Electro-Convulsive Therapy (ECT)

ECT ကို လူေတြ ေၾကာက္တယ္ ဆိုတာ အဆိုးေတြကိုပဲ ပံုႀကီးခ်ဲ႕ျပတဲ႔ မီဒီယာေတြ၊ ၾသဇာရွိသူေတြရဲ႕ သက္ေရာက္မႈေတြေၾကာင္႔သာ ျဖစ္ၿပီး သိပၸံနည္းက် ေလ႔လာေတြ႕ရွိတဲ႔ အႏၲရာယ္ရွိမႈေၾကာင္႔ မဟုတ္ပါဘူး။ တနည္းအားျဖင္႔ အရပ္ ေျပာနဲ႔ပဲ ရမ္းေၾကာက္ေနၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ခုေခတ္မွာေတာ႔ လူနာကို ေရွာ႔ခ္ေပးခ်ိန္ မိနစ္ပိုင္းေလးအတြင္း ေမ႔ေဆး ေပးထားလို႔ ရတယ္။ ေရွာ႔ခ္ေၾကာင္႔ တက္တဲ႔အခါ ႂကြက္သားေတြ အရမ္း မလႈပ္ရွားရေလေအာင္ ေျဖေဆး ေပးထားတယ္ ဆိုေတာ႔ မလိုအပ္တဲ႔ ေၾကာက္စရာ အေတြ႕အႀကံဳေတြ မရွိေတာ႔ပါဘူး။ လူနာကလည္း ဟန္မပ်က္ေလး ျပန္ႏိုးလာ လက္ဖက္ရည္ ေသာက္ၿပီး နာရီ၀က္ေလာက္ ေနရင္ လူနာေဆာင္ထဲ ျပန္ႏိုင္တာပဲ။ အဲဒီလို စိတ္ခ်ရတဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္ဖို႔ ေခတ္မီ စက္ကိရိယာ၊ ေဆး၀ါးနဲ႔ တတ္သိကၽြမ္းက်င္မႈေတြေတာ႔ အမ်ားႀကီး လိုတာေပါ႔။

ECT သို႔မဟုတ္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ေရွာ႔ခ္ရိုက္ ကုသျခင္းကို (၁၉၃၈) ခုႏွစ္မွာ အီတာလ်ံလူမ်ိဳး သုေတသန ပညာရွင္ ႏွစ္ဦး ( Cerletti and Bini) က ေခြးေတြမွာ စမ္းသပ္ရင္း ေတြ႕ရွိခဲ႔ပါတယ္။ ဒီ႔မတိုင္ခင္ (၁၉၃၄) ခုႏွစ္တံုးက ဟန္ေဂရီလူမ်ိဳး စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ Meduna က စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ (Schizophrenia) နဲ႔ အတက္ေရာဂါ (Epilepsy) လကၡဏာေတြ အတူတြဲ မျဖစ္တတ္တာကို ပထမ ေလ႔လာမိခဲ႔တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပၚ မူတည္ၿပီး အီတာလ်ံႏွစ္ေယာက္က လူေတြမွာ ဒီကုထံုးကို စသံုးၾကည္႔ရာကေန တြင္က်ယ္လာခဲ႔တာပါ။

ခုေခတ္မွာေတာ႔ လူနာကို ေရွာ႔ခ္ေပးခ်ိန္ မိနစ္ပိုင္းေလးအတြင္း ေမ႔ေဆး ေပးထားလို႔ ရတယ္။ ေရွာ႔ခ္ေၾကာင္႔ တက္တဲ႔အခါ ႂကြက္သားေတြ အရမ္း မလႈပ္ရွားရေလေအာင္ ေျဖေဆး ေပးထားတယ္ ဆိုေတာ႔ မလိုအပ္တဲ႔ ေၾကာက္စရာ အေတြ႕အႀကံဳေတြ မရွိေတာ႔ပါဘူး။ လူနာကလည္း ဟန္မပ်က္ေလး ျပန္ႏိုးလာ လက္ဖက္ရည္ ေသာက္ၿပီး နာရီ၀က္ေလာက္ ေနရင္ လူနာေဆာင္ထဲ ျပန္ႏိုင္တာပဲ။ အဲဒီလို စိတ္ခ်ရတဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္ဖို႔ ေခတ္မီ စက္ကိရိယာ၊ ေဆး၀ါးနဲ႔ တတ္သိကၽြမ္းက်င္မႈေတြေတာ႔ အမ်ားႀကီး လိုတာေပါ႔။

ECT သို႔မဟုတ္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ေရွာ႔ခ္ရိုက္ ကုသျခင္းကို (၁၉၃၈) ခုႏွစ္မွာ အီတာလ်ံလူမ်ိဳး သုေတသန ပညာရွင္ ႏွစ္ဦး ( Cerletti and Bini) က ေခြးေတြမွာ စမ္းသပ္ရင္း ေတြ႕ရွိခဲ႔ပါတယ္။ ဒီ႔မတိုင္ခင္ (၁၉၃၄) ခုႏွစ္တံုးက ဟန္ေဂရီလူမ်ိဳး စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ Meduna က စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ (Schizophrenia) နဲ႔ အတက္ေရာဂါ (Epilepsy) လကၡဏာေတြ အတူတြဲ မျဖစ္တတ္တာကို ပထမ ေလ႔လာမိခဲ႔တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပၚ မူတည္ၿပီး အီတာလ်ံႏွစ္ေယာက္က လူေတြမွာ ဒီကုထံုးကို စသံုးၾကည္႔ရာကေန တြင္က်ယ္လာခဲ႔တာပါ။

ပထမေတာ႔ ဒီကုထံုးကို စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္ေတြမွာပဲ အသံုးမ်ားခဲ႔ပါတယ္။ ေမ႔ေဆးလည္း မသံုး၊ ႂကြက္သား ေျဖေလ်ာ႔ေဆးေတြလည္း မသံုးပဲ အစိမ္း ေရွာ႔ခ္ရိုက္တာ ဆိုေတာ႔ အေတာ္ပဲ ေၾကာက္စရာ ေကာင္းခဲ႔ပါတယ္။ လူအမ်ား ေၾကာက္ခဲ႔တာကလည္း ဒါမ်ိဳးကို နာမည္ႀကီး ရုပ္ရွင္ (One Flew Over the Cuckoo's Nest) မ်ိဳးမွာ ေတြ႔ခဲ႔ၾကတာကိုး။ (A Beautiful Mind ဇာတ္ကားထဲမွာ သံုးတာကေတာ႔ Insulin Shock / Insulin Coma Therapy ျဖစ္ပါတယ္။ ေတာ္ေတာ္ ေၾကာက္စရာေကာင္းၿပီး သိပၸံနည္း မက်တဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္လို႔ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဆက္မသံုးေတာ႔ပါဘူး)

ဒီလိုဆိုေတာ႔ ECT ကေရာ သိပၸံနည္းနဲ႔ အတိအက် နားလည္ၿပီးသား ကုထံုးလားလို႔ ေမးရင္ မဟုတ္ေသးပါဘူး။ ဦးေႏွာက္ထဲက ဓာတုပစၥည္းေတြ အေပၚ သက္ေရာက္မႈ ရွိတယ္ ဆိုတာ သိေပမယ္႔ ဘယ္လို mechanism of action နဲ႔ အတိအက် အလုပ္လုပ္တယ္ ဆိုတာ အေသးစိတ္ မသိၾကေသးပါဘူး။ သို႔ေသာ္ ေမ႔ေဆး၊ ႂကြက္သားေျဖေလ်ာ႔ေဆးေတြနဲ႔ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး နည္းေအာင္ လုပ္လို႔ ရလာတာရယ္၊ လက္ေတြ႔ စမ္းသပ္ခ်က္ေတြ အရ ေရာဂါ လကၡဏာေတြ သက္သာၿပီး အက်ိဳး ရွိမွန္း ေသခ်ာ သိလာတာရယ္ေၾကာင္႔ ECT ကေတာ႔ စိတ္ေရာဂါကုထံုး တစ္ခုအေနနဲ႔ ရပ္တည္ေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးနဲ႔ ကုလို႔ မရမွ သံုးတဲ႔နည္းပါ။ First-line treatment ေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။

ECT ကို မူလက စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ား ေရာဂါ (Schizophrenia) မွာ သံုးေပမယ္႔ ေနာက္ပိုင္း စမ္းသပ္ ေတြ႔ရွိခ်က္ေတြအရ အဲဒီေရာဂါမွာ မထိေရာက္လွတာ သိလာလို႔ မသံုးေတာ႔ပါဘူး။ ခုေခတ္မွာေတာ႔ ECT ကို အျပင္းထန္ဆံုး စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါ (မစားမေသာက္နဲ႔ ကိုယ္ခႏၶာ က်န္းမာေရးကိုပါ ၿခိမ္းေျခာက္ ထိခိုက္လာတဲ႔ သို႔မဟုတ္ သတ္ေသဖို႔ အလားအလာ သိပ္မ်ားေနတဲ႔ အေနအထားမ်ိဳး) မွာ အေရးေပၚ အေနနဲ႔ သံုးပါတယ္။ ျမန္ျမန္နဲ႔ အာနိသင္ ရတတ္လို႔ အသံုးတည္႔ အသက္ကယ္ရာ ေရာက္ပါတယ္။ သံုးသင္႔တဲ႔ ေနရာ ဆိုရမွာေပါ႔။ အသက္ႀကီးသူ လူနာေတြက်ေတာ႔ ေဆးေတြကို ျပင္းအားမ်ားမ်ား တင္လိုက္တဲ႔အခါ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးဒဏ္ မခံႏိုင္တာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒီလိုအခါမွာ တျခားနည္းလည္း မရွိေတာ႔တဲ႔အတြက္ ECT ကို အဆိုျပဳ အသံုးခ်တတ္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕က်ေတာ႔ ေဆးေတြ အမ်ိဳးစံုကို ဂိတ္ဆံုးေရာက္တဲ႔ထိ တင္တာေတာင္ အက်ိဳး မခံစားရလို႔ (တနည္းအားျဖင္႔ ေဆးမတိုးလို႔) သံုးရတာ ရွိပါတယ္။

ဘာေၾကာင္႔ပဲ သံုးမယ္လို႔ ဆံုးျဖတ္ ဆံုးျဖတ္၊ လူနာကို အရင္ ရွင္းျပၿပီး သူ သေဘာတူမွ ေပးရတာပါ။ လူနာက မဆံုးျဖတ္ ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ စိတ္ေရာဂါ ဖိစီးေနရင္ေတာ႔ ဥပေဒ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းနဲ႔အညီ ဒုတိယ ထင္ျမင္ခ်က္ေပး ဆရာ၀န္ႀကီး (second opinion doctor) ကို တိုင္ပင္ၿပီးမွ ေပးပါတယ္။ အရမ္း လုပ္လို႔ မရပါဘူး။

ေရွာ႔ခ္ရိုက္တယ္ ဆိုရာမွာ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္ ျပင္းအားအနည္းငယ္ကို ဦးေခါင္းရဲ႕ ဂ်ိဳေစာင္း တစ္ဖက္တစ္ခ်က္ကေန electrode နဲ႔ စကၠန္႔ပိုင္းေလး ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီမတိုင္ခင္မွာ လူနာကို ေမ႔ေဆးဆရာ၀န္က စစ္ေဆးၿပီး ေမ႔ေဆးအတိုစားနဲ႔ ႂကြက္သား ေျဖေလ်ာ႔ေဆး ႀကိဳေပးထားပါတယ္။ တက္တဲ႔အခ်ိန္မွာ လူနာ ဘာမွ မသိဘူးေပါ႔။ ႂကြက္သားေတြလည္း မတရား ေတာင္႔တင္း သြားျခင္း မရွိ္တဲ႔ အတြက္ ေျခလက္ေတြ ေကာက္ေကြး တက္ခ်က္ က်ိဳးပဲ႔တာ မျဖစ္ေတာ႔ပါဘူး။ ဒါဟာ ေခတ္မီ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲထားတဲ႔ modified ECT ပါပဲ။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ လက္ရွိ သံုးေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အေသအခ်ာ ေရြးၿပီး သံုးတာ ျဖစ္ၿပီး လူနာလည္း အက်ိဳးေက်းဇူး ခံစားရပါတယ္။ စိတ္လည္း ခ်ရပါတယ္။

ECT ရဲ႕ ေဘးထြက္ ဆိုးက်ိဳးေတြကေတာ႔ ေမ႔ေဆးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ႔ အႏၲရာယ္ (အျခားေသာ အေသးစား ခြဲစိတ္ျခင္းမ်ားမွာ အတိုင္း) ရွိတတ္တာရယ္၊ မွတ္ဥာဏ္ကို ထိခိုက္တာရယ္ (ECT ေရွာ႔ခ္ရိုက္ခါနီး အခ်ိန္က အျဖစ္အပ်က္ေတြကို မမွတ္မိေပမယ္႔ က်န္တဲ႔ မွတ္ဥာဏ္က ဘာမွ မျဖစ္ပါဘူး) အဓိက ျဖစ္ပါတယ္။ ECT တစ္ခါ ေပးၿပီးတိုင္း ေခါင္းကိုက္ ေခါင္းမူးတတ္တာ၊ ႂကြက္သားေတြ ကိုက္ခဲတတ္တာ၊ ပ်ိဳ႕အန္ခ်င္ၿပီး အစားမစားႏိုင္တာေတြလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ လူတုိင္းမွာ ျဖစ္တာေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။

ECT ကုထံုးကို ဦးေႏွာက္တြင္း ဖိအားမ်ားေနတဲ႔ (ဦးေႏွာက္အႀကိတ္ တစ္မ်ိဳးမ်ိဳး ရွိေန) သူေတြ၊ မၾကာေသးမီက ႏွလံုးေရာဂါ ရထားသူေတြ၊ ႏွလံုး ေသြးေၾကာမႀကီး သို႔မဟုတ္ ဦးေႏွာက္တြင္း ေသြးေၾကာေဖာင္းေနတဲ႔ ေရာဂါ (cerebral / arotic aneurysms) ရွိသူေတြမွာ မသံုးရပါဘူး။ ECT ေၾကာင္႔ ေသြးဖိအား၊ ဦးေႏွာက္တြင္း ဖိအားေတြ ပိုမ်ားလာၿပီး ေရာဂါ ပိုဆိုး၊ အသက္အႏၲရာယ္ ရွိႏိုင္လို႔ပါ။

လူနာတစ္ေယာက္ဟာ ECT နဲ႔ ကုရၿပီ ဆိုရင္ တစ္ပတ္မွာ ႏွစ္ႀကိမ္ treatment ယူရပါတယ္။ ေန႔တိုင္းကိစၥ မဟုတ္ပါဘူး။ တတိယပတ္ေလာက္ ေရာက္လာရင္ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေတာ္ေတာ္ပဲ သက္သာ ေပ်ာက္ကင္းေနတတ္ၿပီ။ စုစုေပါင္း (၆) ႀကိမ္ကေန (၈) ႀကိမ္ treatment ယူရတတ္ပါတယ္။ အမ်ားဆံုး (၁၂) ႀကိမ္ေပါ႔။ ECT ေၾကာင္႔ ေရာဂါ သက္သာျခင္းဟာ အျဖစ္ျမန္ အပ်က္ျမန္လို႔ အေရးေပၚ အေျခအေနမွာပဲ အသံုးတည္႔ပါတယ္။ ေရရွည္ထိန္းတဲ႔ ကုထံုးအျဖစ္ အသံုးမ၀င္ပါဘူး။ ဒီ႔အတြက္ ပံုမွန္ ေသာက္ေဆးနဲ႔ ကုရပါတယ္။

ECT ကုိ အင္မတန္ ေၾကာက္စရာေကာင္းၿပီး လူမဆန္တဲ႔ ကုထံုးအျဖစ္ ပံုေဖာ္ၾကသူမ်ား ရွိသလို ECT ေၾကာင္႔ ဘ၀ေတြ ပံုမွန္ ျပန္ေရာက္ ဘ၀ တန္ဖိုးေတြ ျပန္ခံစားႏိုင္တဲ႔ လူနာေတြ၊ သူတို႔ရဲ႕ မိသားစုေတြလည္း တပံုတပင္ ရွိပါတယ္။ ကၽြန္မ အလုပ္လုပ္ခါစက လူနာ တစ္ေယာက္ကို consent (ကုထံုးအတြက္ သေဘာတူညီခ်က္) ယူဖို႔ ECT အေၾကာင္း ရွင္းျပေတာ႔ အစအဆံုးလည္း ေျပာၿပီးေရာ သူက “မင္းသာ ငါ႔ေနရာမွာဆို ဒီကုထံုးကို လက္ခံမလား” တဲ႔။ ကိုယ္ ေျပာတာ ကိုယ္ ယံုၾကည္တဲ႔အတြက္ 'of course I would' လုိ႔ ေျဖခဲ႔တာ သတိရမိတယ္။ ဆိုလိုတာက တကယ္ လိုအပ္သူေတြအတြက္ ထိေရာက္တဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္တယ္ ဆိုတာပါပဲ။ ေတြ႔ဖူး သိဖူး ၾကားဖူးတာ ရွိရင္ အေတြ႕အႀကံဳ ေ၀မွ်ဖို႔ ဖိတ္ေခၚလိုက္ပါတယ္။

ျမန္မာလူမ်ိဳးအေပါင္း စိတၱဘယမွ ကင္းေ၀းၿပီး ခ်မ္းသာၾကပါေစ။

Read More...

Collapse...

Introduction to IEC

IEC မိတ္ဆက္

IEC အေၾကာင္း ေျပာေပးပါလို႔ ေတာင္းဆိုထားတဲ့ သူငယ္ခ်င္းကို သတိရလို႔ ဒီ powerpoint ေလး တင္လိုက္တာပါ။
ပံုကေလးေတြကို ၾကည့္လိုက္ရင္ သူ ဘာကို ေျပာခ်င္တယ္ဆိုတာ ရွင္းျပေနစရာ လိုမယ္ မထင္ပါဘူး။

အလြန္ကို ထိေရာက္တဲ့ IEC နည္းလမ္းကေလးကို သံုးထားတာပါ။

IEC ဆိုတဲ့ စကားလံုးနဲ႔ စိမ္းေနသူေတြ ရွိပါလိမ့္မယ္။

IEC ဆိုတာ information, education and communication ကို အတို္ေကာက္ ေခၚတာပါ။
အဲဒါအတြက္ အသံုးျပဳတဲ့ အေထာက္အကူျပဳ ပစၥည္းေတြက IEC material ေတြေပါ့။
ဒီ powerpoint က ပံုေလး ႏွစ္ပံုကို ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္းကုိ တားဆီး ကာကြယ္ေရးအတြက္ IEC material ေတြလို႔ ေျပာလို႔ရပါတယ္။

IEC material ေတြ၊ IEC နည္းလမ္းေတြက ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး လုပ္ငန္းေတြအတြက္ အလြန္ကို အေထာက္အကူ ျပဳႏိုင္တာမို႔ ယေန႔ေခတ္မွာ IEC က ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး လုပ္ငန္းေတြအတြက္ အေရးပါတဲ့ အစိတ္အပိုင္း တစ္ခု အေနနဲ႔ တည္ရွိေနပါတယ္။

စကားလံုးက စိမ္းခ်င္ စိမ္းမွာ ျဖစ္ေပမယ့္ ပစၥည္းေတြ၊ နည္းလမ္းေတြကေတာ့ အားလံုးနဲ႔ ရင္းႏွီးေနၿပီးသား ျဖစ္မယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။

လက္ကမ္းစာေစာင္၊ ပိုစတာ၊ ေၾကာ္ျငာ စတဲ့ လူေတြကို က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ အသိပညာ သတင္း အခ်က္အလက္ ေပးတဲ့ နည္းလမ္းေတြ၊ ပညာေပးပြဲ၊ အလုပ္ရံုေဆြးေႏြးပြဲလို က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ အျပဳအမူေတြ ေျပာင္းလဲလာေအာင္ ႀကိဳးစားအားထုတ္တဲ့ နည္းလမ္းေတြ အားလံုးက IEC ဆိုတဲ့ ေခါင္းစဥ္ ေအာက္ကို ၀င္ ပါတယ္။

ကၽြန္မတို႔ ဒီလို ဘေလာ့ဂ္ေတြ ေရးၿပီး အသိပညာေတြ မွ်ေ၀ေနတာ၊ ေဆြးေႏြးေန၊ ျငင္းခံုေနၾကတာကလဲ IEC နည္းလမ္းေတြထဲက တစ္ခုပါပဲ။

အခုက မိတ္ဆက္ရံုေလးမို႔ ဒီေလာက္နဲ႔ပဲ ရပ္ထားပါရေစ။

(မွတ္ခ်က္ - ဒီ powerpoint က prize-winning ad ဆုိတဲ့ forwarded mail ထဲက ျဖတ္ယူထားတာပါ။ မူရင္း ဖန္တီးသူကို မသိပါဘူး။)

Read More...

Collapse...

Is Tooth Extraction the only solution ?

သြားႏွဳတ္လုိက္ရင္ျပီးေရာလား...


ရွိပူရေသးကုန္မွေအး..ဆုိသလုိ..ရွိနာရေသးကုန္မွေအးဘဲ..ဆရာေရ။ အကုန္သာႏွဳတ္ေပးပါေတာ့....ဆုိတဲ့ လူနာေတြနယ္မွာတာ၀န္က်တုန္းက ခဏခဏေတြ႕ဖူးပါတယ္။ သြားရွိလုိ႔ေရာဂါျဖစ္တယ္..သြားမရွိရင္ေရာဂါျဖစ္စရာမရွိေတာ့ဘူး..ဆုိတဲ့ no teeth, no disease အယူအဆျဖစ္ပါတယ္။ သြားေတြတစ္ေခ်ာင္းျပီးတစ္ေခ်ာင္းပုိးစားရင္စား၊ ေရစီးကမ္းျပဳိလုိသြားဖုံးေရာင္ျပီးနဲ႔တာနဲ႔၊ ေဘးကုိယုိင္တာကယုိင္၊ စသည္ျဖင့္ အေတာမသတ္ႏုိင္တဲ့ သြားဒုကၡေတြႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာခံရေတာ့လည္း ဒီလုိအေတြးေရာက္လာတာပါဘဲ။

သြားႏွဳတ္ျပီးရင္ျပီးေရာလား...
အေျဖကေတာ့မျပီးပါဘူး။ ေနာက္ဆက္တဲြေတြအမ်ားၾကီးဆက္လုပ္ဖုိ႔လုိလာပါလိမ့္မယ္။ ပထမဆုံးသြားတစ္ေခ်ာင္းမရွိေတာ့ရင္ဘာေတြျဖစ္ႏုိင္လဲၾကည့္ရေအာင္။
၁။ ေရွ႕သြားျဖစ္ေနခဲ့ရင္ အလွပ်က္ပါတယ္။ personality ထိခုိက္ပါတယ္။ လူေရွ႕မွာ သြားေပၚေအာင္မရယ္ရဲေတာ့ဘဲျဖစ္လာပါမယ္။ စကားမပီသျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္လူေတြနဲ႔ဆက္ဆံထိေတြ႕ေနရတဲ့သူေတြမွာ လူမွဳေရးထိခုိက္လာႏုိင္ပါတယ္။ စြယ္သြားျဖစ္ေနရင္ေတာ့၊ ႏွဳတ္ခမ္းတစ္ဘက္က နိမ့္သြားျပီး မ်က္ႏွာအလွကုိ ပ်က္ယြင္းေစပါတယ္။


၂။ (အံဆုံးကလြဲလုိ႔) အံသြားျဖစ္ေနခဲ့ရင္၊ အစာ၀ါးတာေၾကညက္တာထိခုိက္ပါတယ္။ ဘယ္ဘက္အံတစ္ဖက္ကႏွဳတ္ထားရလုိ႔ ဒါမွမဟုတ္ အေၾကာင္းတစ္ခုခုေၾကာင့္၀ါးမရလုိ႔ ရွိရင္ ညာဘက္အံနဲ႔
၀ါးဖုိ႔ မသိစိတ္ကေရြးခ်ယ္လာပါလိမ့္မယ္။ ဒီလုိတစ္ဘက္ထဲမွာ ေတာက္ေလွ်ာက္
၀ါးတဲ့အက်င့္ရသြားရင္၊ ၀ါးတဲ့ဒဏ္ေတြကုိ တစ္ဘက္ထဲက ခံရလုိ႔၊ သြားေတြမွာအပုိ၀န္ပုိထမ္းရတဲ့အျပင္၊ ႏွစ္ၾကာလာရင္ ေမးရုိးဆစ္မွာ ထိခုိက္လာႏုိင္ပါတယ္။

၃။ သြားေတြဟာအသက္ၾကီးငယ္မေရြး ေနရာအေနအထားေရြ႕ႏုိင္ပါတယ္။ အသက္ငယ္ေလ ေရြ႕တာပုိျမန္ေလျဖစ္ပါတယ္။ သြားတစ္ေခ်ာင္းထဲႏွဳတ္လုိက္ရတာ အေရးမၾကီးပါဘူးေလ..ဆုိျပီး ျပန္အစားမထုိးဘဲထားရင္၊
(က) ေဘးကပ္ရက္သြားေတြက လြတ္ေနတဲ့ေနရာကုိ ယုိင္ဆင္းလာပါမယ္။ ယုိင္လာတဲ့အတြက္ နဂုိက အၾကားအလပ္မရွိေစ့ေနတဲ့သြားတစ္ေခ်ာင္းတဲ႔တစ္ေခ်ာင္းၾကားမွာ၊ ေနရာလြတ္ေပၚလာျပီး၊ အစာစားတိုင္းသြားၾကားညပ္လာပါမယ္။ အဲဒီကေန သြားပုိးစားေရာဂါ-သြားဖုံးေရာဂါေတြ ေဘးသြားအေကာင္းေတြမွာ စျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။
(ခ) အေပၚေမးရုိးကသြားတစ္ေခ်ာင္းလြတ္ေနရင္၊ ေအာက္ေမးရုိးမွာရွိတဲ့ မ်က္ႏွာခ်င္းဆုိင္ထိ
၀ါးရတဲ့သြားက ၊ ထိစရာသြားမရွိေတာ့ဘဲ အခ်ိန္မဲ႔အမွ် ရွည္ထြက္လာပါတယ္။ ေအာက္ေမးရုိးမွာသြားတစ္ေခ်ာင္းမရွိရင္လည္း အလားတူပါဘဲ၊ အေပၚသြားက ရွည္က်လာပါတယ္။ အဲဒီလုိ သြားေတြေနရာေျပာင္းတုိင္း သူ႕ေဘးက သြားေတြနဲ႔ထိစပ္မွဳပ်က္ယြင္းျပီး အစာညပ္လာရပါတယ္။


၄။ ႏွဳတ္ထားတဲ့သြားေနရာက သြားဖုံးရုိးဟာ၊ ႏွစ္ၾကာလာတာနဲ႔အမွ် နိမ့္ဆင္းသြားပါတယ္။ ေနာင္တစ္ခ်ိန္သြားျပန္အစားထုိးဖုိ႔ေတာင္ခက္ခဲလာပါတယ္။

၅။ သြားအားလုံးမရွိေတာ့ရင္၊ သြားေတြကေထာက္ပင့္ထားတဲ့၊ ႏွဳတ္ခမ္း-ပါး စတာေတြခ်ဳိင့္၀င္လာျပီး၊ အေရးအေၾကာင္းေတြမ်က္ႏွာမွာေပၚလာတဲ့အတြက္၊ လက္ရွိအသက္ထက္ပုိၾကီးရင့္တဲ့မ်က္ႏွာပုံျဖစ္လာပါတယ္။


ဒါ့အျပင္ အာဟာရျဖစ္မယ့္ အသားတုိ႔ အသီးအရြက္တုိ႔ ကုိေၾကညက္ေအာင္မ၀ါးႏုိင္ေတာ့လုိ႔၊ အာဟာရခ်ဳိ႕တဲ့မွဳျဖစ္လာႏုိင္ပါတယ္။ အစာမေၾကတဲ့ျပႆနာေတြျဖစ္လာႏုိင္ပါတယ္။ အေထြေထြက်န္းမာေရးပါထိခုိက္လာႏုိင္တာျဖစ္ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ သြားတစ္ေခ်ာင္းထဲ-အေရးမၾကီးပါဘူးဆုိျပီးျပီးစလြယ္ပစ္မထားသင့္ပါဘူး။ ႏွဳတ္ရတဲ့အဆင့္မေရာက္ေအာင္ထိန္းသိမ္းသင့္ပါတယ္။ မတတ္သာလုိ႔ႏွဳတ္ပစ္ရျပီဆုိလည္း၊ ဆရာ
၀န္ညႊန္ၾကားတဲ့အခ်ိန္မွာ အခ်ိန္မီျပန္အစားထိုးသင့္ပါတယ္။ ေနာက္ပုိ႔စ္ေတြမွာေတာ့၊ သြားျပန္အစားထုိးကုသမွဳေရြးခ်ယ္ပုံအေၾကာင္းကုိ ေဆြးေႏြးပါဦးမယ္။

posted by Dr. Nyan

Read More...

Collapse...

Reaching People

လက္လွမ္းမီ ေရာက္ရွိမႈအေၾကာင္း တစ္ေစ့တစ္ေစာင္း

အိ္တ္ခ်္အိုင္ဗီြ ေရာဂါပိုး ရွိသူေတြကို လက္လွမ္းမီ ေရာက္ရွိဖို႔ ခက္ခဲေနတဲ့ အေၾကာင္း လာေမးထားတဲ့ ေမးခြန္းကေလးေၾကာင့္ ဒီပို႔စ္ကို ေရးျဖစ္တာပါ။
ဖတ္ထားတာေတြ၊ ရထားတာေတြထဲက ျပန္ဆြဲထုတ္ၿပီး ကိုယ္နားလည္သလို ျပန္ေျပာမွာမို႔ စာကိုးေတြကို အတိအက် ေပးႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ အဲဒီအတြက္ ႀကိဳတင္ ေတာင္းပန္ခ်င္ပါတယ္။ စာကိုးေတြ ရွာေတြ႔မွ ေရးမယ္ဆိုရင္ ေတာ္ေတာ္နဲ႔ ေရးျဖစ္မွာ မဟုတ္လို႔ ဒီအတိုင္းပဲ ေရးလိုက္တာပါ။
Empathy ဆိုတဲ့ စကားလံုးေလးကို အရင္ ေျပာျပခ်င္ပါတယ္။
Sympathy နဲ႔ ကြာျခားၿပီး ကိုယ္ လက္လွမ္းမီ ေရာက္ရွိခ်င္သူေတြ အေပၚမွာ လက္လွမ္းမီ ေရာက္ရွိခ်င္သူက အမွန္တကယ္ ရွိသင့္တဲ့ သေဘာထားေလးပါ။
ျမန္မာလို ျပန္ရင္၊ စကားလံုး ႏွစ္ခု စလံုးကို ကိုယ္ခ်င္းစာစိတ္၊ စာနာစိတ္လို႔ ျပန္ယူရမယ္ ထင္ပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ ကြာျခားခ်က္က sympathy က သူမ်ား ငိုရင္ လုိက္ငိုခ်င္တဲ့ စိတ္မ်ိဳး၊ သူမ်ားေနရာမွာ ၀င္ၿပီး ခံစားေပးခ်င္တဲ့ စိတ္မ်ိဳးလို႔ ေျပာရမယ္ ထင္ပါတယ္။ Sympathy က ကူညီသူကိုေရာ၊ ကူညီခံရသူကိုပါ ေပ်ာ့ညံ႔သြားေစပါတယ္။
Empathy က ေဘးကေန အားေပးတာ။ သူ ငို သလို လိုက္မငိုပါဘူး။ သူ႔ေနရာမွာ ၀င္ၿပီး မခံစားပါဘူး။ သူ႔အေနအထားကို နားလည္ၿပီး သူနဲ႔ အတူတူ ေဘးက လိုက္ေလွ်ာက္ေပးတာလို႔ ေျပာျပရင္ အနည္းငယ္ သေဘာေပါက္မယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။ Empathy က ကူညီခံရသူကို အားတက္လာေစသလို၊ ကူညီတဲ့ သူကိုလဲ ထိခိုက္ေစမႈ နည္းပါးပါတယ္။
ကၽြန္မတို႔ တစ္ေတြ ကိုယ့္မွာ ရွိလာေအာင္ ေဆာင္ရြက္ ယူရမွာက empathy ပါ။ sympathy မဟုတ္ပါဘူး။
လူေတြကို လက္လွမ္းမီ ေရာက္ရွိခ်င္ရင္ အဲဒီ empathy နဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ အေနအထားကို ေသေသခ်ာခ်ာ နားလည္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ရပါတယ္။
လူနာကို ဆရာ၀န္ တစ္ေယာက္က ေဆးကုတဲ့အခါ ေရာဂါ ရွာေဖြမႈ (diagnosis) ကို အရင္ လုပ္ရသလို လူထုကို လက္လွမ္းမီ ေရာက္ရွိခ်င္တဲ့ က်န္းမာေရး လုပ္သားေတြကလဲ ကိုယ္ ကူညီဖို႔ ဦးတည္ထားတဲ့ လူထုရဲ႕ အေနအထားကို ေရာဂါရွာေဖြသလို အေျခအေန အရပ္ရပ္ကို သိေအာင္၊ သေဘာေပါက္ေအာင္ ႀကိဳးစားအားထုတ္ဖို႔ လုိပါတယ္။
ေရာဂါကို သိမွ အမွန္တကယ္ လိုအပ္တဲ့ ေဆးကို ေပးႏိုင္သလို ကိုယ္ ဦးတည္ အုပ္စု ၀င္ေတြရဲ႕ အေနအထားနဲ႔ လိုအပ္ခ်က္ကို ေသေသခ်ာခ်ာ သိမွ အမွန္တကယ္ ထိေရာက္တဲ့ ကူညီေဆာင္ရြက္မႈေတြ၊ ပညာေပးမႈေတြကို ေဆာင္ရြက္ႏိုင္မွာပါ။
အဲဒါေၾကာင့္ စီမံခ်က္ တစ္စံုတစ္ခု မစတင္ခင္မွာ ေမးခြန္းလႊာေတြ ေမးရတာ၊ စစ္တမ္းေကာက္ရတာ စတာေတြနဲ႔ အဲဒီလူထုရဲ႕ အေနအထားကို ေရာဂါရွာေဖြသလို ရွာေဖြရတာပါ။
အဲဒါက စီမံခ်က္ ေဆာင္ရြက္ေနစဥ္မွာနဲ႔ စီမံခ်က္ ၿပီးဆံုးတဲ့ကာလေတြမွာ ျပန္လည္ သံုးသပ္ဖုိ႔ကိုလဲ အေထာက္အကူ ျဖစ္ေစပါတယ္။
အကယ္၍ ကိုယ္တုိင္ မလုပ္ႏိုင္ဖူးဆိုရင္ ကိုယ္ဦးတည္ထားတဲ့ အုပ္စု၀င္ေတြနဲ႔ အလားသ႑ာန္တူတဲ့ ဦးတည္အုပ္စုနဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ သူမ်ားေတြ လုပ္ထားတဲ့ ဆန္းစစ္ခ်က္ေတြကို ရွာေဖြၿပီး အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္။
ဒါေပမယ့္ ေနရာေဒသ၊ လူမ်ိဳး၊ လူေနမႈ အဆင့္အတန္း စတာေတြ အေပၚမွာ မူတည္ၿပီး လိုအပ္ခ်က္ေတြ ကြဲျပားသြားႏိုင္တာမို႔ တစ္ေနရာမွာ ေတြ႕ထားတာကို တစ္ေနရာမွာ အတိအက် ပံုတူ ကူးၿပီး ျပန္သံုးဖုိ႔ ျဖစ္ႏိုင္ခ်င္မွ ျဖစ္ႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။
ဘာမွ မရွိတာထက္ စာရင္ေတာ့ အမ်ားႀကီး ေကာင္းတယ္လို႔ ေျပာလို႔ ရပါတယ္။
ဥပမာ - အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီပိုးနဲ႔ ေနရသူ အမ်ားစုက နာမည္ဆိုး သတ္မွတ္ခံရမႈ၊ ခြဲျခားဆက္ဆံခံရမႈ (stigma and discrimination) ကို ခံစားေနၾကရေၾကာင္း ေတြ႔ရွိထားၿပီးသားပါ။
ဒါကို အကူအညီ ေပးခ်င္သူေတြက သိထားၿပီး အဲဒီအတြက္ ဘယ္လို ျပင္ဆင္မႈေတြ လုပ္ၾကမလဲဆိုတာကို ႀကိဳတင္ စဥ္းစားၾကရမွာပါ။
ကိုယ့္ေၾကာင့္ သူတို႔မွာ ပိုၿပီး နစ္နာမသြားဖုိ႔ သတိျပဳရပါမယ္။
ကိုယ့္ေၾကာင့္ ပိုၿပီး နစ္နာမယ္ ဆုိရင္ သူတုိ႔ကို လက္လွမ္းမီ ေရာက္ရွိရမယ့္ အစား သူတို႔နဲ႔ ပုိၿပီးေတာ့ ေ၀းကြာသြားပါလိမ့္မယ္။
ေနာက္တစ္ခုက ကိုယ္ ေျပာတာကို နားေထာင္ ေစခ်င္ရင္၊ ကိုယ္ ေျပာတာေတြကို ယံုၾကည္သက္ေရာက္ေစခ်င္ရင္ ယံုၾကည္မႈ တည္ေဆာက္ရပါတယ္။
ယံုၾကည္မႈ တည္ေဆာက္တဲ့ ေနရာမွာ အသံုး၀င္တဲ့ နည္းလမ္းေလးတစ္ခုက empathic listening ပါ။
လူအမ်ားစုက သူမ်ားေျပာတာကို နားေထာင္တဲ့အခါ ကိုယ္ ဘာျပန္ေျပာရမလဲဆိုတာကို ေတြးၿပီး နားေထာင္ေလ့ ရွိၾကပါတယ္။
နားေထာင္ၾကတဲ့ အခါမွာ အမ်ားစုက ေအာက္ပါ အဆင့္ေလးဆင့္နဲ႔ နားေထာင္ၾကတယ္လို႔ Stephen R. Convey ရဲ႕ seven habits of highly effective people မွာ ဆိုထားပါတယ္။
- လ်စ္လ်ဴရႈတာ
- နားေထာင္ခ်င္ေယာင္ေဆာင္တာ
- တစ္ခ်ိဳ႕တစ္၀က္ကိုပဲ ေရြးၿပီး နားေထာင္တာ
- အမွန္တကယ္ အာရံုစိုက္ၿပီး နားေထာင္တာ
အဲဒီေလးခုထက္ ပိုျမင့္တာက စာနာစိတ္နဲ႔ နားေထာင္တာလို႔ ဘာသာျပန္လို႔ ရမယ့္ empathic listening ပါ။
ကၽြန္မတို႔ ေျပာတဲ့ စကားေတြရဲ႕ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းကပဲ ကၽြန္မတို႔ ဘာေျပာေနတယ္ဆုိတာကို ကိုယ္စားျပဳပါတယ္။ ကၽြန္မတို႔ အသံုးျပဳတဲ့ အသံအေနအထားရဲ႕ ၃၀ ရာခိုင္ႏႈန္းက ေျပာေနတဲ့ အေၾကာင္းအရာကို ကုိယ္စားျပဳၿပီး ကၽြန္မတို႔ရဲ႕ ကိုယ္ အမူအရာ က်န္တဲ့ ၆၀ ရာခိုင္ႏႈန္းကို ကိုယ္စားျပဳပါတယ္။
အဲဒီေတာ့ အမွန္တကယ္ နားေထာင္သလား နားမေထာင္ဘူးလားဆိုတာ ကိုယ့္ရဲ႕ အမူအရာေတြမွာ ေဖာ္ျပ ေနေလ ့ရွိပါတယ္။ စကားလံုးေတြနဲ႔ ဆံုးျဖတ္လို႔ မရပါဘူး။
အမွန္တကယ္ နားေထာင္ျခင္းက သူတို႔ ဘာလိုအပ္သလဲဆုိတဲ့ ေရာဂါရွာေဖြမႈကို ျပဳလုပ္ႏိုင္ဖို႔ အတြက္လဲ အမ်ားႀကီး အေထာက္အကူ ျပဳပါတယ္။
စစ္တမ္းေတြ၊ အေထာက္အထားေတြ မရွိဘဲနဲ႔ အဲဒီလူထုထဲက အမွန္တကယ္ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို သိႏိုင္တဲ့ အျခား နည္းလမ္္းတစ္ခုလို႔ ေျပာလို႔ရမယ္ ထင္ပါတယ္။
အဲဒီ ဦးတည္အုပ္စု၀င္ လူထုကို ၾသဇာသက္ေရာက္ႏိုင္တဲ့သူ၊ ေျပာရင္ သူတို႔ နားေထာင္မယ့္သူကို ရွာေဖြေလ့လာၿပီး အဲဒီသူေတြကေန တစ္ဆင့္ ခ်ည္းကပ္ဖုိ႔ကိုလဲ shoutbox က အေျဖမွာ ေျပာခဲ့ပါတယ္။
အဲဒါက တစ္ခါတစ္ေလမွာ ဘာသာေရး ေခါင္းေဆာင္၊ တစ္ခါတစ္ေလမွာ ရပ္ရြာလူႀကီး ျဖစ္ႏိုင္သလို၊ တစ္ခါတစ္ေလမွာ နတ္ဆရာလို၊ ရမ္းကုဆရာလို မ်ိဳးေတြလဲ ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။
အဲဒီအခါမွာ သူတို႔ကို ကိုယ့္ဘက္ပါေအာင္၊ သူတို႔ ၾသဇာ သက္ေရာက္တဲ့ လူထုထံကို မွန္ကန္တဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ ေပးျဖစ္လာေအာင္ ဘယ္လို စည္းရံုးမလဲဆိုတာ စည္းရံုးတဲ့သူရဲ႕ အစြမ္းအစ၊ ထိုးထြင္းဥာဏ္၊ တီထြင္ဖန္တီးႏိုင္စြမ္းေတြနဲ႔ အမ်ားႀကီး သက္ဆိုင္သြားပါတယ္။
အဲဒါက အႏုပညာ တစ္ရပ္လို႔ေတာင္ တင္စားယူလုိ႔ ရမယ့္ ပညာရပ္ပါ။
ေနာက္တစ္ခု သတိထားဖုိ႔ ေျပာခ်င္တာက ကိုယ္ ေတြ႔လာတဲ့ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ထည့္တြက္ၿပီး ကူညီေဆာင္ရြက္ေပးဖုိ႔ပါ။
ဥပမာ - လူေတြရဲ႕ လက္ေဆးမႈ အျပဳအမူကို ေျပာင္းလဲေအာင္ ပညာေပးမယ္ဆုိရင္ ႏွစ္ဆယ့္ေလးနာရီ ဘံုဘိုင္က ေရရေနတဲ့ သူေတြအေပၚ သက္ေရာက္မႈနဲ႔ အလြန္ ေရရွားတဲ့ အရပ္ေဒသက လူေတြအေပၚမွာ သက္ေရာက္မႈက အလြန္အမင္း ကြာျခားပါလိမ့္မယ္။
အဲဒီေတာ့ အဲဒီလို ေရရွားတဲ့ ေဒသက လူေတြကို လက္ေဆးတဲ့ အျပဳအမူ ေျပာင္းလဲေစခ်င္ရင္ ေရ ဘယ္လို ရႏိုင္မလဲဆိုတာကိုပါ ထည့္သြင္းစဥ္းစားၿပီး လမ္းညႊန္ေပးဖုိ႔ လိုပါတယ္။
တကယ့္ လိုအပ္ခ်က္ကို မျဖည့္ေပးႏိုင္ဘဲ အျပဳအမူ ေျပာင္းလဲေအာင္ လုပ္ဖုိ႔ဆိုတာ အလြန္ကို ခဲယဥ္းတဲ့ ကိစၥပါ။
ဒါက လက္ရွိအခ်ိန္မွာ ေတြးမိသေလာက္ အစကေလးေတြကိုပဲ ဆြဲထုတ္ၿပီး ျပန္ေျပာျပတာပါ။
စာကိုးေတြကို ရွာေတြ႔တဲ့အခါ ထပ္ၿပီး ျဖည့္စြက္ေျပာေပး၊ ညႊန္းေပးပါမယ္။
ဒီဘက္ပိုင္းမွာ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ ဆရာ၊ ဆရာမေတြလဲ ၀င္ေရာက္ ျဖည့္စြက္ ေဆြးေႏြး ေပးေစလိုပါတယ္။

Read More...

Collapse...

Introduction to Public Health

Public Health မိတ္ဆက္

သက္ရိွသတၱ၀ါေတြရဲ႕ ထူးျခားတဲ့ အရည္အခ်င္းတစ္ရပ္ကေတာ့ လႈံ႔ေဆာ္မႈတစ္ခုလာရင္ တုံ႔ျပန္ႏိုင္ျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႕ လူေတြသာမကပဲ သက္ရိွအားလံုးဟာ အသက္ရွင္ ရပ္တည္ဖို႔အတြက္ ပတ္၀န္းက်င္ရဲ႕ လွဳံေဆာ္မႈေတြကို လစ္လ်ဴရွဳလို႔ မရပါဘူး။ သင့္တင့္ေလွ်ာက္ပတ္တဲ့ တံု႔ျပန္မႈကို ျပဳလုပ္ရပါတယ္။ English လိုေတာ့ Responsibility လို႔ေခၚပါတယ္။ အဲဒီ စကားလံုးကို ဗမာေတြက တာ၀န္ယူတယ္လို႕ ဘာသာျပန္တယ္ဗ်။ ကၽြန္ေတာ္ကေတာ့ အဲဒီလို ဘာသာျပန္တာကို သိပ္ျပီး မၾကိဳက္လွဘူး။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ မျပည္စံုလို႕ပါ။ တာ၀န္ဆိုတာက မလုပ္ခ်င္လုပ္ခ်င္ လုပ္ရတဲ့ meaning ပါေနတယ္။ တကယ္က အသိဥာဏ္ျမင့္တဲ့ လူတစ္ေယာက္အတြက္ လုပ္ကို လုပ္ရမည့္ အလုပ္သာ ျဖစ္တယ္။ ဘယ္သူကမွ လာျပီး တာ၀န္ေပးစရာ မလိုပါဘူး။
လူရယ္လို႔ ျဖစ္လာရင္ responsibility ေတြက အမ်ားၾကီး ပါလာျပီးသား။ အဲဒါေတြကို မတုံ႔ျပန္ဘဲ ေနေနမယ္ဆိုရင္ အျပိဳင္အဆိုင္မ်ားတဲ့ ေခတ္ၾကီးထဲမွာ ကိုယ္လူမ်ိဳးေတြ ေပ်ာက္ကြယ္သြားပါလိမ့္မယ္။ ေခတ္ေနာက္က်သြားလိမ့္မယ္လို႕ ကၽြန္ေတာ္မသံုးပါဘူး။ Why? ကၽြန္ေတာ္တို႔က ေခတ္ရဲ႕ေနာက္မွာ အမ်ားၾကီး က်န္ခဲ့ျပီးသား မို႔လို႔ပါ။ ဘယ္လိုမွ လက္လွန္းမမီတဲ့ သူေတြအတြက္ေတာ့ မပါေပမယ့္ ပညာသင္ၾကားဖို႕ အခြင့္အလမ္းရိွသူေတြဟာ ေက်ာင္းပညာကို မိမိရဲ႕ အစြမ္းရိွသမွ် စိုက္ထုတ္ျပီး ၾကိဳးစားရပါမယ္။ ဘာျဖစ္လို႕လဲဆိုေတာ့ အဲဒါက ေက်ာင္းသားတိုင္းရဲ႕ responsibility ေလ။ ပညာတတ္ေတြ မ်ားလာေလေလ ကိုယ္လူမ်ိဳးရဲ႕ က်န္းမာေရးအဆင့္အတန္းက ျမင့္လာေလေလ ျဖစ္လာပါလိမ့္မယ္။ အထူးသျဖင့္ အေမေတြရဲ႕ ပညာတတ္ႏွဳန္း ျမင့္မားလာဖို႔ လိုပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ အလုပ္သင္ဆရာ၀န္ဘ၀ OG ward မွာ တာ၀န္ က်တုန္းက ေဆးရံုလာတက္တဲ့ ကိုယ္၀န္သည္ အေယာက္ ၅၀ ေလာက္ကို စာရင္းေကာက္ဖူးပါတယ္။ အမ်ားစုက ရန္ကုန္ျမိဳ႕ ၀န္းက်င္ ျမိဳ႕နယ္ေလးေတြကပါ။ ေမးၾကည့္လိုက္ေတာ့ တစ္ေယာက္မွ ၁၀ တန္း မေအာင္တာကို ေတြ႕ရပါတယ္။ အေမကေတာ့ ၁၀ တန္း မေအာင္ရင္ ကေလးေတြကို က်န္းမာေအာင္ ဘယ္လိုမ်ား ထိန္းေက်ာင္းလိမ့္မလဲ။ ပညာေရးက လူေတြ public health awareness ရိွဖို႕လိုတယ္ဆိုတာကို ျပေနတာပါ။

အရင္တစ္ေခတ္တုန္းက လူေတြေနေကာင္းဖို႕ဆိုတာ ဆရာ၀န္ေတြ၊ ဆရာမေတြရဲ႕ တာ၀န္လို႕ ယူဆခဲ့ၾကတယ္။ ဆရာ၀န္ေတြက က်န္းမာေရး လုပ္ငန္းမွာ ဦးေဆာင္သူ၊ လူေတြက ေနာက္လိုက္၊ အဲဒီေခတ္ မရိွေတာ့ပါဘူး။ အဲဒါကို paternalistic approach လုိ႕ေခၚပါတယ္။ ဘာျဖစ္လို႕ ေခတ္ မရိွေတာ့တာလို႔ ဆိုရင္ ထိေရာက္မႈ မရိွလို႔ပါ။ လူဦးေရနဲ႔ ဆရာ၀န္ အေရအတြက္နဲ႕ မမွ်တာမို႕ ဆရာ၀န္ေတြက လူနာတိုင္းကို လိုက္ျပီး ထိန္းခ်ဳပ္ေနလို႔ မရႏိုင္ဘူးေလ။ နည္းလမ္းသစ္ကေတာ့ autonomy or informed choice လို႕ေခၚပါတယ္။ လူထုအတြက္ လိုအပ္တဲ့ က်န္းမာေရးဗဟုသုတေတြ၊ ေရာဂါမျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ရမည့္ နည္းလမ္းေတြကို ကေလးဘ၀တည္းက ရိုက္သြင္းခဲ့ရပါမယ္။ ေရာဂါ မျဖစ္ေအာင္ ၾကိဳတင္ ကာကြယ္ဖို႕က လူထုရဲ႕ တာ၀န္ပါ။ ေဆးကုတဲ့ ဆရာ၀န္ရဲ႕ တာ၀န္ မဟုတ္ေတာ့ပါဘူး။ သူက ေနမေကာင္းမွ ကုမယ္။ ကို္ယ့္ကိုကိုယ္ က်န္းမာေအာင္ေနဖို႕က လူနာရဲ႕ responsibility ျဖစ္သြားျပီ။ ဆရာ၀န္ကို အလံုးစံု ပံုအပ္လို႕ မရေတာ့ဘူး။ အဲဒီစနစ္မွာ ျပည္သူေတြ ေရာဂါဘယ ကင္းေ၀းေအာင္ ကာကြယ္ေပးဖို႕၊ သတင္းေပးဖို႕၊ ႏိွဳးေဆာ္ေပးဖို႕ ပညာရပ္တစ္ခု ေပၚထြက္လာပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ public health ပါပဲခင္ဗ်ာ။ public health ျပည္သူ႕က်န္းမာေရး ဘာသာရပ္ကသာ ျပည္သူအမ်ားစုရဲ႕ က်န္းမာေရး အဆင့္အတန္းျမင့္မားေစဖို႕ လုပ္ေဆာင္ေပးႏိုင္ပါတယ္။ ဘဲြ႕ေတြ တစီတတန္းၾကီးရျပီး လူနာေတြ ၾကိတ္ၾကိတ္တိုးေနတဲ့ အထူးကု ဆရာ၀န္ ၾကီးေတြက မလုပ္ေဆာင္ႏိုင္ပါဘူး။ သူတို႕က လူနာအနည္းငယ္ကိုသာ ေစာင့္ေရွာက္ႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။ public health အေၾကာင္းကို ေနာက္တစ္ပတ္မွ ထပ္ျပီး ေဖာ္ျပေပးပါ့မယ္။

Read More...

Collapse...

Sharing

ျမန္မာႏိုင္ငံဆရာ၀န္အသင္းက March လတုန္းက update on medicine ဆိုျပီး refresher course ေလးတစ္ခု လုပ္ေပးခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီတုန္းက topic ေလး ႏွစ္ခုကို စာရွဳသူပရိသတ္မ်ားအတြက္ download လုပ္ယူႏိုင္ရန္ တင္ေပးလိုက္ပါတယ္။

Update on malaria treatment

Acute respiratory tract infection

ျမန္မာႏိုင္ငံ Leprosy Campaign က ထုတ္ေ၀တဲ့ လက္စဲြစာအုပ္ကိုလည္း တင္ေပးလိုက္ပါတယ္။

Leprosy Handbook

စာေခါက္ထားလိုလ်င္ ဤေနရာတြင္ ေခါက္ထားလိုေသာ စာပိုဒ္ကို ေရးပါ။

Read More...

Collapse...

Pregnant Women & Dental Health

ကုိယ္၀န္ေဆာင္မ်ားသတိျပဳစရာ သြားခံတြင္းျပႆနာ



အမ်ဳိးသမီးတစ္ေယာက္ကုိယ္၀န္ေဆာင္ရျပီဆုိရင္၊ က်န္းမာေရးနဲ႔ပတ္သက္ျပီး ဂရုစုိက္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ မီးယပ္နဲ႔သားဖြားအထူးကုေတြနဲ႔ အပ္ျပီး မွန္မွန္စစ္ေဆးတာေတြ၊ အစားအေသာက္အေနအထုိင္ဆင္ျခင္တာေတြလုပ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ အမ်ားစုသိပ္ဂရုမျပဳမိတာကေတာ့၊ ကုိယ္၀န္စရျပီဆုိတာနဲ႔၊ မီးယပ္သားဖြားအျပင္၊ သြားဆရာ၀န္ဆီကုိပါ သြားျပီး လုိအပ္တဲ့ကုသမွဳနဲ႔အၾကံဥာဏ္ရယူဖုိ႔ အေရးၾကီးတယ္ဆုိတာကုိပါဘဲ။

အေပၚနဲ႔ေအာက္ဘာဆုိင္လဲလုိ႔ ေတြးေကာင္းေတြးၾကပါလိမ့္မယ္။ လူ႔ခႏၶာကုိယ္ဟာ တဆက္တစပ္တည္းမုိ႔ တေနရာကအေျပာင္းအလဲဟာ တျခားတေနရာမွာ လည္းေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္ေပၚေစႏုိင္ပါတယ္။
ကုိယ္၀န္ေဆာင္ျပီဆုိတာနဲ႔၊ ကုိယ္ထဲက ေဟာ္မုန္းဓာတ္ေတြ သာမန္ခ်ိန္မွာလုိမဟုတ္ေတာ့ဘဲ ေျပာင္းလဲလာပါတယ္။ ဒီေျပာင္းလဲမွဳေၾကာင့္ ခံတြင္းထဲက သြားဖုံသားေတြဟာ၊ သာမန္ထက္ပုိျပီး၊ေရာဂါ ပုိးမႊားေတြကုိတုန္႔ျပန္မွဳမ်ားလာတဲ့အတြက္၊ ပင္ကုိယ္အခံရွိေနတဲ့သြားဖုံးေရာင္ေရာဂါပုိျဖစ္ေစပါတယ္။ သာမန္ခ်ိန္မွာ ေရာဂါမေပးတဲ့ သြားပုိးလႊာ (dental plaque) ကေန၊ ကုိယ္၀န္ေဆာင္ခ်ိန္မွာ နီျမန္းေဖာင္းၾကြျပီး ေသြးတစိမ့္စိမ့္ထြက္ေစတဲ့ သြားဖုံးေရာင္ေရာဂါလကၡဏာကုိ ျဖစ္ေစပါတယ္။ (ကုိယ္၀န္ဒုတိယသုံးလအတြင္းမွာပုိျဖစ္တတ္ပါတယ္) သြားေဆးပညာအေခၚအရ pregnancy tumour လုိ႔ေခၚရေလာက္ေအာင္ သြားဖုံးကေန အလုံးအၾကိတ္ပုံစံနဲ႔ ေရာင္လာတတ္လုိ႔၊ သတိျပဳမိတဲ့ကုိယ္၀န္ေဆာင္တခ်ိဳ႕သြားေဆးခန္းကုိ လာျပၾကတာၾကဳံဖူးပါတယ္။ ဒီလုိျဖစ္တတ္တဲ့အတြက္ ကုိယ္၀န္ေဆာင္ေတြအေနနဲ႔ ကုိယ္၀န္ရွိမွန္းသိတာနဲ႔ အနည္းဆုံးတၾကိမ္၊ သြားေဆးခန္းမွာျပသျပီး၊ သြားဖုံးေအာက္မွာေရာဂါပုိးခုိေအာင္းႏုိင္တဲ့သြားေက်ာက္ေတြရွိမရွိစစ္ေဆးျပီး ဖယ္ရွားကုသေစတာ၊ oral prophylaxis လုိ႔ေခၚတဲ့၊ သြားမ်က္ႏွာျပင္ေတြပုိးကပ္တြယ္မွဳနည္းေအာင္ ေခ်ာေမြ႕ေနေအာင္ polishing လုပ္တာေတြလုပ္သင့္ပါတယ္။ အစာစားျပီးတုိင္းနဲ႔ ညမအိပ္ခင္ မျဖစ္မေနသြားတုိက္တာကုိ သာမန္ခ်ိန္မွာ မလုပ္ျဖစ္ခဲ့ေတာင္ ကုိယ္၀န္ေဆာင္ခ်ိန္၁၀လလုံး သတိထားလုပ္ေပးသင့္ပါတယ္။
ဒါကေတာ့ သြားဖုံးနဲ႔ပတ္သက္တာပါ။

ေနာက္အေရးၾကီးတာတစ္ခုက သြားပုိးစားေရာဂါ၊ အံဆုံးျပႆနာရွိမရွိေစာေစာစီးစီးစစ္ေဆးဖုိ႔ပါ။ ကုိယ္၀န္ေဆာင္လူနာေတြသြားေဆးခန္းေရာက္လာခ်ိန္က အမ်ားအားျဖင့္ ေမြးခါနီးဖြားခါနီး၊ ကုိယ္ေလးလက္၀န္သြားကလည္းကုိက္၊ အံဆုံးကေရာင္ စသျဖင့္ ဒုကၡေရာက္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ကုိယ္၀န္ရစက သြားပုိးစားအေပါက္ရွိတာကုိ မဖာေထးမိေတာ့၊ ေမြးခါနီးမွ ကုိက္ျပီေလ။ ကုိယ္၀န္ပထမသုံးလနဲ႔ေမြးခါနီးသုံးလကုိ ခဲြစိတ္ကုသမွဳ (သြားႏွဳတ္ျခင္း) မလုပ္သင့္ဘူးလုိ႔ အၾကမ္းအားျဖင့္ သတ္မွတ္ထားပါတယ္။ ေမြးခါနီးမွာ သေႏၶသားရဲ႔အေနအထားေၾကာင့္ အခ်ိန္ၾကာၾကာေပးကုသရတဲ့သြားကုသမွဳကုိမလုပ္သင့္ပါဘူး။ သြားကုသခုံေပၚမွာ ပက္လက္အေနအထားေနရတာဟာ ကုိယ္၀န္ေဆာင္တစ္ေယာက္အတြက္ ခက္ခဲဒုကၡပါ။ ေသြးအသြားအလာနဲ႔ေသြးေပါင္ခ်ိန္ေပၚမွာလည္း အမ်ားၾကီးသက္ေရာက္မွဳရွိပါတယ္။ ကုိယ္၀န္ပထမသုံးလကေတာ့ သေႏၶသားအတြက္ critical time အေရးၾကီးတဲ့အခ်ိန္၊ ကုိယ္လက္အဂါၤေတြဖြဲ႔စည္းေနတဲ့အခ်ိန္မုိ႔၊ stress လုိ႔ေခၚတဲ့ ကုိယ္၊စိတ္ပင္ပန္းမွဳေတြကုိတတ္ႏုိင္သေလာက္ေရွာင္ရမယ့္အခ်ိန္၊ ပုိးသတ္ေဆး၀ါးစတဲ့သေႏၶသားကုိအနည္းနဲ႔အမ်ားထိခုိက္ေစတဲ့ေဆးေတြတတ္ႏုိင္သေလာက္ေရွာင္ရမယ့္အခ်ိန္ျဖစ္ပါတယ္။ သြားႏွဳတ္တာစတဲ့သြားခံတြင္းခြဲစိတ္ကုသမွဳေတြဟာ၊ လူတုိင္းလုိလုိက ေၾကာက္ၾကတဲ့၊ ေဆးခန္းထဲ၀င္ခုံေပၚတက္လုိက္တာနဲ႔၊ နာေတာ့မလားမသိဘူးဆုိတဲ့အေတြးနဲ႔တင္၊ stress မ်ားလွပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပထမသုံးလမွာ သြားက်န္းမာေရးေကာင္းေအာင္၊ ပုိးမႊားလႊာဖယ္ရွားသန္႔ရွင္းတာနဲ႔ သြားမ်က္ႏွာျပင္ေခ်ာေမြ႔ေအာင္ျပဳလုပ္ေပးတာ၊ ပုိးစားတဲ့သြားကုိဖာေထးတာစတဲ့ ၊ ထုံေဆးမထုိးရ မနာမက်င္တဲ့ကုသမွဳမ်ဳိးဘဲ တတ္ႏုိင္သေလာက္ ေပးေလ့ရွိပါတယ္။ ျဖစ္ႏုိင္ရင္ခဲြစိတ္ကုသမွဳေတြကုိ ေမြးဖြားျပီးမွလုပ္တာေကာင္းျပီး၊ မျဖစ္မေနႏွဳတ္ရ ခြဲရမယ့္အေနအထားမွာ ဒုတိယသုံးလအထိေစာင့္ရေလ့ရွိပါတယ္။ ဒါကုိသိထားရင္ ကုိယ္၀န္ေဆာင္ဘ၀မွာ ဘာသြားေရာဂါမွမျဖစ္ေအာင္ထိန္းသိမ္းဖုိ႔အေရးၾကီးတယ္ဆုိတာ ျမင္သာျပီထင္ပါတယ္။

ေနာက္အေရးၾကီးတာတစ္ခုကေတာ့၊ သြားဖုံးေရာင္ေရာဂါနဲ႔ေမြးဖြားျခင္းဆုိင္ရာျပႆနာေတြရဲ႕ဆက္စပ္မွဳျဖစ္ပါတယ္။ လတ္တေလာေတြ႕ရွိခ်က္ေတြအရ၊ သြားဖုံးေရာင္ေရာဂါရွိသူမိခင္ေတြဟာ၊ လမေစ့ဘဲေမြးျခင္း၊ ေပါင္မျပည့္တဲ့ကေလးေမြးျခင္းစတာေတြျဖစ္ဖုိ႔ က်န္းမာတဲ့မိခင္မ်ားထက္ ၇ ဆ ပုိမ်ားတာေတြ႕ရပါတယ္။ အေၾကာင္းရင္းကေတာ့၊ သြားဖုံးေရာဂါကုိကုိယ္ခႏၶာကတန္ျပန္ရင္းထြက္လာတဲ့ ဓာတ္ေတြက သားအိမ္ကုိလွဳံ႕ေဆာ္လုိ႔ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီလုိအေၾကာင္းေတြေၾကာင့္ ကုိယ္၀န္ေဆာင္မိခင္ေလာင္းမ်ားသြားနဲ႔သြားဖုံးေရာဂါေတြကုိ ေစာေစာစီးစီး ကုသဖုိ႔ အေရးၾကီးတယ္ဆုိတာဗဟုသုတ ေ၀ငွလုိက္ရပါတယ္။

ကုိယ္၀န္ေဆာင္မိခင္အားလုံးက်န္းမာၾကပါေစ။

posted by Dr. Nyan

Read More...

Collapse...

When will medical doctors become 'pro' like footballers ?

ေဘာလံုးသမားေတြေတာ့ ေျပာင္းကုန္ျပီ။ ဆရာ၀န္ေတြေကာ ဘယ္ေတာ့လဲ?

ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ေဘာလံုးသမားေတြေတာ့ pro ေတြျဖစ္ကုန္ၾကျပီ။ pro ဆန္ဆန္က်င့္ျပီး ၾကိဳးစားအားထုတ္ၾကမယ္လို႕ ကတိေတြေပးေနၾကျပီ။ ေဘာလံုးအသင္းေတြကလည္း pro အသင္းေတြျဖစ္လာၾကျပီ။ ကၽြန္ေတာ္တို႕ရဲ႕ ေဆးပညာေရးစနစ္ၾကီးေကာ ဘယ္ေတာ့ pro စနစ္ေျပာင္းမလဲ မသိဘူး။ professional institute မဟုတ္ေတာင္ professional ဆန္တဲ့ ဆရာ၀န္ေကာင္းေတြ ေမြးထုတ္ဖို႕ အခ်ိန္တန္ျပီ ထင္ပါတယ္။ ေဆးေက်ာင္းသားေတြကို ဗုန္းေဗာလေအာ ေပးေအာင္ျပီး ဘာမွ ေသေသခ်ာခ်ာ မတတ္ေသးခင္မွာ လူနာေတြကို ေဆးကုခိုင္းတယ္ဆိုတာ ငရဲေတာ္ေတာ္ၾကီးမည့္ အလုပ္တစ္ခုပါ။

ေဆးေက်ာင္းသားေတြခမ်ာ aircon စာသင္ခန္းၾကီးေတြ၊ computer အေကာင္းစားၾကီးေတြ မလိုအပ္ပါဘူး။ တကၠသိုလ္ ပညာေရးကို တကၠသိုလ္ စတိုင္ သင္ေပးမယ့္ ဆရာေတြ၊ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းရဲ႕ ရိွသင္တဲ့ စည္းကမ္းေတြ၊ ျပင္းထန္ေတြ punishment ၊ မက္ေမာစရာေကာင္းတဲ့ reward ေတြ ရိွဖို႕ လိုအပ္တယ္လို႕ ကၽြန္ေတာ္ထင္ပါတယ္။ အ၀တ္အစားကို ၾကိဳက္သလို၀တ္၊ စာမက်က္ဘဲ ကန္ေတာ့ျပီး ေမးခြန္းရျပီး ခိုးခ်ျပီး စာေမးပဲြ ေအာင္လာတဲ့ ေဆးေက်ာင္းသားေတြကို clinical ေ၇ာက္လာရင္ ဆရာေတြက ဘယ္လိုဆက္သင္ေပးရမွာပါလဲခင္ဗ်ာ။ teaching ပိုင္းက ဆရာေတြ စဥ္းစားေစခ်င္ပါတယ္။ house surgeon ျဖစ္လာတာေတာင္ ကေလးစိတ္ မကုန္ေသးတဲ့ ျမန္မာ ဆရာ၀န္ေပါက္စေတြကို Continued medical education(CME), Continued professional development (CPD) စတဲ့ သေဘာတရားေတြကို သေဘာေပါက္ေအာင္ ဘယ္လိုမ်ားေျပာပါမလဲခင္ဗ်ာ။
သူတို႕ေလးေတြ ေက်ာင္းမွာ ရိွစဥ္ကတည္းက သူတို႕စာၾကိဳးစားခ်င္လာေအာင္ လံဳွ ေဆာ္ေပးဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ အဲဒီလိုမွာ မဟုတ္ရင္ ေနာင္ အႏွစ္ ၂၀ ေလာက္ၾကာလာရင္ ဆရာ၀န္ဆိုတာ imported လုပ္ရတဲ့ လူတန္းစားတစ္ရပ္ျဖစ္လာပါလိ္မ့္မယ္။

Read More...

Collapse...