Stress part one

Stress ကိုျမန္မာလို ဘာသာျပန္ရင္ စိတ္ဖိစီးမွဳလို႕ ျပန္ေလ့ရိွတာေတြ႕ရတယ္။ အဲဒီလို ျပန္လိုက္ရင္ မျပည့္စံုတဲ့ အတြက္ေၾကာင့္ ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ျပဳလုပ္တဲ့ေနရာ မွာလည္း စိတ္တစ္ခုတည္းကိုပဲ အာရံုစိုက္ ေနတတ္ၾကတယ္။ မထိေရာက္ေတာ့ဘူးေပါ့။ တကယ္ေတာ့ စိတ္ဖိစီးမွဳလို႕ ေျပာခ်င္ရင္ mental stress လို႕သံုးပါတယ္။ stress လို႕တိုက္ရိုက္သံုးရင္ မည္သည့္ေနရာမွမဆို ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ ဖိစီးမွဳကို ေျပာတာပါ။ ကိုယ္ခႏၶာမွာျဖစ္ေပၚရင္ physical stress, စိတ္မွာျဖစ္ရင္ mental stress, ကိုယ္တြင္းအဂါၤ အစိတ္အပိုင္းေတြမွာျဖစ္ရင္ physiological stress, ေရာဂါေၾကာင့္ျဖစ္ရင္ pathological stress ဆိုျပီး သံုးေလ့ရိွပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ stress ကိုေပ်ာက္ေအာင္ ကုခ်င္ရင္ ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေၾကာင္းအခ်င္းအရာကုိ ေသခ်ာသိမွ ေပ်ာက္ႏိုင္မွာပါ။

ဘာ့ေၾကာင့္ stress ျဖစ္ျဖစ္ ကိုယ္ခႏၶာမွ ၎ကို တံု႕ျပန္တဲ့အေနနဲ႕ ၂ မ်ိဳး ၂ စားတံုျပန္ပါတယ္။ တစ္ခုက အာရံုေၾကာေတြကေန ခ်က္ခ်င္းတံုျပန္တာျဖစ္လို႕ ျမန္ဆန္ျပီး ေနာက္တစ္နည္းကေတာ့ adrenal gland ကေန hormone ေတြ ထုတ္လႊတ္ျပီး တံု႕ျပန္ျခင္းတို႕ျဖစ္ပါတယ္။ အာရံုေၾကာေတြကေန တံုျပန္ရင္ ျမန္ဆန္ေသာ္လည္း တခဏသာခံသည္။ hormone ေတြကေတာ့ အထြက္ေႏွးေသာ္လည္း ၾကာၾကာခံသည္။ အဲဒီလို တံု႕ျပန္ရတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့ ခႏၶာကိုယ္ကို stress ဒဏ္ခံႏိုင္ေအာင္ ထိန္းညိွေပးဖို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ။ ။ လူတစ္ေယာက္က ေတာထဲမွာ လမ္းေလ်ာက္ေနတုန္း ေျမေခြးတစ္ေကာင္ကို ေတြ႕တယ္ဆိုပါစို႕။ ေျမေခြးကို ေၾကာက္လို႕ ခဏေလာက္ ေၾကာင္သြားႏိုင္ေပမယ့္ ေျမေခြးကသာ ကိုယ့္ဆီကို ေျပးလာရင္ အသက္အႏၱာရယ္က ကင္းလြယ္ဖို႕အတြက္ မည္သူမဆို ထြက္ေျပးမည္သာ ျဖစ္သည္။ ထိုအခါ stress response ၀င္လာသည္။ အာရံုေၾကာမ်ားမွ noradrenaline နဲ႕ adrenaline လို႕ေခၚတဲ့ stress hormone ေတြထြက္လာပါသည္။ endocrine ဘက္ကေတာ့ stress hormone ေတြ ထုတ္တဲ့ adrenal gland ကလည္း အဲဒီ ၂ မ်ိဳးကိုပဲ ေသြးထဲကုိ ထုတ္လႊတ္ေပးပါတယ္။ ရလဒ္အျဖစ္ ႏွလံုးခုန္ျမန္လာျခင္း၊ ေသြးဖိအားတက္လာျခင္း၊ အသက္ရွဴျမန္လာျခင္းမ်ား ျဖစ္ေပၚလာျပီး ေျပးလႊားရန္အတြက္ ေျခသလံုးၾကြက္သားမ်ားကိုလည္း ေသြးမ်ား ပိုမိုစီးဆင္းေစပါသည္။ ထိုအခါ ေျပးရလႊားရ ပိုမိုလြယ္ကူသြားျပီး အသက္ေဘးမွ လြတ္သြားႏိုင္ပါသည္။ stress response ေၾကာင့္ ျဖစ္သြားေသာ အက်ိဳးဆက္မ်ား အလြန္မ်ားျပားပါသည္။ လူသတၱ၀ါမ်ား ကမာၻမ်ားေပၚတြင္ အသက္ရွင္ ရပ္တည္လာႏိုင္သည္မွာ stress ၏ ေက်းဇူးေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ stress hormone မ်ားကိုထုတ္လႊတ္သည့္ adrenal gland သာမရိွပါက လူသားမ်ားအသက္ရွင္ရပ္တည္ဖို႕ပင္ မျဖစ္ႏိုင္ဟု ပညာရွင္တို႕က ဆိုၾကပါသည္။

ထိုသို႕ျပဳလုပ္ႏုိင္ရန္အတြက္ ခႏၶာကိုယ္အတြင္းမွ အစာေျခေသာ လုပ္ငန္းမ်ား၊ အစာကို စုပ္ယူျခင္း၊ အသံုးျပဳႏိုင္သည့္ chemical compound ျဖစ္သည္အထိ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲျခင္း၊ tissue တည္ေဆာက္ေရးႏွင့္ ျပဳျပင္ေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို ခဏရပ္နားထားရျပီး လတ္တေလာအသက္ေဘးအတြက္ စြမ္းအင္မ်ားကို အသံုးျပဳရသည္။ စြမ္းအင္ဟုဆိုရာ၌ စြမ္းအင္ထုတ္လုပ္ရန္အတြက္ ကုန္ၾကမ္း ၃မ်ိဳးရိွသည္။ ၎တို႕မွာ သၾကားဓာတ္၊ အသားဓာတ္ႏွင့္ အဆီဓာတ္တို႕ ျဖစ္သည္။ အဆိုပါ ၃ မ်ိဳးထဲတြင္ အေရးအေၾကာင္းၾကံဳလ်င္ ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္သံုးလို႕ရသည္မွာ သၾကားဓာတ္ (glucose) တစ္မ်ိဳးသာရိွသည္။ က်န္ေသာ ၂ခုၾကား ျဖိဳခဲြဖို႕ ၾကာေသာေၾကာင့္ glucose ကုန္မွာသာ (သို႕) မသံုးႏိုင္မွသာ သံုးေလ့ရိွပါသည္။ oxygen မရိွေသာအခါ ၾကြက္သားမ်ားအတြင္း အေရးေပၚသံုးသည့္ ketone body ဆိုသည့္ ျဒပ္ေပါင္းတစ္မ်ိဳးလည္းရိွေသးသည္။ သို႕ေသာ္ ယခုေရးသားလုိေသာအေၾကာင္းအရာႏွင့္ မဆက္စပ္ေသာေၾကာင့္ မေဖာ္ျပေတာ့ပါ။

အထက္ပါေဖာ္ျပခဲ့ေသာ stress response သည္ မည္သည့္ stress အမ်ိဳးအစားမဆို တံု႕ျပန္ပံုျခင္းတူပါသည္။ stress ေၾကာင့္ ျဖစ္လာေသာ response သည္ တခဏ ေရတိုအခ်ိန္ကေလးတြင္ အလြန္အသံုးတည့္ေသာ္လည္း အခ်ိန္ၾကာၾကာ response ျဖစ္ေနပါက လူအတြက္ အႏၱာရယ္ရိွလာႏိုင္ပါသည္။ လူ၏ကိုယ္ခႏၶာသည္ အေရးေပၚအေျခအေနအတြက္ အဆင္သင့္ျဖစ္ရမည္ျဖစ္သလို ေန႕စဥ္လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ားျဖစ္သည့္ အစာေျချခင္း၊ ျပဳျပင္ျခင္း၊ ျပန္လည္တည္ေဆာက္ျခင္းႏွင့္ အာဟာရဓာတ္မ်ားကို သိမ္းဆည္းျခင္း တို႕ကိုလည္း ျပဳလုပ္ရပါမည္။ ထို႕အတူ ျပင္ပမွ၀င္ေရာက္လာေသာ ေရာဂါပိုးမ်ား၊ ဓာတ္တိုးပစၥည္းမ်ား၏ ရန္မွ ကာကြယ္ရမည္ျဖစ္သလို ၎တို႕ေၾကာင့္ ပ်က္စီးသြားေသာ tissue မ်ားကို ျပင္တန္ျပင္ မျပင္တန္ေတာ့ ဖ်က္ဆီးပစ္ဖို႕ လိုအပ္လွသည္။ ထိုသို႕မျပဳလုပ္အားပါက

• အစာမေၾကျခင္း၊ ရင္ျပည့္ရင္ကယ္ျခင္း၊ အစာအိမ္တြင္ အနာမ်ားျဖစ္ျခင္း၊ အစာအိမ္ေရာင္ျခင္း
• ၾကြက္သားမ်ားနည္းသြားျပီး ၎တို႕ေနရာတြင္ မေျခဖ်က္အားသည့္ အဆီမ်ားစုေ၀းလာျခင္း (စုေ၀းေသာေနရာမ်ားမွာ ဗိုက္ေခါက္၊ လက္ေမာင္း၊ ေပါင္၊ မ်က္ႏွာ၊ အတြင္းကလီစာမ်ား)
• ကိုယ္ခံအားစနစ္ အားနည္းလာျခင္း
• ဓာတ္တိုးပစၥည္းမ်ားကို မစြန္႕ဖယ္အားေသာေၾကာင့္ ကင္ဆာေရာဂါျဖစ္ပြားႏိုင္ေခ် မ်ားလာျခင္း
• ေနာက္ဆက္တဲြအေနျဖင့္ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ေသြးတိုးေရာဂါ ႏွင့္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါမ်ား ျဖစ္ပြားလာႏိုင္ျခင္း
• ရူးျခင္း
• အရိုးပြေရာဂါမ်ားျဖစ္ျခင္း
• အနာမက်က္ျခင္း

အစရိွတဲ့ ေရာဂါေတြ ျဖစ္ပြားႏိုင္ပါတယ္။

ေန႕စဥ္လူမွဳဘ၀မွာ ဘာအေၾကာင္းေတြေၾကာင့္ stress ျဖစ္တယ္ ဆိုတာနဲ႕ အဲဒီ stress ကို ဘယ္လိုတိုက္ ထုတ္ မလဲ ဆိုတာကို အပိုင္း ၂ မွာ ဆက္လက္ေရးသားပါ့မယ္။

ေရးသားသူ - ဇီ၀က (ေဆး-၂)

Related Posts :