Genetic Diseases and Inheritance Patterns (1)

မ်ိဳးရိုးဗီဇ ေရာဂါမ်ားႏွင့္ အေမြဆက္ခံပံု (၁)

မ်ိဳးရိုး လိုက္သည့္ ေရာဂါမ်ား ကို ဗီဇ (သို႔) ခရိုမိုဇုမ္း တခုခု ခၽြတ္ယြင္းမႈ ေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ ေရာဂါမ်ား ( Single gene or Chromosomal abnormality) ႏွင့္ Complex Genetic Disease ဟုေခၚေသာ ပတ္၀န္းက်င္ႏွင့္ ဘ၀ လူေနမႈပံုစံ ေပါင္းစပ္မႈ ေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ ေရာဂါမ်ား အျဖစ္ ၃ မ်ိဳးေတြ႔ ႏိုင္ပါသည္။ ဤပို႔စ္တြင္ ဗီဇတခုခု ခၽြတ္ယြင္းမႈ ေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ ေရာဂါမ်ား အေၾကာင္းကို ပိုမို အေသးစိတ္ က်သည့္ အေမြဆက္ခံပံု ဥပမာ မ်ားျဖင့္ တင္ျပ မည္ျဖစ္ၿပီး Chromosomal disorder ႏွင့္ Complex Genetic Diseases ကိုမူ ဒုတိယ ပိုင္းႏွင့္ တတိယ ပိုင္းတြင္ ဆက္လက္ တင္ျပ သြားမည္ ျဖစ္ပါသည္။ မ်ိးရိုး ဗီဇ ေ၀ါဟာရ မ်ားႏွင့္ အေျခခံ သေဘာ တရား မ်ားကို ပိုမို ရွင္းလင္း လြယ္ကူစြာ နားလည္ ေစရန္ မ်ိဳးရိုး ဗီဇ မိတ္ဆက္ ပို႔စ္ကို ဖတ္ၿပီးမွ ဤပို႔စ္ကို ဖတ္ရန္ အၾကံျပဳပါသည္။

Single gene disorder ဗီဇ တခုခုတြင္ ခၽြတ္ယြင္းမႈ ျဖစ္ျခင္း ေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ ေရာဂါ

ဗီဇ တခုစီသည္ ခရိုမိုဇုမ္း ထဲတြင္ တိက်ေသာ ေနရာ၊ ပံုသ႑န္ (Locus) ရွိၿပီး ၎တို႔သည္ သူ႔ ေနရာႏွင့္သူ မဟုတ္ပဲ တစံုတရာ ခ်ိဳ႔ယြင္း ေနျခင္း ေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။ အပင္ တိရိစာၦန္ လူသား စသည့္ သက္ရွိ တိုင္းတြင္ အမ်ိဳးအစား ကြဲျပားသည့္ အေလ်ာက္ ခရိုမိုဇုမ္း အေရ အတြက္ႏွင့္ ဗီဇ အစီစဥ္ (Sequence) လည္း ကြဲျပား ပါသည္ ။ လူသား ဆဲလ္ တခုတြင္ ခရိုမိုဇုမ္း ၄၆ ခု (သို႔) ၂၃ စံု ပါရွိၿပီး ထိုအထဲ၌ ၁-၂၂ စံု ေျမွာက္ထိ ခရိုမိုဇုမ္း မ်ား အားလံုးကို Autosomes (သို႔) Autosomal chromosomes မ်ား ဟု ေခၚၿပီး ေနာက္ဆံုး အစံု ျဖစ္သည့္ ၂၃ စံုေျမာက္ ခရိုမိုဇုမ္း ကို က်ား/မ (သို႔) လိင္ခရုိမိုဇုမ္း (Sex chromosome) ဟု ေခၚပါသည္။ မ်ိဳးရိုး ဗီဇ လကၡဏာ မ်ားကို ထို ခရိုမိုဇုန္း မ်ား အေပၚ မူတည္ၿပီး လက္ဆက္ ကမ္းပံု ျခားနား ပါသည္။ ဗီဇ တခုခု၏ ပံုမွန္ မဟုတ္ေသာ အေမြ ဆက္ခံပံု ကို ပံု သ႑န္ ၄ မ်ိဳးျဖင့္ ေတြ႔ရ ပါသည္။

(၁) Autosomal dominant disorder

၁-၂၂ စံုေျမွာက္ ခရိုမိုဇုန္း မ်ား၏ ပံုမွန္ မဟုတ္ေသာ ဗီဇမွ ပံုမွန္ ျဖစ္ေသာ ဗီဇကို စိုးမိုး ေသာအခါ ရရွိၿပီး ေရာဂါ ရေသာ မိဘ တဦးဦး ဆီမွ သားသမီး မ်ားသို႔ တိုက္ရိုက္ ကူးစက္ ေသာေၾကာင့္ ကူးစက္ ခံရေသာ သားသမီး တိုင္း၏ မိဘ တဦးဦးတြင္ ေရာဂါ ရွိရမည္။ ေရာဂါ ရသူႏွင့္ ေရာဂါ မရွိသူ လက္ထပ္ ေသာအခါ သား သမီး မ်ား၏ အေရအတြက္ တ၀က္ ခန္႔တြင္ ေရာဂါ ရႏိုင္ျခင္း၊ ေရာဂါမ်ားသည္ သား သမီး မ်ားတြင္ က်ားမ သီးသန္႔ ေရြးမျဖစ္ပဲ ႏွစ္မ်ိဳး စလံုးတြင္ တူညီစြာ ကူးစက္ ႏုိင္ပါသည္။ ေရာဂါသည္ မ်ိဳးဆက္ မျခားပဲ မ်ိဳးဆက္ တိုင္းတြင္ ျဖစ္ေလ့ ရွိပါသည္။ Huntington Disease ႏွင့္ Neurofibromatiosis သည္ ထင္ရွား သည့္ Autosomal Dominant Disease မ်ား ျဖစ္ပါသည္။

မ်ိဳးရိုးဗီဇ လက္ဆက္ ကမ္းသည့္ ပံုစံ၌ ပံုမွန္ အေျခအေနတြင္ Hh (Heterozygous) သေကၤတ သည္ ေရာဂါ ရွိသူ၏ ဗီဇ မဟုတ္ပဲ သယ္ေဆာင္ သူ သာ ျဖစ္ ေသာ္လည္း ဤေနရာ၌ Autosomal Dominant အရ ပံုမွန္ မဟုတ္ေသာ ဗီဇ၀က္ h သည္ စိုးမိုး ဗီဇ ျဖစ္ ေနေသာ ေၾကာင့္ Hh သည္ ေရာဂါ ရွိသည့္ ဗီဇ ျဖစ္ပါသည္။ ေရာဂါ ရွိေသာ ဗီဇပိုင္ရွင္ Hh ႏွင့္ က်န္းမာ သည့္ ဗီဇပိုင္ရွင္ HH တို႔ႏွစ္ဦး လက္ထပ္ပါက သား သမီး တ၀က္စီကို က်န္းမာသူ ႏွင့္ ေရာဂါရသူ အခ်ိဳး က်စြာ ရရွိပံုကို ေအာက္ပါ အတိုင္း တြက္ၾကည့္ ႏိုင္ပါသည္။

Autosomal Dominant ဗီဇ လက္ဆက္ ကမ္းပံုကို တြက္ခ်က္ျခင္း



(၂) Autosomal Recessive

၁-၂၂ စံုေျမွာက္ ခရိုမိုဇုန္း မ်ား၏ လက္ခံဗီဇ ေခၚ ငုတ္ဗီဇကို သယ္ေဆာင္ထားသူ Heterozygous Carriers မ်ား မွ တဆင့္ ကူးစက္ျခင္း ျဖစ္သည္ ေရာဂါရ ေနသည့္ မိဘဆီမွ တိုက္ရိုက္ ကူးစက္ျခင္း မဟုတ္ပါ။ Systic Fibrosis သည္ ထင္ရွား ေသာ Autosomal Recessive Disease တခု ျဖစ္သည္။ Autosomal Recessive ၏ လကၡဏာမ်ားမွာ ေရာဂါကို မိဘတြင္ မေတြ႔ရွိ ႏိုင္ပဲ အဖိုး အဖြား တဦးဦး ႏွင့္ ေမြးခ်င္း မ်ား၊ တ၀မ္းကြဲ ေမာင္ႏွမ မ်ား တြင္သာ ေတြ႔ႏိုင္ျခင္း ၿပီး Autosomal dominant ကဲ့သို႔ပင္ က်ားမ မေရြး တူညီစြာ ျဖစ္ႏိုင္ ေသာ္လည္း ေရာဂါသည္ မ်ိဳးဆက္ တိုင္းတြင္ မျဖစ္ႏုိင္ပဲ မ်ိဳးဆက္ ျခား၍ ျဖစ္ေလ့ရွိပါသည္။ ေရာဂါ ကူးစက္ ခံရေသာ ကေလး၏ မိဘ ႏွစ္ပါး စလံုး သည္ ေရာဂါသည္ မ်ား မဟုတ္ပဲ ေရာဂါ သယ္ေဆာင္သူ မ်ားသာ ျဖစ္ၿပီး ေရာဂါ သယ္ေဆာင္သူ ႏွစ္ဦး လက္ထပ္ျခင္း (Hh x Hh) ျဖင့္ သားသမီး မ်ား၏ ၂၅% ကို ေရာဂါ ကူးစက္ ေစပါသည္။ ေအာက္ပါ ဇယားကုိ ေလ့လာ ႏိုင္ပါသည္။

Autosomal recessive ဗီဇ လက္ဆက္ ကမ္းပံုကို တြက္ခ်က္ျခင္း



Autosomal Recessive ေရာဂါ (သို႔) ဗီဇ တခုသည္ လက္ဆက္ ကမ္းမႈသည္ ၾကား ကာလတြင္ လံုး၀ လကၡဏာ မေပၚပဲ မ်ိဳးဆက္ သံုးေလးခုၾကာ မွျပန္ေပၚလာသည္မ်ားလည္း ရွိႏိုင္ပါသည္။ ျမန္မာျပည္တြင္ အဂၤလိပ္၀င္စားသည္ဟု ယံုၾကည္ရသည့္ အသားမျဖဴမညို ဗမာမိဘႏွစ္ဦးမွ ေမြးဖြားေလာေသာ Phenotype (အသြင္သဏၭန္) အရ ေရြ၀ါေရာင္ ဆံပင္၊ မ်က္လံုး ညိဳျပာ၊ အသား ျဖဴစပ္စပ္ ေကာ့ေကးရွန္း ပံု ဗမာမ်ား ကို ေတြ႔ဖူး ပါလိမ့္မည္။ ထိုသူမ်ားသည္ ဘာသာေရး အရ လူ၀င္စားျခင္း ျဖစ္ႏိုင္ေသာ္လည္း မ်ိဳးရိုး ဗီဇအရ တကယ္ စင္စစ္တြင္ ဘိုးဘြား၊ ဘီဘင္ လက္ထက္က အေမြ ေပးခဲ့သည့္ ငုပ္ဗီဇ မရွိပဲႏွင့္ Asian စစ္စစ္ ကေန ေကာ့ေကးရွန္း စစ္စစ္ လူသား ကို ေမြးဖို႔ မည္သို႔မွ မျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း ကို မ်ိဳးရိုး ဗီဇ ဘာသာရပ္ ကို ေလ့လာျခင္း ျဖင့္ သိႏိုင္ ေပသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ထို သူမ်ား၏ ဘိုး၊ ဘြားဘီဘင္ ထဲမွ တဦးဦး သည္ အဂၤလိပ္ လက္ထက္က အဂၤလိပ္ တစ္ဦးဦး ႏွင့္ အေၾကာင္းပါ ေသြးေႏွာဖူးၿပီး ယခင္ မ်ိဳးဆက္ မ်ားတြင္ ေကာ့ေကးရွန္း ဗီဇ ငုပ္ေန ၍ မေပၚပဲ မ်ိဳးဆက္ သံုးေလးခု ၾကာမွ စိုးမိုး ဗီဇအျဖစ္ ျပန္ေပၚ လာျခင္းသာ ျဖစ္ပါသည္။

(၃) Sex linked dominant and Sex linked recessive

လူသား ဆဲလ္၏ ေနာက္ဆံုး (သို႔) ၂၃ စံုေျမွာက္ ခရိုမိုဇုန္း သည္ က်ား မ လကၡဏာ ကို ေဖၚေဆာင္သည့္ ခရိုမိုဇုန္း ျဖစ္သည္က ို သိရွိၿပီး ျဖစ္ပါသည္။ က်ား ၊မ ခရိုမိုဇုန္း တြင္ အမ်ိဳးသား မ်ားသည္ X ႏွင့္ Y ဟူ၍ အမည္ ေပးထားေသာ လိင္ ခရိုမိုဇုမ္း ႏွစ္မ်ိဳး စလံုး ပိုင္ဆိုင္ ေသာ္လည္း အမ်ိဳးသမီး မ်ားတြင္ X ခရိုမိုဇုမ္း သာ ရွိပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဖိုႏွင့္မ ေပါင္းစပ္ၿပီး မ်ိဳးပြား ရာ၌ ပထမ ဦးဆံုး သက္ရွိဆဲလ္ Gamete ကိုဖြဲ႔စည္းရာမွာ အမ်ိဳးသမီး သည္ X ခရိုမိုဇုန္းကိုသာ ထုတ္ေပး ႏိုင္ၿပီး ထို X ခရိုမိုဇုန္းႏွင့္ ေပါင္းရန္ အမ်ိဳးသားဆီမွ X ခရိုမုိဇုန္း ရပါက (XX) သမီး မိန္းကေလး ကို ရရွိမည္ျဖစ္ၿပီး Y ခရိုမိုဇုန္း ကို ရရွိပါက (XY) သား ေယာက္်ားေလး ကို ရရွိမည္ ျဖစ္ပါသည္။ ( မွတ္ခ်က္ - မိမိ၏ ဇနီးမယားမ်ားအား သား ေယာက်္ားေလး မေမြးေပး၍ အျပစ္တင္ေလ့ရွိေသာ အမ်ိဳးသားမ်ား ဤအခ်က္ကို အေလးေပး မွတ္သား သင့္ပါသည္။)

က်ား၊မဆိုင္ရာ မ်ိဳးရိုးဗီဇ ေရာဂါ (Sex linked genetic disease) သည္ Y ခရိုမိုဇုန္း မွ တဆင့္ ကူးစက္ျခင္းမရွိပဲ X ခရိုမိုဇုန္း မွ တဆင့္ သာ ကူးစက္ ေလ့ ရွိပါသည္။ Sex Linked Dominant လက္ဆက္ ကမ္းမႈသည္ မရွိ သေလာက္ ရွားၿပီး Sex Linked recessive သာ က်ား၊မ မ်ိဳးရိုး ဗီဇ၏ ပံုမွန္ လက္ဆက္ ကမ္းမႈ ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ေရာဂါရ ေနေသာ မိဘမွ တိုက္ရိုက္ ကူးစက္မႈ နည္းပါး ပါသည္။ က်ားမ ဗီဇ အေမြ ဆက္ခံမႈအရ အမ်ိဳးသမီး မ်ားသည္ ေရာဂါ သယ္ေဆာင္သူ မ်ားသာ ျဖစ္မ်ားၿပီး လကၡဏာ သည္ အမ်ိဳးသား မ်ား တြင္သာ ပို၍ ေပၚပါသည္။ X ဗီဇ သည္သာ ေရာဂါကို လက္ဆက္ ကမ္းၿပီး Y ဗီဇသည္ ေရာဂါကို မသယ္ေဆာင္ ေသာေၾကာင့္ ဖခင္ဆီမွ X ဗီဇ ရရန္အေၾကာင္း မရွိ ေသာေၾကာင့္ အေဖမွ သားမ်ား ဆီသို႔ လကၡဏာ ကူးစက္ရန္ လံုး၀ ျဖစ္ႏိုင္ပါ။ သို႔ေသာ္လည္း ေရာဂါ ရွိေသာ ဗီဇကို သမီး အားလံုးမွာ သယ္ေဆာင္သူ အျဖစ္ ရရွိ ပါသည္။ ေရာဂါ သယ္ေဆာင္ ထားေသာ မိခင္ဆီမွ ၅၀% ေသာ သားမ်ားသို႔ ကူးစက္ ႏုိင္ပါသည္။ Colour blindness, Duchenne muscular dystrophy, clotting factor abnormality ႏွင့္ Haemophilia စသည္ တို႔သည္ ထင္ရွား ေသာ Sex Linked Disease မ်ား ျဖစ္ပါသည္။ အကယ္၍ က်န္းမာ သည့္ ဗီဇ H ႏွင့္ ေရာဂါ လကၡဏာ h အျဖစ္ သတ္မွတ္ပါက Sex Linked ႏွင့္ ဆက္စပ္ သည့္ Genotype (ရွိရင္းဗီဇ) ႏွင့္ Phenotype (ရုပ္သြင္လကၡဏာ) ကို ေအာက္ပါ အတိုင္း ေတြ႔ရမည္။



ေရာဂါရွိေသာ အေဖ XhY ႏွင့္ က်န္းမာေသာအေမ XHXH ေပါင္းဖက္ျခင္း (XhY x XHXH)




သမီးအားလံုးတြင္ ဖခင္ဆီမွ ေရာဂါရွိေသာ X ဗီဇမ်ားကို ရရွိၿပီး သားအားလံုးက်န္းမာေနသည္ကို ေတြြ႔ရေပမည္။

ေရာဂါသယ္ေဆာင္ေသာအေမ XHXh ႏွင့္ က်န္းမာေသာအေဖ XHY ေပါင္းဖက္ျခင္း (XHXh x XHY)



သမီး မ်ားသည္ မိခင္ဆီမွ ေရာဂါ ရရွိေသာ ခရိုမိုဇုန္းကို ရေသာ္လည္း က်န္းမာေသာ တျခား X ခရိုမိုဇုန္း ကို ဖခင္ မ်ားဆီမွ ရထား ေသာေၾကာင့္ ေရာဂါ တေယာက္မွ မရႏိုင္ သည္ကို ေတြ႔ရၿပီး သား ႏွစ္ေယာက္ အနက္ တေယာက္တြင္ ေရာဂါ ရေနသည္ကို ေတြ႔ရ သည္။ အထက္ပါ သေကၤတ မ်ားတြင္ ေရာဂါသယ္ေဆာင္ေသာ အမ်ိဳးသားကို မေတြ႔ရပဲ ေရာဂါရွိေသာ အမ်ိဳးသား ကိုသာ ေတြ႔ရ ပါသည္။ အေၾကာင္းမွာ အမ်ိဳးသား မ်ားသည္ X ခရိုမိုဇုန္းအား မိခင္မ်ား ဆီကသာ ရရွိျခင္းႏွင့္ ေရာဂါရွိေသာ X ဗီဇကို သမီးမ်ားဆီသာ လက္ဆက္ကမ္း ႏိုင္ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အမ်ိဳးသား မ်ားသည္ ေရာဂါကို မိခင္ဆီမွသာ လက္ခံရရွိၿပီး သမီးမ်ားဆီသို႔သာ လက္ဆက္ ကမ္းႏိုင္ ပါသည္။

ဆံပင္၏ သိပ္သည္းျခင္း သည္ Sex Linked လကၡဏာ တခုျဖစ္ၿပီး အကယ္ ၍ အမ်ိဳးသား တဦးသည္ အသက္ အသက္ ၃၀ ေက်ာ္ အသက္ အရြယ္၌ ႏွဖူး ေျပာင္ပါက ထိုဗီဇ ကို ဖခင္ ဆီမွ ရသည္မဟုတ္ပဲ မိခင္ဘက္မွ ေတာ္စပ္သည့္ အဖိုး ဆီမွ ရရွိျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထို အမ်ိဳးသား သည္ ထိုဗီဇအား ၎၏သား သည္ ထိုဗီဇကို ရရွိမည္ မဟုတ္ပဲ သမီးမွ ေမြးဖြား လာသည့္ ေျမးေယာက္်ား တ၀က္ခန္႔တြင္ ထိုလကၡဏာ ေတြ႔ရွိ ႏုိင္ပါသည္။

အခ်ဳပ္ အားျဖင့္ ေရာဂါ သို႔မဟုတ္ ပံုမွန္ မဟုတ္သည့္ လကၡဏာ တခုသည္ မ်ားေသာ အားျဖင့္ စိုးမိုး ဗီဇအျဖစ္ Phenotype (ရုပ္သြင္ လကၡဏာ) တြင္ ေပၚမွသာ ရႏိုင္ၿပီး ၎ တို႔သည္ စိုးမို းေနရာကို ရရန္ ခဲယဥ္း ေသာေၾကာင့္ အေမြ ဆက္ခံ ရရွိရန္ အခြင့္အလမ္း အင္မတန္ နည္းပါသည္။ ေရာဂါ ရွိေသာ မ်ိဳးဆက္ ထဲမွ တ၀မ္းကြဲ၊ ႏွစ္၀မ္းကြဲ (သို႔) ေဆြမ်ိဳး အခ်င္းခ်င္း ျပန္ လက္ထပ္မွသာ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ မ်ားပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မိဘ တြင္ ရွိေသာ ေရာဂါသည္ သားသမီး မ်ားတြင္ မလြဲမေသြ ျဖစ္ႏိုင္သည္ ဟု မွတ္ယူ၍ မရႏိုင္ပါ။ Chromosomal Abnormality ႏွင့္ Complex Genetic disease ကို ဆက္လက္ တင္ျပပါမည္။

Related Posts :