Risk Communication

က်န္းမာေရး အသိပညာ ေပးရာတြင္ သတိျပဳသင့္ေသာ အခ်က္မ်ား

အေမရိကန္ ႏိုင္ငံမွာ စက္တင္ဘာ (၁၁)၊ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္က ျဖစ္သြားခဲ့တဲ့ ေလယာဥ္ အႏုၾကမ္းစီးၿပီး အၾကမ္းဖက္ တိုက္ခိုက္မႈေၾကာင့္ အဲဒီအခ်ိန္တစ္၀ိုက္မွာ အေမရိကန္ ႏိုင္ငံက လူအမ်ားစုဟာ ေလယာဥ္ စီးရမွာကို ေၾကာက္ရြံ႕ သြားခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီလို ျဖစ္ၿပီး သိပ္မၾကာခင္ေလးမွာေလယာဥ္စီးၿပီး ခရီးသြားေနက် အမ်ိဳးသမီး တစ္ဦးက ေလယာဥ္ မစီးေတာ့ဘဲ သူ သြားရမယ့္ ခရီးကို ကားနဲ႔ သြားဖို႔ ေရြးခ်ယ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ ခရီးလမ္းမွာပဲ ကားတိုက္မႈ ျဖစ္ၿပီး သူမ ေသဆံုးသြားခဲ့ပါတယ္။

ေကာက္ယူထားတဲ့ ကိန္းဂဏန္း စာရင္း ဇယားေတြ အရ ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ အေမရိကန္ ႏိုင္ငံမွာ ေလယာဥ္ ေၾကာင့္ ေသဆံုးရမႈက ကားေၾကာင့္ ေသဆံုးရမႈထက္ ပိုၿပီး အႏၱရာယ္ နည္းပါးတယ္လို႔ ေတြ႕ရပါတယ္။
အဲဒီေတာ့ ကိုယ့္အသက္အႏၱရာယ္ကို စိုးရိမ္တယ္ဆိုရင္ အဲဒီအမ်ိဳးသမီး ဘယ္နည္းလမ္းကို ေရြးခ်ယ္ သင့္ပါသလဲ။
ဒါေပမယ့္ လတ္တေလာ ျဖစ္ထားတဲ့ ေၾကာက္စရာ ျဖစ္ရပ္ႀကီးကို စိတ္ထဲမွာ မထားဘဲ နည္းလမ္းတက် ေရြးခ်ယ္ႏိုင္ဖို႔ဆိုတာ ေျပာလို႔ လြယ္သေလာက္ လုပ္ရတာ ဘယ္ေလာက္ ခက္မယ္ဆိုတာ သိသာပါတယ္။
အဲဒီ ေၾကာက္စိတ္ရဲ႕ အေျခအျမစ္ေတြကို က်န္းမာေရး သတင္းအခ်က္အလက္ မွ်ေ၀တဲ့သူေတြ နားလည္ထားမွ အမ်ား ျပည္သူကို က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ ေပးတဲ့အခါ အေၾကာက္လြန္ၿပီး အႏၱရာယ္ ပိုမ်ားတဲ့ နည္းလမ္းေတြကုိ မေရြးခ်ယ္မိၾကေအာင္ ကူညီႏိုင္ၾကမယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။

က်န္းမာေရး အသိပညာေပးရာမွာ စကားလံုး အသံုးအႏႈန္းေၾကာင့္ ထိခိုက္ခဲ့ဖူးတာေလးေတြ ရွိပါတယ္။
“ေအအိုင္ဒီအက္စ္သည္ ကုရာနတၳိ ေဆးမရွိ”၊ “ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ျဖစ္လွ်င္ သင္ မုခ် ေသမည္” စတဲ့ စကားလံုးေတြ သံုးခဲ့ၾကတဲ့အတြက္ ေၾကာက္သင့္တာကို မေၾကာက္ဘဲ၊ မေၾကာက္သင့္တာေတြကို အေၾကာက္လြန္ ခဲ့တာမ်ိဳးေတြ ျဖစ္ခဲ့ဖူးပါတယ္။
ေၾကာက္သင့္တာက ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ေရာဂါပိုး ကိုယ့္ထံကုိ ၀င္ေရာက္လာႏိုင္မယ့္ အျပဳအမူေတြ။
မေၾကာက္သင့္တာက အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီပိုးနဲ႔ ေနထိုင္ၾကတဲ့သူေတြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ေ၀ဒနာရွင္ေတြ။
သူတို႔က ကိုယ့္ကို အႏၱရာယ္ ေပးႏိုင္တာမွ မဟုတ္တာ။
ကိုယ့္ အျပဳအမူေတြကသာ ကိုယ့္ကို အႏၱရာယ္ ေပးႏိုင္တာ။
ဒါေပမယ့္ “ေသကို ေသမွာ၊ ကုလို႔ မရဘူး”ဆိုတဲ့ စကားက လူေတြရဲ႕ ေတြးေခၚ စဥ္းစားႏိုင္စြမ္းကို ေၾကာက္စိတ္နဲ႔ ဖုံးပစ္လိုက္တဲ့ အတြက္ ေရာဂါ ရွိသူေတြ၊ ေရာဂါပိုးနဲ႔ ေနထိုင္ေနရသူေတြကို အသက္အႏၱရာယ္ ျပဳတဲ့အထိ အျဖစ္ဆိုးေတြ ႀကံဳခဲ့ရဖူးပါတယ္။

အေမရိကန္ ႏိုင္ငံရဲ႕ ၃၂ ေယာက္ေျမာက္ သမၼတျဖစ္တဲ့ ဖရန္ကလင္ရုစဗဲ့က “ကၽြနု္ပ္တို႔ရဲ႕ တစ္ခုတည္းေသာ ေၾကာက္စရာက ေၾကာက္စိတ္ပါပဲ “လို႔ ေျပာခဲ့ဖူးပါတယ္။

လူေတြရဲ႕ အႏၱရာယ္နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ၾကားသိရခ်က္ေတြ အေပၚမွာ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ တုံ႔ျပန္မႈေတြကို သုေတသန လုပ္ရာက ရလာတဲ့ ေတြ႕ရွိခ်က္ အခ်ိဳ႕ကို ေျပာျပခ်င္ပါတယ္္။

(၁) ဘာေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္ ဆုိတာကို ပို သိရင္ ပို ေၾကာက္တယ္။
(၂) အႏၱရာယ္က ဘာေတြ ျဖစ္မယ္ဆိုတာကို မေသခ်ာရင္ ပိုေၾကာက္တယ္။
(၃) အဲဒီ အႏၱရာယ္က ကိုယ့္ဆီမွာ ျဖစ္ႏိုင္္တယ္လို႔ ခံစားရရင္ ပိုေၾကာက္တယ္။
(၄) အမ်ားစုက အႏၱရာယ္ တစ္ခု အေၾကာင္း ၾကားရင္ အဲဒါက တျခားသူေတြမွာပဲ ျဖစ္မွာပါ၊ ငါ့မွာေတာ့ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူးလို႔ ေတြးေလ့ရွိၾကတယ္။
(၅) အႏၱရာယ္က အရင္က မျဖစ္ဖူး၊ မၾကားဖူတဲ့ အႏၱရာယ္ အသစ္ ဆိုရင္ ပိုေၾကာက္တယ္။
(၆) တစ္ေနရာတည္းမွာ အႀကီးအက်ယ္ ျဖစ္တာမ်ိဳးဆိုရင္ ပိုေၾကာက္တယ္။ ဥပမာ - တစ္ႏိုင္ငံလံုးမွာ ႏွလံုးေရာဂါနဲ႔ ေသဆံုးသူ အေရအတြက္က တစ္ေန႔ အေယာက္(၂၀၀၀) ရွိတယ္၊ ဒါေပမယ့္ ဗံုးေပါက္ကြဲမႈေၾကာင့္ ေသဆံုးသူ အေရအတြက္က အေယာက္(၅၀) ျဖစ္ေနမယ္ဆိုရင္ လူေတြက ဗံုးေပါက္ကြဲမႈကို ပိုေၾကာက္ၾကပါတယ္။ ႏွလံုးေရာဂါနဲ႔ ေသဆံုးတာက တစ္ေနရာတည္းမွာ စုၿပံဳၿပီး ျဖစ္ၾကတာ မဟုတ္တဲ့ အတြက္ေၾကာင့္ပါ။
(၇) အႏၱရာယ္က ကိုယ္က လုပ္ယူတာမ်ိဳး ဆိုရင္ သိပ္မေၾကာက္ၾကဘူး။ ဥပမာ - လိင္မႈကိစၥ အေပ်ာ္အပါးလိုက္စားရာမွာ ကြန္ဒံုး မသံုးတာမ်ိဳးလုိ႔ ေျပာရမယ္ ထင္ပါရဲ႕။
(၈) အႏၱရာယ္ကို ကိုယ္က ခ်ဳပ္ထိန္းႏိုင္စြမ္း ရွိတယ္လို႔ ယူဆရင္ သိပ္မေၾကာက္ၾကဘူး။ ဥပမာ - ေမာ္ေတာ္ဆိုင္ကယ္ကို ေခါင္းေဆာင္း မပါဘဲ စီးတာမ်ိဳးေပါ့။
(၉) ကိုယ့္ကို အႏၱရာယ္ကေန ကာကြယ္ ေပးႏိုင္မယ္၊ လိုအပ္တဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ ေပးႏိုင္မယ္လို႔ ယူဆထားတဲ့ သူေတြကို ယံုၾကည္ရင္ သိပ္မေၾကာက္ၾကဘူး။ မယံုၾကည္ရင္ ပိုေၾကာက္ၾကတယ္။ ဥပမာ- အုပ္ခ်ဳပ္သူ အစိုးရကို ယံုၾကည္ရင္ ျပည္သူေတြရဲ႕ ေၾကာက္ရြံ႕ ထိတ္လန္႔မႈက အလြန္အကၽြံ မျဖစ္ဘူး။ ၂၀၀၀ခုႏွစ္မွာ ႏြား႐ူးေရာဂါ ျဖစ္ခဲ့တုန္းက ဂ်ာမဏီႏိုင္ငံက ကိုင္တြယ္ ေျဖရွင္းခဲ့ပံုက မွန္ခဲ့တဲ့ အတြက္ လအနည္းငယ္ အတြင္းမွာပဲ ျပည္သူေတြ ေၾကာက္စိတ္ ေလ်ာ့ပါးသြားၿပီး အမဲသား ေစ်းကြက္က ပံုမွန္ ျပန္ျဖစ္ သြားခဲ့တယ္။ ဒါေပမယ့္ အလားတူ ျဖစ္ရပ္ကို ဂ်ပန္ႏိုင္ငံက ကိုယ္တြယ္ ေျဖရွင္းပံု မွားခဲ့တဲ့အတြက္ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံရဲ႕ အမဲသား ေစ်းကြက္က ေတာ္ေတာ္နဲ႔ ပံုမွန္ ျပန္ျဖစ္ မလာခဲ့ဘူး။

က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ အႏၱရာယ္ေတြ အေၾကာင္း ပညာေပး မွ်ေ၀တဲ့ အခါမွာ တစ္စံုတစ္ခုကို အလြန္အမင္း ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔ သြားေအာင္ ေျပာမယ့္အစား သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကို ျပည့္ျပည့္စံုစံု ေပးၿပီး လူေတြကို မွန္မွန္ကန္ကန္ ေရြးခ်ယ္ႏိုင္ေအာင္ အကူအညီ ေပးရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

အျဖစ္အပ်က္တစ္ခုဟာ
- ျဖစ္ႏိုင္ေျခ ဘယ္ေလာက္မ်ားသလဲ
- ဘယ္လို ကာကြယ္နည္းေတြ ရွိသလဲ
- ဘယ္လို ေရြးခ်ယ္စရာေတြ ရွိသလဲ
- အႏၱရာယ္ဘယ္ေလာက္ အထိ ႀကီးႏိုင္သလဲ
စတာေတြကို ေသေသခ်ာခ်ာ နားလည္ေအာင္ အကူအညီ ေပးႏိုင္မယ္ ဆိုရင္ အမ်ားျပည္သူမွာ မိမိဘ၀အတြက္ မိမိကိုယ္တုိင္ မွန္ကန္စြာ ေရြးခ်ယ္ႏိုင္စြမ္းေတြ ပိုမို တိုးျမင့္လာၿပီး က်န္းမာေရးနဲ႔ ညီညြတ္တဲ့ အျပဳအမူေတြကို ပိုမို ေဆာင္ရြက္ျဖစ္ဖို႔ အခြင့္အလမ္းေတြ ပိုမ်ားလာႏိုင္ပါတယ္္။
 

(စာကိုး - Dealing with the dangers of fear: The role of risk communication by George M. Gray and David P. Ropeik. Health Affairs. Volume 21, No.6)

Related Posts :