ေသာ မ်က္စဥ္းေဆးမ်ားကို သံုးရမည္ျဖစ္သည္။
ဘက္တီးရီးယားေၾကာင့္ ျဖစ္ပါက ကုသပံု
ဘက္တီးရီးယားေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ္လည္း ပဋိဇီ၀ ေဆးမ်ား ခ်က္ခ်င္းမလိုအပ္ပါ။ အလိုလို ေပ်ာက္ကင္းသြားတတ္သည္။ ၃ရက္ခန္႕ေစာင့္ၾကည့့္ျပီး မသက္သာမွသာ အဆိုပါေဆးမ်ားေပးသင့္သည္။ သို႕ေသာ္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္မူ လူနာမ်ား၏ တစ္ကိုယ္ရည္ သန္႕ရွင္းေရး အားနည္းမွဳေၾကာင့္ ဆရာ၀န္မ်ားက မ်က္စိနာတယ္ ဆိုသည္ႏွင့္ ပဋိဇီ၀ ေဆးမ်ားေပးတတ္သည္။
ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ ျဖစ္ပါက ကုသပံု
ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ ျဖစ္လွ်င္လည္း ပဋိဇီ၀ ေဆးမ်ားမလိုအပ္ပါ။ မ်က္စဥ္းေဆးျဖင့္ပင္ ေပ်ာက္ပါသည္။ သို႕ေသာ္ သန္႕ရွင္းေရးအားနည္းမွဳေၾကာင့္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး၀င္ျပီး ဘက္တီးရီးယားပိုးလည္း ထပ္၀င္ေနတတ္သည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ဆရာ၀န္မ်ားသည္ ပဋိဇီ၀ ေဆးမ်ား ေပးတတ္ၾကသည္။ ဗိုင္းရပ္စ္ကို ပဋိဇီ၀ ေဆးမ်ားက ႏိုင္ေသာေၾကာင့္ မဟုတ္ပါ။ ၎ေနာက္မွ လိုက္၀င္လာေသာ ဘက္တီးရီးယားပိုးမ်ား (secondary bacterial infection) ကို သတ္ဖုိ႕သာ ျဖစ္ပါသည္။
ဓာတုေဗဒပစၥည္းမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ပါက ကုသပံု
ထိခိုက္သြားေသာ မ်က္လံုးကို သန္႕ရွင္းေသာေရျဖင့္ ႏိုင္ႏိုင္ေဆးရမည္။ အတတ္ႏိုင္ဆံုး သိလွ်င္ သိခ်င္းေဆးရမည္။ ဓာတုေဗဒ ေဆးရည္မ်ား၀င္ျခင္းသည္ အေရးေပၚအေျခအေနတစ္ရပ္ျဖစ္သည္။ အခန္႕မသင့္ပါက မ်က္စိကန္းတတ္သည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ေရေဆးျပီးေနာက္ ေဆးရံုသို႕ ခ်က္ခ်င္းသြားကာ ကုသမွဳခံယူရမည္။
Tuesday, November 2, 2010
အသည္းသမားတို႕အတြက္ သင့္တင့္ေသာ LifeStyle
အသည္းေရာင္ အသား၀ါေရာဂါဟာ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ အျဖစ္မ်ားတဲ့ နာတာရွည္ အသည္းေရာဂါတစ္ခုပါ။ ဘီပိုး၀င္တိုင္း နာတာရွည္ အသည္းေရာင္တဲ့အဆင့္ကို မေရာက္ေပမယ့္ အသည္းေရာင္ အသည္းေျခာက္၊ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ျပီး ေသဆံုးသူေတြလည္း မနည္းပါဘူး။ အသည္းေရာင္အသား၀ါဘီ ေရာဂါဟာ သူ႕ေၾကာင့္ မေသေအာင္ ထိန္းသိမ္းကုသႏိုင္တဲ့အဆင့္ကို ေရာက္လို႕ေနပါျပီ။ သို႕ေသာ္လည္း ေဆးကုသ ကုန္က်စရိတ္ေတြက မ်ားျပားတာေၾကာင့္ ျမန္မာျပည္သူ အမ်ားစုကေတာ့ လက္လွမ္းမမီွႏိုင္ေသးပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေဆးမကုႏိုင္ရင္လည္း အတတ္ႏိုင္ဆံုး က်န္းမာေအာင္ ေနနည္းေတြနဲ႕ ေဆးေသာက္သူေတြမွာ လိုက္နာသင့္တဲ့အခ်က္မ်ားကို ေဖာ္ျပသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
- ဆိုးေဆးပါ အစာမ်ား (ငါးခ်ဥ္၊ ပုစြန္ခ်ဥ္၊ အေရာင္ဆိုး ထားေသာ ငရုတ္ခ်ဥ္၊ အေရာင္ဆုိးထားေသာ သီးႏွံမ်ား)
- အကင္မ်ား
- အရက္
- ၾကာရွည္ခံေအာင္ျပဳလုပ္ထားေသာ ခ်ဥ္ဖတ္အစရိွသည့္အစာမ်ား
- ဗိုက္တာမင္စီပါ၀င္ေသာ ခ်ဥ္သည့္အစားအစာမ်ားကို အလြန္အၾကဴးစားျခင္း
- သံဓာတ္မ်ားစြာ ပါ၀င္သည့္ အစိမ္းရင့္ေရာင္အရြက္မ်ား ကို အလြန္အမင္းစားျခင္း
ဗိုက္တာမင္စီဟာ လူအတြက္လိုအပ္တယ္။ အသည္းအတြက္လည္း လိုအပ္တယ္။ သို႕ေသာ္ တစ္ေန႕တာတြင္ ၂၀၀ မီလီဂရမ္ထက္ ပိုစားျခင္းဟာ အသည္းကို လိုတာထက္ ပိုအလုပ္ေပးမိသလိုျဖစ္ျပီး ဆိုးက်ိဳးကိုျဖစ္ေစတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေစ်းကြက္ထဲမွာ ေရာင္းေနၾကတဲ့ စိတ္ဖိစီးမွဳေပ်ာက္ေစ ေဆးေတြဟာ ဗိုက္တာမင္စီ ၅၀၀ မီလီဂရမ္ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒ့ါေၾကာင့္ မေသာက္ရပါဘူး။ သံဓာတ္ဟာလည္း ဒီလိုပဲ။ အသည္းကို အနားေပးခ်င္ရင္ သံဓာတ္ကို အမ်ားၾကီး မစားဖို႕လိုတယ္။ ထမင္းစားရင္ အသားနဲ႕ခ်ည္းပဲ မစားသင့္သလို အရြက္နဲ႕ခ်ည္းပဲလည္း မစားသင့္ပါဘူး။ ေရာဂါပ်ံ႕တာ ပိုျမန္လာပါမယ္။
- အ၀လြန္ျခင္းကို ထိန္းသိမ္းႏိုင္ပါတယ္။
- ေခၽြးထြက္ျပီး ေနလို႕ထိုင္လို႕ေကာင္းတယ္။
- ကိုယ္ခံအားစနစ္ကို ေကာင္းေစတယ္။
- ေဆးေသာက္ျခင္းေၾကာင့္ ေညာင္းျခင္းညာျခင္းကို သက္သာေစသည္။
Monday, October 25, 2010
Coffee and Your Health ေကာ္ဖီ နဲ႔ က်န္းမာေရး
“ေကာ္ဖီ” ဟာ အလြန္မတန္ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ ေသာက္သံုးၾကတဲ့ “ေသာက္စရာ” တခုပါ။ ႏိုင္ငံေပါင္း ၈၀ မွာ စိုက္ၾကတယ္။ ၂၀၀၉ တံုးက မက္ထရစ္တန္ ၈ သန္း ထုတ္လုပ္ခဲ့လို႔ ေရနံျပီးရင္ ကမာၻ႔ ကုန္သြယ္ေရးမွာ ဒုတိယ လိုက္တယ္။ Beverage ေသာက္သံုးစရာထဲမွာ ေပၚျပဴလာ အျဖစ္ဆံုးပါ။
စကၠန္႔တိုင္းမွာ အေမရိကန္ေတြ ေသာက္ေနတဲ့ ေကာ္ဖီ ခြက္ေပါင္း သန္း ၄၀၀ ရွိတယ္။ (ေကာ္ဖီ-ခ်ိန္း) ဆိုတဲ့ တကမာၻလံုး ခ်ိတ္ဆက္ထားတဲ့ ေကာ္ဖီ-သံၾကိဳးဆက္ အၾကီးဆံုးက ၂၀၀၇ မွာေထာင္ခဲ့တဲ့ Starbucks ျဖစ္တယ္။ သူတို႔ ယဥ္ေက်းမႈအရ “ေခတ္မီသူတိုင္း (စတားဘတ္ခ္) ေသာက္ၾကသည္”။ ဒီ မဟာလုပ္ငန္းၾကီးကို စေထာင္ခဲ့တာက ေက်ာင္းဆရာ ၂ ေယာက္ နဲ႔ စာေရးဆရာ ၁ ေယာက္ ျဖစ္တယ္။ စာဖတ္သူမ်ား အထင္ေတာ္ မမွားၾကပါနဲ႔။ ကိုးကားစရာ ကိန္းဂဏန္းဆိုတာ သူမ်ား တိုင္းျပည္မွာသာ ရတာမို႔ပါ။ ကိုယ့္ဆီမွာ ဆန္ျပဳတ္ေသာက္သူ စာရင္းေတာင္ ေကာက္မျဖစ္ဘူး။ ေက်ာင္းဆရာေတြ နဲ႔ စာေရးဆရာေတြကိုလဲ ခ်ီးေျမွာက္ခ်င္လို႔ပါ။
နာမည္ၾကီး စာေရးဆရာ (အိုလီဗာ-ဟုမ္းစ္) ရဲ႕ Over the Teacups ထဲမွာ “အိပ္ယာထ ေသာက္ရတဲ့ ေကာ္ဖီတခြက္က ရတဲ့ လန္းဆန္း-တက္ၾကြမႈနဲ႔ ခြန္အားမ်ိဳးကို ညေနခင္း လဖက္ရည္ကေန ျပန္ထပ္လုပ္မေပးႏိုင္ဘူး” တဲ့။ အဲဒါဟာ Exhilaration factor ေခၚပါတယ္။ ျဖစ္ေစတာက Caffeine ေခၚတဲ့ 1,3,7-trimethylxanthine ပါ။ Psychotropic alkaloid ျဖစ္ပါတယ္။ လဖက္ရည္ထဲမွာလဲ (ေကဖင္း) ပါတယ္။ (ကိုးကိုး) ထဲမွာလဲ ပါတယ္။ တျခား Soft and energy drinks ေတြမွာလဲ ပါတယ္။
ထိပ္ဆံုး ေရာက္ေနတဲ့ ေကာ္ဖီရဲ႕ မူလအစ သမိုင္းလွန္ရရင္ ေအာက္ဆံုးက (အီသီယိုးပီးယား) ျဖစ္ေနတာ ေတြ႔ရတယ္။ အေထာက္အထား ခိုင္ခိုင္မာမာ ေျပာႏိုင္တာကလဲ ပင္လယ္ဓါးျပနဲ႔ နာမယ္ရေနတဲ့ (ယီမင္) ႏိုင္ငံ ျဖစ္ေနျပန္တယ္။ ေရးတာက ေဆးပညာစာဆို ႕႕႕။ လာပါမယ္။ ေကာ္ဖီ ေသာက္ပါလို႔ Prescription ေဆးညႊန္း စေပးခဲ့တာ ၁၅၈၃ တံုးက ဂ်ာမန္ ဆရာ၀န္ Leonhard Rauwolf ျဖစ္ပါတယ္။
ေသာက္တဲ့ သူေတြက ေကာ္ဖီ ၾကည့္ျပီး အေကာင္း အညံ့၊ ဆရာ၀န္ေတြက Caffeine (ေကဖင္း) ၾကည့္ျပီး၊ က်န္းမာေရး သင့္-မသင့္ ေျပာပါတယ္။ စနစ္တက် ေဖၚစပ္ ျပဳျပင္ထားတဲ့ ေကာ္ဖီက ေကာင္းတယ္ ဆိုေပမဲ့ တခါတေလ Devil’s brew အဆိပ္ရည္သေဘာ ျဖစ္ပါတယ္။
“ဘယ္ေလာက္ဆိုရင္ မ်ားတယ္ ေျပာမလဲ။” American Dietetic Association က တေန႔မွာ (ေကဖင္း) 200-300 mg ထက္ မပိုေစနဲ႔တဲ့။ ခ်ိန္ခြင္ မလိုတာ ေျပာရရင္ အျပင္း-အေပ်ာ့ မတူလို႔ တေန႔မွာ ေကာ္ဖီ ၂ ခြက္ကေန ၅ ခြက္၊ တနည္း ဆိုရင္ အနာ-အကိုက္ေပ်ာက္ေဆး Painkillers ၁၀ ျပား။ လူတေယာက္နဲ႔ တေယာက္ မတူတာေတြမွာ “ေကာ္ဖီကို ဘယ္ေလာက္ အထိမခံျဖစ္သလဲ” ပါေသးတာ။
Caffeine က Stimulant စိတ္လန္းဆန္းေစတာ လူတိုင္း လက္ခံပါမယ္။ အိပ္ယာထနဲ႔ စာက်က္ေနတံုး ေသာက္သံုး ၾကတယ္။ (ေကဖင္း) သာမက Cortisone နဲ႔ Adrenaline ဆိုတဲ့ Stimulating hormones ပါေသးတာ သိလာရတယ္။ အသက္ၾကီးသူေတြ ေသာက္ရင္ ပိုေကာင္းတယ္။ အိုလို႔ ျဖစ္ရတဲ့ Dementia, Parkinson's disease, Depression ဇရာ-ေရာဂါေတြကို ေႏွးေစသတဲ့။ Blepharospasm ဆိုတဲ့ မ်က္စိ ပုတ္ခတ္ ပုတ္ခတ္ လုပ္ေနတာအတြက္ ေကာင္းတယ္။ Laxative effect ၀မ္းေျပာ့တယ္။ Mild diuretic ဆီးသြား နဲနဲမ်ားေစတယ္။ Skin cancer, breast cancer ကင္ဆာေတြ ျဖစ္တာ နဲေစတယ္။ Gout ေဂါက္ လကၡဏာ သက္သာေစတယ္။ Tap water ထဲမွာပါတဲ့ Lead or Copper ဆိုတဲ့ Heavy metals ဓါတ္အေလးစားေတြကို ၇၈-၉၀% ေပ်ာ္၀င္ႏိုင္ေစတယ္။ လူငယ္ေတြလဲ ပါပါတယ္။ Post-gym muscle pain အားကစား လုပ္ျပီး ၾကြက္သားနာတာ သက္သာေစတယ္။ ၾကြက္အမေလးေတြကို (ေကဖင္း) ေပးေတာ့ ၾကြက္ထီးဆီ လာတာ ပိုမ်ားလို႔ Mood for sex ေကာင္းေစ ပါသတဲ့။
ဘယ္အရာမဆို ေဒါင့္စံုကေနၾကည့္ အေပါင္းေရာ၊ အႏုတ္ေရာ၊ ဟုတ္-မဟုတ္ပါ ေျပာႏိုင္ၾကတာ လြတ္လပ္မႈရဲ႕ သရုပ္ပါ။ အျမင္-အေတြး၊ အသိ-ပညာ မတူၾကဘူးပါ။ ယူေတာ့လဲ ၾကိဳက္တာ ယူၾကတာဘဲ။ “တမ်ိဳးထဲေပးလို႔ ေပးတာသာ ယူခ်င္တဲ့ အက်င့္ဆုိတာ ကေလးေတြပါ”။ “မၾကိဳက္ရင္ေသး မယူဘဲ၊ ၾကိဳက္တာ ရေအာင္လုပ္တဲ့သူ လူေတာ္ ျဖစ္တယ္။” ၂၀၁၀ မွာလဲ မွန္ပါတယ္။
ေကာ္ဖီ အေသာက္ မ်ားရင္ေတာ့ အအိပ္ ပ်က္ေစတယ္။ Coffee jitters ေခၚတာေပါ့။ အရိုးကို ပါးေစတယ္။ ေကာ္ဖီကို မစစ္ဘဲ ေသာက္ရင္ LDL (ကိုလက္စေထာ) မ်ားေစတယ္။ အစာအိမ္-အူလမ္းေၾကာင္း အတြင္းဖံုးလႊာကို ထိခိုက္ေစတယ္။ သြားေတြ ညိဳမယ္။ BP ေသြးဖိအား တက္ေစတယ္။ ေကာ္ဖီ နဲ႔ Paracetamol ေရာ ေသာက္တာ မေကာင္းပါ၊ အသဲကို ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။ ၂၀၀၃ တံုးက ဒိန္းမတ္မွာ ေကာ္ဖီစြဲေနသူ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ ၁၈၄၇၈ ေယာက္ကို စမ္းသပ္တံုးက ကေလး အေသေမြးႏွဳန္း မ်ားတာ ေတြ႔ရတယ္။ သံဓါတ္နည္း ေသြးအားနည္းေရာဂါ၊ ႏွလံုး-ေသြးေၾကာေရာဂါ ျဖစ္တာလဲ မ်ားတယ္။
တန္ေဆး-လြန္ေဘး၊ မ်ားရင္ ဥပါဒ္ေပးတယ္။ မ်ားတာနဲ႔အမွ် အိပ္မရ၊ မ်က္ႏွာက နီလာ၊ ဂနာမျငိမ္-စိတ္လႈတ္ရွား၊ ဆီးသြား၊ အသားေတြတံု၊ ေတြးပံု-ေျပာပံု မတည္ေတာ့ပါ။ စိတ္ကတို အလိုမက်၊ ေဒါသထန္၊ ႏွလံုးခုံ မမွန္ ျဖစ္ျပန္အံုးမယ္။
Coffee can kill you! ေကာ္ဖီက ေသေစႏိုင္တယ္။ တျခားေဆးေတြလိုပါဘဲ။ မ်ားရင္ အဆိပ္ျဖစ္တယ္။ လူေတြကို ေကာ္ဖီ ဘယ္ေလာက္ ေပးရင္ ေသေစသလဲ စမ္းသပ္ထားတာ မရွိပါ။ (ဟစ္တလာ) ရဲ႕ ဆရာ၀န္ေတြက စမ္းဘို႔ ေမ့ခဲ့ၾကပံုရတယ္။ ၾကြက္ေတြကိုေတာ့ Caffeine 192 mg/kg ေပးရင္ 50 % ေသေစတယ္။ ဒီႏွဳန္းနဲ႔တြက္ရင္ လူေတြကို 150 to 200 mg/kg ဒါမွမဟုတ္ ေကာ္ဖီ ၈၀-၁၀၀ ခြက္တိုက္ရင္ ျမန္ျမန္ေသႏိုင္မယ္။ ဒါေပမဲ့ အစာအိမ္က ၁ လီတာဘဲ ဆန္႔ပါတယ္။
ဆရာ၀န္က ကိုယ္ခ်င္း မစာဘူး။ ေကာ္ဖီအေသအလဲ ၾကိဳက္တဲ့သူကို အေလွ်ာ့ခိုင္းေနတယ္။ Decaffeinated coffee လို႔ ေခၚတဲ့ Decaf ကို ေျပာင္းေသာက္ေပါ့။ Caffeine-free coffee နဲ႔ေတာ့ မတူဘူးေနာ္။ နာမည္ၾကီး ေကာ္ဖီေတြမွာ (ေကဖင္း) ပါတာ ယွဥ္ၾကည့္ရေအာင္။
• Percolated coffee (7 oz) = 140 mg
• Drip (7 oz) = 115-175 mg
• Espresso (1.5 to 2 oz) = 100 mg
• Brewed (7 oz) = 80-135 mg
• Instant (7 oz) = 65-100 mg
• Decaf coffee, brewed (6 oz) = 5 mg
• Decaf coffee, instant (6 oz) = 3 mg
လြတ္လပ္ေရး ရျပီးေနာက္ပိုင္း (ကေဖး) ဆိုတဲ့ နာမယ္နဲ႔ ဆိုင္ေတြ ဖြင့္ခဲ့ဘူးတယ္။ အိႏၵိယကလာတဲ့ စကားလို႔ အထင္မွား ႏိုင္တယ္။ Coffeehouses or Cafés ေတြေပၚခဲ့တာ ႏွစ္ ၅၀၀ ေက်ာ္ေနျပီ။ Cafés နဲ႔ Cafeteria နဲ႔ မတူပါ။ လူငယ္ေတြ ပိုသိတာက ၁၉၉၁ ၾကမွ ဆန္ဖရန္စစၥကိုမွာ စဖြင့္ခဲ့တဲ့ Internet café or Cybercafé မဟုတ္လား။ အစည္းအေ၀း၊ (ကြန္ဖရင့္) တိုင္းမွာ ေျပာေနၾကတဲ့ Coffee break ကို စသံုးခဲ့တာ ၁၉၅၂ ကပါ။ စာဖတ္သူမ်ား “ေကာ္ဖီ-ဘရိတ္” ပါ။
Dr. တင့္ေဆြ
Thursday, October 21, 2010
Virginity (2) လူပ်ိဳစစ္တယ္ ေျပာတာဘဲ
October 8, 2010 1:39 PM
Q 1: အပ်ိဳတကယ္ စစ္ပါတယ္ကို ဖတ္ၿပီးေတာ့ သမီးတို႔ မသိေသးတာေတြေတာင္ပါလို႔ ဗဟုသုတ ရပါတယ္။ ေက်းဇူး တင္ပါတယ္။ လူပ်ိဳတကယ္ စစ္ပါတယ္ ဆိုတာလဲ ဖတ္ခ်င္ပါတယ္။ ဘယ္လိုသိႏိုင္လဲ ေျဖေပးပါေနာ္။
2010/10/19
Q 2: သမီးတို႔ မိန္းခေလးေတြကို အပ်ိဳ စစ္-မစစ္ ကို ေဆးပညာအရ ၾကည့္လို႔ ရတယ္ဆိုရင္ ေယာက္က်ားေလးေတြ ကိုေရာ လူပ်ိဳ စစ္-မစစ္ ဘယ္လို ၾကည့္ရလဲ သိခ်င္ပါတယ္။
ခုေခတ္မွာ Communication ကို တကမာၻလံုးနဲ႔ အလြယ္ေလး လုပ္ေနၾကတာမို႔ ဘယ္သူေတြ ဘယ္လို ျမင္ၾကသလဲ- ထင္ၾကသလဲ သိဘို႔၊ ကိုယ္က ေျပာခ်င္တာ ေျပာဘို႔ဆိုတာ ပိုက္ဆံမကုန္ဘူး ေျပာရေလာက္ေအာင္ ေစ်းကလဲ ခ်ိဳလွတယ္။ “Male Virginity” အေၾကာင္း ေမးခြန္း တက္လိုက္ရင္ Taboo ဘဲလို႔ ေျဖတဲ့သူ မနည္းတာ ေတြ႔ရတယ္။
ေယာက္်ားေလး လူပ်ိဳ စစ္တယ္ မစစ္ဘူးက မိန္းကေလးေတြ အပ်ိဳ စစ္-မစစ္ေလာက္ ေျပာရ-စစ္ရာတာ မလြယ္ပါ။ သိပ္လဲ မသိခ်င္ၾကပါ။ သူကိုယ္တိုင္ဘဲ သိပါလိမ့္မယ္။ ဘက္လိုက္ေျပာတယ္လို႔ မထင္ပါနဲ႔။ အခု အေမးေတြကလဲ ေဆးပညာ-ဗဟုသုတ သိခ်င္ၾကလို႔နဲ႔ တူပါတယ္။ သတို႔သမီးေလာင္းက ေမးလာရင္ေတာ့ “သံသယ အက်ိဳး ခံစားထိုက္တယ္” လို႔ဘဲ ဆရာ၀န္က ေျပာရမွာပါ။
မိန္းမနဲ႔ စပ္ယွက္ဘူးလို႔ က်ားအဂၤါမွာ ထူးျပီး ေျပာင္းလဲသြားတာ မျမင္ႏိုင္ပါ။ တျခား ဘယ္ေနရာေတြမွလဲ မေျပာင္းလဲပါ။ သစၥာေရ ေသာက္ခိုင္းၾကမလား မသိပါ။ တရားသူၾကီးေတြလဲ က်မ္းက်ိန္တာ လက္ခံတယ္။ ဆရာ၀န္လဲ ေရွ႕ေနလိုဘဲ မွားႏိုင္ပါတယ္။
လူ႔အသိုင္းအ၀ိုင္းမွာ တန္ဘိုးထားမႈေတြ မတူၾကဘူး မဟုတ္ပါလား။ ကိုယ့္ဇနီး၊ ကိုယ့္ခင္ပြန္းကို ဘယ္သူ႔ကိုမွ မေပးဘူးတဲ့၊ ေပးလဲမရတဲ့၊ လက္ေဆာင္မြန္ ဆိုတာ Virginity သာရွိတယ္လို႔ လက္ခံၾကတာလဲ ရွိတယ္။ စာတပုဒ္မွာ ေရးဘူးလိုက္သလို “က်မ ေကာလိပ္ သြားရေတာ့မယ္၊ အပ်ိဳဘ၀နဲ႔ေတာ့ မသြားခ်င္ဘူး” လို႔ မင္းသမီးငယ္က ေျပာတာလဲ ရွိေသးတယ္။
ေယာက္်ား လိင္အဂၤါမွာ Frenulum ဆိုတာ ရွိတယ္။ အေပၚဖံုးအေရျပားနဲ႔ အထဲက လိင္တံ ေအာက္ေျခမွာ တြယ္ေနတဲ့ အလည္ေခါင္ တည့္တည့္က ေနရာေလး ျဖစ္တယ္။ Frenulum ကြာသြားရင္ အေတာ္ နာတယ္။ ဒါဟာ မိန္းကေလး အပ်ိဳေျမွး ေပါက္သြားတာနဲ႔ ယွဥ္ၾကည့္ ႏိုင္ေလာက္ပါတယ္။ ဘာလို႔ ကြာရသလဲ။ ပဌမဆံုးအၾကိမ္ မိန္းမနဲ႔ ေနလိုက္ရင္ နာပါမယ္။ “ဒါဆို သိႏိုင္ျပီေပါ့” “လို႔ မထင္လိုက္ပါနဲ႔။”
ဒါၾကည့္ျပီး လူပ်ိဳ မဟုတ္ေတာ့ဘူး ေျပာဘို႔ အခြင့္အလမ္း အင္မတန္ နည္းပါးလွတယ္။ ေယာက္်ားေလးေတြကို ျပဳစု ပ်ိဳးေထာင္မႈက မိန္းကေလးေတြေလာက္ မတင္းၾကပ္ဘူး မဟုတ္လား။ ပါတ္၀န္းက်င္ကလဲ ကြာေသးတယ္။ လူငယ္ဘ၀ လက္နဲ႔ ကစားတာက ရာႏွဳန္းျပည့္ဘဲလို႔ ေျပာရင္ နဲနဲဘဲ ပိုမယ္။ သူ႔ဖါသူ လက္နဲ႔ ကစားရင္းျဖစ္ျဖစ္၊ ခိုက္မိတာျဖစ္ျဖစ္၊ (မာစတာေဘးရွင္း) လုပ္လို႔ ျဖစ္ျဖစ္ အဲလို ျဖစ္သြားတယ္။ သမီးရည္းစားေတာင္မွ မရွိေသးခင္ ျဖစ္ေနႏိုင္တယ္။
သူမ်ား ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ တန္ဘိုးထားမႈေတြကို ေဘးခ်ိတ္ ထားပါမယ္။ လူမႈေရးဘာသာရပ္လဲ ျဖစ္လို႔ပါ။ ေဆးပညာကိုသာ ေရးပါမယ္။ “ျမန္မာ ေယာက္်ားေလးေတြ ဘယ္လိုနည္းနဲ႔ လူပ်ိဳရည္ ပ်က္ၾကတာ မ်ားသလဲ။” လူပ်ိဳေလးေတြဟာ အရြယ္ နဲနဲ ပိုၾကီးသူေတြ၊ အနီးအနား ရွိသူေတြနဲ႔ ေပါင္းသင္းေလ့ရွိတယ္။ မတုျမင္ အတတ္သင္ၾကတယ္။ စကားအဆန္းေတြ နားေထာင္ေလ့ ရွိၾကတယ္။ အားက်ေလ့ ရွိၾကတယ္။
လူပ်ိဳေပါက္မွာ ေဟာ္မုန္းေတြကလဲ တန္ခိုးျပ စိတ္ကလဲ ထၾကြလာျပီး၊ “ေသာင္းက်န္းသူ” ဆိုတာ သူတို႔မွ အစစ္။ လူပ်ိဳျဖစ္-က်ဴရွင္ ယူခ်င္ၾကတယ္။ သင္တဲ့လူေတြကလဲ လက္ေတြ႔နည္းကိုပါ အခမဲ့ေပးၾကတယ္။ ေစ်းေပါေပါ၊ ခပ္လြယ္လြယ္ “၀ယ္စားလို႔ ရတာမ်ိဳး” နဲ႔ ကြင္းဆင္းေစတယ္။ ေနာက္မွ ဆီးေအာင့္၊ ဆီးပူ၊ ပန္းအဖ်ားမွာ အနာေပါက္ရင္ ေဆးမီးတို ေပးအံုးမယ္။ တကယ္လို႔ ပြဲမ၀င္ ျပင္က်င့္ မဂၤလာေဆာင္ခါနီးမွ အနီးကပ္ သင္တန္းတက္ရင္ “သတို႔သမီး ေဆးမီးတိုနဲ႔ မရပါ။” ဒါေတြ ျပင္ၾကပါ။ အဲဒီၾကမွ လူပ်ိဳ-မစစ္တာ ေပၚမယ္။
၂၀၁၀ ဇူလိုင္ ၂ ရက္ေန႔က (CBS/AP) သတင္းမွာ သိပ္ထူးျခားတာတခု ဖတ္ရလိမ့္မယ္။ ဗီယက္နမ္မွာ တိုင္းရင္း-ရိုးရာ ေဆးနည္းနဲ႔ တရားခံ ၃ ေယာက္ကို စမ္းသပ္စစ္ေဆးျပီး “ဒီလူေတြဟာ တခါမွ မိန္းမနဲ႔ မဆက္ဆံဘူးသူေတြ ျဖစ္တယ္” လို႔ ထြက္ဆိုပါသတဲ့။ တရားခံေတြဟာ အသက္ ၂၀ အမ်ိဳးသမီးတေယာက္ကို Gang-rape အုပ္စုလိုက္ မတရားက်င့္မႈနဲ႔ ေထာင္ထဲမွာ ၁၀ ႏွစ္ေနထားျပီး သူေတြပါ။ ေယာက္်ားေတြရဲ႕ နား ေနာက္ဖက္မွာ အနီစက္ေလးေတြကို စမ္းေတြ႔ရင္ လူပ်ိဳတဲ့၊ (ေဂး) ဆိုရင္ေတာ့ မသိဘူးတဲ့။ ဖါသာ-အာသာေျဖဘူးတာလဲ စမ္းမသိႏိုင္ဘူးလို႔ ဆရာမၾကီး Pham Thi Hong က ေျပာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကမာၻမွာ ပဌမဆံုး Male Virginity Test စမ္းသပ္နည္း ျဖစ္ပါမယ္။ “ဒီနည္းက မမွန္ႏိုင္ပါဘူး” လို႔ ေျပာၾကပါတာမွာ ဆရာ၀န္ေတြသာမက သူ႔ထက္ ၀ါရင့္ တိုင္းရင္းဆရာေတြလဲ ပါတယ္။ တရားခံေတြ မလြတ္ၾကပါ။
နားေနာက္ Chickenpox ေပါက္ေနရင္ေတာ့ အံက်ေပါ့။
Dr. တင့္ေဆြ
၂၁-၁၀-၂၀၁၀
Tuesday, September 28, 2010
အသက္ရွည္လိုလွ်င္ အသည္းကို ညွာတာပါ
အသည္းဟာ လူ႕ခႏၶာကိုယ္မွာ အလြန္အေရးပါတဲ့ အခန္းက႑မွ ပါ၀င္ပါတယ္။ ခႏၶာကိုယ္မွာ ရိွတဲ့ ဇီ၀ျဖစ္စဥ္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ သူပါ၀င္ပါတယ္။ အညစ္အေၾကးေတြ စြန္႕ပစ္ျခင္းနဲ႕ အဆိပ္အေတာက္ေတြကို ဓာတ္ျပယ္ေအာင္လည္း သူကပဲ လုပ္ေပးပါတယ္။ အစာေျခဖို႕အတြက္ အစာေျခရည္ေတြကိုလည္း သူကပဲ ထုတ္ေပးတယ္။ ကိုယ္စားလိုက္တဲ့ ကစီဓာတ္၊ အသားဓာတ္နဲ႕ အဆီဓာတ္ေတြကို လိုရင္သံုး မလိုရင္ သိုေလွာင္ဖို႕အတြက္လည္း အသည္းကပဲ အဓိက လုပ္ေဆာင္ေပးတာပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ တသက္လံုး သံုးရမယ့္ အသည္းကို မလို္အပ္ဘဲ အလြန္အကၽြံ မခိုင္းမိေစဖို႕ အေရးၾကီးပါတယ္။ ေနာက္ျပီး လူေတြက ႏွလံုးေရာဂါ၊ ေသြးတိုးေရာဂါေတြနဲ႕ ဆီးခ်ိဳေရာဂါေတြ အေၾကာင္းက သိသင့္သေလာက္ သိလာေတာ့ ေရွာင္တာေဆာင္တာေတြ လုပ္လာၾကတယ္။ ေသြးတိုးတို႕ ဆီးခ်ိဳတို႕ ေၾကာက္စရာေကာင္းသလို အသည္းကလည္း မေမ့သင့္တဲ့ အစိတ္အပိုင္းတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ အသည္းက်န္းမာေရးကို ေကာင္းေအာင္ မည္ကဲ့သို႕ ျပဳမူေနထိုင္ရမည္ကို တင္ဆက္သြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
နံပါတ္(၁)။ ။အစားအေသာက္စားတဲ့အခါမွာ ကိုယ့္ခႏၶာကို ကိုယ္နားေထာင္ပါ။ ဗိုက္မဆာလွ်င္မစားပါႏွင့္။ ဆာတယ္မဆာဘူးဆိုတာက ကိုယ့္ရဲ႕ စိတ္နဲ႕လည္း ဆိုင္ေသးတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ တကယ္မလိုအပ္လွ်င္ ငါမစားဘူးဟု စိတ္ကို တင္းထားရမည္။ ဥပမာ။ ေန႕လည္ ၁၂ နာရီေလာက္က ေန႕လည္စာ စားထားလွ်င္ ညေန ၄ နာရီေလာက္အထိေတာ့ ေနႏိုင္မည္ျဖစ္သည္။ အဲဒါကို ၂ နာရီေလာက္မွာ မိတ္ေကာင္းလို႕ အျပင္မွာ တစ္ခုခုစားလိုက္တာမ်ိဳးျဖစ္သည္။ ဒါမွ မဟုတ္ အသုတ္သည္ကိုေတြ႕လို႕ ၀ယ္စားတာမ်ိဳးျဖစ္သည္။ လိုတာထက္ ပိုစားေတာ့ ဘာျဖစ္ပါသလဲ။ အသည္းက ကိုယ္စားလိုက္တဲ့အစာထဲမွာ ပါ၀င္တဲ့ အစာအာဟာရေတြကို စီမံခန္႕ခဲြေနရတယ္။ ကိုယ္က အမ်ားၾကီးစားရင္ အသည္းမွာ တာ၀န္ပိလာတယ္။ ၾကာလာေတာ့ metabolism လို႕ေခၚတဲ့ ဇီ၀ျဖစ္စဥ္ေတြ ကေမာက္ကမ ျဖစ္လာတယ္။ စားလိုက္တဲ့ ကစီဓာတ္ ေတြကို ေသြးထဲမွာ မမ်ားလာေအာင္ pancreas အကူအညီနဲ႕ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းေတြကို အမ်ားၾကီးထြက္ေစတယ္။ ၾကလာေတာ့ pancreas က ပင္ပန္းျပီး အင္ဆူလင္မထုတ္ႏိုင္ေတာ့ဘူး။ အဲဒီမွာ အမ်ိဳးအစား- ၂ ဆီးခ်ိဳက ၀င္လာပါေရာ။ စားလိုက္တဲ့ အဆီေတြကို ေကာင္းေကာင္းမေျခဖ်က္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ အသည္းမွာ အဆီေတြ စုလာမယ္။ တျခားေနရာေတြမွာ အဆီေတြ စုလာမယ္။ အသည္းမွာ အဆီစုတာကို fatty liver လို႕ေခၚပါတယ္။ အသည္းေရာင္ျခင္း မရိွဘဲနဲ႕ အသည္းေျခာက္တဲ့ အဆင့္ကို ကူးသြားႏိုင္တဲ့အတြက္ ေၾကာက္စရာ ေကာင္းလွပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ အစားအေသာက္ကို လိုအပ္သေလာက္သာ စားသံုးဖို႕လိုပါတယ္။ စားတဲ့အခါမွာလည္း ေကာင္းမြန္စာ ခ်က္ျပဳပ္ထားတဲ့ ဟင္းလ်ာေတြကို စားသံုးဖို႕ လိုပါတယ္။
နံပါတ္(၂)။ ။ေရကို ေန႕စဥ္ လံုေလာက္စြာ ေသာက္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ လူတစ္ေယာက္ဟာ တစ္ေန႕တာမွာ ေသာက္ရည္ ၂ လီတာ ခဲြစာေလာက္ ေသာက္ရပါမယ္။ အဲဒီေလာက္မွာ မေသာက္ရင္ ေက်ာက္ကပ္ဟာ အညစ္အေၾကးမ်ား စြန္႕ပစ္ဖို႕ အလုပ္ေကာင္းေကာင္းလုပ္ႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ေက်ာက္ကပ္က မႏိုင္ရင္ အသည္းက ကူေပးရတဲ့အတြက္ မလိုအပ္ဘဲ အလုပ္ရွဳပ္တာေပါ့။ ဒါ့ေၾကာင့္ တေန႕တာကာလမွာ ေရကို နည္းနည္း နဲ႕ ခဏခဏေသာက္ေပးျခင္းအားျဖင့္ အသည္းအတြက္ေကာင္းသလို ေက်ာက္ကပ္ကိုပါ ေဆးျပီးသား ျဖစ္သြားမွာပါ။ ဗမာေတြက ဆီးခဏခဏသြားရင္ မၾကိဳက္ၾကဘူး။ ဆီးသြားတာနဲ႕ ေက်ာက္ကပ္ကစစ္ထုတ္တာနဲ႕ က တုိုက္ရိုက္ေတာ့လည္း မဆိုင္ပါဘူး။ ေရမ်ားမ်ားေသာက္ျပီး ခဏခဏ မသြားခ်င္ရင္ ေအာင့္ထားတတ္ေအာင္ က်င့္ထားျခင္းက အသံုး၀င္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။
နံပါတ္(၃)။ ။တတိယေျမာက္အခ်က္ကေတာ့ အရမ္းခ်ိဳတဲ့ အစားအေသာက္ေတြကို မစားဖို႕ပါပဲ။ သဘာ၀အတုိင္းခ်ိဳတဲ့ အသီးအႏွံေတြကိုေတာ့ စားလို႕ရပါတယ္။ မစားသင့္တာကေတာ့ junk food လို႕ေခၚတဲ့ အသင့္စားအခ်ိဳစာေတြ၊ သၾကားလံုးေတြ၊ အရမ္းခ်ိဳတဲ့ ေပါင္မုန္႕ ကိတ္မုန္႕ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ သူတို႕ဆီမွာ ပါ၀င္တဲ့ သၾကားေတြဟာ ေသြးထဲကို ေရာက္သြားတာနဲ႕ ေသြးထဲက သၾကား level ကို အရမ္းျမွင့္တင္လိုက္တယ္။ ဒီအခါမွာ အသည္းဟာ အင္ဆူလင္ ေဟာ္မုန္းရဲ႕ အကူအညီနဲ႕ ေသြးထဲက ပိုလွ်ံေနတဲ့ သၾကားေတြကုိ ေလ်ာ့နည္းသြားေအာင္ လုပ္ရပါတယ္။ ခဏခဏ လုပ္ေနရရင္ အသည္းဟာ ေကာင္းစြာ အလုပ္ ္္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ ဆီခ်ိဳေရာဂါ အ၀လြန္ေရာဂါေတြ ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္ျပီး ကိုယ္က အခ်ိဳဓာတ္ကို ၾကိဳက္သူဆိုရင္ အေကာင္းဆံုးနည္းလမ္းက သဘာ၀အသီးအႏွံ၊ ပ်ားရည္ အစရိွတဲ့ green product ေတြကိုသာ စားသံုးသင့္ပါတယ္။
နံပါတ္(၄)။ ။စတုထၱအခ်က္ကေတာ့ အစာလမ္းေၾကာင္းကို က်န္းမာေအာင္ ထိန္းသိမ္းဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္တို႕ စားလိုက္သမွ်ကို အူေတြထဲမွာ ေျခဖ်က္ျပီးရင္ အသည္းဆီ အရင္ဆံုးေရာက္တာပါ။ ကိုယ္စားတဲ့အစာေတြက မသန္႕ရွင္းတဲ့ အစာေတြ ျဖစ္ေနရင္ ဘက္တီးရီးယားပိုးေတြ၊ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေတြ၊ သန္ေကာင္ဥေတြ ပါလာတတ္ပါတယ္။ အူေတြထဲမွာ ရိွတဲ့ ခုခံတဲ့ စနစ္ေတြက ဒီေကာင္ေတြကို ႏိွမ္နင္းႏိုင္တယ္ဆိုေပမယ့္ အရည္အတြက္နဲ႕လည္း ဆိုင္ပါေသးတယ္။ ကာလ၀မ္းေရာဂါပိုးဟာ အေကာင္အေရအတြက္ နည္းနည္း စားမိရင္ လူကို ဘာမွ ဒုကၡမေပးႏိုင္ေပမယ့္ လံုေလာက္တဲ့ အေရအတြက္ကို စားမိရင္ ကာလ၀မ္းေရာဂါကိုျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ အသည္းကို အဓိက ဒုကၡေပးႏိုင္တာက သန္ေကာင္ဥေတြပါပဲ။ အခ်ိဳ႕ေသာ သန္ေကာင္ေတြက အူထဲမွာ အေကာင္ေပါက္ျပီးရင္ အသည္းထဲ အထိေရာက္ေအာင္ သြားပါတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာ သန္ေကာင္ပိတ္လို႕ သည္းေျချပြန္လမ္းေၾကာင္းေရာင္ရမ္းျပီး ေဆးရံုေရာက္တဲ့ လူနာအေရအတြက္လည္း မနည္းလွပါဘူး။ ေရာဂါျဖစ္တဲ့သူေတြကို ေရာဂါရာဇ၀င္ေမးၾကည့္ရင္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးသူေတြ အျဖစ္မ်ားျပီး လမ္းေဘးစာေတြ အသုတ္ေတြ ၀က္သားဒုတ္ထိုးေတြ ပံုမွန္စားသူေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ကိုယ္က လံုေလာက္တဲ့ ၀င္ေငြမရိွလို႕ အဆင္ေျပသလိုစားရတာကို အျပစ္မေျပာလိုေပမယ့္ လမ္းေဘးမွာ ဖုန္ေတာထဲမွာ ေရာင္းတဲ့ အစာေတြ ကိုမွ ၾကိဳက္ႏွစ္သက္တဲ့ သူေတြကိုေတာ့ တားျမစ္ခ်င္ပါတယ္။ အစားအေသာက္ကို သန္႕ရွင္းလတ္ဆတ္တာကို စားပါ။ မိွဳတက္ေနေသာ အစားအေသာက္မ်ားသည္လည္း လူကို ဒုကၡေပးႏိုင္ပါတယ္။ မိွဳရိွမရိွကို အေရာင္ေျပာင္းလဲျခင္းႏွင့္ အနံ႕တို႕ အေပၚ မူတည္၍ ခဲြျခားႏိုင္ပါတယ္။ မိွဳသည္ အသည္းေျခာက္ေစႏိုင္သည္။ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ေစနိဳင္သည္။
နံပါတ္(၅)။ ။အသည္းဟာ အစာအိမ္နဲ႕ အူလမ္းေၾကာင္းနဲ႕ တဲြဖက္ျပီး အလုပ္လုပ္ရတဲ့အတြက္ အူလမ္းေၾကာင္းမေကာင္းရင္ သူလည္း ေဖာက္တတ္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ၀မ္းခ်ဳပ္တဲ့ အခါေတြမွာ အူေတြထဲမွာ ဘက္တီးရီးယားပိုးေတြ ေပါက္ပြားလာတတ္တယ္။ သာမန္လူေတြမွာေတာ့ သိပ္ျပီး မသိသာလွေပမယ့္ အစကတည္းက အသည္းေကာင္းစြာ အလုပ္မလုပ္သူေတြ၊ အသည္းေျခာက္ေရာဂါရိွသူေတြအတြက္ အသက္အႏၱာရာယ္ စိုးရိမ္ရသည္အထိ ဒုကၡေပးႏိုင္ပါတယ္။ ထို႕ေၾကာင္ မူလက အသည္းမေကာင္းရင္ ၀မ္းမခ်ဳပ္ေအာင္ သတိထားဖို႕လိုပါတယ္။
နံပါတ္(၆)။ ။သဘာ၀အေရာင္မဟုတ္တဲ့ ဆိုးေဆးပါတဲ့ အစားအေသာက္ေတြ၊ ၾကာရွည္ခံေအာင္ ထည့္တဲ့ ယမ္းစိမ္းေတြဟာ အသည္းရဲ႕ ရန္သူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အလြယ္ဆံုး မွတ္တဲ့ နည္းလမ္းကေတာ့ အဲဒါေတြ ပါတဲ့ အစာမ်ားမ်ားစားေလေလ အသည္းက ျမန္ျမန္ပ်က္စီးေလ ဆိုတာပါပဲ။ အသည္းမေကာင္းရင္ အသက္တိုပါလိမ့္မယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ အသက္ကို ဥာဏ္ေစာင့္သည့္ သေဘာရိွေသာေၾကာင့္ ေရွာင္ၾကရွားၾကပါ။
နံပါတ္(၇)။ ။ေနာက္ဆံုးအခ်က္ကေတာ့ လူအမ်ားသိၾကသည့္ အရက္ႏွင့္ ေဆးလိပ္ပင္ ျဖစ္ပါတယ္။ သူတို႕နဲ႕ ပတ္သက္လို႕ကေတာ့ ထပ္မံမေျပာလိုေတာ့ပါဘူး။ အရက္ထဲမွာေတာင္မွ အရက္အတု၊ အရက္အျပင္းေသာက္သူက ပိုထိတယ္။ အေကာင္းစားအရက္ ေသာက္တဲ့သူက သိပ္ျပီး မထိဘူး။ ေသာက္ပံုေသာက္နည္းမွာလည္း ေခြးေသာက္ေသာက္သူက သူေဌးေသာက္ေသာက္သူထက္ ပိုထိတယ္။ အျမည္းမပါဘဲ ေသာက္သူက အျမည္းစားျပီး ေသာက္သူထက္ ပိုဆိုးပါတယ္။
Sunday, September 26, 2010
အသည္းႏွင့္ အသည္းကင္ဆာ
ကင္ဆာရဲ့ အေျခခံသေဘာသဘာ၀
ပံုမွန္ဆဲလ္ပြားပံုႏွင့္ ကင္ဆာဆဲလ္ ပြားပံု (ဓါတ္ပံုေတြကို ႏွိပ္ၿပီး ပံုႀကီးကို ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္)ကင္ဆာဆိုတာ ဆဲလ္ေတြမွာ ျဖစ္တဲ့ ေရာဂါျဖစ္ပါတယ္။ ဆဲလ္ဆိုတာကေတာ့ အႏုၾကည့္မွန္ေျပာင္း (Microscope) ျဖင့္ ၾကည့္မွသာ ျမင္ႏိုင္တဲ့ ခႏၶာကိုယ္ကို ဖြဲ႔စည္းထားတဲ့ အေသးငယ္ဆံုးေသာ အဖြဲ႔အစည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ခႏၶာကိုယ္ကို ႀကီးထြားေစဖို႔၊ သက္တမ္းကုန္ဆံုးတဲ့ ဆဲလ္ေတြ (သို႔) ဒါဏ္ရာ ဒါဏ္ခ်က္ အေၾကာင္းအမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင့္ ပ်က္စီးဆံုးရႈံး သြားတဲ့ ဆဲလ္ေတြကို ျပန္လည္ အစားထိုးဖို႔အတြက္ သက္ရွိတို႔ရဲ့ ခႏၶာကိုယ္ထဲမွာ ရွိတဲ့ ဆဲလ္ေတြဟာ အဆက္မျပတ္ ပြား (Multiply) လ်က္ ရွိပါတယ္။ ဒီလို ပြားတဲ့ေနရာမွာ ပံုမွန္အားျဖင့္ေတာ့ ဆဲလ္ေတြဟာ သူ႔အစီစဥ္ႏွင့္သူ လမ္းေၾကာင္းအမွန္အတိုင္း ထိန္းခ်ဳပ္မႈ ေအာက္မွာပဲ ပြားေလ့ရွိပါတယ္။ သို႔ေသာ္လည္း တခါတရံမွာ အေၾကာင္းမညီညြတ္ပါက အခန္႔မသင့္ဘဲ လမ္းေၾကာင္းေျပာင္းကာ ထိန္းခ်ဳပ္လို႔မရ ျဖစ္သြားတတ္ပါတယ္။ ဒီလိုျဖစ္သြားရင္ က်ဴမာ (Tumour) လို႔ ေခၚတဲ့ အေစ့ေလးကို စျဖစ္တဲ့ေနရာမွာ ျဖစ္ေပၚေစပါတယ္။
က်ဴမာမွာ Benign Tumour ႏွင့္ Malignant Tumour ဆိုၿပီး ႏွစ္မ်ိဳး ႏွစ္စားရွိပါတယ္။ ဘီႏိုင္းက်ဴမာက မိမိ စတင္ျဖစ္ေပၚတဲ့ ေနရာမွာပဲ ရွိေနတတ္ၿပီး တျခားကို လြင့္သြားျခင္းမရွိပါ။ သို႔ေသာ္လည္း က်ဴမာအလံုးႀကီးလာပါက ပတ္၀န္းက်င္မွာ ရွိတဲ့ တစ္သွ်ဴးေတြ၊ တျခားခႏၶာကိုယ္ အစိတ္အပိုင္းေတြကို မကူးစက္မျပန္႔ႏွ႔ံေသာ္လည္း သြားၿပီးဖိအားေပးကာ နာက်င္ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ဘီႏိုင္းက်ဴမာကို ကင္ဆာဆဲလ္ျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းထားျခင္း မဟုတ္တဲ့အတြက္ ဘီႏိုင္းက်ဴမာကို ခႏၶာကိုယ္ထဲမွာ ေတြ႔ျခင္းဟာ ကင္ဆာေတြ႔ျခင္းမဟုတ္ပါ။ သို႔ေသာ္လည္း တခ်ိဳ႔ဘီႏိုင္းက်ဴမာမ်ားကို မကုသဘဲ ထားပါက ကင္ဆာဆဲလ္မ်ား ဆင့္ပြားျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။
မူလကင္ဆာဆဲလ္ စတင္ျဖစ္ေပၚသည့္ ေနရာမွ တျခားေနရာသို႔ ကင္ဆာဆဲလ္ ျပန္႔ႏွံ႔ေရာက္ရွိပံုMalignant Tumour က ကင္ဆာဆဲလ္ျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းထားၿပီး ၎စတင္ျဖစ္ပြားတဲ့ေနရာကို Carcinoma (ကင္ဆာစတင္ျဖစ္ေပၚျခင္း) လို႔ ေခၚပါတယ္။ စတင္ျဖစ္ပြားရာကေန တျဖည္းျဖည္း ႀကီးထြားလာ၊ ပြားလာၿပီး အနီးပတ္၀န္းက်င္ တစ္သွ်ဴးေတြအထိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားႏိုင္ပါတယ္။ ၎အဆင့္ကိုေတာ့ အစဦးကင္ဆာ (Primary Cancer) လို႔ေခၚပါတယ္။ အခ်ိန္ၾကာျမင့္လာတဲ့ အခါမွာ အနီးအနား ပတ္၀န္းက်င္ တစ္သွ်ဴးမွာတင္မကပဲ ကင္ဆာဆဲလ္ တခ်ဳိ႔ဟာ အေ၀းကို လြင့္သြားၿပီး အေ၀းမွာရွိတဲ့ အရိုးအပါအ၀င္ တျခား အဂၤါအစိတ္အပိုင္း တခုခုမွာ သြားၿပီးတြယ္ကပ္ကာ ဆက္ပြားပါတယ္။ ၎ကို Secondary Cancer/Matastasis (ဆင့္ပြားကင္ဆာ) လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒါကေတာ့ အသည္းကင္ဆာအပါအ၀င္ ကင္ဆာအမ်ားစုရဲ့ အေျခခံ ျဖစ္ပါတယ္။
အသည္း၏လုပ္ေဆာင္ခ်က္ အက်ဥ္း
အသည္း၏ တည္ေနရာႏွင့္ အနီးနားတ၀ိုက္ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားပံုအသည္းကင္ဆာ အေၾကာင္းကို မေျပာခင္ အသည္းအေၾကာင္းကို အနည္းငယ္ ေဖၚျပသင့္ပါတယ္။ အသည္းက ခႏၶာကိုယ္မွာ ရွိတဲ့ အတြင္းအဂၤါအစိတ္မပိုင္းမ်ားအနက္ အႀကီးဆံုးျဖစ္ပါတယ္။ ခႏၶာကိုယ္ရဲ့ ညာဘက္အျခမ္း နံရိုးေတြ ေအာက္နား၊ ညာဘက္အဆုပ္ႏွင့္ ကန္႔လန္႔ကာၾကြက္သား (Diaphragm) ရဲ့ ေအာက္တည့္တည့္မွာ ရွိပါတယ္။ ပိရမစ္ပံု ရွိၿပီး ဘယ္ဘက္နဲ႔ ညာဘက္ စိတ္အပိုင္းႏွစ္ခုအျဖစ္ တြယ္ဆက္လ်က္ ရွိပါတယ္။ အသည္းဟာ အရြယ္အစားႀကီးသေလာက္ ခႏၶာကိုယ္အတြက္ လုပ္ေပးရတဲ့ အလုပ္ကလည္း အင္မတန္ မ်ားပါတယ္။ အသည္းဟာ ႏွလံုးမွ ေအာက္စီဂ်င္ သယ္လာေသာ ေသြးကိုလက္ခံၿပီး ႏွလံုးမွတဆင့္ ခႏၶာကိုယ္တခုလံုးသို႔ ျပန္ျဖန္႔ျဖဴးရန္ ႏွလံုးသို႔ ျပန္လည္ပို႔ေပးပါတယ္။ အသည္းက ပို႔ေပးတဲ့ အာဟာရေၾကာင့္ ခႏၶာကိုယ္တခုလံုးအတြက္ လည္ပတ္ဖို႔ စြမ္းအင္ကို ရရွိပါတယ္။
အသည္းဟာ အေရးႀကီးတဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြ မ်ားစြာကုိ ေဆာင္ရြက္ပါတယ္။
(၁) စားလိုက္တဲ့ အစားအစာေတြကို ခႏၶာကိုယ္က အဆင္သင့္အသံုးျပဳႏိုင္ေစရန္ သၾကားဓါတ္နဲ႔ အဆီဓါတ္ျဖစ္ေအာင္ ေျပာင္းလဲေပးျခင္း၊
(၂) အာဟာရကို သိုေလွာင္ေပးျခင္း
(၃) အဆီကို ေျခဖ်က္ရန္အတြက္ အသည္းေျခရည္ကို ထုတ္ေပးျခင္း
(၄) ပိုလွ်ံေသာ အစားအစာမ်ားကို အဆီႏွင့္ ဂလိုင္ကိုဂ်င္ကို သၾကားဓါတ္အျဖစ္ ေျပာင္းလဲကာ သိုေလွာင္ထားေပးျခင္း၊
(5) အဆီတြင္ ေပ်ာ္၀င္ႏိုင္ေသာ ဗီတာမင္တခ်ိဳ႕နဲ႔ သတၱဳဓါတ္တခ်ိဳ႔ကို သိုေလွာင္ေပးျခင္း
(၆) ေသြးအတြက္ အသားဓါတ္ ထုတ္လုပ္ေပးျခင္း
(၇) ေသြးပ်စ္ျခင္းႏွင့္ က်ဲျခင္းကို ခႏၶာကိုယ္မွာ လိုရင္လိုသလို ျပဳျပင္ေပးျခင္း
(၈) ခႏၶာကိုယ္လည္ပတ္ရန္အတြက္ လိုအပ္တဲ့ တျခားဓါတ္ေပါင္းတခ်ိဳ႕ကို ထုတ္လုပ္ေပးျခင္း
(၉) အရက္လို ခႏၶာကိုယ္အတြက္ ဒုကၡေပးတဲ့ အရာေတြကို အဆိပ္မျဖစ္ေအာင္ ေျခဖ်က္ေပးျခင္းႏွင့္ အညစ္ေၾကးေတြကို ဖယ္ရွားေပးျခင္း စသည္တို႔အပါအ၀င္ အသည္းဟာ ခႏၶာကိုယ္အတြက္ လုပ္ငန္းမ်ားစြာကို ေဆာင္ရြက္ေပးလ်က္ ရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ အသည္းမေကာင္းေသာ သူတဦးမွာ ဒီလုပ္ငန္းစဥ္ေတြအတြက္ မထိခိုက္ေအာင္ ဂရုျပဳဖို႔ အထူးလိုအပ္ပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာ
အသည္းကင္ဆာဆိုတာ အသည္းမွာ Malignant Tumour ရွိေနျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းကင္ဆာမွာ အစဦး အသည္းကင္ဆာ (Primary cancer) ႏွင့္ ေနာက္ဆက္တြဲ ကင္ဆာ (Secondary cancer) ဆိုၿပီး ႏွစ္မ်ိဳးရွိပါတယ္။
Primary Liver Cancer (အစဦး အသည္းကင္ဆာ)
အစဦးအသည္းကင္ဆာမွာလည္း Cholangio Carcinoma ေခၚ သည္းေျချပြန္တ၀ိုက္မွာ စတင္ျဖစ္ေပၚတဲ့ အသည္းကင္ဆာႏွင့္ hepatocellular carcinoma ေခၚ အသည္းထဲက ဆဲေတြမွာ စတင္ျဖစ္ပြားတဲ့ အသည္းကင္ဆာဆိုၿပီး ႏွစ္မ်ိဳး ရွိပါတယ္။ ဒီအမ်ိဳးအစားက အသည္းေျခာက္ေရာဂါ (Cirrhosis) သမားေတြမွာ အမ်ားဆံုး ျဖစ္ေပၚတတ္တဲ့ အမ်ိဳးအစား ျဖစ္ပါတယ္။ Primary Liver Cancer က Secondary Liver Cancer ထက္ အျဖစ္နည္းသည္ကို ေတြ႔ရွိရပါတယ္။
မူလအသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ရျခင္းအေၾကာင္းအရင္း
ျဖစ္ရျခင္း အေၾကာင္းအရင္းကို အတိအက် ရွာေဖြေတြ႔ရွိျခင္း မရွိေသးပါ။ သို႔ေသာ္ ၎အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ေသာသူ အမ်ားစုမွာ ေအာက္ပါအခ်က္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္သူမ်ားျဖစ္ပါတယ္။
(၁) အသည္းေရာင္ အသား၀ါ (B) or (C) ေၾကာင့္ ေရာဂါျဖစ္ေနသည့္ လူနာ
(၂) အရက္ ေသစာကို အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ ေသာက္သံုးလာသူ
(၃) အသည္းေျခာက္ျခင္းႏွင့္ တျခားအသည္းေရာဂါ တခုခု ရွိေနေသာသူမ်ားတြင္ Pramary Liver Cancer ကို အမ်ားဆံုး ေတြ႔ရပါတယ္။ သို႔ေသာ္လည္း မူလအသည္းကင္ဆာက တဆင့္ခံ အသည္းကင္ဆာထက္ အျဖစ္နည္းပါတယ္။
Secondary Liver Cancer (ေနာက္ဆက္တြဲ အသည္းကင္ဆာ)
တျခားေနရာေတြမွာ အစဦး ျဖစ္ပြားတဲ့ ကင္ဆာဆဲလ္ေတြက အသည္းကို ျပန္႔ႏွံ႔ေရာက္ရွိလာလို႔ တဆင့္ခံ ျဖစ္ပြားတဲ့ အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းဟာ တျခားအဂၤါအစိတ္ပိုင္း အားလံုးနီးပါးနဲ႔ ဆက္စပ္ ပတ္သက္ေနတဲ့အတြက္ေၾကာင့္ တျခားအဂၤါ အစိတ္ပိုင္းမွာ ကင္ဆာျဖစ္ပါက အသည္းကို အလြယ္တကူ ျပန္ႏွ႔ံႏိုင္ၿပီး အသည္းကင္ဆာရသူ အမ်ားစုမွာ Secondary Liver Cancer ရသည့္ ဦးေရက မူလအစဦးကင္ဆာ ရသူထက္ အဆႏွစ္ဆယ္ ပိုမ်ားပါတယ္။ ထို႔အတူ Secondary Liver Cancer ကိုလည္း မူလေရာဂါ စျဖစ္တဲ့ ေနရာႏွင့္ပဲ အမည္ေပးေလ့ရွိပါတယ္။ ဥပမာ စအိုကင္ဆာက ျပန္႔ႏွံံ႔လာတဲ့ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ရင္ Metastatic bowel cancer လို႔ ေခၚေလ့ရွိပါတယ္။ မူလျဖစ္တဲ့ေနရာမွာ ကင္ဆာကို စေတြ႔တဲ့အခ်ိန္မွာ ေနာက္ဆက္တြဲ ျပန္႔ႏွံ႔လာလို႔ ျဖစ္္လာတဲ့ အသည္းကင္ဆာကိုပါ တခါတည္းေတြ႔တာ ရွိသလို ေနာက္မွ ထပ္ေတြ႔တာလည္း ရွိႏိုင္ပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာရဲ့ လကၡဏာမ်ား
မူလ အသည္းကင္ဆာ၌ အစပိုင္းမွာ ထူးျခားသည့္ လကၡမ်ားကို မေတြ႔ရပါ။ ေနာက္ပိုင္း အေျခအေန ဆိုးလာမွ သိရွိရတဲ့ အသည္းကင္ဆာရဲ့ လကၡဏာ မ်ားကေတာ့…
(၁) အားနည္းၿပီး ေမာပမ္းႏြမ္းနယ္ေနျခင္း
(၂) အသည္းတည္ရွိရာ ေနရာျဖစ္တဲ့ နံရိုးေတြရဲ့ ေအာက္ဘက္ရွိ ၀မ္းဗိုက္ရဲ့ ညာဘက္အေပၚေဒါင့္မွာ နာက်င္ျခင္း၊
(၃) ကိုယ္အေလးခ်ိန္ က်ဆင္းျခင္း
(၄) အစားအေသာက္ပ်က္ျခင္း
(၅) မ်က္လံုးနဲ႔ အသားေရာင္မ်ား ၀ါလာျခင္း
(၆) ပ်ိဳ႕ခ်င္အန္ခ်င္ျခင္း
(၇) ၀မ္းဗိုက္ေဖါင္းပြလာျခင္း
(၈) အဖ်ား၀င္ျခင္း စတဲ့လကၡဏာေတြကို ေတြ႔ႏိုင္ပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာကို အဆင့္ သတ္မွတ္ျခင္း
ကင္ဆာေရာဂါ ရွိေၾကာင္း စတင္စမ္းသပ္ေတြ႔ရွိသည္ႏွင့္ ျပန္႔ႏွံ႔မႈ ရွိမရွိဆိုတာကိုပါ တခါတည္း ေတြ႔ရွိရပါတယ္။ မူလစတင္ျဖစ္ပြားတဲ့ ေနရာကေန ျပန္႔ႏွ႔ံမႈ ရွိမရွိႏွင့္ ျပန္႔ႏွံ႔မႈ ရွိေသာ္လည္း ဘယ္အတိုင္းအတာထိ ျပန္႔ႏွ႔ံေနၿပီဆိုတဲ့အေပၚ မူတည္ၿပီး ေရာဂါအဆင့္ကို သတ္မွတ္ပါတယ္။
အဆင့္ (၁) ကင္ဆာရဲ့ အရြယ္အစား ၂ ဆင္တီမီတာထက္ မပိုေသးျခင္းႏွင့္ စတင္ျဖစ္ပြားတဲ့ေနရာကလြဲၿပီး တျခားဘယ္မွ မျပန္႔ႏွ႔ံေသးသည့္အဆင့္။
အဆင့္ (၂) ကင္ဆာက အသည္းထဲရွိ ေသြးေၾကာမ်ားအထိ ျပန္႔ႏွံ႔ေနျခင္း (သို႔) က်ဴမာအေရအတြက္ တခုထက္ပိုရွိေနျခင္း
အဆင့္ (၃) A: ကင္ဆာ အရြယ္အစား ၅ ဆင္တီမီတာထက္ ပိုႀကီးေနျခင္း (သို႔) အသည္းရဲ့ အနီးတ၀ိုက္ ေသြးေၾကာမ်ားအထိ ျပန္႔ႏွံ႔ေနျခင္း
အဆင့္ (၃) B: ကင္ဆာက အသည္းအနီးအနားရွိ တျခားအဂၤါအစိတ္အပိုင္း အထိ ျပန္႔ႏွံ႔ေနျခင္း။ သို႔ေသာ္လည္း ျပန္ရည္ေၾကာ အဖုထိ မေရာက္ေသးျခင္း။
အဆင့္ (၃) C: ကင္ဆာက အနီးအနားတ၀ိုက္ အဂၤါအစိတ္အပိုင္း တခုခု အျပင္ ျပန္ရည္ေၾကာဖုအထိ ျပန္႔ႏွံ႔ေနျခင္း
အဆင့္ (၄) ကင္ဆာက အနီးအနားရွိ အဂၤါအစိတ္မပိုင္းမ်ား၊ ျပန္ရည္ေၾကာဖုအတြင္းႏွင့္ အေ၀းထိ တျခားအဂၤါအစိတ္အပိုင္းအထိ ျပန္႔ႏွံ႔ေနျခင္း စသည္ျဖင့္ ၆ ဆင့္ခြဲျခားထားပါတယ္။
Progranosis ကုသႏိုင္သည့္ အခြင့္အလမ္း
အေျခအေနအေပၚ မူတည္ၿပီး Primary Cancer ကို ေစာစြာ ေတြ႔ရွိပါက ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ကုသႏိုင္သည့္ အခြင့္အလမ္း ရွိႏိုင္ပါတယ္။ Secondary Cancer ကိုေတာ့ ျပန္႔ႏွ႔႔ံေနၿပီ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ကုသမႈျဖင့္ လံုး၀ အျမစ္မျပတ္ႏိုင္ေတာ့ေသာ္လည္း အသက္ဆက္လက္ ရွင္သန္ႏိုင္သည့္ကာလကို အတတ္ႏိုင္ဆံုး ပိုမိုရွည္လ်ားေစရန္ႏွင့္ နာက်င္ျခင္းကို သက္ေတာင့္သက္သာ ရွိေစရန္ ကုသမႈကို ခံယူႏိုင္ပါတယ္။
ကင္ဆာေရာဂါ ျဖစ္ပြားေနသည္ကို စမ္းသပ္ေတြ႔ရွိရတဲ့ ဆရာ၀န္က ကေလးႏွင့္စိတ္ပံုမွန္ မဟုတ္ေသာ လူနာမဟုတ္ရင္ လူနာရဲ့ ေရာဂါနဲ႔ အေျခအေန (ကင္ဆာေရာဂါ ေရာက္ရွိေနသည့္အဆင့္) ကို ထိန္ခ်န္ ဖံုးကြယ္ထားပိုင္ခြင့္ မရွိပါ။ ကုသႏိုင္သည့္ လမ္းေၾကာင္း ဘယ္ႏွစ္ခုရွိၿပီး လမ္းေၾကာင္းတခုစီရဲ့ ေကာင္းက်ိဳးဆိုးက်ိဳး ႏွစ္ခုစလံုးကို ဆရာ၀န္က လူနာ နားလည္ေအာင္ ရွင္းျပရပါတယ္။ ဆက္လက္ကုသမႈအတြက္ ဆရာ၀န္ရွင္းျပတဲ့ လမ္းေၾကာင္းေတြအထဲက မိမိအတြက္ အေကာင္းဆံုး ထင္တဲ့လမ္းေၾကာင္းကို လူနာက ေရြးခ်ယ္ရပါတယ္။ မိမိေရြးခ်ယ္တဲ့ ကုသမႈ လမ္းေၾကာင္းရဲ့ ေကာင္းက်ိဳးဆိုးက်ိဳး ႏွစ္ခုစလံုးကို မိမိသိဖို႔လိုပါတယ္။ အသည္းကင္ဆာကို ကုသရာမွာ အသည္းျပင္ပသို႔ ကင္ဆာဆဲလ္ မျပန္႔ႏွံ႔ေသးတဲ့ Primary အဆင့္မွာ ကုသပါက ခြဲစိတ္ကုသၿပီး အသည္းအစိတ္အပိုင္းကို ျဖတ္ထုတ္ျခင္းမွသည္ အသည္းအစားထိုး ကုသျခင္းအထိရွိၿပီး လံုး၀ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ကုလို႔ ႏိုင္ပါတယ္။ အသည္းကို ခြဲစိတ္ကုသရာမွာ တျခားအဂၤါအဖြဲ႔အစည္းေတြကို ခြဲစိတ္ကုသထာထက္ အားေကာင္းသည့္ အခ်က္မွာ အသည္းဟာ သံုးပံုႏွစ္ပံုခန္႔ ျဖတ္ထုတ္ခံရသည့္တိုင္ေအာင္ ျဖတ္ထုတ္ခံရသည့္ အစိတ္အပိုင္းေနရာမွာ ဆဲလ္ေတြ ျပန္ပြားၿပီး ႏွစ္ပတ္မွ တလႏွစ္လ ကာလအတြင္း မူလအသည္း ဖြဲ႔စည္းပံုႏွင့္ အရြယ္အစားအတိုင္း သူ႔အလိုလို ျပန္ျဖည့္စြက္ေပးျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
မိမိ (သို႔) မိမိ မိသားစုအဖြဲ႔၀င္ တဦးဦးမွာ ကင္ဆာ ရွိၿပီဆိုတာ သိတာနဲ႔ Dignosis လုပ္ေပးတဲ့ ဆရာ၀န္ကို ကင္ဆာ အမ်ိဳအစားႏွင့္ အဆင့္အပါအ၀င္ ကုသာရန္အတြက္ မိမိသိခ်င္တာ သိသင့္တာ အကုန္ေမးဖို႔ တကယ္လိုအပ္ပါတယ္။ ေရာဂါ ကုသမႈကို တိုင္ပင္ရန္ ဆရာ၀န္က အဓိကျဖစ္ေသာ္လည္း ကင္ဆာေရာဂါကို ကုသရာမွာ Health Care Team တခုလံုးက တာ၀န္ယူပါတယ္။ က်န္းမာေရးကို အစိုးရတာ၀န္ယူသည့္ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ကင္ဆာ ရရွိသည့္ လူနာမ်ားအတြက္ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ၊ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ျပဳစုပ်ိဳးေထာင္မႈအတြက္ ဆက္သြယ္ရန္ ဌာနေတြ၊ Services ေတြ မ်ားစြာ ရွိပါတယ္။ လူနာအေနႏွင့္ ဘယ္လို Services ကို ရရွိႏိုင္ၿပီး အဲဒီ Service ေတြအတြက္ ကုန္က်စာရိတ္ကို အစိုးရက တာ၀န္ယူမႈ ရွိမရွိ၊ မရွိပါက မိမိအေနႏွင့္ စိုက္ထုတ္ႏိုင္ဖို႔ ကုန္က်ႏိုင္သည့္ ခန္႔မွန္းေျခစာရိတ္ စတာေတြကို ဆရာ၀န္ႏွင့္ အကုန္လံုး ေမးျမန္းတိုင္ပင္သင့္ ပါတယ္။
ဆရာ၀န္ကို ေမးျမန္္းသင့္သည့္ ေမးခြန္းမ်ား
(၁) မိမိမွာ diagnosis လုပ္ထားတဲ့ အသည္းကင္ဆာက ဘာအမ်ိဳးအစား အသည္းကင္ဆာလဲ။
(၂) ကင္ဆာက အသည္းရဲ့ အျပင္ကို ျပန္႔ႏွံ႔ေနၿပီလား။ အကယ္၍ ျပန္႔ႏွံ႔ေနပါက ဘယ္အထိ ေရာက္ေနၿပီလဲ။
(၃) မိမိမွာ ရွိတဲ့ အသည္းကင္ဆာက ဘယ္အဆင့္မွာ ရွိလဲ။
(၄) ကုသႏိုင္တဲ့ အခြင့္အေလမ္း အတိုင္းအတာက ဘယ္အထိ ရွိလဲ။
(၅) ဘယ္လို စမ္းသပ္မႈေတြကို ထပ္လုပ္ဖို႔လိုလဲ။
(၆) ဘယ္လို ကုသမႈကို အၾကံျပဳတိုက္တြန္းခ်င္လဲ။
(၇) ကုသမႈ တခုစီမွာ ရွိတဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးနဲ႔ ဆက္ပြားျပႆနာေတြက ဘာေတြလဲ။
(၈) တျခား ေရြးခ်ယ္စရာ ဘာမ်ားရွိေသးလဲ။ အကယ္၍ မရွိဘူး ေျပာပါက ဘာေၾကာင့္လဲ။
(၉) တျခား ျဖည့္စြက္ကုသနည္း (Complementary Therapy) ေတြနဲ႔ ကုသလို႔ ရတာ ဘာေတြရွိႏိုင္လဲ။
(၁၀) ေဆးရံုမွာ ဘယ္ေလာက္ ၾကာၾကာေနရမလဲ။
(၁၁) ပံုမွန္အတိုင္း ျပန္ျဖစ္ဖို႔ ဘယ္ေလာက္ အခ်ိန္ယူရမလဲ။
(၁၂) Chemotherapy က ဘာအတြက္ အသံုးျပဳလဲ။ ဆိုးက်ိဳးေတြက ဘာရွိလဲ။
(၁၃) ကင္မိုသရဖီအတြက္ ကုန္က်စာရိတ္ ဘယ္ေလာက္ရွိလဲ။
(၁၄) ဒီကုသမႈက မိမိရဲ့ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာႏွင့္ မ်ိဳးပြားျခင္းဆိုင္ရာကို ထိခိုက္ႏုိင္ပါသလား။
(၁၅) ဘယ္ေလာက္မွာ ဘယ္ႏွစ္ၾကိမ္ တခါ (How ofteen) စမ္းသပ္စစ္ေဆးမႈကို ျပဳလုပ္ဖို႔ လိုအပ္သလဲ။
(၁၆) ကုသမႈ တခု ၿပီးဆံုးသြားၿပီးေနာက္ ေနာက္တႀကိမ္ ကင္ဆာ ျပန္ထလာရင္ ဘယ္လိုဆက္လုပ္ရမလဲ စသည့္တို႔ ပါ၀င္ႏိုင္တဲ့ မိမိ သိခ်င္တဲ့ အခ်က္ေတြအားလံုးကို ဆရာ၀န္ႏွင့္ ေမးျမန္း တိုင္ပင္ဖို႔ လိုအပ္ၿပီီိီီီး ကုသမႈကို ခံယူသင့္ပါတယ္။
Bibliography
Cancer Council NSW. (2007). Understanding liver cancer: A Guide for people with cancer, their families and friends. NSW: Cancer Conucil NSW.
Friday, September 24, 2010
Allergy အေၾကာင္းသိေကာင္းစရာ
Allergy အေၾကာင္းသိေကာင္းစရာ
Allergy ဆိုတာ ဓါတ္မတည့္မႈပံုစံတစ္မ်ိဳးၿဖစ္ၿပီး ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ခုခံအားစနစ္ (Immune System) ရဲ႕ ခ်ိဳ႕ယြင္း မႈတစ္ခုၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဓါတ္မတည့္မႈေတြဟာ အထူးသၿဖင့္ ပတ္၀န္းက်င္က အႏၱရာယ္မရွိတဲ့ ဓါတ္မတည့္မႈ ၿဖစ္ေစတဲ့အရာေတြနဲ႔ ထိေတြ႔မႈေၾကာင့္ ၿဖစ္ပါတယ္ ။ အဲဒီ ၿဖစ္စဥ္ဟာ အလြန္ကိုပဲ လွ်င္ၿမန္ၿပီး ၾကိဳတင္ လည္းခန္႔မွန္းလို႔ရပါတယ္ ။ Allergy ဟာ Hypersensitivity လို႔ေခၚတဲ့ ဓါတ္မတည့္မႈ ၿဖစ္စဥ္ေတြထဲက နံပါတ္ တစ္ Type I ၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒီၿဖစ္စဥ္ဟာ mast cells နဲ႔ basophils လို႔ေခၚတဲ့ အခ်ိဳ႕ေသာ ေသြးၿဖဴဥဆဲလ္ေတြကို IgE လို႔ေခၚတဲ့ Antibody တစ္မ်ိဳးကေနၿပီး အလြန္အမင္းလႈံ႔ေဆာ္ေပးမႈေၾကာင့္ အက်ိဳးဆက္အေနနဲ႔ လြန္စြာ ေရာင္ရမ္းၿခင္း (Inflammatory Response) ၿဖစ္ေပၚလာၿခင္းပဲ ၿဖစ္ပါတယ္ ။ အၿဖစ္မ်ားတဲ့ ဓါတ္မ တည့္မႈၿဖစ္စဥ္ေတြကေတာ့ ႏွင္းခူနာ ၊ ၀တ္မႈံေတြေၾကာင့္ ၿဖစ္တဲ့ hay fever ၊ ပန္းနာရင္ၾကပ္ေရာဂါ ၊ အစား အစာ ဓါတ္မတည့္မႈမ်ားနဲ႔ အခ်ိဳ႔ေသာ အင္းဆက္ပိုးမႊားကိုက္ခဲခံရမႈေၾကာင့္ ၿဖစ္ေပၚလာတဲ့ reaction မ်ားပဲ ၿဖစ္ပါတယ္ ။
Hay Fever လို႔ေခၚတဲ့ သိပ္မၿပင္းထန္တဲ့ ဓါတ္မတည့္မႈမ်ိဳးကေတာ့ လူထုထဲမွာ အၿဖစ္မ်ားၿပီး မ်က္စိနာၿခင္း ၊ ယားယံၿခင္းနဲ႔ ႏွာရည္ယိုၿခင္းစတဲ့ လကၡဏာေတြၿဖစ္ေလ့ရွိပါတယ္ ။ Allergy ေတြဟာ ပန္းနာရင္က်ပ္ေရာ ဂါမွာ လည္း အဓိက အစိတ္အပိုင္းကေနပါ၀င္ပါတယ္ ။ အခ်ိဳ႕ေသာလူေတြမွာေတာ့ ပတ္၀န္းက်င္ (သို႔မဟုတ္) အစား အေသာက္မွာပါတဲ့ ဓါတ္မတည့္တဲ့အရာေတြေၾကာင့္ အလြန္ၿပင္းထန္တဲ့ ဓါတ္မတည့္ၿခင္းမ်ိဳးၿဖစ္ေစႏိုင္ၿပီး အသက္အႏၱရာယ္ကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တဲ့ Anaphylactic reaction ေတြၿဖစ္ေပၚႏိုင္ပါတယ္ ။
ဓါတ္မတည့္ၿခင္းအေၿခအေနကို သိရွိႏိုင္ဖို႔ ယခုအခ်ိန္မွာ စမ္းသပ္ႏိုင္မႈ (Test) ေတြ အမ်ားၾကီးေပၚေပါက္ေနၿပီ ၿဖစ္ပါတယ္ ။ အဲဒီအထဲမွာမွ အေရၿပားကို ဓါတ္မတည့္မႈၿဖစ္ေစတဲ့အရာတစ္ခုခုကို ထိေတြ႔ေစၿပီး ေသြးထဲ မွာပါရွိတဲ့ ဓါတ္မတည့္ၿခင္းနဲ႔သက္ဆိုင္တဲ့ (Allergen-specific IgE) အဆင့္ကို တိုင္းတာၿခင္းပဲ ၿဖစ္ပါတယ္ ။ Allergy ကို ကုသမႈေတြကေတာ့ ဓါတ္မတည့္မႈကိုၿဖစ္ေပၚေစတဲ့ အရာေတြကို ေရွာင္ရွားၿခင္း ၊ Anti-histamines ၊ steroid နဲ႔ အၿခား ေဆးေတြကို သံုးစြဲၿခင္း ၊ Allergen ေတြနဲ႔ ထိေတြ႔တဲ့အခါ ဓါတ္မ တည့္ မႈၿဖစ္စဥ္ကိုနည္းပါးေအာင္ၿပဳလုပ္ၿခင္း (Desensitize) နဲ႔ Immunotherapy ေပးၿခင္းစသည္တို႔ ပဲ ၿဖစ္ပါတယ္ ။
Allergy ရဲ႕ လကၡဏာေတြက ဘာေတြလဲ ?
ဓါတ္မတည့္မႈကို ၿဖစ္ေစတဲ့အရာေတြကေတာ့ ဖုန္မႈန္႔ ၊ ပန္း၀တ္မႈံ စသၿဖင့္အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိၿပီး အဲဒါေတြကိုေတာ့ Airborne particles ေတြလို႔ေခၚပါတယ္ ။ အဲဒီလိုအခါမွာေတာ့ ေလနဲ႔ ထိေတြ႔တာနဲ႔တင္ ဓါတ္မ တည့္မႈ ေတြၿဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္ ။ ( ဥပမာ မ်က္စိ ၊ ႏွာေခါင္း ႏွင့္ အဆုတ္စသည္ ) ဓါတ္မတည့္မႈေၾကာင့္ၿဇစ္တဲ့ ႏွာမႊန္ၿခင္း (Allergic Rhinitis) ကို hay fever လို႔ အသိမ်ားၿပီး ႏွာေခါင္းအတြင္းမအီမသာၿဖစ္ၿခင္း ၊ ႏွာေခ်ၿခင္း ၊ ယား ယံၿခင္းနဲ႔ မ်က္လံုးနီရဲၿခင္းတို႔ကို ၿဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္ ။ ရွူသြင္းလိုက္တဲ့ ဓါတ္မတဲ့ေစတဲ့အရာေတြေၾကာင့္ ေလၿပြန္ေပါက္ေတြက်ဥ္းေၿမာင္းၿပီး အသက္ရွူက်ပ္တဲ့ လကၡဏာေတြကို ခံစားရႏိုင္ပါတယ္ ။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ အဆုတ္ထဲမွာ Mucus (အခၽြဲရည္) ေတြ ထုတ္လုပ္မႈကို မ်ားေစၿပီး ေမာပန္းၿခင္း ၊ အသက္ရွုမ၀ၿခင္း ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္းနဲ႔ အသက္ရွူစဥ္ တရႊီရႊီၿမည္ၿခင္းတို႔ကို ခံစားရႏိုင္ပါတယ္ ။
အစားအေသာက္ေတြ ၊ အင္းဆက္ပိုးမႊားကိုက္ခဲခံရမႈေၾကာင့္ၿဖစ္တဲ့ ဓါတ္မတည့္ၿခင္းမ်ိဳးကိုေတာ့ Aspirin (သို႔မဟုတ္) Penicillin ကဲ့သို႔ ပဋိဇီ၀ပိုးသတ္ေဆးေတြနဲ႔ ကုသႏိုင္ပါတယ္ ။ အစားအ ေသာက္ ေၾကာင့္ ဓါတ္မတည့္ၿခင္းမ်ိဳးမွာ ဗိုက္ေအာင့္ဗိုက္နာၿခင္း ၊ ဗိုက္ေဖာၿခင္း ၊ အန္ၿခင္း ၊၀မ္းသြားၿခင္း ၊ အ ေရၿပားယားယံၿခင္းနဲ႔ အေရၿပားေယာင္ရမ္းၿခင္းမ်ိဳး ၿဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္ ။ အစားအေသာက္ေၾကာင့္ ဓါတ္မ တည့္ ၿခင္းမ်ိဳးမွာ အသက္ ရွူလမ္းေၾကာင့္ဆိုင္ရာ (ဥပမာ ရင္က်ပ္ၿခင္းနဲ႔ ႏွာမႊန္ၿခင္း) မ်ိဳးၿဖစ္ၿခင္းဟာ ရွားပါးပါတယ္ ။
အင္ဆက္ပိုးမႊားကိုက္ခဲခံရၿခင္း ၊ ပိုးသတ္ေဆးမ်ားနဲ႔ အခ်ိဳ႕ေသာ ေဆးမ်ားေၾကာင့္ စနစ္အလိုက္ ဓါတ္မ တည့္ၿခင္းမ်ိဳး (Systemic allergic response) မ်ားၿဖစ္ေစႏိုင္ၿပီး ဒါကို Anaphylaxis လို႔ ေခၚပါတယ္ ။ ခႏၶာကိုယ္ရွိ အတြင္းအဂါၤမ်ား ထိခိုက္ခံရႏိုင္ၿပီး အစာအိမ္ႏွင့္အူလမ္းေၾကာင္း ၊ အသက္ရွူလမ္းေၾကာင္း ၊ ေသြး လည္ပတ္မႈလမ္းေၾကာင္းတို႔ ပါ၀င္ပါတယ္ ။ ၿပင္းထန္မႈႏွုန္းအေပၚမႈတည္ၿပီး အေရၿပားေယာင္ရမ္းၿခင္း ၊ ေလၿပႊန္ က်ဥ္းေၿမာင္းၿခင္း ၊ ေၿခလက္ေရာင္ၿခင္း ၊ ေသြးေပါင္ခ်ိန္က်ၿခင္း ၊ သတိလစ္ေမ့ေမ်ာၿခင္း နဲ႔ ေနာက္ဆံုး အသက္ ဆံုးရံွုးသည္အထိ ၿဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္ ။ ဒီလိုဓါတ္မတည့္မႈမ်ိဳးကေတာ့ ရုတ္တ ရက္ခ်က္ၿခင္း ၿဇစ္ေပၚေစ ႏိုင္သလို အခ်ိန္ၾကာၿပီးေတာ့မွလည္း ၿဖစ္ေပၚႏိုင္ပါတယ္ ။ တခါတရံ ဓါတ္မတည့္မႈေၾကာင့္ၿဖစ္တဲ့ ၿပင္းထန္တဲ့ allergic response ေတြဟာ epinephrine ေပးဖို႔လိုအပ္ပါတယ္ ။
ရာဘာေစးကဲ့သို႔ ဓါတ္မတည့္မႈၿဖစ္ေစတဲ့အရာနဲ႔ အေရၿပားကို ထိေတြ႔မိရင္ေတာ့ ၿဖစ္ေပၚတတ္တဲ့ ဓါတ္မ တည့္ ၿခင္းမ်ိဳးမွာ အေရၿပားေရာင္ရမ္းၿခင္း နဲ႔ ႏွင္းခူနာေတြၿဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္ ။ အေရၿပားေရာင္ရမ္းၿခင္းမ်ိဳးမွာ အနီ ကြက္ထြက္ၿခင္း ၊ ေရာင္ရမ္းၿခင္း စသၿဖင့္ၿဖစ္ေစႏိုင္ၿပီး Wheal and flare reaction လို႔လည္း အသိ မ်ားပါတယ္ ။
Allergy ၿဖစ္ေစတဲ့အေၾကာင္းအရင္းေတြက ဘာေတြလည္း ?
ဓါတ္မတည့္ၿခင္းၿဖစ္ေစတဲ့အေရာင္းအရင္းကို ေခါင္းစဥ္ခြဲၾကည့္မယ္ဆိုရင္ Host နဲ႔ Environmental factors ဆိုၿပီး ခြဲၿခားႏိုင္ပါတယ္ ။ Host Factor ထဲမွာဆိုရင္ မ်ိဳးရိုးဗီဇ ၊ လိင္အမ်ိဳးအစား ၊ လူမ်ိဳး နဲ႔ အသက္ အရြယ္စ သၿဖင့္ ပါရွိပါတယ္ ။ ဒါေပမယ့္လည္း မ်ိဳးရိုးဗီဇ (Genetic Factors ) တစ္ခုထဲနဲ႔ ေၿဖရွင္းလို႔မရႏိုင္တဲ့ ဓါတ္မတည့္ၿခင္းမ်ိဳးေတြဟာ မ်ားၿပားလို႔လာပါတယ္ ။ အဓိက ပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ အၿဖစ္မ်ား ေစတဲ့အ ေၾကာင္း အရင္း ေလးခုကေတာ့
-ငယ္ရြယ္စဥ္မွာ ပိုးမႊားေၾကာင့္ၿဖစ္တဲ့ ေရာဂါေတြ (Infectious diseases) ေတြ ထိေတြ႔ခံရၿခင္း
-ပတ္၀န္းက်င္ညစ္ညမ္းမႈမ်ား
-ဓါတ္မတည့္ေစေသာအရာ (Allergen Levels)
-အစားအေသာက္ ပံုစံ ေၿပာင္းလဲၿခင္း စသည္တို႔ပဲ ၿဖစ္ပါတယ္ ။
Food Allergens မ်ား
-ေၿမပဲ
-pecan ဟုေခၚေသာ ပန္းညိဳေရာင္အခြံရွိေသာ စားရသည့္သစ္ေစ့
-pistachio ဟုေခၚေသာ အစိမ္းေရာင္စိမ့္ေသာ အခြံမာသီးတစ္မ်ိဳး
-သစ္ၾကားသီး
-ႏွမ္း
-ဘိန္းပန္း စသည္တို႔ၿဖစ္ပါတယ္ ။
ၾကက္ဥ ၊ ဘဲဥ စသည္တို႔မွ ဓါတ္မတည့္ၿခင္းေတြကေတာ့ ကေလးငယ္မ်ား အသက္ ငါးႏွစ္အရြယ္မွာ အေယာက္ ငါးဆယ္မွာ တစ္ေယာက္ေတြ႔ရေလ့ ရွိပါတယ္ ။ အဓိက ဓါတ္မတည့္ၿခင္းၿဖစ္ေစတာကေတာ့ ၾကက္ဥ ၊ ဘဲဥမွ အႏွစ္မ်ားမဟုတ္ပဲ အၿဖဴေရာင္ ပရိုတိန္းအလႊာပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ ႏြားႏို႔ ၊ ဆိတ္ႏို႔ ႏွင့္ သိုးမွရေသာ ႏို႔ ၊ ဒိန္ခဲစ သည္တို႔ကလည္း Food allergens မ်ားပဲ ၿဖစ္ပါတယ္ ။ အၿခား အစားအေသာက္မွ ဓါတ္မတည့္ မႈၿဖစ္ေစတဲ့အရာေတြကေတာ့ ပဲပိစပ္ ၊ ဂ်ံဳေစ့ ၊ ငါး ၊ shellfish ငါး (အခြံမာရွိ၍စားေကာင္းေသာငါး ) ၊ သစ္သီး သစ္ရြက္မ်ား နဲ႔ အၿခား သဘာ၀မဟုတ္တဲ့ အေရာင္အနံ႔အရသာ နဲ႔ၿပဳလုပ္ထားတဲ့ စားေသာက္ ဖြယ္ ရာေတြပဲ ၿဖစ္ပါတယ္ ။
Non-food protein allergen မ်ား
-ၾကက္ေပါင္ေစး ၊ ရာဘာေစး
-ကီ၀ီသီး
-ေထာပတ္သီး
-သစ္အယ္သီး
-ငွက္ေပ်ာသီး စသည္တို႔ ၿဖစ္ပါတယ္ ။
Ref : Wikipedia
ဆက္လက္ေရးသားပါဦးမည္ ။
သက္တန္႔ခ်ိဳ
24 September 2010
စာဖတ္ပရိတ္သတ္သူငယ္ခ်င္းမ်ားကို အစဥ္ေလးစားေသာအားၿဖင့္.......................
Posts
