Doctor-patient relationship ဆရာ-လူနာ ဆက္ဆံေရး

2011/7/22
ဆရာခင္ဗ်ာ မ်က္လံုးဝါရျခင္းအေၾကာင္းကို ေျဖၾကားေပးတဲ့အတြက္ ေဖာ္မျပတတ္ေအာင္ ေက်းဇူး အမ်ားႀကီး တင္ရပါတယ္။ ဆရာ၏ စိတ္ဓာတ္ႏွင့္ ေစတနာ၊ ပညာႏွင့္ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား အတိုင္း ထပ္တူက်မည့္ ဆရာမ်ား ျမန္မာျပည္မွာ အမ်ားႀကီးရွိေနခဲ့ရင္ ေကာင္းမယ္ ဆိုတာကို ေတြးမိေသးတယ္။

ေက်းဇူးတင္တယ္ဗ်ာ။ ေမာပမ္းတဲ့ အခ်ိန္မွာ အားရွိလာေစတာလဲ မွန္တယ္ဗ်။

ဒီကေန႔ ဘာေျပာေကာင္းမလဲ။ အလုပ္ရံု-ေဆြးေႏြးပြဲ တခု ေအာက္ထပ္မွာ လုပ္ေနရေသး၊ ေမြးလူနာကလာ၊ သူမေမြးေသခင္ ေနာက္တေယာက္ ထပ္ေရာက္လာ။ ေမြးၾကေတာ့လဲ ၁၅ မိနစ္သာ ကြာလို႔ ေဆးခန္းရွိ လူကုန္ အလုပ္ရႈတ္သလား မေမးနဲ႔။ ေဆးခန္းဆိုတာက မည္ကာမတၲ၊ ေစ်းခ်ိဳတဲ့ အိမ္ခန္းငွား လုပ္ရတာ။ ဆရာမ ဆိုတာ လာပါ-ကူပါ-သင္ယူပါ လုပ္ေနၾကရတယ္။ ဒါေပမဲ့ အားလံုး ေခ်ာေခ်ာ ေမာေမာဘဲ။ သားဦးေမြးသူက ေယာက္်ားေလးရလို႔ ဝမ္းသာတဲ့ မိဘ၊ ေဆြမ်ိဳးေတြလုိဘဲ ကိုယ္လဲ ဝမ္းသာၾကရတာေပါ့။ အခုလို အားေပးစာ ဖတ္ရေတာ့ ေနာက္ လူနာေတြအတြက္ အဆင္သင့္ ျဖစ္သြားျပီေပါ့ဗ်ာ။ တကယ္ေျပာတာ သားဦး ေမြးမဲ့ကေလးမ သရိုးသရည္ ျဖစ္ေနျပီဆိုဘဲ။ ဒီညေတာ့ မႏိုးေလာက္ ေကာင္းပါရဲ႕။

ည ၁၁ နာရီ ၄၂ မိနစ္၊
၂၂-၇-၂ဝ၁၁

2011/7/24
ကြၽန္ေတာ္ ေရးလိုက္တဲ့စာ ဆရာ့အတြက္ အားျဖစ္သြားေစတဲ့အတြက္ ဝမ္းသာမိပါတယ္ဆရာ။ သားဦးေလး ေမြးမယ့္ အမ်ိဳးသမီးလည္း အခုေလာက္ဆို အဆင္ေျပေခ်ာေမြ႔စြာ ေမြးၿပီးေရာေပါ့။ ဆရာတို႔ေတြလည္း အေတာ္ ပင္ပန္းခဲ့ၾကမွာပဲေနာ္။ အခန္းကေလး ငွားၿပီး ေဆးခန္း ဖြင့္တာဆိုေတာ့ က်ဥ္းမွာပဲေနာ္။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ ဆရာတို႔ ေဆးခန္းလည္း က်ယ္က်ယ္ဝန္းဝန္း ျဖစ္ေစခ်င္တယ္။ တစ္ခုရွိတာက ရန္ကုန္က (႕႕႕႕႕) တို႔လို က်ယ္ဝန္းၿပီး ေငြကုန္ ေစတနာနည္း ဆိုတာေတြထက္ အဆေပါင္း ေျမာက္ျမားစြာ သာတယ္ဆိုတာေတာ့ ယံုတယ္။ ကြၽန္ေတာ္ ၾကားဖူးေနတာရယ္၊ အရိုးစဲြေနတာရယ္ တစ္ခုရွိတယ္။ ဆင္ေျခဖုန္း ရပ္ကြက္ေတြမွာရွိတဲ့ ေဆးရံုေတြမွာ ပိုက္ဆံ မတတ္ႏိုင္လို႔ ေမြးဖြားၾကတဲ့ ေမြးလူနာေတြကို Nurse မေတြက ဆိုဆဲတာကိုေပါ့။ တစ္ဖက္သားမွာ ခံရခက္တဲ့ ေဝဒနာကိုလည္း ခံစားရ။ ဆဲဆိုျခင္း ကိုလည္း ခံစားရဆိုေတာ့ သနားဖို႔ေကာင္းတယ္လို႔ ျမင္တယ္။ ဒါက တစ္ဖက္ကို ၾကည့္တာပါ။ ေနာက္တစ္ဖက္က ၾကည့္မယ္ ဆိုရင္လည္း Nurse မေတြလည္း တစ္ေန႔တစ္ေန႔ အလုပ္ေတြ မ်ားမယ္ မဟုတ္လား။ အဲဒီေတာ့ သူတို႔လည္း တစ္ခါတေလ စိတ္တိုမိၾကလို႔ ဆိုဆဲၾကမွာပဲေလ ဆိုတာလည္း ေတြးမိပါတယ္။ ေကာင္းတာကေတာ့ ပိုက္ဆံ မတတ္ႏိုင္တဲ့ သူကိုလည္း ေကာင္းေကာင္း မြန္မြန္ ေမြးေပး၊ ပိုက္ဆံ ရွိတဲ့သူကိုလည္း ေကာင္းေကာင္း မြန္မြန္ ေမြးေပး။ အဲဒါဆို အေကာင္းဆံုး ပါပဲ။

Dear
ဟုတ္ကဲ့ မွန္းၾကည့္တာ အတိအက်ဘဲ။ သားဦးေလး ေမြးသြားပါျပီ။ ေမြးလူနာ နံပါတ္ ၁၉၄ ျဖစ္တယ္။ ေနာက္တရက္ နံပါတ္ ၁၉၅ လဲ ေမြးဖြါးသြားျပီ။ ခုတေလာ ေမြးလူနာေတြက သေဘာေကာင္းေနၾကတယ္။ ခက္ခက္ခဲခဲေတြလဲ မဟုတ္၊ အခ်ိန္ေကာင္းေတြမွာ လာေမြးေနၾကတယ္။ သူတို႔ ကုသိုလ္၊ ကိုယ့္ကုသိုလ္ေပါ့။

ေဆးခန္းက ၁၅ ေပ ပါတ္လည္ ခန္းေလးကေန စခဲ့တာ။ ဒိေနာက္ တခန္းခြဲ အခန္းမွာ အေတာ္ၾကာခဲ့တယ္။ အခု ပိုအဆင္ေျပလာတယ္။ က်ယ္ပါတယ္။ ေဆးခန္းလခ လွဴမဲ့သူအေပၚမူတည္တာလဲ ပါတာေပါ့။

လူနာ-ဆရာ ဆက္ဆံေရး အျမဲေျပာ၊ မျပတ္ၾကား သိေနရတယ္။ ျပဳျပင္မႈ နည္းေနလို႔သာ ေျပာၾက-ေရးၾက တာေပါ့ဗ်ာ။ (အက္သစ္) ဆိုတာေတာ့ ၾကမ္းက်ိန္တာနဲ႔ ဥပေဒနဲ႔ တစံုတရာ တားတာရွိေပမဲ့၊ လူမႈဆက္ဆံေရး ဆိုတာကို ဘာနဲ႔ ျပင္ယူမလဲ။ (မီဒီယာ) က အသံက်ယ္လာတာ ေကာင္းတယ္။ အေထြေထြ အားနည္းခ်က္ၾကီးထဲက အခ်က္ေလး တခု ျဖစ္မယ္။ ေနရာတကာမွာ အဲဒါမ်ိဳးေတြ ရွိတယ္မဟုတ္လား။ ဘတ္စ္ကား ခရီးသြားေတြနဲ႔ ေဆးခန္း-ေဆးရံု လာရသူေတြ အတူတူ ခံေနၾကရတယ္။ စပါယ္ယာေတြ ထက္ေတာ့ ဆရာဝန္-ဆရာမေတြက စာပိုသင့္ခဲ့ၾကတာကေတာ့ မတူၾကဘူးေပါ့။

Doctor-patient relationship “ဆရာ-လူနာဆက္ဆံေရးသည္ ေရာဂါအမည္တပ္ျခင္းႏွင့္ ေဆးကုသျခင္းတို႔အတြက္ အရည္အေသြး ေကာင္းေသာ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ ရရွိေစရန္ အလြန္အေရးပါသည္” လို႔ အဘိဓါန္မွာ ေရးပါတယ္။ Contemporary medical ethics ေခတ္မီ ေဆးပညာ ပဋိဥာဥ္မွာလဲ ပါေနပါတယ္။ အမွန္က ေဆးပညာကို စသင္ၾကရမဲ့ အခ်ိန္ ေဆးရံုထဲ ေျခခ်ေတာ့မဲ့ကာလ ကတည္းကေန လိုက္နာ၊ ေစာင့္ထိန္းစရာေတြကို သတိၾကီးၾကီးနဲ႔ လိုက္နာ က်င့္ၾကံဘို႔ လိုတာပါ။ လူနာေတြရဲ႕ သူမ်ားမသိေစခ်င္တာကို ထိန္းသိမ္းေပးဘို႔၊ သူတို႔ရဲ႕ ဂုဏ္သိကၡာေတြကိုလဲ ေလးစားၾကရမယ္။ လူနာေတြကလဲ ကုိယ့္ကို ကုသေပးမဲ့ ဆရာဝန္ကို ယံုလို႔ ပံုအပ္တာမ်ိဳး ျဖစ္တာမ်ားမယ္ ထင္ပါတယ္။ လိုက္နာသင့္တာေတြကို တကယ္လိုက္နာသူ ဆရာဝန္ေတြဟာ နာမည္ရၾကတယ္။ စိတ္-အထူးကုတာနဲ႔ မိသားစု-ဆရာဝန္ အမ်ိဳးအစားေတြက ေရာဂါေဗဒတို႔ ဓါတ္ခြဲခမ္းတို႔ထက္ ပိုလိုၾကတယ္။

ဆက္ဆံေရး ဆိုတာ အသြား-အျပန္ ႏွစ္ဘက္လံုးနဲ႔ ဆိုင္တယ္။ အျပန္အလွန္ ေလးစားမႈ လိုတယ္။ တန္ဘိုးထားမႈ ရွိသင့္တယ္။ ယံုၾကည္မႈအထိ ရရင္ ေကာင္းတယ္။ ဝတ္ေက် တန္းေက်ဆိုရင္ ပညာပိုင္းအရ ဆံုးျဖတ္တာမွာ Compromised အားနည္းသြားျပီ။ မလံုေလာက္ဘူး၊ ဘက္လိုက္မႈ ပါေတာ့မယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ Second opinion ေနာက္ ဆရာတဦးကို ခ်ဥ္းကပ္ဘို႔ လမ္းရွိသင့္တယ္။

Michael Balint နဲ႔ သူ႔ဇနီးတို႔ကေန ျဗိတိန္မွာ ေလ့လာျပီး The Doctor, His Patient and the Illness ကို ေရးသားခဲ့တယ္။
• Physician superiority ဆရာက ထိပ္က အျမင္၊ ဆရာဝန္က ပညာရွင္မို႔ သိသူျဖစ္လို႔ အထက္ကေန ဆက္ဆံတယ္။ လူနာက ေဝဒနာ ခံစားေနရခ်ိန္မို႔ အလိုလို ေအာက္ကေရာက္တာ သဘာဝ ျဖစ္တယ္။ ဆရာအေပၚ မွီခိုခ်င္စိတ္ ကဲေနမယ္။ ဆရာက ဒီအေျခအေနကို နားလည္ရမယ္။
• Benefiting or pleasing အက်ိဳးကို ေပးမလား၊ ႏွစ္သိမ္မႈကို ျဖစ္ေစမလား၊ ေရြးခ်ယ္ရမဲ့ ႏွစ္ခြ-အျမင္ ျဖစ္တတ္တယ္။ အဲလို အေျခအေနမွာ ဆရာဝန္က ဗ်ဴဟာ သံုးရမယ္။
• Formal or casual သမားရိုးက်လား၊ ထံုးစံအတိုင္းလား၊ သူမ်ားႏိုင္ငံေတြမွာ နာမယ္ ေခၚတာကအစ အလြဲ မခံတတ္ဘူး။ ေလ့လာမႈ တခုမွာ လူနာ ၂၂၃ ေယာက္က First names နာမယ္အစလံုး ေခၚတာ ၾကိဳက္တယ္၊ ၁၇၅ ေယာက္က ကိစၥမရွိဘူးတဲ့၊ ၉၉ ေယာက္က မၾကိဳက္ဘူး။
• Transitional care လူနာကိုယ္တိုင္လား၊ လူနာရွင္လား၊ ဆရာဝန္ေတြက လူနာကို တိုက္ရိုက္ ေမးခ်င္တယ္။ တခ်ိဳ႕လူနာရွင္ေတြက ေရွ႔ကခ်ည္း ေနတတ္တယ္။
• Other people present ေဘးလူေတြ ရွိေနတာ၊ ေကာင္းက်ိဳးျဖစ္ေစႏိုင္သလို၊ သူမ်ားမသိေစခ်င္တာကို လူနာက ေျပာမထြက္တာ ရွိတယ္။ ဥပမာ Sexual issues လိင္ပိုင္းကိစၥေတြ။
• Bedside manner လူနာကုတင္ေဘးမွာ၊ ဆရာ့ Vocal tones အသံ အနိမ့္-အျမင့္၊ Body language ကိုယ္-မ်က္ႏွာ အမူအယာ၊ Openness ပြင့္ပြင့္လင္းရွိတာ၊ စတာေတြဟာ အလြန္မတန္ အေရးပါတယ္။ ဝတၴဳေတြ ရုပ္ရွင္ေတြမွာ နမူနာ ေကာင္းတာေတြ ပါတယ္။
o Doc Martin British TV series ျဗိတိသွ် တီဗြီဇာတ္လမ္းတြဲထဲက Doc Martin ဟာ လူနာကုတင္ ေဘးမွာ ညံတဲ့သူအျဖစ္ သရုပ္ေဆာင္တယ္။
o Lost ထဲက Sm Hurley ကေန Jack Shephard ကိုေျပာတာက သူ႔ရဲ႕ Bedside manner ဟာ Sucks တဲ့။
o Scrubs ထဲက J.D ကေတာ့ Great bedside manner ရွိသူဆရာဝန္ ျဖစ္တယ္။

ကြ်န္ေတာ္ေတာ့ ကိုယ့္အထြာေလးနဲ႔ကိုယ္ က်ိဳးစားပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ေဆးရံုေလးတခု ျဖစ္ျဖစ္၊ တိုက္နယ္တခု ျဖစ္ျဖစ္၊ ျမိဳ႕နယ္တခု ျဖစ္ျဖစ္ က်န္းမာေရးဌာနမွာ ဦးစီးရသူျဖစ္ရင္ လခယူသူေတြကို သြန္သင္ပါတယ္။ နမူနာလဲ ျပမွရတယ္။ ကိုယ္မလုပ္ဘဲ သူမ်ားေျပာတာ ဘယ္ တန္ဘိုးရွိပါ့မလဲ။

တေန႔ကဘဲ ေဆးခန္းေလးက ဆရာမေတြကို ေျပာေနမိတယ္။ လူနာေတြ အားလံုးေလာက္ နီးနီးက ဗမာစကား မေျပာၾကဘူး။ မတတ္တာေရာ၊ နဲနဲသာ တတ္တာေရာေၾကာင့္ပါ။ မေျပာခ်င္တာလဲ ပါပံုရေသးတယ္ဗ်။ ဒီေတာ့ သူတို႔ စကားေရာ ဆရာဝန္႔ စကားပါ ေျပာႏိုင္တဲ့ (ေဗာ္လန္တီယာ) ဆရာမေတြနဲ႔ တြဲလုပ္ရတာေပါ့။ ၾကာေတာ့ ကြ်န္ေတာ္ သတိထားမိိတာ တခုကုိ ထုတ္ေျပာဘို႔ အခ်ိန္က်ျပီဆိုျပီး တေန႔က ေျပာလုိက္တယ္။

“မင္းတို႔ လူမ်ိဳးေတြက ေလာကြတ္စကား အေတာ္နည္းတာဘဲကြ”။ ေလာကြတ္ ဆိုတာဘာလဲ ရွင္းျပရေသးတာေပါ့ဗ်ာ။ "လူနာေတြကို ဘာလူမ်ိဳးလဲ၊ ကေလးေတြဆို ေက်ာင္းေနလား စသျဖင့္ ေမးတာ-ေျပာတာ မရွိသေလာက္ဘဲ"။ "အမွန္က လူနာကို ထမင္းစားျပီးျပီလား ေမးလိုက္၊ လူနာ စဥ္းစားေနတံုး ေဟာ ေဆးကို ဖတ္ကနဲ ထိုးလိုက္၊ မနာေတာ့ဘူးကြ။ ငါက မင္းတို႔စကား မတတ္ေတာ့ ေျပာမရဘူး ျဖစ္ေနတယ္"။

ေဆးခန္းမွာ ရီစရာလဲ ရွာၾကံေျပာရေသးတာ။ တေန႔ကပါဘဲ။ အကူဆရာမက လူနာကို ျပဒါးတိုင္နဲ႔ အပူခ်ိန္ တိုင္းေနတယ္။ (သာမိုမီတာ) က အျဖဴေရာင္၊ ပါးစပ္ထဲမွာ ခပ္ေစာင္ေစာင္း ငံုထားေတာ့ "ေဟ့ လူနာက ေဆးခန္းမွာ ဘာလို႔ ေဆးလိပ္ ေသာက္ေနတာလဲ" လို႔ ရီစရာ လုပ္တယ္။ ဆရာမက ခ်က္ခ်င္း သေဘာ မေပါက္လို႔ ရွင္းျပရေတာ့ ရီစရာ ႏွစ္မ်ိဳးျဖစ္ေရာ။ တိုင္းရင္းသားေတြနဲ႔ ဟာသလုပ္ရတာ ပညာပိုပါမွရတာ။ ကိုယ္က အဲေလာက္ မေတာ္ဘူး။

ခ်င္းလူမ်ိဳးေတြထဲမွာ ဖလမ္း၊ ဟားခါး၊ တီးတိန္၊ မတူပီ၊ မီဇို၊ စသလို အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိတယ္။ သြားႏုတ္ေနရင္း၊ “ေဟ့ ဒီလူနာ ဘာလူမ်ိဳးလဲ”။ ဆိုပါစို႔ ဖလမ္း၊ “ေအး ၾကည့္ကြ ဖလမ္းေတြ သိပ္သတၴိေကာင္းတာ ထံုေဆးနဲ႔ဆို လံုးဝမနာဘူး”။

ေမြးလူနာေတြကိုလဲ သူတို႔ အားေပးတာ ကိုယ္က အားမရဘူး။ လူနာရွင္ေတြကလဲ ခရစ္ယန္လို ဆုေတာင္းေပးတာသာ လုပ္ၾကတယ္။ ေစာေစာကေျပာသလို ေလာကြတ္စကား နည္းၾကတာကိုး။ လူနာေတြကလဲ မေျပာတာကို ကိစၥရွိပံုမရဘူး။ ကိုယ္ကဘဲ တတ္တဲ့ စကားနဲ႔ “ေအး ဗိုက္မနာခင္ အသက္ဝေအာင္ရွဴထား၊ ပါးစပ္ဟရွဴ၊ ေရေသာက္ခ်င္ေသာက္၊ ေဖ်ာ္ရည္ ေသာက္ခ်င္ေသာက္၊ ညီး ခဏေနရင္ ကေလးအေမ ျဖစ္ေတာ့မယ္။” အားေပးရတယ္။

တခ်ိဳ႕ေတာ့ ခ်ိဳသာစကား၊ ရီစရာစကား သေဘာက်ပါတယ္။ ေျခေထာက္ ပတၴီးစီးေပးလိုက္ရသူကို ေဘာလံုး မကန္နဲ႔ေနာ္ ေျပာလိုက္ရင္ ျပံဳးသြားတယ္။ ႏုတ္ေပးလိုက္တဲ့ သြားကို အိပ္ေရာက္ရင္ ခ်က္စားေျပာေတာ့ ဂြမ္းငံုထားရင္ မခ်ိတင္ကဲ ျပံဳးလိမ့္မယ္။

ယားတာကို သူတို႔စကားနဲ႔ (အထပ္) လို႔ ဆိုတာေလာက္ေတာ့ ဆရာဝန္ သိပါတယ္။ တေန႔က (အထပ္ ေမာ) ယားသလား ေမးတာ လူနာက “တခါတေလ အထပ္” တဲ့ ဆရာဝန္ပါ ရီရေရာ။

Dr. တင့္ေဆြ
၂၅-၇-၂ဝ၁၁

Related Posts :