Some Health Behavior Theories - II

Social Cognitive Theory

လူေတြရဲ႕ အျပဳအမူေတြကို သူတို႕နဲ႕ ဆက္စပ္ေနတဲ့ ပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ ယွဥ္တြဲ နားလည္ထားတဲ့ Interpersonal Theoryေတြထဲက Social Cognitive Theory အေၾကာင္းကို ေျပာခ်င္ပါတယ္။ သူ႔ကို အရင္ကေတာ့ Social Learning Theory လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီသီအိုရီက လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္ရဲ႕ အျပဳအမူဟာ သူ႔ကိုယ္သူ ယံုၾကည္လက္ခံ သိျမင္ထားတဲ့ ပံုစံအေနအထား၊ သူ႔ရဲ႕ စိတ္ခံစားမႈ အေျခအေနကို ထိန္းသိမ္းႏိုင္စြမ္းေတြ အေပၚမွာ မူတည္ေနတဲ့အျပင္ သူနဲ႕ ဆက္စပ္ေနတဲ့ လူမႈေရးရာနဲ႔ ရုပ္ပိုင္းဆုိင္ရာ ပတ္၀န္းက်င္ရဲ႕ သက္ေရာက္မႈ အေပၚမွာလဲ အမ်ားႀကီး မူတည္ေနပါတယ္တဲ့။

ဥပမာ ေျပာရရင္ ကေလးေတြကို စက္ဘီးစီး စသင္တဲ့အခါ သူတို႔ကိုယ္ သူတို႔ ခ်က္ျခင္း ယံုၾကည္မႈ ရွိမလာၾကပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ self-efficacy ( ကိုယ့္ကိုယ္ကို သင္ယူ တတ္ေျမာက္ႏိုင္စြမ္း ရွိတယ္လို႔ ယံုၾကည္မႈ ) ျမင့္မားတဲ့ ကေလးက သူမ်ားေတြ စက္ဘီးစီး သင္တဲ့အခါ ပထမပိုင္းမွာ လဲက်ၾကတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ စီးတတ္သြားတယ္ ဆိုတာကို သူ ျမင္ထားေတာ့ သူလည္း ဒီလိုပဲ ျဖစ္မွာပဲလို႕ ယံုၾကည္ထားတဲ့အတြက္ စက္ဘီး စီးတတ္တာက ျမန္ပါတယ္။

self-efficacy နိမ့္တဲ့ ကေလးကေတာ့ ႀကိဳးစားဖို႔ ပိုၿပီး ေနာက္တြန္႔ေနပါလိမ့္မယ္။ စက္ဘီးစီးရာမွာက ေနာက္တြန္႔ေလ ပိုလဲက် လြယ္ေလ ျဖစ္တတ္တာက သဘာ၀မို႔ သူက သင္ရတာ ပို ခက္ခဲ ေနမွာပါ။ ဒီလို ကေလးမ်ိဳးက စက္ဘီး စီးတတ္ဖို႔ အတြက္ ပိုၿပီး ၾကာၾကာ ႀကိဳးစားဖို႕လိုသလို၊ ေဘးက ေထာက္ပံ့ ကူညီ ေပးမႈေတြလဲ ပိုလိုအပ္ေလ့ ရွိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူလဲ မက်ေအာင္ စက္ဘီးကို ျမန္ျမန္ နင္းႏိုင္ သြားတဲ့အခါ သူ႔ရဲ႕ self-efficacy ေတြ တက္လာပါတယ္။ အဲဒီ self-efficacy က ေနာက္ပိုင္း သူ အျခားကိစၥရပ္ေတြကို ေဆာင္ရြက္ရာမွာလဲ အကူအညီ ေပးႏိုင္စြမ္း ရွိပါတယ္။ စိတ္ပညာရွင္ႀကီး Albert Bandura ကေတာ့ ဒီ self-efficacy ကို ဘယ္ အျပဳအမူမ်ိဳးကို ေျပာင္းလဲရာမွာ မဆို အဓိက လိုအပ္ခ်က္ေတြထဲက တစ္ခ်က္ အေနနဲ႕ အသံုးျပဳ ပါတယ္။

အျပဳအမူေေျပာင္းလဲမႈ ေပၚမွာ သက္ေရာက္ေနတဲ႕ လူတစ္ဦးခ်င္းစီရဲ႕ ၀ိေသသ လကၡဏာေတြက
- တစ္စံုတစ္ခုကို လုပ္ႏိုင္လိမ့္မယ္လုိ႕ ကိုယ့္ကိုယ္ကို ယံုၾကည္တဲ့ self-efficacy
- အဲဒီအျပဳအမူကို နားလည္မႈနဲ႕ ကၽြမ္းက်င္မႈ
- အျပဳအမူ ေျပာင္းလဲမႈက မိမိအေပၚ ဘယ္လို သက္ေရာက္မႈမ်ိဳး ရွိမယ္ဆိုတဲ႕ ယံုၾကည္မႈ
- ရလာမယ့္ ရလဒ္ေတြကို ေကာင္းမယ္လို႕ ေမွ်ာ္လင့္မႈ
- မိမိကုိယ္ကို ထိန္းသိမ္းႏိုင္စြမ္း
- အျပဳအမူေတြ ေျပာင္းလဲဖုိ႕ ႀကိဳးစားရာမွာ ႀကံဳေတြ႕ရတဲ့ စိတ္ခံစားမႈေတြကို ထိန္းသိမ္းႏိုင္စြမ္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

အျပဳအမူေတြ ေျပာင္းလဲမႈ ေပၚမွာ သက္ေရာက္ေနတဲ႕ ပတ္၀န္းက်င္ဆုိင္ရာ အခ်က္အလက္ေတြက
- အျခားသူေတြရဲ႕ ျပဳမူလုပ္ေဆာင္ပံုေတြနဲ႕ အဲဒီျပဳမူ လုပ္ေဆာင္မႈေတြက ရလာတဲ့ သက္ေရာက္မႈေတြကို ၾကည္႕ရႈေလ့လာျခင္း
- မိမိရဲ႕ အျပဳအမူေတြ ေဆာင္ရြက္မယ့္ လူမႈေရးဆိုင္ရာ၊ ရုပ္ပိုင္းဆိုရာ ပတ္၀န္းက်င္နဲ႕ အဲဒီ ပတ္၀န္းက်င္ အေပၚမွာ မိမိရဲ႕ အျမင္
- ပတ္၀န္းက်င္ကေန မိမိရဲ႕ အျပဳအမူေတြကို အျပဳသေဘာ သက္ေရာက္မႈ ဒါမွမဟုတ္ အဖ်က္သေဘာ သက္ေရာက္မႈ
- မိမိရဲ႕ ၀ိေသသ လကၡဏာ အေနအထားေပၚမွာ မူတည္ၿပီး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈ လုပ္ေဆာင္ရာမွာ ရလာတဲ့ ပတ္၀န္းက်င္ရဲ႕ တုံ႔ျပန္မႈေတြ အေပၚမွာ မူတည္ၿပီး မိမိရဲ႕ အျပဳအမူေတြကို ခ်ိန္ဆ ေဆာင္ရြက္ျခင္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီသီအိုရီနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ေထာက္ျပေ၀ဘန္ခ်က္ထဲက တစ္ခုကေတာ့ ရႈပ္ေထြးလြန္းတယ္တဲ့။ “အကယ္၍ ................. အေျခအေနမ်ိဳး ျဖစ္ပါက ဤကဲ့သို႕ေသာ အျပဳအမူမ်ိဳးကို ျပဳမူေကာင္း ျပဳမူႏိုင္လိမ့္မည္” ဆိုတာမ်ိဳးေတြ ျဖစ္ေနပါတယ္။ ဘာကိုမွ တိတိက်က် ေျပာႏိုင္စြမ္း မရွိပါဘူးတဲ့။ ေနာက္တစ္ခုက self-efficacyကို တည္ေဆာက္ ၿပီးတဲ့အခါ ဒီသီအိုရီရဲ႕ အျခား အစိတ္အပိုင္းေတြက ဒီလိုပဲ ဆက္ရွိေနဦးမွာပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ ဒါေတြက ဘီရိုထဲမွာ ရွိေနတဲ့ အ၀တ္ေဟာင္းေတြလိုပဲ။ ကိုယ့္အေပၚကို ဘာမွ မသက္ေရာက္ ေစႏိုင္ေတာ့ပါဘူး။ အဲဒါဆို ဒီသီအိုရီက မွန္ပါ့ဦးမလားလို႔ ေ၀ဘန္ထားပါတယ္။

အခ်ိန္မ်ားမ်ားေလး ရတဲ့ အခါက်မွ က်န္တဲ့ သီအိုေလးေတြကို ဆက္ေရးပါရေစ။
အခုေတာ့ ဒီေလာက္ကိုပဲ မိတ္ဆက္အေနနဲ႔ တင္ေပးလိုက္ပါတယ္။
ဒီပို႔စ္ေတြကို ေရးရတာ အခ်ိန္ေတာ္ေတာ္ေလး ေပးရတာမို႔ပါ။

Related Posts :