ECT ကို လူေတြ ေၾကာက္တယ္ ဆိုတာ အဆိုးေတြကိုပဲ ပံုႀကီးခ်ဲ႕ျပတဲ႔ မီဒီယာေတြ၊ ၾသဇာရွိသူေတြရဲ႕ သက္ေရာက္မႈေတြေၾကာင္႔သာ ျဖစ္ၿပီး သိပၸံနည္းက် ေလ႔လာေတြ႕ရွိတဲ႔ အႏၲရာယ္ရွိမႈေၾကာင္႔ မဟုတ္ပါဘူး။ တနည္းအားျဖင္႔ အရပ္ ေျပာနဲ႔ပဲ ရမ္းေၾကာက္ေနၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ခုေခတ္မွာေတာ႔ လူနာကို ေရွာ႔ခ္ေပးခ်ိန္ မိနစ္ပိုင္းေလးအတြင္း ေမ႔ေဆး ေပးထားလို႔ ရတယ္။ ေရွာ႔ခ္ေၾကာင္႔ တက္တဲ႔အခါ ႂကြက္သားေတြ အရမ္း မလႈပ္ရွားရေလေအာင္ ေျဖေဆး ေပးထားတယ္ ဆိုေတာ႔ မလိုအပ္တဲ႔ ေၾကာက္စရာ အေတြ႕အႀကံဳေတြ မရွိေတာ႔ပါဘူး။ လူနာကလည္း ဟန္မပ်က္ေလး ျပန္ႏိုးလာ လက္ဖက္ရည္ ေသာက္ၿပီး နာရီ၀က္ေလာက္ ေနရင္ လူနာေဆာင္ထဲ ျပန္ႏိုင္တာပဲ။ အဲဒီလို စိတ္ခ်ရတဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္ဖို႔ ေခတ္မီ စက္ကိရိယာ၊ ေဆး၀ါးနဲ႔ တတ္သိကၽြမ္းက်င္မႈေတြေတာ႔ အမ်ားႀကီး လိုတာေပါ႔။
ECT သို႔မဟုတ္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ေရွာ႔ခ္ရိုက္ ကုသျခင္းကို (၁၉၃၈) ခုႏွစ္မွာ အီတာလ်ံလူမ်ိဳး သုေတသန ပညာရွင္ ႏွစ္ဦး ( Cerletti and Bini) က ေခြးေတြမွာ စမ္းသပ္ရင္း ေတြ႕ရွိခဲ႔ပါတယ္။ ဒီ႔မတိုင္ခင္ (၁၉၃၄) ခုႏွစ္တံုးက ဟန္ေဂရီလူမ်ိဳး စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ Meduna က စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ (Schizophrenia) နဲ႔ အတက္ေရာဂါ (Epilepsy) လကၡဏာေတြ အတူတြဲ မျဖစ္တတ္တာကို ပထမ ေလ႔လာမိခဲ႔တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပၚ မူတည္ၿပီး အီတာလ်ံႏွစ္ေယာက္က လူေတြမွာ ဒီကုထံုးကို စသံုးၾကည္႔ရာကေန တြင္က်ယ္လာခဲ႔တာပါ။
ခုေခတ္မွာေတာ႔ လူနာကို ေရွာ႔ခ္ေပးခ်ိန္ မိနစ္ပိုင္းေလးအတြင္း ေမ႔ေဆး ေပးထားလို႔ ရတယ္။ ေရွာ႔ခ္ေၾကာင္႔ တက္တဲ႔အခါ ႂကြက္သားေတြ အရမ္း မလႈပ္ရွားရေလေအာင္ ေျဖေဆး ေပးထားတယ္ ဆိုေတာ႔ မလိုအပ္တဲ႔ ေၾကာက္စရာ အေတြ႕အႀကံဳေတြ မရွိေတာ႔ပါဘူး။ လူနာကလည္း ဟန္မပ်က္ေလး ျပန္ႏိုးလာ လက္ဖက္ရည္ ေသာက္ၿပီး နာရီ၀က္ေလာက္ ေနရင္ လူနာေဆာင္ထဲ ျပန္ႏိုင္တာပဲ။ အဲဒီလို စိတ္ခ်ရတဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္ဖို႔ ေခတ္မီ စက္ကိရိယာ၊ ေဆး၀ါးနဲ႔ တတ္သိကၽြမ္းက်င္မႈေတြေတာ႔ အမ်ားႀကီး လိုတာေပါ႔။
ECT သို႔မဟုတ္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ေရွာ႔ခ္ရိုက္ ကုသျခင္းကို (၁၉၃၈) ခုႏွစ္မွာ အီတာလ်ံလူမ်ိဳး သုေတသန ပညာရွင္ ႏွစ္ဦး ( Cerletti and Bini) က ေခြးေတြမွာ စမ္းသပ္ရင္း ေတြ႕ရွိခဲ႔ပါတယ္။ ဒီ႔မတိုင္ခင္ (၁၉၃၄) ခုႏွစ္တံုးက ဟန္ေဂရီလူမ်ိဳး စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ Meduna က စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ (Schizophrenia) နဲ႔ အတက္ေရာဂါ (Epilepsy) လကၡဏာေတြ အတူတြဲ မျဖစ္တတ္တာကို ပထမ ေလ႔လာမိခဲ႔တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပၚ မူတည္ၿပီး အီတာလ်ံႏွစ္ေယာက္က လူေတြမွာ ဒီကုထံုးကို စသံုးၾကည္႔ရာကေန တြင္က်ယ္လာခဲ႔တာပါ။
ခုေခတ္မွာေတာ႔ လူနာကို ေရွာ႔ခ္ေပးခ်ိန္ မိနစ္ပိုင္းေလးအတြင္း ေမ႔ေဆး ေပးထားလို႔ ရတယ္။ ေရွာ႔ခ္ေၾကာင္႔ တက္တဲ႔အခါ ႂကြက္သားေတြ အရမ္း မလႈပ္ရွားရေလေအာင္ ေျဖေဆး ေပးထားတယ္ ဆိုေတာ႔ မလိုအပ္တဲ႔ ေၾကာက္စရာ အေတြ႕အႀကံဳေတြ မရွိေတာ႔ပါဘူး။ လူနာကလည္း ဟန္မပ်က္ေလး ျပန္ႏိုးလာ လက္ဖက္ရည္ ေသာက္ၿပီး နာရီ၀က္ေလာက္ ေနရင္ လူနာေဆာင္ထဲ ျပန္ႏိုင္တာပဲ။ အဲဒီလို စိတ္ခ်ရတဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္ဖို႔ ေခတ္မီ စက္ကိရိယာ၊ ေဆး၀ါးနဲ႔ တတ္သိကၽြမ္းက်င္မႈေတြေတာ႔ အမ်ားႀကီး လိုတာေပါ႔။
ECT သို႔မဟုတ္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ေရွာ႔ခ္ရိုက္ ကုသျခင္းကို (၁၉၃၈) ခုႏွစ္မွာ အီတာလ်ံလူမ်ိဳး သုေတသန ပညာရွင္ ႏွစ္ဦး ( Cerletti and Bini) က ေခြးေတြမွာ စမ္းသပ္ရင္း ေတြ႕ရွိခဲ႔ပါတယ္။ ဒီ႔မတိုင္ခင္ (၁၉၃၄) ခုႏွစ္တံုးက ဟန္ေဂရီလူမ်ိဳး စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ Meduna က စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ (Schizophrenia) နဲ႔ အတက္ေရာဂါ (Epilepsy) လကၡဏာေတြ အတူတြဲ မျဖစ္တတ္တာကို ပထမ ေလ႔လာမိခဲ႔တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပၚ မူတည္ၿပီး အီတာလ်ံႏွစ္ေယာက္က လူေတြမွာ ဒီကုထံုးကို စသံုးၾကည္႔ရာကေန တြင္က်ယ္လာခဲ႔တာပါ။
ပထမေတာ႔ ဒီကုထံုးကို စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္ေတြမွာပဲ အသံုးမ်ားခဲ႔ပါတယ္။ ေမ႔ေဆးလည္း မသံုး၊ ႂကြက္သား ေျဖေလ်ာ႔ေဆးေတြလည္း မသံုးပဲ အစိမ္း ေရွာ႔ခ္ရိုက္တာ ဆိုေတာ႔ အေတာ္ပဲ ေၾကာက္စရာ ေကာင္းခဲ႔ပါတယ္။ လူအမ်ား ေၾကာက္ခဲ႔တာကလည္း ဒါမ်ိဳးကို နာမည္ႀကီး ရုပ္ရွင္ (One Flew Over the Cuckoo's Nest) မ်ိဳးမွာ ေတြ႔ခဲ႔ၾကတာကိုး။ (A Beautiful Mind ဇာတ္ကားထဲမွာ သံုးတာကေတာ႔ Insulin Shock / Insulin Coma Therapy ျဖစ္ပါတယ္။ ေတာ္ေတာ္ ေၾကာက္စရာေကာင္းၿပီး သိပၸံနည္း မက်တဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္လို႔ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဆက္မသံုးေတာ႔ပါဘူး)
ဒီလိုဆိုေတာ႔ ECT ကေရာ သိပၸံနည္းနဲ႔ အတိအက် နားလည္ၿပီးသား ကုထံုးလားလို႔ ေမးရင္ မဟုတ္ေသးပါဘူး။ ဦးေႏွာက္ထဲက ဓာတုပစၥည္းေတြ အေပၚ သက္ေရာက္မႈ ရွိတယ္ ဆိုတာ သိေပမယ္႔ ဘယ္လို mechanism of action နဲ႔ အတိအက် အလုပ္လုပ္တယ္ ဆိုတာ အေသးစိတ္ မသိၾကေသးပါဘူး။ သို႔ေသာ္ ေမ႔ေဆး၊ ႂကြက္သားေျဖေလ်ာ႔ေဆးေတြနဲ႔ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး နည္းေအာင္ လုပ္လို႔ ရလာတာရယ္၊ လက္ေတြ႔ စမ္းသပ္ခ်က္ေတြ အရ ေရာဂါ လကၡဏာေတြ သက္သာၿပီး အက်ိဳး ရွိမွန္း ေသခ်ာ သိလာတာရယ္ေၾကာင္႔ ECT ကေတာ႔ စိတ္ေရာဂါကုထံုး တစ္ခုအေနနဲ႔ ရပ္တည္ေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးနဲ႔ ကုလို႔ မရမွ သံုးတဲ႔နည္းပါ။ First-line treatment ေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။
ECT ကို မူလက စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ား ေရာဂါ (Schizophrenia) မွာ သံုးေပမယ္႔ ေနာက္ပိုင္း စမ္းသပ္ ေတြ႔ရွိခ်က္ေတြအရ အဲဒီေရာဂါမွာ မထိေရာက္လွတာ သိလာလို႔ မသံုးေတာ႔ပါဘူး။ ခုေခတ္မွာေတာ႔ ECT ကို အျပင္းထန္ဆံုး စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါ (မစားမေသာက္နဲ႔ ကိုယ္ခႏၶာ က်န္းမာေရးကိုပါ ၿခိမ္းေျခာက္ ထိခိုက္လာတဲ႔ သို႔မဟုတ္ သတ္ေသဖို႔ အလားအလာ သိပ္မ်ားေနတဲ႔ အေနအထားမ်ိဳး) မွာ အေရးေပၚ အေနနဲ႔ သံုးပါတယ္။ ျမန္ျမန္နဲ႔ အာနိသင္ ရတတ္လို႔ အသံုးတည္႔ အသက္ကယ္ရာ ေရာက္ပါတယ္။ သံုးသင္႔တဲ႔ ေနရာ ဆိုရမွာေပါ႔။ အသက္ႀကီးသူ လူနာေတြက်ေတာ႔ ေဆးေတြကို ျပင္းအားမ်ားမ်ား တင္လိုက္တဲ႔အခါ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးဒဏ္ မခံႏိုင္တာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒီလိုအခါမွာ တျခားနည္းလည္း မရွိေတာ႔တဲ႔အတြက္ ECT ကို အဆိုျပဳ အသံုးခ်တတ္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕က်ေတာ႔ ေဆးေတြ အမ်ိဳးစံုကို ဂိတ္ဆံုးေရာက္တဲ႔ထိ တင္တာေတာင္ အက်ိဳး မခံစားရလို႔ (တနည္းအားျဖင္႔ ေဆးမတိုးလို႔) သံုးရတာ ရွိပါတယ္။
ဘာေၾကာင္႔ပဲ သံုးမယ္လို႔ ဆံုးျဖတ္ ဆံုးျဖတ္၊ လူနာကို အရင္ ရွင္းျပၿပီး သူ သေဘာတူမွ ေပးရတာပါ။ လူနာက မဆံုးျဖတ္ ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ စိတ္ေရာဂါ ဖိစီးေနရင္ေတာ႔ ဥပေဒ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းနဲ႔အညီ ဒုတိယ ထင္ျမင္ခ်က္ေပး ဆရာ၀န္ႀကီး (second opinion doctor) ကို တိုင္ပင္ၿပီးမွ ေပးပါတယ္။ အရမ္း လုပ္လို႔ မရပါဘူး။
ေရွာ႔ခ္ရိုက္တယ္ ဆိုရာမွာ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္ ျပင္းအားအနည္းငယ္ကို ဦးေခါင္းရဲ႕ ဂ်ိဳေစာင္း တစ္ဖက္တစ္ခ်က္ကေန electrode နဲ႔ စကၠန္႔ပိုင္းေလး ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီမတိုင္ခင္မွာ လူနာကို ေမ႔ေဆးဆရာ၀န္က စစ္ေဆးၿပီး ေမ႔ေဆးအတိုစားနဲ႔ ႂကြက္သား ေျဖေလ်ာ႔ေဆး ႀကိဳေပးထားပါတယ္။ တက္တဲ႔အခ်ိန္မွာ လူနာ ဘာမွ မသိဘူးေပါ႔။ ႂကြက္သားေတြလည္း မတရား ေတာင္႔တင္း သြားျခင္း မရွိ္တဲ႔ အတြက္ ေျခလက္ေတြ ေကာက္ေကြး တက္ခ်က္ က်ိဳးပဲ႔တာ မျဖစ္ေတာ႔ပါဘူး။ ဒါဟာ ေခတ္မီ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲထားတဲ႔ modified ECT ပါပဲ။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ လက္ရွိ သံုးေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အေသအခ်ာ ေရြးၿပီး သံုးတာ ျဖစ္ၿပီး လူနာလည္း အက်ိဳးေက်းဇူး ခံစားရပါတယ္။ စိတ္လည္း ခ်ရပါတယ္။
ECT ရဲ႕ ေဘးထြက္ ဆိုးက်ိဳးေတြကေတာ႔ ေမ႔ေဆးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ႔ အႏၲရာယ္ (အျခားေသာ အေသးစား ခြဲစိတ္ျခင္းမ်ားမွာ အတိုင္း) ရွိတတ္တာရယ္၊ မွတ္ဥာဏ္ကို ထိခိုက္တာရယ္ (ECT ေရွာ႔ခ္ရိုက္ခါနီး အခ်ိန္က အျဖစ္အပ်က္ေတြကို မမွတ္မိေပမယ္႔ က်န္တဲ႔ မွတ္ဥာဏ္က ဘာမွ မျဖစ္ပါဘူး) အဓိက ျဖစ္ပါတယ္။ ECT တစ္ခါ ေပးၿပီးတိုင္း ေခါင္းကိုက္ ေခါင္းမူးတတ္တာ၊ ႂကြက္သားေတြ ကိုက္ခဲတတ္တာ၊ ပ်ိဳ႕အန္ခ်င္ၿပီး အစားမစားႏိုင္တာေတြလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ လူတုိင္းမွာ ျဖစ္တာေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။
ECT ကုထံုးကို ဦးေႏွာက္တြင္း ဖိအားမ်ားေနတဲ႔ (ဦးေႏွာက္အႀကိတ္ တစ္မ်ိဳးမ်ိဳး ရွိေန) သူေတြ၊ မၾကာေသးမီက ႏွလံုးေရာဂါ ရထားသူေတြ၊ ႏွလံုး ေသြးေၾကာမႀကီး သို႔မဟုတ္ ဦးေႏွာက္တြင္း ေသြးေၾကာေဖာင္းေနတဲ႔ ေရာဂါ (cerebral / arotic aneurysms) ရွိသူေတြမွာ မသံုးရပါဘူး။ ECT ေၾကာင္႔ ေသြးဖိအား၊ ဦးေႏွာက္တြင္း ဖိအားေတြ ပိုမ်ားလာၿပီး ေရာဂါ ပိုဆိုး၊ အသက္အႏၲရာယ္ ရွိႏိုင္လို႔ပါ။
လူနာတစ္ေယာက္ဟာ ECT နဲ႔ ကုရၿပီ ဆိုရင္ တစ္ပတ္မွာ ႏွစ္ႀကိမ္ treatment ယူရပါတယ္။ ေန႔တိုင္းကိစၥ မဟုတ္ပါဘူး။ တတိယပတ္ေလာက္ ေရာက္လာရင္ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေတာ္ေတာ္ပဲ သက္သာ ေပ်ာက္ကင္းေနတတ္ၿပီ။ စုစုေပါင္း (၆) ႀကိမ္ကေန (၈) ႀကိမ္ treatment ယူရတတ္ပါတယ္။ အမ်ားဆံုး (၁၂) ႀကိမ္ေပါ႔။ ECT ေၾကာင္႔ ေရာဂါ သက္သာျခင္းဟာ အျဖစ္ျမန္ အပ်က္ျမန္လို႔ အေရးေပၚ အေျခအေနမွာပဲ အသံုးတည္႔ပါတယ္။ ေရရွည္ထိန္းတဲ႔ ကုထံုးအျဖစ္ အသံုးမ၀င္ပါဘူး။ ဒီ႔အတြက္ ပံုမွန္ ေသာက္ေဆးနဲ႔ ကုရပါတယ္။
ECT ကုိ အင္မတန္ ေၾကာက္စရာေကာင္းၿပီး လူမဆန္တဲ႔ ကုထံုးအျဖစ္ ပံုေဖာ္ၾကသူမ်ား ရွိသလို ECT ေၾကာင္႔ ဘ၀ေတြ ပံုမွန္ ျပန္ေရာက္ ဘ၀ တန္ဖိုးေတြ ျပန္ခံစားႏိုင္တဲ႔ လူနာေတြ၊ သူတို႔ရဲ႕ မိသားစုေတြလည္း တပံုတပင္ ရွိပါတယ္။ ကၽြန္မ အလုပ္လုပ္ခါစက လူနာ တစ္ေယာက္ကို consent (ကုထံုးအတြက္ သေဘာတူညီခ်က္) ယူဖို႔ ECT အေၾကာင္း ရွင္းျပေတာ႔ အစအဆံုးလည္း ေျပာၿပီးေရာ သူက “မင္းသာ ငါ႔ေနရာမွာဆို ဒီကုထံုးကို လက္ခံမလား” တဲ႔။ ကိုယ္ ေျပာတာ ကိုယ္ ယံုၾကည္တဲ႔အတြက္ 'of course I would' လုိ႔ ေျဖခဲ႔တာ သတိရမိတယ္။ ဆိုလိုတာက တကယ္ လိုအပ္သူေတြအတြက္ ထိေရာက္တဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္တယ္ ဆိုတာပါပဲ။ ေတြ႔ဖူး သိဖူး ၾကားဖူးတာ ရွိရင္ အေတြ႕အႀကံဳ ေ၀မွ်ဖို႔ ဖိတ္ေခၚလိုက္ပါတယ္။
ျမန္မာလူမ်ိဳးအေပါင္း စိတၱဘယမွ ကင္းေ၀းၿပီး ခ်မ္းသာၾကပါေစ။
ECT သို႔မဟုတ္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ေရွာ႔ခ္ရိုက္ ကုသျခင္းကို (၁၉၃၈) ခုႏွစ္မွာ အီတာလ်ံလူမ်ိဳး သုေတသန ပညာရွင္ ႏွစ္ဦး ( Cerletti and Bini) က ေခြးေတြမွာ စမ္းသပ္ရင္း ေတြ႕ရွိခဲ႔ပါတယ္။ ဒီ႔မတိုင္ခင္ (၁၉၃၄) ခုႏွစ္တံုးက ဟန္ေဂရီလူမ်ိဳး စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ Meduna က စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ (Schizophrenia) နဲ႔ အတက္ေရာဂါ (Epilepsy) လကၡဏာေတြ အတူတြဲ မျဖစ္တတ္တာကို ပထမ ေလ႔လာမိခဲ႔တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပၚ မူတည္ၿပီး အီတာလ်ံႏွစ္ေယာက္က လူေတြမွာ ဒီကုထံုးကို စသံုးၾကည္႔ရာကေန တြင္က်ယ္လာခဲ႔တာပါ။
ပထမေတာ႔ ဒီကုထံုးကို စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္ေတြမွာပဲ အသံုးမ်ားခဲ႔ပါတယ္။ ေမ႔ေဆးလည္း မသံုး၊ ႂကြက္သား ေျဖေလ်ာ႔ေဆးေတြလည္း မသံုးပဲ အစိမ္း ေရွာ႔ခ္ရိုက္တာ ဆိုေတာ႔ အေတာ္ပဲ ေၾကာက္စရာ ေကာင္းခဲ႔ပါတယ္။ လူအမ်ား ေၾကာက္ခဲ႔တာကလည္း ဒါမ်ိဳးကို နာမည္ႀကီး ရုပ္ရွင္ (One Flew Over the Cuckoo's Nest) မ်ိဳးမွာ ေတြ႔ခဲ႔ၾကတာကိုး။ (A Beautiful Mind ဇာတ္ကားထဲမွာ သံုးတာကေတာ႔ Insulin Shock / Insulin Coma Therapy ျဖစ္ပါတယ္။ ေတာ္ေတာ္ ေၾကာက္စရာေကာင္းၿပီး သိပၸံနည္း မက်တဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္လို႔ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဆက္မသံုးေတာ႔ပါဘူး)
ဒီလိုဆိုေတာ႔ ECT ကေရာ သိပၸံနည္းနဲ႔ အတိအက် နားလည္ၿပီးသား ကုထံုးလားလို႔ ေမးရင္ မဟုတ္ေသးပါဘူး။ ဦးေႏွာက္ထဲက ဓာတုပစၥည္းေတြ အေပၚ သက္ေရာက္မႈ ရွိတယ္ ဆိုတာ သိေပမယ္႔ ဘယ္လို mechanism of action နဲ႔ အတိအက် အလုပ္လုပ္တယ္ ဆိုတာ အေသးစိတ္ မသိၾကေသးပါဘူး။ သို႔ေသာ္ ေမ႔ေဆး၊ ႂကြက္သားေျဖေလ်ာ႔ေဆးေတြနဲ႔ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး နည္းေအာင္ လုပ္လို႔ ရလာတာရယ္၊ လက္ေတြ႔ စမ္းသပ္ခ်က္ေတြ အရ ေရာဂါ လကၡဏာေတြ သက္သာၿပီး အက်ိဳး ရွိမွန္း ေသခ်ာ သိလာတာရယ္ေၾကာင္႔ ECT ကေတာ႔ စိတ္ေရာဂါကုထံုး တစ္ခုအေနနဲ႔ ရပ္တည္ေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးနဲ႔ ကုလို႔ မရမွ သံုးတဲ႔နည္းပါ။ First-line treatment ေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။
ECT ကို မူလက စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ား ေရာဂါ (Schizophrenia) မွာ သံုးေပမယ္႔ ေနာက္ပိုင္း စမ္းသပ္ ေတြ႔ရွိခ်က္ေတြအရ အဲဒီေရာဂါမွာ မထိေရာက္လွတာ သိလာလို႔ မသံုးေတာ႔ပါဘူး။ ခုေခတ္မွာေတာ႔ ECT ကို အျပင္းထန္ဆံုး စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါ (မစားမေသာက္နဲ႔ ကိုယ္ခႏၶာ က်န္းမာေရးကိုပါ ၿခိမ္းေျခာက္ ထိခိုက္လာတဲ႔ သို႔မဟုတ္ သတ္ေသဖို႔ အလားအလာ သိပ္မ်ားေနတဲ႔ အေနအထားမ်ိဳး) မွာ အေရးေပၚ အေနနဲ႔ သံုးပါတယ္။ ျမန္ျမန္နဲ႔ အာနိသင္ ရတတ္လို႔ အသံုးတည္႔ အသက္ကယ္ရာ ေရာက္ပါတယ္။ သံုးသင္႔တဲ႔ ေနရာ ဆိုရမွာေပါ႔။ အသက္ႀကီးသူ လူနာေတြက်ေတာ႔ ေဆးေတြကို ျပင္းအားမ်ားမ်ား တင္လိုက္တဲ႔အခါ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးဒဏ္ မခံႏိုင္တာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒီလိုအခါမွာ တျခားနည္းလည္း မရွိေတာ႔တဲ႔အတြက္ ECT ကို အဆိုျပဳ အသံုးခ်တတ္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕က်ေတာ႔ ေဆးေတြ အမ်ိဳးစံုကို ဂိတ္ဆံုးေရာက္တဲ႔ထိ တင္တာေတာင္ အက်ိဳး မခံစားရလို႔ (တနည္းအားျဖင္႔ ေဆးမတိုးလို႔) သံုးရတာ ရွိပါတယ္။
ဘာေၾကာင္႔ပဲ သံုးမယ္လို႔ ဆံုးျဖတ္ ဆံုးျဖတ္၊ လူနာကို အရင္ ရွင္းျပၿပီး သူ သေဘာတူမွ ေပးရတာပါ။ လူနာက မဆံုးျဖတ္ ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ စိတ္ေရာဂါ ဖိစီးေနရင္ေတာ႔ ဥပေဒ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းနဲ႔အညီ ဒုတိယ ထင္ျမင္ခ်က္ေပး ဆရာ၀န္ႀကီး (second opinion doctor) ကို တိုင္ပင္ၿပီးမွ ေပးပါတယ္။ အရမ္း လုပ္လို႔ မရပါဘူး။
ေရွာ႔ခ္ရိုက္တယ္ ဆိုရာမွာ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္ ျပင္းအားအနည္းငယ္ကို ဦးေခါင္းရဲ႕ ဂ်ိဳေစာင္း တစ္ဖက္တစ္ခ်က္ကေန electrode နဲ႔ စကၠန္႔ပိုင္းေလး ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီမတိုင္ခင္မွာ လူနာကို ေမ႔ေဆးဆရာ၀န္က စစ္ေဆးၿပီး ေမ႔ေဆးအတိုစားနဲ႔ ႂကြက္သား ေျဖေလ်ာ႔ေဆး ႀကိဳေပးထားပါတယ္။ တက္တဲ႔အခ်ိန္မွာ လူနာ ဘာမွ မသိဘူးေပါ႔။ ႂကြက္သားေတြလည္း မတရား ေတာင္႔တင္း သြားျခင္း မရွိ္တဲ႔ အတြက္ ေျခလက္ေတြ ေကာက္ေကြး တက္ခ်က္ က်ိဳးပဲ႔တာ မျဖစ္ေတာ႔ပါဘူး။ ဒါဟာ ေခတ္မီ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲထားတဲ႔ modified ECT ပါပဲ။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ လက္ရွိ သံုးေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အေသအခ်ာ ေရြးၿပီး သံုးတာ ျဖစ္ၿပီး လူနာလည္း အက်ိဳးေက်းဇူး ခံစားရပါတယ္။ စိတ္လည္း ခ်ရပါတယ္။
ECT ရဲ႕ ေဘးထြက္ ဆိုးက်ိဳးေတြကေတာ႔ ေမ႔ေဆးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ႔ အႏၲရာယ္ (အျခားေသာ အေသးစား ခြဲစိတ္ျခင္းမ်ားမွာ အတိုင္း) ရွိတတ္တာရယ္၊ မွတ္ဥာဏ္ကို ထိခိုက္တာရယ္ (ECT ေရွာ႔ခ္ရိုက္ခါနီး အခ်ိန္က အျဖစ္အပ်က္ေတြကို မမွတ္မိေပမယ္႔ က်န္တဲ႔ မွတ္ဥာဏ္က ဘာမွ မျဖစ္ပါဘူး) အဓိက ျဖစ္ပါတယ္။ ECT တစ္ခါ ေပးၿပီးတိုင္း ေခါင္းကိုက္ ေခါင္းမူးတတ္တာ၊ ႂကြက္သားေတြ ကိုက္ခဲတတ္တာ၊ ပ်ိဳ႕အန္ခ်င္ၿပီး အစားမစားႏိုင္တာေတြလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ လူတုိင္းမွာ ျဖစ္တာေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။
ECT ကုထံုးကို ဦးေႏွာက္တြင္း ဖိအားမ်ားေနတဲ႔ (ဦးေႏွာက္အႀကိတ္ တစ္မ်ိဳးမ်ိဳး ရွိေန) သူေတြ၊ မၾကာေသးမီက ႏွလံုးေရာဂါ ရထားသူေတြ၊ ႏွလံုး ေသြးေၾကာမႀကီး သို႔မဟုတ္ ဦးေႏွာက္တြင္း ေသြးေၾကာေဖာင္းေနတဲ႔ ေရာဂါ (cerebral / arotic aneurysms) ရွိသူေတြမွာ မသံုးရပါဘူး။ ECT ေၾကာင္႔ ေသြးဖိအား၊ ဦးေႏွာက္တြင္း ဖိအားေတြ ပိုမ်ားလာၿပီး ေရာဂါ ပိုဆိုး၊ အသက္အႏၲရာယ္ ရွိႏိုင္လို႔ပါ။
လူနာတစ္ေယာက္ဟာ ECT နဲ႔ ကုရၿပီ ဆိုရင္ တစ္ပတ္မွာ ႏွစ္ႀကိမ္ treatment ယူရပါတယ္။ ေန႔တိုင္းကိစၥ မဟုတ္ပါဘူး။ တတိယပတ္ေလာက္ ေရာက္လာရင္ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေတာ္ေတာ္ပဲ သက္သာ ေပ်ာက္ကင္းေနတတ္ၿပီ။ စုစုေပါင္း (၆) ႀကိမ္ကေန (၈) ႀကိမ္ treatment ယူရတတ္ပါတယ္။ အမ်ားဆံုး (၁၂) ႀကိမ္ေပါ႔။ ECT ေၾကာင္႔ ေရာဂါ သက္သာျခင္းဟာ အျဖစ္ျမန္ အပ်က္ျမန္လို႔ အေရးေပၚ အေျခအေနမွာပဲ အသံုးတည္႔ပါတယ္။ ေရရွည္ထိန္းတဲ႔ ကုထံုးအျဖစ္ အသံုးမ၀င္ပါဘူး။ ဒီ႔အတြက္ ပံုမွန္ ေသာက္ေဆးနဲ႔ ကုရပါတယ္။
ECT ကုိ အင္မတန္ ေၾကာက္စရာေကာင္းၿပီး လူမဆန္တဲ႔ ကုထံုးအျဖစ္ ပံုေဖာ္ၾကသူမ်ား ရွိသလို ECT ေၾကာင္႔ ဘ၀ေတြ ပံုမွန္ ျပန္ေရာက္ ဘ၀ တန္ဖိုးေတြ ျပန္ခံစားႏိုင္တဲ႔ လူနာေတြ၊ သူတို႔ရဲ႕ မိသားစုေတြလည္း တပံုတပင္ ရွိပါတယ္။ ကၽြန္မ အလုပ္လုပ္ခါစက လူနာ တစ္ေယာက္ကို consent (ကုထံုးအတြက္ သေဘာတူညီခ်က္) ယူဖို႔ ECT အေၾကာင္း ရွင္းျပေတာ႔ အစအဆံုးလည္း ေျပာၿပီးေရာ သူက “မင္းသာ ငါ႔ေနရာမွာဆို ဒီကုထံုးကို လက္ခံမလား” တဲ႔။ ကိုယ္ ေျပာတာ ကိုယ္ ယံုၾကည္တဲ႔အတြက္ 'of course I would' လုိ႔ ေျဖခဲ႔တာ သတိရမိတယ္။ ဆိုလိုတာက တကယ္ လိုအပ္သူေတြအတြက္ ထိေရာက္တဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္တယ္ ဆိုတာပါပဲ။ ေတြ႔ဖူး သိဖူး ၾကားဖူးတာ ရွိရင္ အေတြ႕အႀကံဳ ေ၀မွ်ဖို႔ ဖိတ္ေခၚလိုက္ပါတယ္။
ျမန္မာလူမ်ိဳးအေပါင္း စိတၱဘယမွ ကင္းေ၀းၿပီး ခ်မ္းသာၾကပါေစ။
Posts
