Stress part two

Oxidative stress

oxidation ကို ျမန္မာလို ဓာတ္တိုးျခင္းလို႕ ဓာတုေဗဒက ဆရာေတြက ေခၚေလ့ရိွပါတယ္။ oxygen molecule တစ္လံုးေပါင္းထည့္လိုက္တယ္ေပါ့။ အဲဒီလို ေပါင္းလိုက္ရင္ ျဒပ္ေပါင္း ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ပံုပ်က္သြားေလ့ရိွတယ္။ ပံုပ်က္သြားတာေၾကာင့္ မူလလုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ပါဘူး။ tissue ေတြ ပ်က္စီးသလို cell ေတြလည္း ေသေက်ၾကပါတယ္။ အေရျပားမွာ ျဖစ္ရင္ tissue ေတြ ပ်က္စီးတာ မ်ားတာေၾကာင့္ အိုမင္းျခင္းကို ျဖစ္ေစတယ္လို႕ ေျပာၾကတယ္။ တကယ္ေတာ့ oxidation က လူ႕ခႏၶာကိုယ္အတြက္ အသံုး၀င္တဲ့ေနရာေတြ အမ်ားၾကီးရိွပါတယ္။ မလိုအပ္ေတာ့တဲ့ tissue ေတြကို ဖ်က္ဆီးပစ္တဲ့ေနရာမ်ိဳးေတြ နဲ႕ ဘက္တီးရီးယားပိုးေတြကို သတ္တဲ့အခါမ်ိဳးေတြမွာ oxidation ကိုု ျဖစ္ေစတဲ့ reactive oxygen free radicals (reactive oxygen species) (ROS) လို႕ေခၚတဲ့ ငတိကေလးေတြက ေ၇ွ႕တန္းက ပါ၀င္ပါတယ္။ သို႕ေသာ္ မလိုအပ္ဘဲနဲ႕ အစြမ္းေတြ စြပ္ျပေနရင္ေတာ့ အေကာင္းထက္ အဆိုးက ပိုမ်ားလာမွာပါ။ oxidative stress ကို ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အရာေတြနဲ႕ သက္ဆိုင္တဲ့ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းေတြကေတာ့ ေအာက္ပါအတိုင္း ျဖစ္ပါတယ္။

အေရျပား ႏွင့္ မ်က္ၾကည္လႊာ - ေနေရာင္ျခည္ (UV ray, gamma ray and so on)၊ ဓာတ္ေရာင္ျခည္သင့္ျခင္း (ဥပမာ။ ။ဓာတ္မွန္ရိုက္ျခင္း)၊

အစာအိမ္ႏွင့္ အူလမ္းေၾကာင္း - nitrate (ယမ္းစိမ္း) ပါ၀င္ေသာ အကင္မ်ား၊ ၀က္အူေခ်ာင္းမ်ား စားျခင္း၊ အရက္၊ မီးကင္ ၾကက္တိုက္ထားေသာ အစားအစာမ်ား၊

အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္း - ေဆးလိပ္ေငြ႕၊ ျပင္ပမွ ေလထုညစ္ညမ္းေစေသာ ဓာတ္ေငြ႕မ်ား၊ ကား အိပ္ေဇာေငြ႕မ်ား၊ စက္ရံုအလုပ္ရံုမ်ားမွ ထြက္ေသာ ရွဴရန္မသင့္သည့္ ဓာတ္ေငြ႕မ်ား (အန႕ံရိွခ်င္မွရိွမည္)၊ မီးရိွဳ႕ျခင္းမွ ထြက္ေသာ မီးခိုးေငြ႕

အထက္ေဖာ္ျပပါ အစားအေသာက္ႏွင့္ ျပင္ပမွ အရာမ်ားသည္ လူ႕က်န္းမာေရးအတြက္ လံုး၀ မသင့္ေတာ္ပါ။ ကိုယ္ခႏၶာအတြင္းသို႕ ၀င္ေရာက္လာပါက ဆဲလ္မ်ားကို ဓာတ္တိုးေစျပီး ေသေစႏိုင္သည္။ မေသပါက ကင္ဆာအဆင့္အထိ ေရာက္ေအာင္ ဒုကၡေပးႏိုင္သည္။ အိုမင္းရင့္ေရာ္ျခင္းကို လ်င္ျမန္ေစသည္။ မလိုအပ္ဘဲ ေနမေကာင္းျဖစ္ေတာ့ ေဆးဖိုး၀ါးခ မကုန္သင့္ဘဲ ကုန္ႏိုင္သည္။ ဘယ္လိုေရွာင္ၾကဥ္ရမလဲဆိုတာကေတာ့ လူအမ်ားစု သိမည္ဟု ယူဆသည့္အတြက္ မေဖာ္ျပေတာ့ပါ။ စက္ရံုအလုပ္ရံုမ်ားတြင္ ႏွာေခါင္းစြပ္တပ္ထားပါဟု ေရးထားလ်င္ ျမန္မာက်င့္ျမန္မာၾကံျဖင့္ ျပီးစလြယ္ မတပ္ဘဲထားဖို႕ မၾကံပါနဲ႕။ လိုအပ္ေသာေၾကာင့္ တပ္ခိုင္းျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာလုပ္သားအမ်ားစုက မ်က္ႏွာဖံုးတို႕ ႏွာေခါင္းစြပ္တို႕ဆို တပ္ရမွာ အလြန္ပ်င္းပံုရတယ္။ ကိုယ့္အသက္ကို ငဲ့ရင္ေတာ့ တပ္ၾကဖို႕ တိုက္တြန္းလိုပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခ်က္ကေတာ့ ရန္ကုန္ျမိဳ႕မွာ အလြန္ေပါမ်ားလာတဲ့ အကင္ဆိုင္ေတြ။ ဘာ အာဟာရမွလည္း မရဘဲ ဒုကၡေပးမည့္ အစားအေသာက္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အျမတ္တစ္ခုတည္းကို ၾကည့္ျပီး လူအမ်ား အက်ိဳးမရိွတဲ့ လုပ္ငန္းေတြကို လုပ္ေနတဲ့ စီးပြားေ၇းသမားေတြ ရိွေနသ၍ေတာ့ က်န္းမာေရး က႑ဟာ ေမွးမိွန္ေနအံုးမွာပါ။ Cooporate social responsibility တို႕ business ethics တို႕နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး လူအမ်ားသိေအာင္ လုပ္ဖို႕ လိုေနပါျပီ။


Mental Stress

စိတ္ဖိစီးမွဳကို လူတိုင္းၾကံဳဖူးပါတယ္။ ဟိုးငယ္ငယ္ကေလးကေန လူၾကီး ျဖစ္တဲ့အထိ ၾကံဳရတာပါ။ ကေလးေတြမွာလည္း mental stress ၇ိွတာပါပဲ။ ကိုယ္လိုခ်င္တဲ့အရုပ္ ရပါ့မလား၊ လူၾကီးေတြက ငါ့ကို ခ်စ္ပါ့မလား စသည္ျဖင့္ သူ႕အပူနဲ႕ သူေတာ့ ရိွွၾကတာပါပဲ။ အသက္ၾကီးလာေတာ့ အပူေတြလည္း ၾကီးလာတာေပါ့။ ဒီေန႕ဒီေခတ္လို အျပိဳင္အဆိုင္မ်ားတဲ့ ေလာကၾကီးမွာ စိတ္ဖိစီးမွဳဆိုတာ ေရွာင္လဲႊလို႕ မရေတာ့ပါဘူး။ စိတ္ဖိစီးမွဳျဖစ္လာရင္ အပိုင္း ၁ မွာ ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့stress response ၀င္လာတယ္။ ႏွလံုးခုန္တာ နည္းနည္းျမန္လာမယ္။ ေသြးဖိအားတက္လာမယ္။ အစာေခ်တာ မေကာင္းေတာ့ဘူး။ ညဘက္ေကာင္းေကာင္းအိပ္မေပ်ာ္ဘူး။ အဆီဓာတ္ေတြကို ေသခ်ာမေခ်ဖ်က္နို္င္တဲ့အတြက္ body ကေန မစြန္႕ပစ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ ကိုယ္မွာ အဆီေတြစုလာတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ ေျပာရင္ ၀လာမယ္ေပါ့။ အအိပ္လည္းနည္းျပီး အစာလည္း အမ်ားၾကီးမစားဘဲ ဘာျဖစ္လို႕ ၀လာလဲဆိုရင္ stress ေၾကာင့္လို႕ ေျပာရမွာပဲ။ အဲဒီလိုဖိစီးေနတာက ရက္ပိုင္း လပိုင္းသာမကဘဲ ႏွစ္ခ်ီျပီး ၾကာလာရင္ေတာ့ ေနာက္ဆက္တဲြေရာဂါေတြျဖစ္တဲ့ ေသြးတိုး ႏွလံုး ဆီးခ်ိဳေရာဂါေတြ ၀င္လာႏိုင္ပါတယ္။

စိတ္ဖိစီးမွဳနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး လူအမ်ားယံုၾကည္ၾကတာက enervon C လို vitamin C high dose ပါ၀င္တဲ့ ေဆးေတြ ေသာက္ရင္ စိတ္ဖိစီးမွဳသက္သာတယ္ ဆိုျပီး ျဖစ္တယ္။ ေဆးေၾကာ္ျငာတာကလည္း အဲဒီလိုဆိုေတာ့ ယံုၾကတာမဆန္းပါဘူး။ vitamin C က မည္သည့္ stress ေၾကာင့္မဆို tissue ပ်က္စီးတာကို အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ ကာကြယ္ေပးတာ မွန္ပါတယ္။ သို႕ေသာ္ သူ႕ကို ေသာက္လိုက္လို႕ စိတ္ထဲမွာ တင္းၾကပ္ေနတာေတြကေတာ့ ေလ်ာ့သြားမွာ မဟုတ္ဘူး။ သူက ရုပ္ပိုင္းကို ကုတာပါ။ စိတ္ပိုင္းကို ကုတာမဟုတ္ဘူး။ enervon C တစ္ေန႕ ၁၀လံုးေသာက္လည္း အလုပ္ကို ျဖစ္ေျမာက္ေအာင္ မလုပ္ႏိုင္ရင္ ဖိစီးျမဲ ဖိစီးေနမွာပါပဲ။ ေနာက္ျပီး သူက ၾကာရွည္စဲြေသာက္ရင္ လူအတြက္ ေကာင္းက်ိဳးရိွမရိွဆိုတာ ဘယ္သူမွ မေျပာႏိုင္ဘူး။ ဘာျဖစ္လို႕လဲဆိုေတာ့ လူတစ္ေယာက္ရဲ႕ vitamin C တစ္ေန႕ လိုအပ္ခ်က္က ၂၀၀ ပဲ ရိွတယ္။ သူ႕ေဆးမွာ ၅၀၀ ပါတယ္။ မလိုအပ္ဘဲ ၃၀၀ ကို ေက်ာက္ကပ္ကေန စြန္႕ပစ္ေနရတယ္။ ေရရွည္မွာ ေက်ာက္ကပ္မွာ ေက်ာက္တည္ႏိုင္တယ္လို႕ ေဆးက်မ္းေတြမွာေတာ့ ေရးတယ္။ ဘယ္ေလာက္ dose ကို ဘယ္ေလာက္ၾကာေအာင္ ေသာက္ရင္ ျဖစ္မယ္လို႕ေတာ့ မေရးထားဘူး။ အဲဒီေတာ့ ကာကြယ္ဖို႕နဲ႕ ကုသဖို႕အတြက္ ေရတိုဆိုရင္ ေသာက္ဖို႕အားေပးပါတယ္။ ေရရွည္အတြက္ကေတာ့ ဘာျဖစ္မယ္မွန္းမသိတဲ့ ေဆးတစ္ခုကို မေသာက္တာေကာင္းတယ္။ စိတ္ဖိစီးမွဳကို ုအေကာင္းဆံုးကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းနည္းျဖစ္တဲ့ Time Management အေၾကာင္းကို သတ္သတ္ ေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္ေရးေပးပါ့မယ္။

Metabolic stress

လူတစ္ေယာက္စားလိုက္သမွ် အစာေတြကို အူလမ္းေၾကာင္းက စုပ္လိုက္ျပီးရင္ အားလံုးကို အသည္းဆီကို အရင္ပို႕ပါတယ္။ အသည္းမွတဆင့္ လိုရင္လိုသလို မလိုရင္ မလိုသလို အာဟာရဓာတ္ေတြကို စီမံခန္႕ခဲြေပးပါတယ္။ ေသြးထဲမွာ ဓာတ္တစ္မ်ိဳးမ်ိဳးက လိုအပ္သည္ထက္ အလြန္အမင္း မ်ားေနလ်င္ျဖစ္ေစ နည္းေနလ်င္ျဖစ္ေစ metabolic stress ကို ျဖစ္ေစပါတယ္။ လူတိုင္းလူတိုင္း ၾကံဳေတြ႕ရျပီး သတိမထားမိတာကေတာ့ အစားစားခ်ိန္မမွန္ျခင္းႏွင့္ အစာမွားစားျခင္းတို႕ ျဖစ္ၾကတယ္။ အထူးသျဖင့္ စိတ္ဖိစီးမွဳ မ်ားေနတဲ့ အခ်ိန္ေတြမွာေပါ့။ အစာစားခ်ိန္မမွန္ျခင္းဆိုတာကေတာ့ နံနက္အိပ္ယာထမွာ နံနက္စာကို လံုေလာက္စြာမစားျခင္း၊ နံနက္စာနဲ႕ ေန႕လည္စာကို ေပါင္းစားျခင္း တို႕ျဖစ္ပါတယ္။ လူ႕ကိုယ္ခႏၶာသည္ သၾကားဓာတ္ စြမ္းအင္ႏွင့္ အာဟာရဓာတ္မ်ားကို ပံုမွန္လိုအပ္ေနပါသည္။ စိတ္ဖိစီးမွဳမ်ားေသာ အခ်ိန္မ်ား၊ နလန္ထစ အခ်ိန္မ်ား၊ ဖ်ားနာေနေသာအခ်ိန္မ်ားတြင္ ပိုမိုလုိအပ္တတ္ပါသည္။ သို႕ေသာ္လူတစ္ေယာက္က အစားကို ပံုမွန္မစားဘဲ စိတ္ကူးေပါက္တဲ့အခ်ိန္ေရာက္မွ ထစားပါက အသည္းမွေန၍ ကိုယ္တြင္းကလီစာမ်ား ပံုမွန္လည္ပတ္ႏိုင္ရန္ တစ္နည္းအားျဖင့္ ေသြးတြင္းသၾကားဓာတ္ကို ပံုမွန္ထိန္းသိမ္းႏိုင္ရန္ stress hormone ေတြကို ထြက္ေအာင္ လံု႕ေဆာ္ေလသည္။ ရလဒ္အျဖစ္ သၾကားဓာတ္ကို ထိန္းထားႏိုင္ေပမယ့္ stress response ဒဏ္ကို ခံရမည္ျဖစ္သည္။ ထို႕ေၾကာင့္ မည္မွ် အလုပ္မ်ားေစကာမူ လံုေလာက္ျပီး အာဟာရရိွသည့္ breakfast ကို စားျခင္းသည္ ေန႕တစ္ေန႕တာအတြက္ အလြန္အေရးၾကီးပါသည္။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ညအိပ္လိုက္ကတည္းက လူက ဘာအစာမွ မစားေတာ့ေပ။ ထိုအခါ ေသြးတြင္းသၾကားဓာတ္ က်ဆင္းေနတတ္သည္။ နံနက္စာစားလိုက္ပါက သၾကားဓာတ္ျပန္တက္လာျပီး stress hormone မ်ားမထြက္ေအာင္ တားဆီးထားႏိုင္ပါသည္။ ညအိပ္ခါနီး ပ်ားရည္ ၂ ဇြန္းခန္႕ေသာက္ျခင္းသည္လည္း stress ေၾကာင့္ ဗိုက္ရႊဲျခင္းကို ေလ်ာ့က်ေစႏိုင္ပါသည္။ သူက တစ္ညလံုး သၾကားဓာတ္က်မသြားေအာင္ ထိန္းထားႏိုင္တယ္လို႕ ဆိုၾကတယ္။ စိတ္ဖိစီးမွဳမ်ားရင္ ပ်ားရည္ကို စမ္းသပ္ၾကည့္ဖို႕ တိုက္တြန္းလိုပါတယ္။

အစာမွားစားျခင္းဆိုတာက ေတာ့ လူက စိတ္ရွဳပ္လာရင္ ကိုယ္စားခ်င္တာ စားေတာ့တာပဲ။ သိပ္ျပီး စည္းမရိွေတာ့ဘူး။ ကို္ယ္စားတဲ့အစာက junk food လို႕ေခၚတဲ့ supermarket ေတြမွာ ေရာင္းတဲ့ မုန္႕ေတြစားျဖစ္ေနရင္ အဆိုးဆံုးပဲ။ မုန္႕ကေတာ့ အေကာင္းစားပဲ။ packing ေလးကလည္းလွတယ္။ အရသာကလည္း ခ်ိဳေနတာပဲ။ ေစ်းကလည္းၾကီးေတာ့ ေကာင္းမယ္ထင္တာေပါ့။ တစ္ခုသတိထားရမွာက အဲဒီလို အစာေတြစားျပီး America ကလူငယ္ေတြ ဖက္တီးေတြ ျဖစ္လာတာဆိုတာကို မေမ့ပါနဲ႕။ ေခတ္ေပၚအစားအေသာက္ေတြျဖစ္တဲ့ biscuit ေတြ cracker ေတြ cookies ေတြ burger ေတြ cake ေတြ donut ေတြ အားလံုးဟာ လူအတြက္ အက်ိဳးရိွတာ တစ္ခုမွ မပါပါဘူး။ တာရွည္ခံေအာင္ အရသာရိွေအာင္ ဓာတုေဗဒ ပစၥည္းေတြနဲ႕ လုပ္ထားတာပါ။ အဲဒါေတြကို မစားရဘူးလို႕ မေျပာပါဘူး။ စိတ္ဖိစီးတဲ့အခ်ိန္မွာ သြားစားရင္ ပိုဆိုးႏိုင္တယ္။ သူတို႕က အခ်ိဳဓာတ္လြန္ကဲေတာ့ စားျပီးတာနဲ႕ ေသြးတြင္းသၾကားဓာတ္က ေထာင္တက္သြားတယ္။ အဲဒီမုန္႕ေတြမွာ ပါ၀င္တဲ့ sugar ရဲ႕ ဓာတုေဗဒ ဖဲြ႕စည္းပံုကလည္း ရိုးရွင္းတာေၾကာင့္ အစာေခ်တာျမန္တယ္။ body က စုပ္ယူတာလည္း ျမန္တယ္။ သၾကားဓာတ္ကို အသံုးခ်ဖို႕ insulin hormone က ထြက္လာတယ္။ သူက သၾကားဓာတ္နည္းနည္းပဲ တက္ရင္ နည္းနည္းပဲ ထြက္တယ္။ မ်ားမ်ားနဲ႕ ျမန္ျမန္တက္ရင္ မ်ားမ်ားနဲ႕ အၾကာၾကီးထြက္တယ္။ ရလဒ္အျဖစ္ သၾကားဓာတ္ကေတာ့ insulin လက္ခ်က္ေၾကာင့္ က်သြားပါရဲ႕။ သၾကားဓာတ္က်ျပီးလည္း insulin က ဆက္လက္ရိွေနေသးတာေၾကာင့္ ေသြးတြင္းသၾကားဓာတ္ကို ပံုမွန္ရိွရမည့္ ပမာဏ ေအာက္ကို ေ၇ာက္ေအာင္ စဲြခ်ပါေတာ့တယ္။ သၾကားဓာတ္နည္းသြားေတာ့ လူက ေခါင္းက ၇ိပ္တိတ္တိတ္ျဖစ္လာတယ္။ နဳန္းတယ္။ ဗိုက္ျပန္ဆာလာတယ္။ အဲဒီအခါမွာ လြယ္လြယ္ရတဲ့ ေခတ္မွီမုန္႕ေတြ ထက္စားရင္ ခုနတုန္းက ျဖစ္ခဲ့တဲ့ insulin သံသရာ ျပန္လည္ျပန္ေကာ။ ဒါေၾကာင့္ေနာက္ပို္င္းမွာ ဆရာ၀န္ေတြက simple carbohydrate ေတြပါ၀င္တဲ့ မုန္႕ေတြအစား complex carbohydrate ေတြ ပါ၀င္တဲ့ ဆန္၊ ဆန္နဲ႕လုပ္ေသာမုန္႕မ်ား၊ ေကြကာအုပ္ နဲ႕ အရသာမခ်ိဳတဲ့ ေပါင္မုန္႕အၾကမ္းေတြကို ပဲ စားသံုးဖို႕ ေျပာလာၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။

နိဂံုးခ်ဳပ္ရရင္ ျမိဳ႕ျပမွာ ေနထိုင္ၾကသူေတြဟာ အေနာက္တိုင္း လူေနမွဳပံုစံကို အလိုလိုေနရင္း လိုက္ copy ကူးေနသလို ျဖစ္လာတယ္။ US တို႕ UK တို႕မွာ 1980 ေလာက္တုန္းက ျဖစ္သလိုေပါ့။ အသစ္ေပၚတဲ့ burger စားမွ ေခတ္မွီတယ္ထင္တယ္။ အလုပ္အကိုင္ေတြကလည္း အျပိဳင္အဆိုင္မ်ားလာေတာ့ ကိုယ့္က်န္းမာေရးကို ဂရုမျပဳၾကေတာ့ဘူး။ အဲဒီလိုေနျခင္းရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးေတြကိုလည္း မသိေသးတဲ့အခ်ိန္ေပါ့။ အခုေတာ့ သူတို႕က သိသြားျပီ။ ဒါေၾကာင့္ ျပင္ေနၾကျပီ။ ဒီမွာကေတာ့ လိုက္ကူးလို႕ေကာင္းတုန္း။ လူအခ်ိဳ႕က အ၀မလြန္ဘဲ က်န္းမာခ်င္ရင္ ကိုယ္လက္လွဳပ္ရွားလုပ္ဖို႕ အေရးၾကီးတယ္လို႕ ထင္ၾကတယ္။ ကိုယ္လက္လွဳပ္ရွားနည္းတိုင္း ၀မွာမဟုတ္ဘူး။ အထက္က ေဖာ္ျပထားတဲ့ အခ်က္ေတြကို ဆင္ျခင္ၾကည့္လိုက္ပါ။ မ၀ေအာင္ အာမခံႏိုင္ပါတယ္။ အခုေလာက္ဆိုရင္ stress ရဲ႕ သေဘာသဘာ၀ကို နည္းနည္းေသာက္သိသြားျပီလို႕ ယူဆပါတယ္။ ဖိစီးမွဳကင္းေ၀းျပီး က်န္းမာၾကပါေစလို႕ ႏွစ္သစ္ကူးနဲ႕အတူ ဆုေတာင္းေပးလိုက္ပါတယ္။

ေရးသားသူ - ဇီ၀က (ေဆး-၂)

ဤေဆာင္းပါးျဖင့္ ေဆးေက်ာင္းမွာတုန္းက basic medical science ဘာသာရပ္ေတြ သင္ခဲ့ေပးေသာ သင္ဆရာ၊ ျမင္ဆရာ၊ ၾကားဆရာ အားလံုးကို ကန္ေတာ့ပါ၏။

Related Posts :