ECT ကို လူေတြ ေၾကာက္တယ္ ဆိုတာ အဆိုးေတြကိုပဲ ပံုႀကီးခ်ဲ႕ျပတဲ႔ မီဒီယာေတြ၊ ၾသဇာရွိသူေတြရဲ႕ သက္ေရာက္မႈေတြေၾကာင္႔သာ ျဖစ္ၿပီး သိပၸံနည္းက် ေလ႔လာေတြ႕ရွိတဲ႔ အႏၲရာယ္ရွိမႈေၾကာင္႔ မဟုတ္ပါဘူး။ တနည္းအားျဖင္႔ အရပ္ ေျပာနဲ႔ပဲ ရမ္းေၾကာက္ေနၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ခုေခတ္မွာေတာ႔ လူနာကို ေရွာ႔ခ္ေပးခ်ိန္ မိနစ္ပိုင္းေလးအတြင္း ေမ႔ေဆး ေပးထားလို႔ ရတယ္။ ေရွာ႔ခ္ေၾကာင္႔ တက္တဲ႔အခါ ႂကြက္သားေတြ အရမ္း မလႈပ္ရွားရေလေအာင္ ေျဖေဆး ေပးထားတယ္ ဆိုေတာ႔ မလိုအပ္တဲ႔ ေၾကာက္စရာ အေတြ႕အႀကံဳေတြ မရွိေတာ႔ပါဘူး။ လူနာကလည္း ဟန္မပ်က္ေလး ျပန္ႏိုးလာ လက္ဖက္ရည္ ေသာက္ၿပီး နာရီ၀က္ေလာက္ ေနရင္ လူနာေဆာင္ထဲ ျပန္ႏိုင္တာပဲ။ အဲဒီလို စိတ္ခ်ရတဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္ဖို႔ ေခတ္မီ စက္ကိရိယာ၊ ေဆး၀ါးနဲ႔ တတ္သိကၽြမ္းက်င္မႈေတြေတာ႔ အမ်ားႀကီး လိုတာေပါ႔။
ECT သို႔မဟုတ္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ေရွာ႔ခ္ရိုက္ ကုသျခင္းကို (၁၉၃၈) ခုႏွစ္မွာ အီတာလ်ံလူမ်ိဳး သုေတသန ပညာရွင္ ႏွစ္ဦး ( Cerletti and Bini) က ေခြးေတြမွာ စမ္းသပ္ရင္း ေတြ႕ရွိခဲ႔ပါတယ္။ ဒီ႔မတိုင္ခင္ (၁၉၃၄) ခုႏွစ္တံုးက ဟန္ေဂရီလူမ်ိဳး စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ Meduna က စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ (Schizophrenia) နဲ႔ အတက္ေရာဂါ (Epilepsy) လကၡဏာေတြ အတူတြဲ မျဖစ္တတ္တာကို ပထမ ေလ႔လာမိခဲ႔တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပၚ မူတည္ၿပီး အီတာလ်ံႏွစ္ေယာက္က လူေတြမွာ ဒီကုထံုးကို စသံုးၾကည္႔ရာကေန တြင္က်ယ္လာခဲ႔တာပါ။
ခုေခတ္မွာေတာ႔ လူနာကို ေရွာ႔ခ္ေပးခ်ိန္ မိနစ္ပိုင္းေလးအတြင္း ေမ႔ေဆး ေပးထားလို႔ ရတယ္။ ေရွာ႔ခ္ေၾကာင္႔ တက္တဲ႔အခါ ႂကြက္သားေတြ အရမ္း မလႈပ္ရွားရေလေအာင္ ေျဖေဆး ေပးထားတယ္ ဆိုေတာ႔ မလိုအပ္တဲ႔ ေၾကာက္စရာ အေတြ႕အႀကံဳေတြ မရွိေတာ႔ပါဘူး။ လူနာကလည္း ဟန္မပ်က္ေလး ျပန္ႏိုးလာ လက္ဖက္ရည္ ေသာက္ၿပီး နာရီ၀က္ေလာက္ ေနရင္ လူနာေဆာင္ထဲ ျပန္ႏိုင္တာပဲ။ အဲဒီလို စိတ္ခ်ရတဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္ဖို႔ ေခတ္မီ စက္ကိရိယာ၊ ေဆး၀ါးနဲ႔ တတ္သိကၽြမ္းက်င္မႈေတြေတာ႔ အမ်ားႀကီး လိုတာေပါ႔။
ECT သို႔မဟုတ္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ေရွာ႔ခ္ရိုက္ ကုသျခင္းကို (၁၉၃၈) ခုႏွစ္မွာ အီတာလ်ံလူမ်ိဳး သုေတသန ပညာရွင္ ႏွစ္ဦး ( Cerletti and Bini) က ေခြးေတြမွာ စမ္းသပ္ရင္း ေတြ႕ရွိခဲ႔ပါတယ္။ ဒီ႔မတိုင္ခင္ (၁၉၃၄) ခုႏွစ္တံုးက ဟန္ေဂရီလူမ်ိဳး စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ Meduna က စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ (Schizophrenia) နဲ႔ အတက္ေရာဂါ (Epilepsy) လကၡဏာေတြ အတူတြဲ မျဖစ္တတ္တာကို ပထမ ေလ႔လာမိခဲ႔တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပၚ မူတည္ၿပီး အီတာလ်ံႏွစ္ေယာက္က လူေတြမွာ ဒီကုထံုးကို စသံုးၾကည္႔ရာကေန တြင္က်ယ္လာခဲ႔တာပါ။
ခုေခတ္မွာေတာ႔ လူနာကို ေရွာ႔ခ္ေပးခ်ိန္ မိနစ္ပိုင္းေလးအတြင္း ေမ႔ေဆး ေပးထားလို႔ ရတယ္။ ေရွာ႔ခ္ေၾကာင္႔ တက္တဲ႔အခါ ႂကြက္သားေတြ အရမ္း မလႈပ္ရွားရေလေအာင္ ေျဖေဆး ေပးထားတယ္ ဆိုေတာ႔ မလိုအပ္တဲ႔ ေၾကာက္စရာ အေတြ႕အႀကံဳေတြ မရွိေတာ႔ပါဘူး။ လူနာကလည္း ဟန္မပ်က္ေလး ျပန္ႏိုးလာ လက္ဖက္ရည္ ေသာက္ၿပီး နာရီ၀က္ေလာက္ ေနရင္ လူနာေဆာင္ထဲ ျပန္ႏိုင္တာပဲ။ အဲဒီလို စိတ္ခ်ရတဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္ဖို႔ ေခတ္မီ စက္ကိရိယာ၊ ေဆး၀ါးနဲ႔ တတ္သိကၽြမ္းက်င္မႈေတြေတာ႔ အမ်ားႀကီး လိုတာေပါ႔။
ECT သို႔မဟုတ္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ေရွာ႔ခ္ရိုက္ ကုသျခင္းကို (၁၉၃၈) ခုႏွစ္မွာ အီတာလ်ံလူမ်ိဳး သုေတသန ပညာရွင္ ႏွစ္ဦး ( Cerletti and Bini) က ေခြးေတြမွာ စမ္းသပ္ရင္း ေတြ႕ရွိခဲ႔ပါတယ္။ ဒီ႔မတိုင္ခင္ (၁၉၃၄) ခုႏွစ္တံုးက ဟန္ေဂရီလူမ်ိဳး စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ Meduna က စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ (Schizophrenia) နဲ႔ အတက္ေရာဂါ (Epilepsy) လကၡဏာေတြ အတူတြဲ မျဖစ္တတ္တာကို ပထမ ေလ႔လာမိခဲ႔တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပၚ မူတည္ၿပီး အီတာလ်ံႏွစ္ေယာက္က လူေတြမွာ ဒီကုထံုးကို စသံုးၾကည္႔ရာကေန တြင္က်ယ္လာခဲ႔တာပါ။
ပထမေတာ႔ ဒီကုထံုးကို စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္ေတြမွာပဲ အသံုးမ်ားခဲ႔ပါတယ္။ ေမ႔ေဆးလည္း မသံုး၊ ႂကြက္သား ေျဖေလ်ာ႔ေဆးေတြလည္း မသံုးပဲ အစိမ္း ေရွာ႔ခ္ရိုက္တာ ဆိုေတာ႔ အေတာ္ပဲ ေၾကာက္စရာ ေကာင္းခဲ႔ပါတယ္။ လူအမ်ား ေၾကာက္ခဲ႔တာကလည္း ဒါမ်ိဳးကို နာမည္ႀကီး ရုပ္ရွင္ (One Flew Over the Cuckoo's Nest) မ်ိဳးမွာ ေတြ႔ခဲ႔ၾကတာကိုး။ (A Beautiful Mind ဇာတ္ကားထဲမွာ သံုးတာကေတာ႔ Insulin Shock / Insulin Coma Therapy ျဖစ္ပါတယ္။ ေတာ္ေတာ္ ေၾကာက္စရာေကာင္းၿပီး သိပၸံနည္း မက်တဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္လို႔ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဆက္မသံုးေတာ႔ပါဘူး)
ဒီလိုဆိုေတာ႔ ECT ကေရာ သိပၸံနည္းနဲ႔ အတိအက် နားလည္ၿပီးသား ကုထံုးလားလို႔ ေမးရင္ မဟုတ္ေသးပါဘူး။ ဦးေႏွာက္ထဲက ဓာတုပစၥည္းေတြ အေပၚ သက္ေရာက္မႈ ရွိတယ္ ဆိုတာ သိေပမယ္႔ ဘယ္လို mechanism of action နဲ႔ အတိအက် အလုပ္လုပ္တယ္ ဆိုတာ အေသးစိတ္ မသိၾကေသးပါဘူး။ သို႔ေသာ္ ေမ႔ေဆး၊ ႂကြက္သားေျဖေလ်ာ႔ေဆးေတြနဲ႔ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး နည္းေအာင္ လုပ္လို႔ ရလာတာရယ္၊ လက္ေတြ႔ စမ္းသပ္ခ်က္ေတြ အရ ေရာဂါ လကၡဏာေတြ သက္သာၿပီး အက်ိဳး ရွိမွန္း ေသခ်ာ သိလာတာရယ္ေၾကာင္႔ ECT ကေတာ႔ စိတ္ေရာဂါကုထံုး တစ္ခုအေနနဲ႔ ရပ္တည္ေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးနဲ႔ ကုလို႔ မရမွ သံုးတဲ႔နည္းပါ။ First-line treatment ေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။
ECT ကို မူလက စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ား ေရာဂါ (Schizophrenia) မွာ သံုးေပမယ္႔ ေနာက္ပိုင္း စမ္းသပ္ ေတြ႔ရွိခ်က္ေတြအရ အဲဒီေရာဂါမွာ မထိေရာက္လွတာ သိလာလို႔ မသံုးေတာ႔ပါဘူး။ ခုေခတ္မွာေတာ႔ ECT ကို အျပင္းထန္ဆံုး စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါ (မစားမေသာက္နဲ႔ ကိုယ္ခႏၶာ က်န္းမာေရးကိုပါ ၿခိမ္းေျခာက္ ထိခိုက္လာတဲ႔ သို႔မဟုတ္ သတ္ေသဖို႔ အလားအလာ သိပ္မ်ားေနတဲ႔ အေနအထားမ်ိဳး) မွာ အေရးေပၚ အေနနဲ႔ သံုးပါတယ္။ ျမန္ျမန္နဲ႔ အာနိသင္ ရတတ္လို႔ အသံုးတည္႔ အသက္ကယ္ရာ ေရာက္ပါတယ္။ သံုးသင္႔တဲ႔ ေနရာ ဆိုရမွာေပါ႔။ အသက္ႀကီးသူ လူနာေတြက်ေတာ႔ ေဆးေတြကို ျပင္းအားမ်ားမ်ား တင္လိုက္တဲ႔အခါ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးဒဏ္ မခံႏိုင္တာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒီလိုအခါမွာ တျခားနည္းလည္း မရွိေတာ႔တဲ႔အတြက္ ECT ကို အဆိုျပဳ အသံုးခ်တတ္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕က်ေတာ႔ ေဆးေတြ အမ်ိဳးစံုကို ဂိတ္ဆံုးေရာက္တဲ႔ထိ တင္တာေတာင္ အက်ိဳး မခံစားရလို႔ (တနည္းအားျဖင္႔ ေဆးမတိုးလို႔) သံုးရတာ ရွိပါတယ္။
ဘာေၾကာင္႔ပဲ သံုးမယ္လို႔ ဆံုးျဖတ္ ဆံုးျဖတ္၊ လူနာကို အရင္ ရွင္းျပၿပီး သူ သေဘာတူမွ ေပးရတာပါ။ လူနာက မဆံုးျဖတ္ ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ စိတ္ေရာဂါ ဖိစီးေနရင္ေတာ႔ ဥပေဒ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းနဲ႔အညီ ဒုတိယ ထင္ျမင္ခ်က္ေပး ဆရာ၀န္ႀကီး (second opinion doctor) ကို တိုင္ပင္ၿပီးမွ ေပးပါတယ္။ အရမ္း လုပ္လို႔ မရပါဘူး။
ေရွာ႔ခ္ရိုက္တယ္ ဆိုရာမွာ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္ ျပင္းအားအနည္းငယ္ကို ဦးေခါင္းရဲ႕ ဂ်ိဳေစာင္း တစ္ဖက္တစ္ခ်က္ကေန electrode နဲ႔ စကၠန္႔ပိုင္းေလး ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီမတိုင္ခင္မွာ လူနာကို ေမ႔ေဆးဆရာ၀န္က စစ္ေဆးၿပီး ေမ႔ေဆးအတိုစားနဲ႔ ႂကြက္သား ေျဖေလ်ာ႔ေဆး ႀကိဳေပးထားပါတယ္။ တက္တဲ႔အခ်ိန္မွာ လူနာ ဘာမွ မသိဘူးေပါ႔။ ႂကြက္သားေတြလည္း မတရား ေတာင္႔တင္း သြားျခင္း မရွိ္တဲ႔ အတြက္ ေျခလက္ေတြ ေကာက္ေကြး တက္ခ်က္ က်ိဳးပဲ႔တာ မျဖစ္ေတာ႔ပါဘူး။ ဒါဟာ ေခတ္မီ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲထားတဲ႔ modified ECT ပါပဲ။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ လက္ရွိ သံုးေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အေသအခ်ာ ေရြးၿပီး သံုးတာ ျဖစ္ၿပီး လူနာလည္း အက်ိဳးေက်းဇူး ခံစားရပါတယ္။ စိတ္လည္း ခ်ရပါတယ္။
ECT ရဲ႕ ေဘးထြက္ ဆိုးက်ိဳးေတြကေတာ႔ ေမ႔ေဆးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ႔ အႏၲရာယ္ (အျခားေသာ အေသးစား ခြဲစိတ္ျခင္းမ်ားမွာ အတိုင္း) ရွိတတ္တာရယ္၊ မွတ္ဥာဏ္ကို ထိခိုက္တာရယ္ (ECT ေရွာ႔ခ္ရိုက္ခါနီး အခ်ိန္က အျဖစ္အပ်က္ေတြကို မမွတ္မိေပမယ္႔ က်န္တဲ႔ မွတ္ဥာဏ္က ဘာမွ မျဖစ္ပါဘူး) အဓိက ျဖစ္ပါတယ္။ ECT တစ္ခါ ေပးၿပီးတိုင္း ေခါင္းကိုက္ ေခါင္းမူးတတ္တာ၊ ႂကြက္သားေတြ ကိုက္ခဲတတ္တာ၊ ပ်ိဳ႕အန္ခ်င္ၿပီး အစားမစားႏိုင္တာေတြလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ လူတုိင္းမွာ ျဖစ္တာေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။
ECT ကုထံုးကို ဦးေႏွာက္တြင္း ဖိအားမ်ားေနတဲ႔ (ဦးေႏွာက္အႀကိတ္ တစ္မ်ိဳးမ်ိဳး ရွိေန) သူေတြ၊ မၾကာေသးမီက ႏွလံုးေရာဂါ ရထားသူေတြ၊ ႏွလံုး ေသြးေၾကာမႀကီး သို႔မဟုတ္ ဦးေႏွာက္တြင္း ေသြးေၾကာေဖာင္းေနတဲ႔ ေရာဂါ (cerebral / arotic aneurysms) ရွိသူေတြမွာ မသံုးရပါဘူး။ ECT ေၾကာင္႔ ေသြးဖိအား၊ ဦးေႏွာက္တြင္း ဖိအားေတြ ပိုမ်ားလာၿပီး ေရာဂါ ပိုဆိုး၊ အသက္အႏၲရာယ္ ရွိႏိုင္လို႔ပါ။
လူနာတစ္ေယာက္ဟာ ECT နဲ႔ ကုရၿပီ ဆိုရင္ တစ္ပတ္မွာ ႏွစ္ႀကိမ္ treatment ယူရပါတယ္။ ေန႔တိုင္းကိစၥ မဟုတ္ပါဘူး။ တတိယပတ္ေလာက္ ေရာက္လာရင္ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေတာ္ေတာ္ပဲ သက္သာ ေပ်ာက္ကင္းေနတတ္ၿပီ။ စုစုေပါင္း (၆) ႀကိမ္ကေန (၈) ႀကိမ္ treatment ယူရတတ္ပါတယ္။ အမ်ားဆံုး (၁၂) ႀကိမ္ေပါ႔။ ECT ေၾကာင္႔ ေရာဂါ သက္သာျခင္းဟာ အျဖစ္ျမန္ အပ်က္ျမန္လို႔ အေရးေပၚ အေျခအေနမွာပဲ အသံုးတည္႔ပါတယ္။ ေရရွည္ထိန္းတဲ႔ ကုထံုးအျဖစ္ အသံုးမ၀င္ပါဘူး။ ဒီ႔အတြက္ ပံုမွန္ ေသာက္ေဆးနဲ႔ ကုရပါတယ္။
ECT ကုိ အင္မတန္ ေၾကာက္စရာေကာင္းၿပီး လူမဆန္တဲ႔ ကုထံုးအျဖစ္ ပံုေဖာ္ၾကသူမ်ား ရွိသလို ECT ေၾကာင္႔ ဘ၀ေတြ ပံုမွန္ ျပန္ေရာက္ ဘ၀ တန္ဖိုးေတြ ျပန္ခံစားႏိုင္တဲ႔ လူနာေတြ၊ သူတို႔ရဲ႕ မိသားစုေတြလည္း တပံုတပင္ ရွိပါတယ္။ ကၽြန္မ အလုပ္လုပ္ခါစက လူနာ တစ္ေယာက္ကို consent (ကုထံုးအတြက္ သေဘာတူညီခ်က္) ယူဖို႔ ECT အေၾကာင္း ရွင္းျပေတာ႔ အစအဆံုးလည္း ေျပာၿပီးေရာ သူက “မင္းသာ ငါ႔ေနရာမွာဆို ဒီကုထံုးကို လက္ခံမလား” တဲ႔။ ကိုယ္ ေျပာတာ ကိုယ္ ယံုၾကည္တဲ႔အတြက္ 'of course I would' လုိ႔ ေျဖခဲ႔တာ သတိရမိတယ္။ ဆိုလိုတာက တကယ္ လိုအပ္သူေတြအတြက္ ထိေရာက္တဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္တယ္ ဆိုတာပါပဲ။ ေတြ႔ဖူး သိဖူး ၾကားဖူးတာ ရွိရင္ အေတြ႕အႀကံဳ ေ၀မွ်ဖို႔ ဖိတ္ေခၚလိုက္ပါတယ္။
ျမန္မာလူမ်ိဳးအေပါင္း စိတၱဘယမွ ကင္းေ၀းၿပီး ခ်မ္းသာၾကပါေစ။
ECT သို႔မဟုတ္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္နဲ႔ ေရွာ႔ခ္ရိုက္ ကုသျခင္းကို (၁၉၃၈) ခုႏွစ္မွာ အီတာလ်ံလူမ်ိဳး သုေတသန ပညာရွင္ ႏွစ္ဦး ( Cerletti and Bini) က ေခြးေတြမွာ စမ္းသပ္ရင္း ေတြ႕ရွိခဲ႔ပါတယ္။ ဒီ႔မတိုင္ခင္ (၁၉၃၄) ခုႏွစ္တံုးက ဟန္ေဂရီလူမ်ိဳး စိတ္ေရာဂါကု ဆရာ၀န္ Meduna က စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ (Schizophrenia) နဲ႔ အတက္ေရာဂါ (Epilepsy) လကၡဏာေတြ အတူတြဲ မျဖစ္တတ္တာကို ပထမ ေလ႔လာမိခဲ႔တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပၚ မူတည္ၿပီး အီတာလ်ံႏွစ္ေယာက္က လူေတြမွာ ဒီကုထံုးကို စသံုးၾကည္႔ရာကေန တြင္က်ယ္လာခဲ႔တာပါ။
ပထမေတာ႔ ဒီကုထံုးကို စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္ေတြမွာပဲ အသံုးမ်ားခဲ႔ပါတယ္။ ေမ႔ေဆးလည္း မသံုး၊ ႂကြက္သား ေျဖေလ်ာ႔ေဆးေတြလည္း မသံုးပဲ အစိမ္း ေရွာ႔ခ္ရိုက္တာ ဆိုေတာ႔ အေတာ္ပဲ ေၾကာက္စရာ ေကာင္းခဲ႔ပါတယ္။ လူအမ်ား ေၾကာက္ခဲ႔တာကလည္း ဒါမ်ိဳးကို နာမည္ႀကီး ရုပ္ရွင္ (One Flew Over the Cuckoo's Nest) မ်ိဳးမွာ ေတြ႔ခဲ႔ၾကတာကိုး။ (A Beautiful Mind ဇာတ္ကားထဲမွာ သံုးတာကေတာ႔ Insulin Shock / Insulin Coma Therapy ျဖစ္ပါတယ္။ ေတာ္ေတာ္ ေၾကာက္စရာေကာင္းၿပီး သိပၸံနည္း မက်တဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္လို႔ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဆက္မသံုးေတာ႔ပါဘူး)
ဒီလိုဆိုေတာ႔ ECT ကေရာ သိပၸံနည္းနဲ႔ အတိအက် နားလည္ၿပီးသား ကုထံုးလားလို႔ ေမးရင္ မဟုတ္ေသးပါဘူး။ ဦးေႏွာက္ထဲက ဓာတုပစၥည္းေတြ အေပၚ သက္ေရာက္မႈ ရွိတယ္ ဆိုတာ သိေပမယ္႔ ဘယ္လို mechanism of action နဲ႔ အတိအက် အလုပ္လုပ္တယ္ ဆိုတာ အေသးစိတ္ မသိၾကေသးပါဘူး။ သို႔ေသာ္ ေမ႔ေဆး၊ ႂကြက္သားေျဖေလ်ာ႔ေဆးေတြနဲ႔ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး နည္းေအာင္ လုပ္လို႔ ရလာတာရယ္၊ လက္ေတြ႔ စမ္းသပ္ခ်က္ေတြ အရ ေရာဂါ လကၡဏာေတြ သက္သာၿပီး အက်ိဳး ရွိမွန္း ေသခ်ာ သိလာတာရယ္ေၾကာင္႔ ECT ကေတာ႔ စိတ္ေရာဂါကုထံုး တစ္ခုအေနနဲ႔ ရပ္တည္ေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးနဲ႔ ကုလို႔ မရမွ သံုးတဲ႔နည္းပါ။ First-line treatment ေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။
ECT ကို မူလက စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ား ေရာဂါ (Schizophrenia) မွာ သံုးေပမယ္႔ ေနာက္ပိုင္း စမ္းသပ္ ေတြ႔ရွိခ်က္ေတြအရ အဲဒီေရာဂါမွာ မထိေရာက္လွတာ သိလာလို႔ မသံုးေတာ႔ပါဘူး။ ခုေခတ္မွာေတာ႔ ECT ကို အျပင္းထန္ဆံုး စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါ (မစားမေသာက္နဲ႔ ကိုယ္ခႏၶာ က်န္းမာေရးကိုပါ ၿခိမ္းေျခာက္ ထိခိုက္လာတဲ႔ သို႔မဟုတ္ သတ္ေသဖို႔ အလားအလာ သိပ္မ်ားေနတဲ႔ အေနအထားမ်ိဳး) မွာ အေရးေပၚ အေနနဲ႔ သံုးပါတယ္။ ျမန္ျမန္နဲ႔ အာနိသင္ ရတတ္လို႔ အသံုးတည္႔ အသက္ကယ္ရာ ေရာက္ပါတယ္။ သံုးသင္႔တဲ႔ ေနရာ ဆိုရမွာေပါ႔။ အသက္ႀကီးသူ လူနာေတြက်ေတာ႔ ေဆးေတြကို ျပင္းအားမ်ားမ်ား တင္လိုက္တဲ႔အခါ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးဒဏ္ မခံႏိုင္တာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒီလိုအခါမွာ တျခားနည္းလည္း မရွိေတာ႔တဲ႔အတြက္ ECT ကို အဆိုျပဳ အသံုးခ်တတ္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕က်ေတာ႔ ေဆးေတြ အမ်ိဳးစံုကို ဂိတ္ဆံုးေရာက္တဲ႔ထိ တင္တာေတာင္ အက်ိဳး မခံစားရလို႔ (တနည္းအားျဖင္႔ ေဆးမတိုးလို႔) သံုးရတာ ရွိပါတယ္။
ဘာေၾကာင္႔ပဲ သံုးမယ္လို႔ ဆံုးျဖတ္ ဆံုးျဖတ္၊ လူနာကို အရင္ ရွင္းျပၿပီး သူ သေဘာတူမွ ေပးရတာပါ။ လူနာက မဆံုးျဖတ္ ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ စိတ္ေရာဂါ ဖိစီးေနရင္ေတာ႔ ဥပေဒ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းနဲ႔အညီ ဒုတိယ ထင္ျမင္ခ်က္ေပး ဆရာ၀န္ႀကီး (second opinion doctor) ကို တိုင္ပင္ၿပီးမွ ေပးပါတယ္။ အရမ္း လုပ္လို႔ မရပါဘူး။
ေရွာ႔ခ္ရိုက္တယ္ ဆိုရာမွာ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္ ျပင္းအားအနည္းငယ္ကို ဦးေခါင္းရဲ႕ ဂ်ိဳေစာင္း တစ္ဖက္တစ္ခ်က္ကေန electrode နဲ႔ စကၠန္႔ပိုင္းေလး ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီမတိုင္ခင္မွာ လူနာကို ေမ႔ေဆးဆရာ၀န္က စစ္ေဆးၿပီး ေမ႔ေဆးအတိုစားနဲ႔ ႂကြက္သား ေျဖေလ်ာ႔ေဆး ႀကိဳေပးထားပါတယ္။ တက္တဲ႔အခ်ိန္မွာ လူနာ ဘာမွ မသိဘူးေပါ႔။ ႂကြက္သားေတြလည္း မတရား ေတာင္႔တင္း သြားျခင္း မရွိ္တဲ႔ အတြက္ ေျခလက္ေတြ ေကာက္ေကြး တက္ခ်က္ က်ိဳးပဲ႔တာ မျဖစ္ေတာ႔ပါဘူး။ ဒါဟာ ေခတ္မီ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲထားတဲ႔ modified ECT ပါပဲ။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ လက္ရွိ သံုးေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အေသအခ်ာ ေရြးၿပီး သံုးတာ ျဖစ္ၿပီး လူနာလည္း အက်ိဳးေက်းဇူး ခံစားရပါတယ္။ စိတ္လည္း ခ်ရပါတယ္။
ECT ရဲ႕ ေဘးထြက္ ဆိုးက်ိဳးေတြကေတာ႔ ေမ႔ေဆးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ႔ အႏၲရာယ္ (အျခားေသာ အေသးစား ခြဲစိတ္ျခင္းမ်ားမွာ အတိုင္း) ရွိတတ္တာရယ္၊ မွတ္ဥာဏ္ကို ထိခိုက္တာရယ္ (ECT ေရွာ႔ခ္ရိုက္ခါနီး အခ်ိန္က အျဖစ္အပ်က္ေတြကို မမွတ္မိေပမယ္႔ က်န္တဲ႔ မွတ္ဥာဏ္က ဘာမွ မျဖစ္ပါဘူး) အဓိက ျဖစ္ပါတယ္။ ECT တစ္ခါ ေပးၿပီးတိုင္း ေခါင္းကိုက္ ေခါင္းမူးတတ္တာ၊ ႂကြက္သားေတြ ကိုက္ခဲတတ္တာ၊ ပ်ိဳ႕အန္ခ်င္ၿပီး အစားမစားႏိုင္တာေတြလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ လူတုိင္းမွာ ျဖစ္တာေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။
ECT ကုထံုးကို ဦးေႏွာက္တြင္း ဖိအားမ်ားေနတဲ႔ (ဦးေႏွာက္အႀကိတ္ တစ္မ်ိဳးမ်ိဳး ရွိေန) သူေတြ၊ မၾကာေသးမီက ႏွလံုးေရာဂါ ရထားသူေတြ၊ ႏွလံုး ေသြးေၾကာမႀကီး သို႔မဟုတ္ ဦးေႏွာက္တြင္း ေသြးေၾကာေဖာင္းေနတဲ႔ ေရာဂါ (cerebral / arotic aneurysms) ရွိသူေတြမွာ မသံုးရပါဘူး။ ECT ေၾကာင္႔ ေသြးဖိအား၊ ဦးေႏွာက္တြင္း ဖိအားေတြ ပိုမ်ားလာၿပီး ေရာဂါ ပိုဆိုး၊ အသက္အႏၲရာယ္ ရွိႏိုင္လို႔ပါ။
လူနာတစ္ေယာက္ဟာ ECT နဲ႔ ကုရၿပီ ဆိုရင္ တစ္ပတ္မွာ ႏွစ္ႀကိမ္ treatment ယူရပါတယ္။ ေန႔တိုင္းကိစၥ မဟုတ္ပါဘူး။ တတိယပတ္ေလာက္ ေရာက္လာရင္ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေတာ္ေတာ္ပဲ သက္သာ ေပ်ာက္ကင္းေနတတ္ၿပီ။ စုစုေပါင္း (၆) ႀကိမ္ကေန (၈) ႀကိမ္ treatment ယူရတတ္ပါတယ္။ အမ်ားဆံုး (၁၂) ႀကိမ္ေပါ႔။ ECT ေၾကာင္႔ ေရာဂါ သက္သာျခင္းဟာ အျဖစ္ျမန္ အပ်က္ျမန္လို႔ အေရးေပၚ အေျခအေနမွာပဲ အသံုးတည္႔ပါတယ္။ ေရရွည္ထိန္းတဲ႔ ကုထံုးအျဖစ္ အသံုးမ၀င္ပါဘူး။ ဒီ႔အတြက္ ပံုမွန္ ေသာက္ေဆးနဲ႔ ကုရပါတယ္။
ECT ကုိ အင္မတန္ ေၾကာက္စရာေကာင္းၿပီး လူမဆန္တဲ႔ ကုထံုးအျဖစ္ ပံုေဖာ္ၾကသူမ်ား ရွိသလို ECT ေၾကာင္႔ ဘ၀ေတြ ပံုမွန္ ျပန္ေရာက္ ဘ၀ တန္ဖိုးေတြ ျပန္ခံစားႏိုင္တဲ႔ လူနာေတြ၊ သူတို႔ရဲ႕ မိသားစုေတြလည္း တပံုတပင္ ရွိပါတယ္။ ကၽြန္မ အလုပ္လုပ္ခါစက လူနာ တစ္ေယာက္ကို consent (ကုထံုးအတြက္ သေဘာတူညီခ်က္) ယူဖို႔ ECT အေၾကာင္း ရွင္းျပေတာ႔ အစအဆံုးလည္း ေျပာၿပီးေရာ သူက “မင္းသာ ငါ႔ေနရာမွာဆို ဒီကုထံုးကို လက္ခံမလား” တဲ႔။ ကိုယ္ ေျပာတာ ကိုယ္ ယံုၾကည္တဲ႔အတြက္ 'of course I would' လုိ႔ ေျဖခဲ႔တာ သတိရမိတယ္။ ဆိုလိုတာက တကယ္ လိုအပ္သူေတြအတြက္ ထိေရာက္တဲ႔ ကုထံုး ျဖစ္တယ္ ဆိုတာပါပဲ။ ေတြ႔ဖူး သိဖူး ၾကားဖူးတာ ရွိရင္ အေတြ႕အႀကံဳ ေ၀မွ်ဖို႔ ဖိတ္ေခၚလိုက္ပါတယ္။
ျမန္မာလူမ်ိဳးအေပါင္း စိတၱဘယမွ ကင္းေ၀းၿပီး ခ်မ္းသာၾကပါေစ။
Posts
4 comments:
Post ကိုျပန္ျပင္လိုက္လို႔ comments ေတြကိုပါ ျပန္ေရႊ႕ေပးလိုက္ပါတယ္။
Ko Ko said...
စိတ္ကစဥ့္ကလ်ားေရာဂါနဲ႔ အတက္ေရာဂါက ဘာလုိ႔ တြဲမျဖစ္တာလဲခင္ဗ်ာ။ ခဏခဏ တက္တဲ့လူေတြေရာ ဥာဏ္ရည္ ထိခုိက္တတ္လား။
ဝတၳဳထဲမွာ ၁၀ တန္းမွာ ဂုဏ္ထူးအျပည့္မရလုိ႔ ဆုတက္ယူရင္း စိတ္ေဖာက္သြားတဲ့ ဇာတ္လုိက္မင္းသမီးကုိ ေရွာ့ခ္ရုိက္ျပီး ကုတဲ့အေၾကာင္း ဖတ္ဖူးတယ္။ အေကာင္းၾကီးကေန ဒီလုိ ျဖစ္သြားရင္ ဒီနည္းနဲ႔ ကုရတာလားခင္ဗ်ာ။
June 25, 2009 12:58 AM
Blogger Nge Naing said...
ဆရာမ ႏုသြဲ႔ေရ
ဒီပို႔စ္ေလးက စာဖတ္သူေတြအတြက္ ဗဟုသုတရစရာ အသစ္အဆန္းေလး ျဖစ္မွာအမွန္ပဲ။ ကၽြန္မေတာ့ ၿပီးခဲ့တဲ့ႏွစ္က အေျခခံ Mental Health subject ကို သင္ရမွ ဒီစကားလံုးနဲ႔ ကုထံုးကို စေလ့လာခဲ့ရတယ္ အရင္က ECT ဆိုတာ ရုပ္ရွင္ထဲမွာလည္း မၾကည့္ဖူးဘူး၊ အျပင္မွာလည္း တခါမွကို မၾကားဖူးဘူး။ ကၽြန္မအတန္းေဖၚေတြအထဲမွာေတာ့ ရုပ္ရွင္ၾကည့္ဖူးတဲ့သူေတြ ရွိပါတယ္။ သီအိုရီကို တကယ္ ကိုယ္တိုင္ေလ့လာရၿပီး Clinical သြားလို႔ လက္ေတြ႔မွာ စနစ္တက် လုပ္ေနတာကို ေတြ႔မွ ECT ဆိုတာ သူတို႔ နားလည္ထားတာနဲ႔ တျခားစီျဖစ္ေနတယ္လို႔ ေျပာၾကတယ္။ ကၽြန္မအတြက္ေတာ့ အဲဒီအခ်ိန္ကမွ ေတြ႔ဖူးတဲ့ အသစ္အဆန္းမို႔ တျခားေရာဂါေတြလိုပဲ ေရာဂါကုထံုးတခုကို စနစ္တက် သုေတသနျပဳ စမ္းသပ္ေတြ႔ရွိထားတာ ေအာင္ျမင္လို႔ အသံုးျပဳေနတယ္ ဆိုတာပဲ နားလည္ၿပီး ECT အေပၚ အျမင္ေျပာင္းစရာ မရွိခဲ့ဘူး။ ဒါေပမယ့္ Mental Health subject ကို သင္ရတဲ့အခ်ိန္မွာေတာ့ Mental Health နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အရင္က ၾကားဖူးနား၀ ရွိထားတာနဲ႔ လက္ေတြ႔မွာ က်င့္သံုးေနတာနဲ႔ တျခားစီဆိုတာကိုေတာ့ သိသြားပါတယ္။ ဒီလိုျဖစ္တာ ကၽြန္မတေယာက္တည္း မဟုတ္ဘူး။ မနက္က Mental Health Clinical က ျပန္ၿပီး တကၠသိုလ္ ျပန္ေရာက္ၾကေတာ့ အခုဒီႏွစ္အတြက္ Special Elective ေရြးစရာ Subject 8ခုအအနက္ တျခား Subject ေတြကို ေရြးထားသူ အေတာ္မ်ားမ်ားဟာ သူတို႔ အရင္ေရြးထားတဲ့ Subject ေတြကေန Mental Health ကို ေျပာင္းလိုက္ၾကတာ အမ်ားႀကီးရွိခဲ့တယ္။ ကၽြန္မလည္း Oppreating Theratre နဲ႔ Medical & Surgical ကို Special အျဖစ္ ေရြးထားရာကေန Mental Health ကို ေျပာင္းရမလား စဥ္းစားခဲ့ေသးတယ္။ ဒါေပယ့္ Mental Health က စိတ္၀င္စားစရာ ေကာင္းသေလာက္ ေလ့လာရမယ့္ ဥပေဒေတြ၊ စိတ္ပညာပိုင္းဆိုင္ရာ သီအိုရီေတြ မ်ားလြန္းတယ္၊ ၿပီးေတာ့ ဒီ Subject အတြက္ Assignment ကလည္း တျခား Subject ေတြထက္ ပိုမ်ားတယ္။ Assignment နဲ႔ online discussion ေတြအတြက္ အခ်က္အလက္ အခ်ိန္မီ မရွာႏိုင္ပဲ မႏိုင္မနင္း ျဖစ္မွာစိုးလို႔ ကၽြန္မ Mental Health ကို စိတ္၀င္စားေပမယ့္ စိတ္သြားတိုင္း ကိုယ္ပါႏိုင္မွာ မဟုတ္လို႔ မူလေရြးထားတဲ့ Acute Care subject ကိုပဲ ယူလိုက္ရတယ္။ ဒါေပမယ့္ Mental Health ကို ကိုယ္တိုင္ စိတ္၀င္စားမႈအရ ဆက္ေလ့လာေနပါတယ္။Mental Health နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ပို႔စ္ေလးေတြ ေနာက္ထပ္လည္း မ်ားမ်ား တင္ေပးဖို႔ ဆရာမ ႏုသြဲ႔ကို ကၽြန္မတိုက္တြန္းခ်င္တယ္။ ျမန္မာစာျပည္က စာဖတ္သူေတြအတြက္ အက်ိဳးရွိၿပီး ဗဟုသုတ တိုးေစမွာလည္း ေသခ်ာပါတယ္။
June 25, 2009 5:57 AM
Blogger tune said...
thanks !
June 25, 2009 7:32 AM
Blogger Nu Thwe said...
(ေမာင္/ ဦး) ကိုကို ေမးတာေတြကို ေျဖရရင္ ဒီေရာဂါႏွစ္ခု ဆက္စပ္မႈဟာ ေရွးဦး ပဏာမ ကံအားေလ်ာ္စြာ ေတြ႔ရွိခ်က္သာ ျဖစ္ပါတယ္။
တက္တဲ႔ ေရာဂါ (epilepsy) ရွိတဲ႔သူေတြမွာ တက္တိုင္း ဦးေႏွာက္ကို ေသြးေရာက္မႈ နည္းေစလို႔ ေကာင္းေကာင္း ေဆးမကုရင္ မွတ္ဥာဏ္ (memory) ကို အနည္းအက်ဥ္း ထိခိုက္ႏိုင္ပါတယ္။ ငယ္ငယ္ေလးတည္းက အတက္ေရာဂါ ဆိုးရင္ေတာ႔ ဥာဏ္ရည္ (intelligence) ထိခိုက္ႏိုင္တာေပါ႔။ ကၽြန္မက epilepsy ကို အထူးျပဳတဲ႔ neurologist မဟုတ္ပါဘူး။
ဘာသာရပ္ဆိုင္ရာ ပညာေတြကို ေသေသခ်ာခ်ာ မေလ႔လာပဲ စြတ္ရမ္းရိုက္တဲ႔ ရုပ္ရွင္၊ ေရးတဲ႔ ၀တၳဳေတြဟာ သတင္းမွားေတြကို ေပးတတ္ပါတယ္။ သတိျပဳစရာပါ။ ဒီေခတ္မွာ ECT ကို အလြန္ဆိုးတဲ႔၊ ေသာက္ေဆး မတိုးတဲ႔၊ မစားမေသာက္လို႔ အသက္အႏၱရာယ္ ရွိလာတဲ႔ စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါ အျပင္းစားမွာမွ သံုးပါတယ္။ အလြယ္ကုထံုး first choice မဟုတ္ပါဘူး။ စိတ္၀င္တစား ေမးျမန္းတာကို ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
မငယ္ႏိုင္ ျဖည္႔စြက္ေဆြးေႏြးတာကိုလည္း ေက်းဇူးပါ။ ေနာက္ထပ္ ေရးဖို႔ စဥ္းစားေနတံုးပဲ။
ရပါတယ္ မကၽြန္း။ ဆရာ ဆူမွာစိုးလို႔ပါ း)
Post a Comment